Pracujesz za granicą w UE, EOG lub Szwajcarii? Przeczytaj koniecznie!
Każde z państw członkowskich Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) oraz Szwajcaria stosuje własne przepisy z zakresu zabezpieczenia społecznego. Dla uproszczenia wszystkie te państwa będziemy nazywać państwami członkowskimi. Zasady określające, w jaki sposób ustalane jest państwo, w którym pracownik powinien być zgłoszony do ubezpieczeń społecznych, wynikają z prawa unijnego. Poniżej przedstawiliśmy reguły, które pomogą Ci ustalić, gdzie będziesz podlegać zabezpieczeniu społecznemu, jeśli wykonujesz pracę w kilku państwach członkowskich. Jeżeli wykonujesz swoją pracę w kilku państwach członkowskich jednocześnie, powinieneś poinformować o tym instytucję właściwą w państwie członkowskim miejsca zamieszkania (w Polsce jest to ZUS), ustali ona, w którym kraju będziesz podlegać ubezpieczeniom. Zasada jednego ustawodawstwa Jeśli jesteś aktywny zawodowo na terenie państw członkowskich, to możesz w tym samym okresie podlegać zabezpieczeniu społecznemu wyłącznie w jednym państwie. Państwo członkowskie, w którym powinieneś podlegać zabezpieczeniu społecznemu, ustalane jest na podstawie przepisów rozporządzeń unijnych. Przedstawiliśmy je w dalszej części tej ulotki. Zasada miejsca wykonywania pracy Jeżeli wykonujesz pracę najemną w państwie członkowskim, powinieneś podlegać przepisom z zakresu zabezpieczenia społecznego obowiązującym w tym państwie. Nie ma w tym przypadku znaczenia, gdzie Twój pracodawca ma siedzibę lub gdzie mieszkasz. Przykład Pracodawca niemiecki zatrudnia Cię, na podstawie umowy o pracę, do reprezentowania jego interesów w naszym kraju, ponieważ mieszkasz w Polsce. Ze względu na to, że będziesz pracować wyłącznie tutaj, będziesz podlegać polskim przepisom w zakresie zabezpieczenia społecznego. Niemiecki pracodawca powinien zgłosić Cię jako pracownika do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego w Polsce i opłacać należne składki. Podstawa prawna: art. 11 ust. 3 lit. a) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004. 2
Jeśli jesteś aktywny zawodowo na terenie państw członkowskich, to możesz w tym samym okresie podlegać zabezpieczeniu społecznemu wyłącznie w jednym państwie członkowskim. Wyjątkową sytuacją jest delegowanie. Więcej na ten temat dowiesz się z ulotki Jesteś delegowany do pracy za granicą w UE, EOG lub Szwajcarii? Przeczytaj koniecznie! Praca w dwóch lub w kilku państwach członkowskich dla jednego pracodawcy Jeśli mieszkasz w Polsce, jesteś zatrudniony przez jednego pracodawcę i wykonujesz pracę w Polsce oraz w innych państwach członkowskich (równocześnie lub na zmianę w dwóch lub w kilku państwach), to będziesz podlegać przepisom z zakresu zabezpieczenia społecznego w państwie, w którym mieszkasz, jeżeli wykonujesz znaczną część pracy w tym państwie. Jeżeli pracujesz w kraju zamieszkania przez co najmniej 25% czasu pracy i/lub otrzymujesz w nim co najmniej 25% wynagrodzenia, będziesz podlegać zabezpieczeniu społecznemu w tym państwie. Choć uwzględnienie powyższych kryteriów jest obowiązkowe do ustalenia znacznej części pracy w danym kraju, lista ta nie jest wyczerpująca i możliwe jest wzięcie pod uwagę także innych kryteriów. Przykład Od kilku lat jesteś zatrudniony przez polskiego pracodawcę, u którego wziąłeś urlop wypoczynkowy. Podczas tego urlopu zatrudnił Cię niemiecki pracodawca, dla którego pracujesz na terenie Niemiec. 3
Będziesz wykonywać tę pracę tylko przez 3 tygodnie. Będziesz podlegać ustawodawstwu polskiemu, ponieważ Twoje miejsce zamieszkania znajduje się w Polsce, praca w Niemczech ma charakter sezonowy, a zatrudnienie u polskiego pracodawcy stanowi znaczną część Twojej pracy. Podstawa prawna: art. 13 ust. 1 lit. a) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004. Jeżeli nie wykonujesz znacznej części pracy w państwie zamieszkania, będziesz podlegać ubezpieczeniom w państwie, w którym Twój pracodawca ma siedzibę. Przykład Jesteś zatrudniony przez polskiego pracodawcę, dla którego pracujesz jako kierowca w transporcie międzynarodowym. Pracę tę wykonujesz na terenie 10 państw członkowskich. Twoje miejsce zamieszkania znajduje się w Polsce, gdzie nie wykonujesz swojej pracy. Ponieważ siedziba Twojego pracodawcy znajduje się na terenie Polski, będziesz podlegać ustawodawstwu polskiemu. Podstawa prawna: art. 13 ust. 1 lit. b) pkt (i) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004. Jeśli pracujesz dla jednego pracodawcy w kilku państwach członkowskich jednocześnie i po uwzględnieniu opisanych powyżej zasad okaże się, że podlegasz polskim przepisom z zakresu zabezpieczenia społecznego, to Twój pracodawca powinien zwrócić się do ZUS o wydanie zaświadczenia A1. Zaświadczenie to potwierdza, że podlegasz zabezpieczeniu społecznemu wyłącznie w Polsce. Praca w dwóch lub w kilku państwach członkowskich dla dwóch lub kilku pracodawców z siedzibami lub miejscami wykonywania działalności tylko w jednym państwie członkowskim Jeśli mieszkasz w Polsce i nie wykonujesz w niej znacznej części swojej pracy, natomiast jesteś zatrudniony przez co najmniej dwóch pracodawców, których siedziby znajdują się tylko w jednym państwie członkowskim, to podlegasz zabezpieczeniu społecznemu w tym państwie. 4
Przykład Jesteś zatrudniony przez dwóch pracodawców. Są to dwie firmy austriackie, z siedzibami w Austrii. Twoje miejsce zamieszkania znajduje się w Polsce, gdzie znaczna część pracy nie jest wykonywana. Ponieważ siedziba obu pracodawców znajduje się w tym samym państwie, czyli w Austrii, będziesz podlegał austriackim przepisom w zakresie zabezpieczenia społecznego. Podstawa prawna: art. 13 ust. 1 lit. b) pkt (ii) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004. Praca w dwóch lub w kilku państwach członkowskich dla dwóch lub kilku pracodawców z siedzibami lub miejscami wykonywania działalności w dwóch państwach, z których jedno jest państwem miejsca zamieszkania Jeśli mieszkasz w Polsce, lecz nie wykonujesz w niej znacznej części swojej pracy, natomiast jesteś zatrudniony przez co najmniej dwóch pracodawców, których siedziby lub miejsca wykonywania działalności znajdują się w dwóch państwach członkowskich, z których jednym z nich jest Polska, to podlegasz zabezpieczeniu społecznemu w innym niż Polska państwie członkowskim. Przykład Jesteś zatrudniony przez dwóch pracodawców. Jeden ma siedzibę w Niemczech, drugi w Polsce. Twoje miejsce zamieszkania znajduje się w Polsce, gdzie nie jest wykonywana znaczna część Twojej pracy. Ponieważ nie pracujesz w znacznej części w państwie, w którym mieszkasz, będziesz podlegać niemieckim przepisom w zakresie zabezpieczenia społecznego. Podstawa prawna: art. 13 ust. 1 lit. b) pkt (iii) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004. Gdy nie wykonujesz znacznej części pracy w państwie członkowskim, w którym mieszkasz, zawsze będziesz podlegać ubezpieczeniom w innym państwie członkowskim, pod warunkiem że w tym drugim państwie znajduje się siedziba jednego z Twoich pracodawców. 5
Praca w dwóch lub w kilku państwach członkowskich dla dwóch lub kilku pracodawców Jeśli nie wykonujesz znacznej części pracy w państwie zamieszkania, a jesteś zatrudniony przez różnych pracodawców, przy czym co najmniej dwóch z nich ma siedziby w różnych państwach członkowskich, innych niż to, w którym mieszkasz, to podlegasz zabezpieczeniu społecznemu w państwie zamieszkania, bez względu na to, czy jesteś w nim aktywny zawodowo, czy też nie. Przykład Jesteś zatrudniony przez trzech pracodawców duńskiego, fińskiego i szwedzkiego. Twoje miejsce zamieszkania znajduje się w Polsce. Pracę wykonujesz poza granicami kraju, czyli żadna część Twojej pracy nie jest wykonywana w Polsce, ale ze względu na fakt, iż siedziby co najmniej dwóch Twoich pracodawców znajdują się w różnych państwach członkowskich, a w Polsce znajduje się Twoje miejsce zamieszkania, to będziesz podlegać polskiemu ustawodawstwu. Zagraniczni pracodawcy powinni zatem zarejestrować się w polskim systemie ubezpieczeń społecznych i opłacić za Ciebie należne składki. Podstawa prawna: art. 13 ust. 1 lit. b) pkt (iv) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004. Jeśli zamieszkujesz w Polsce i jesteś zatrudniony przez kilku pracodawców z siedzibami w różnych państwach, to powinieneś wystąpić do oddziału ZUS właściwego terytorialnie ze względu na Twoje miejsce zamieszkania o wydanie zaświadczenia A1. Będzie ono potwierdzało, że podlegasz zabezpieczeniu społecznemu wyłącznie w Polsce. Wzory zaświadczenia A1 oraz wniosku o jego wydanie dostępne są na stronie www.zus.pl. PAMIĘTAJ! Jeżeli masz wątpliwości, czy zagraniczny pracodawca odprowadza składki na ubezpieczenia społeczne do Polski, należy skontaktować się z placówką ZUS. Warto też zarejestrować się na pue.zus.pl i na bieżąco, wygodnie i łatwo sprawdzać przez internet, czy na Twoje konto emerytalne wpływają składki. Aby uzyskać informacje o obowiązkach, jakie pracodawca zagraniczny powinien wypełnić 6
wobec swojego pracownika, a także informacje o zasadach zgłaszania zagranicznych płatników składek do polskiego systemu zabezpieczenia społecznego, należy skontaktować się z I Oddziałem ZUS w Warszawie, ul. Senatorska 6/8, 00-917 Warszawa. Praca najemna w jednym państwie i prowadzenie działalności na własny rachunek w innym państwie Jeśli pracujesz w jednym państwie członkowskim i w tym samym czasie prowadzisz działalność na własny rachunek w innym państwie członkowskim, to będziesz podlegać ubezpieczeniom społecznym w państwie członkowskim, w którym wykonujesz pracę najemną. Jeżeli pracujesz tylko w Polsce, natomiast działalność na własny rachunek prowadzisz w innym państwie członkowskim, powinieneś zwrócić się do ZUS o wydanie zaświadczenia A1. Jeżeli pracę najemną wykonujesz w innym państwie członkowskim, a w Polsce prowadzisz działalność na własny rachunek, powinieneś uzyskać zaświadczenie A1 z instytucji ubezpieczeniowej państwa, w którym wykonujesz pracę najemną. Dokument ten będzie potwierdzał, że nie powinieneś odprowadzać w Polsce składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne. Przykład Jesteś pracownikiem zatrudnionym przez duńskiego pracodawcę na terenie Danii i jednocześnie prowadzisz działalność na własny rachunek na terenie Polski. Twoje miejsce zamieszkania znajduje się w Polsce. W takim przypadku zastosowanie będą miały przepisy dotyczące zabezpieczenia społecznego państwa, na terenie którego wykonujesz pracę najemną, a więc przepisy duńskie. Powinieneś jednak skontaktować się z oddziałem ZUS właściwym ze względu na Twoje miejsce zamieszkania w Polsce. Oddział ustali właściwe ustawodawstwo i poinformuje o swoim ustaleniu zarówno Ciebie, jak i instytucję duńską. Wspomniana instytucja po otrzymaniu takiej informacji powinna na Twój wniosek potwierdzić zaświadczenie A1. Zaświadczy w ten sposób, że podlegasz ustawodawstwu duńskiemu. Tak więc wszystkie składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne z pracy w Danii (a być może także składka z działalności na własny 7
rachunek prowadzonej w Polsce, o ile tak stanowią krajowe przepisy prawa duńskiego), powinny być opłacane do duńskiego systemu zabezpieczenia społecznego. Podstawa prawna: art. 13 ust. 3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004. Gdy masz wątpliwości, które państwo podać jako swoje miejsce zamieszkania, powinieneś wziąć pod uwagę następujące kryteria pomocnicze: t czas trwania i ciągłość pobytu na terytorium państw członkowskich, t sytuacja, w której się znajdujesz, w tym: charakter i specyfika wykonywanej pracy, w szczególności miejsce, w którym praca ta jest zazwyczaj wykonywana, jej stały charakter oraz czas trwania każdej umowy o pracę, sytuacja rodzinna oraz więzi rodzinne, prowadzenie jakiejkolwiek działalności o charakterze niezarobkowym, jeśli jesteś studentem źródło Twojego dochodu, sytuacja mieszkaniowa czy ma ona charakter stały, państwo członkowskie, w którym dla celów podatkowych jesteś uważany za osobę w nim zamieszkałą. Powinieneś jednak pamiętać, iż instytucja, która będzie ustalała ustawodawstwo, musi brać pod uwagę przede wszystkim Twoje zamiary, jakie wynikają z tych okoliczności. Istotne są zwłaszcza powody, które skłoniły Cię do przemieszczenia się. Są one uznawane za rozstrzygające przy ustaleniu Twojego rzeczywistego miejsca zamieszkania. Należy pamiętać, że do wniosku o ustalenie ustawodawstwa lub wydanie zaświadczenia A1, należy dołączyć wypełnione oświadczenie o miejscu zamieszkania. Wzór dostępny jest na stronie internetowej www.zus.pl. PAMIĘTAJ! Jeśli wykonujesz pracę w kilku państwach członkowskich jednocześnie, to w każdym przypadku opisanym powyżej powinieneś powiadomić o tym instytucję właściwą w państwie miejsca zamieszkania. Ustali ona, w którym państwie powinieneś być ubezpieczony. Podstawa prawna t rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE L 166 z 30 kwietnia 2004 r., str. 1 z późn. zm.), 8
t rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania Rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE L 284 z 30 października 2009 r., str. 1 z późn. zm.), t decyzja Komisji Administracyjnej ds. Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego nr A2 z dnia 12 czerwca 2009 r. dotycząca wykładni art. 12 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 w sprawie ustawodawstwa maj ącego zastosowanie do pracowników delegowanych i osób wykonujących pracę na własny rachunek, tymczasowo pracujących poza państwem właściwym (Dz. Urz. UE C 106 z 24 kwietnia 2010 r., str. 5), t Praktyczny poradnik: Ustawodawstwo mające zastosowanie w Unii Europejskiej (UE), Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG) i Szwajcarii (www.zus.pl/poradniki). Ulotka ma charakter informacyjny i nie stanowi wykładni prawa. Warszawa, październik 2015 r. Zdjęcie na okładce i stronie 3: Nomad_Soul Fotolia.com Skład: Poligrafia ZUS w Warszawie. Zam. nr 1505/15 Druk: Wydz. Poligr. ZUS w Słupsku. Nakł. 10 000 egz. Zam. nr 429/15
Warto wiedzieć więcej Przeczytaj koniecznie! Twoje konto w ZUS. poza UE, EOG Sprawujesz Przeczytaj koniecznie! 10
ABC Ubezpieczonego Sprawdź, czy pracodawca (zleceniodawca) zgłosił Cię do ubezpieczeń społecznych. Jeżeli tego nie zrobił, a zachorujesz lub będziesz miał wypadek w pracy, możesz mieć problem z otrzymaniem świadczeń z ZUS. Zadbaj o zgłoszenie do ubezpieczenia zdrowotnego Twoich najbliższych współmałżonka i dzieci jeżeli nie mają innego tytułu do ubezpieczenia. Jeżeli nabędą samodzielnie prawo do ubezpieczenia, pamiętaj, by ich wyrejestrować. Sprawdź, czy pracodawca odprowadza za Ciebie składki od właściwej podstawy, czy nie zaniża jej. Składki od niższego wynagrodzenia, niż faktycznie otrzymujesz, to niższe świadczenia dziś (zasiłek chorobowy czy macierzyński) oraz w przyszłości (emerytura lub renta). Bez wychodzenia z domu możesz zapoznać się z danymi zapisanymi na Twoim indywidualnym koncie w ZUS. Sprawdź to sam na Platformie Usług Elektronicznych pue.zus.pl. Jeśli pracujesz za granicą, sprawdź, w którym kraju powinieneś być ubezpieczony. Jeżeli Twoje dane identyfikacyjne, adresowe lub ewidencyjne uległy zmianie, poinformuj o tym swojego pracodawcę, a jeśli pracodawca już nie istnieje, możesz zgłosić zmianę za pośrednictwem Platformy Usług Elektronicznych pue.zus.pl. Sprawdź, czy pracodawca zgłosił Cię do ubezpieczenia zdrowotnego. Jeżeli tego nie zrobił, nie będziesz mógł korzystać z publicznej opieki zdrowotnej, nie otrzymasz recepty na leki refundowane. Gdy otrzymasz informację o stanie konta ubezpieczonego w ZUS, zweryfikuj zawarte w niej dane w trosce o Twoją przyszłą emeryturę. Dzięki dostępowi do konta ubezpieczonego w portalu pue.zus.pl możesz na podstawie zgromadzonych tam danych i prognozowanych przez siebie przyszłych dochodów wyliczyć wysokość hipotetycznej emerytury. Pamiętaj, że jeśli przestaniesz pracować, do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych możesz przystąpić dobrowolnie.
www.zus.pl Zakład Ubezpieczeń Społecznych ul. Szamocka 3, 5 01-748 Warszawa Platforma Usług Elektronicznych: pue.zus.pl PUE to nowoczesna i wygodna forma kontaktu z ZUS, dzięki której można zrealizować większość spraw związanych z ubezpieczeniami społecznymi bez wychodzenia z domu przez internet. W ten sposób można sprawdzić swoje dane zapisane na indywidualnym koncie w ZUS, przesyłać dokumenty, śledzić stan swoich spraw, a także rezerwować wizyty w jednostce ZUS. Centrum Obsługi Telefonicznej ZUS: 22 560 16 00* * koszt połączenia według umowy klienta z operatorem telekomunikacyjnym Skype: zus_centrum_obslugi_tel e-mail: cot@zus.pl