FOTOSTARZENIE JAK WIELE O NIM WIEMY? Aleksandra Flis, Katarzyna Pelc, Karolina Zielioska Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie Streszczenie Praca poświęcona jest zjawisku fotostarzenia i fotoprotekcji. Przedstawione są skutki jakie niesie ekspozycja skóry na słooce, oraz sposoby zapobieganie i ochrony przed promieniowaniem UV. By uwydatnid problem działania słooca na skórę przeprowadzone zostały badania (przy pomocy kwestionariusza ankiety) mające na celu zbadanie świadomości mieszkaoców województwa podkarpackiego w zakresie powyższego zagadnienia. Wstęp Skóra nie starzeje się z dnia na dzieo. Nikt z nas nie obudzi się pewnego ranka i z przerażeniem w oczach, patrząc w lustro, stwierdzi, że jego skóra nagle zrobiła się stara, pomarszczona, mało elastyczna. Starzenie to proces ciągły, przebiegający stopniowo, rozpoczynający się w rzeczywistości już tuż po urodzeniu. Nie ma możliwości, aby temu zjawisku całkowicie zapobiec, nieznany jest eliksir młodości. Na szczęście możemy zrobid wiele rzeczy, aby proces starzenia opóźnid i jak najdłużej wyglądad młodo i witalnie. Starzenie ludzkiego organizmu możemy podzielid na wewnątrzpochodne i zewnątrzpochodne. Starzenie wewnątrzpochodne (chronologiczne) jest zjawiskiem fizjologicznym. Wpływ na jego tempo ma przede wszystkim genetyka. Starzenie zewnątrzpochodne spowodowane jest natomiast wpływem niekorzystnych czynników środowiska zewnętrznego, takich jak jego zanieczyszczenie, dym papierosowy czy promieniowanie UV. www.think.wsiz.rzeszow.pl, ISSN 2082-1107, Nr 4 (8) 2011, s. 62-70
1. Fotostarzenie i jego przyczyny Fotostarzenie - ang. Photoaging; to termin oznaczający przedwczesne starzenie się skóry, a także defekty i uszkodzenia, spowodowane wieloma procesami zachodzącymi w skórze pod wpływem docierającego do powierzchni Ziemi promieniowania ultrafioletowego. Promieniowanie ultrafioletowe jest promieniowaniem elektromagnetycznym, mieszczącym się w zakresie długości fal od 200nm do 400nm. Ze względu na długośd fali promieniowanie UV podzielid można na trzy kategorie, przy czym UVC mieści się w wartościach 200nm-280nm, UVB 280nm-320nm, a UVA 320nm-400nm. Rysunek 1 Głębokośd wnikania fal UVA i UVB w głąb skóry Żródło: http://www.wsse.krakow.pl/strona/index.php?option=com_content&view=article&id=371:skutki-zdrowotnewynikajce-z-nadmiernego-korzystania-z-solarium-przez-modzie&catid=137:aktualnoci-owiaty&itemid=188 Główną przyczyną fotostarzenia się skóry jest promieniowanie UVA. Mamy do czynienia z podziałem na UVA 1, które jest promieniowaniem długofalowym, przedostającym się przez naskórek, docierającym aż do skóry właściwej i UVA 2, które jako promieniowanie krótkofalowe w swoim działaniu jest podobne do UVB, jednak posiada silniejsze właściwości rakotwórcze. Promieniowanie to stanowi 95% promieniowania ultrafioletowego, docierającego do powierzchni Ziemi. Jest jednakowo silne niezależnie od pory roku oraz pogody. Ponadto przenika ono przez ubrania, a nawet szyby. 63
2. Wpływ promieniowania UVA na skórę 2.1. Elastoza Elastoza jest terminem, oznaczającym nagromadzenie w skórze właściwej zdegenerowanych włókien elastynowych. W skórze chronionej przed ekspozycją na promieniowanie ultrafioletowe zjawisko to nigdy nie występuje nawet u osób starszych. W powstawaniu elastozy znaczenie mają również zaburzenia syntezy fibryliny, która odpowiada za prawidłowe usieciowanie włókien elastynowych. 2.2. Starzenie włókien kolagenowych Starzenie włókien kolagenowych polega na zmniejszeniu ich ilości oraz ich degradacji. Degradacja związana jest z miejscowym uwalnianiem cytokin, które aktywują enzymy proteolityczne z grupy metaloproteinaz, np. kolagenazy. Pod wpływem promieniowania UV metaloproteinazy są nadmiernie uaktywniane i powstaje ich zbyt wiele. Niszczą one włókna kolagenowe, powodując utratę jędrności skóry i powstawanie głębokich zmarszczek. Warto zwrócid uwagę na fakt, iż 15-minutowa ekspozycja na słooce bez odpowiedniej ochrony skutkuje aż 72-godzinną nadaktywnością metaloproteinaz. 2.3. Uszkodzenie naczyo krwionośnych Pod wpływem promieniowania uszkodzona zostaje znacznie sied drobnych naczyo krwionośnych w skórze. Mogą one ulec zanikowi, zarastaniu światła lub jego trwałemu poszerzeniu. Trwale poszerzone naczynia krwionośne nazywamy teleangiektazjami. Rysunek 2 Teleangiektazje Źródło: http://www.studiourodynatalia.pl/laserowe-usuwanie-naczynek.html 64
2.4. Wolne rodniki Wolne rodniki to niezwykle aktywne cząsteczki lub atomy zdolne do samodzielnego istnienia, posiadające jeden lub więcej niesparowanych elektronów na powłoce walencyjnej, przez co każda napotkana jednostka jest dla nich potencjalnym celem. Reakcja komórki z wolnym rodnikiem prowadzi do utraty jej właściwości biochemicznych lub biologicznych. Rysunek 3 Źródła i działanie wolnych rodników na żywą komórkę Źródło: http://www.flavonoidy.com/bioflawonoidy.php Poza tym, wolne rodniki aktywują metaloproteinazy, których działanie zostało opisane wcześniej. 2.5. Stany przednowotworowe, nowotwory Efekty działania UVA nie są widoczne od razu. Jego dawki kumulują się w organizmie, niszcząc DNA. Drobne uszkodzenia mutacje, czasem mogą doprowadzid do przekształcenia zdrowej komórki w komórkę nowotworową. Ta z kolei, dzieląc się, daje początek nowotworowi. Rysunek 4 Nowotwory skóry Źródło: http://dooktor.pl/artykuly-medyczne/nowotwory/czerniak_zlosliwy_skory_-_leczenie_objawy.html 65
2.6. Porównanie procesu starzenia się skóry chronionej przed UV oraz skóry eksponowanej na promieniowanie ultrafioletowe Cienka, gładka SKÓRA CHRONIONA PRZED UV Jasna, przejrzysta Zmniejszenie liczby włókien elastynowych i elastyczności skóry Równomierny rozkład melaniny Rzadkie teleangiektazje i wynaczynienia Nieliczne lentiginoses Rzadkie brodawki łojotokowe Drobne zmarszczki, głównie mimiczne Rzadkie zmiany przednowotworowe Rzadkie zmiany złośliwe SKÓRA EKSPONOWANA NA UV Nierówna Żółtawa, ziemista Elastoza Nierównomierny rozkład barwnika Liczne teleangiektazje, wynaczynienia Liczne lentiginoses Liczne brodawki łojotokowe Grube bruzdy Zmiany przednowotworowe Zmiany złośliwe 3. Omówienie wyników badania Celem naszej pracy było pozyskanie informacji, dotyczących świadomości mieszkaoców województwa podkarpackiego na temat fotostarzenia i skutków, jakie ono ze sobą niesie. Ankieta przeprowadzona została wśród 100 osób, zarówno kobiet jak i mężczyzn, w przedziale wiekowym od 15 do 50 lat. Większośd ankietowanych stanowiły kobiety (73%), dominujący przedział wiekowy ankietowanych obejmował od 19 do 25 lat. Podstawowe, pierwsze pytanie ankiety brzmiało: Czy wie Pan/Pani co oznacza termin fotostarzenie?. 60% pytanych szczerze przyznało, że nie zna tego pojęcia. Niestety odpowiedzi pozostałych 40% osób, które deklarowały swoją wiedzę na ten temat, wskazują na to, iż wiedza ta jest bardzo ogólna, niekompletna, np.: starzenie się skóry. Kolejnym z pytao, zawartych w ankiecie, było: Czy wie Pan/Pani czym różnią się od siebie rodzaje promieniowania UV: UVA i UVB?. Aż 79% pytanych nie zna odpowiedzi na to pytanie. Odpowiedzi, jakie zostały udzielone przez osoby deklarujące swoją wiedzę, były bardzo różne. Ich częśd faktycznie ujęła podstawowe cechy, różniące UVA od UVB, ale wiele odpowiedzi było bardzo niekompletnych, np.: mają różny wpływ na organizm, więc w rzeczywistości nie można uznad, że osoby te znają odpowiedź na zadane pytanie. Na pytanie Czy wie Pan/Pani jakie inne zagrożenia, poza szybszym starzeniem się skóry, powoduje promieniowanie UV? 63% ankietowanych zaznaczyło TAK i rzeczywiście można uznad, że orientują się oni w tym temacie. Najczęściej powtarzającymi się odpowiedziami, były: nowotwory, 66
przebarwienia, rozszerzone naczynia krwionośne, aczkolwiek jedna wypowiedź można spłonąd wzbudziła w nas zarówno śmiech, jak i zdziwienie. Aż 74% pytanych nie znało odpowiedzi na pytanie Czy wie Pan/Pani czym są wolne rodniki i jak wpływają na ludzki organizm?. Niestety odpowiedzi pozostałych 26% uwidoczniły ich bardzo duże braki w wiedzy na ten temat, nie potrafią udzielid pełnej, prawidłowej odpowiedzi. Natomiast odpowiedź: spowalniają procesy starzenia pokazuje, że ktoś kompletnie mylnie postrzega te szkodliwe dla ludzkiego organizmu cząsteczki. W naszym badaniu znalazło się również pytanie: Czy wie Pan/Pani czym są antyoksydanty i gdzie można je znaleźd?. Tylko 30% ankietowanych ma podstawowe pojęcie na temat antyutleniaczy, natomiast 70% nie potrafiło udzielid żadnej odpowiedzi na ich temat. Na podstawie dodatkowych pytao, zawartych w ankiecie, można się dowiedzied, iż co prawda 78% pytanych nie korzysta z solarium, ale aż 82% zażywa kąpieli słonecznych w okresie letnim. 10% z nich nigdy nie używa filtrów ochronnych podczas opalania. Najczęściej wymienianymi powodami korzystania z solarium są: chęd podniesienia własnej atrakcyjności, samooceny, a także przekonanie, że skóra opalona wygląda lepiej niż blada. Przerażający jest fakt, iż 3% ankietowanych robi to w wyniku presji otoczenia. 51% respondentów stosuje kosmetyki i suplementy diety z witaminami A, C i E, nie zdając sobie sprawy z tego, że są to antyoksydanty, które chronią ich przed wpływem promieniowania ultrafioletowego i wolnymi rodnikami. Mimo iż promieniowanie UVA jest równie silne przez cały rok, aż 85% ankietowanych nie stosuje żadnych filtrów ochronnych na co dzieo. Narażają się oni przez to na jego niszczycielskie, nieodwracalne działanie każdego dnia. 4. Jak się chronid? 4.1. Antyoksydanty Antyoksydant, antyutleniacz, przeciwutleniacz jest substancją, która w niewielkich stężeniach chroni przed utlenieniem lub znacząco opóźnia utlenienie substratu. Substratem mogą byd tłuszcze, kwasy nukleinowe DNA i RNA, białka i enzymy, czyli praktycznie wszystkie biomolekuły, znajdujące się w komórce. ORAC (Oxygen Radical Absorbance Capacity zdolnośd pochłaniania wolnych rodników tlenowych) miara pojemności antyoksydacyjnej, oznaczana dla produktów spożywczych, które charakteryzują się zawartością antyutleniaczy. 67
Rysunek 5 Tabela ORAC Źródło: http://www.odzywianie.info.pl/antyoksydanty-w-zywnosci-czym-sa-wartosci-i-tabele-orac.html Według przedstawionego fragmentu tabeli ORAC, dowiadujemy się, iż najwięcej przeciwutleniaczy w swoim składzie mają: suszone goździki, oregano, rozmaryn, tymianek, mielony cynamon i kurkuma, szałwia, jagody acai w proszku, suszona dzika róża, itd. 4.2. Filtry Filtry to związki chemiczne, które mają zdolnośd filtrowania długości fal promieni słonecznych, w ten sposób chroniąc skórę. Wyróżniamy filtry: fizyczne, chemiczne i naturalne. Filtry fizyczne ze względu na swoje właściwości zwane są inaczej ekranami, ponieważ odbijają one częśd promieniowania. Nie wnikają w naskórek, ale tworzą na nim ochronną warstwę. Polecane są dla dzieci, gdyż nie powodują alergii. Filtry chemiczne pochłaniają promieniowanie ultrafioletowe. Wnikają w naskórek, przez co mogą powodowad podrażnienia. Z kolei filtry naturalne to wyciągi roślinne o bardzo niskim stopniu ochrony, na poziomie SPF2. 68
5. Podsumowanie Wyniki przeprowadzonych przez nas badao pokazują, że wiedza osób ankietowanych na temat fotostarzenia, jego przyczyn i skutków, jest ogólna, nieprecyzyjna, niewystarczająca i z pewnością powinna byd poszerzana wśród kolejnych pokoleo. Większa świadomośd na temat zagrożeo, jakie czyhają na zdrowie i urodę każdego dnia ze strony promieniowania UV, pozwoliłaby uniknąd wielu przykrych efektów, jakimi są teleangiektazje czy głębokie zmarszczki, a nawet śmierci, spowodowanej nowotworem skóry. 69
Bibliografia 1. R. Galus, Ł. Zandecki, M. Antiszko, K. Borowska, S. Zabielski, Fotostarzenie się skóry, Akademia Medyczna w Warszawie, Katedra i Zakład Histologii i Embriologii Centrum Biostruktury, Wojskowy Instytut Medyczny, Klinika Dermatologii CSK MON, 2007 2. M.-C. Martini, Kosmetologia i farmakologia skóry, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008 3. dr n. med. M. Noszczyk, Kosmetologia pielęgnacyjna i lekarska, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010 4. D. Nowicka, Dermatologia. Podręcznik dla studentów kosmetologii, Wydawnictwo Medyczne Górnicki, Wrocław 2007 5. dr I. Barbara Peters, Kosmetyka. Podręcznik do nauki zawodu, Wydawnictwo Rea, Warszawa 2002 6. M. Rozpędowska, Zatrzymad młodośd, Drukarnia Wydawnictw Naukowych SA, Łódź 70