KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 1.10.2015 r. COM(2015) 481 final ANNEXES 1 to 2 ZAŁĄCZNIKI do sprawozdania Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie postępów w ustanawianiu chronionych obszarów morskich (zgodnie z wymogiem określonym w art. 21 dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej 2008/56/WE) PL PL
Załącznik I: 1. Terminologia Dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej nie zawiera definicji pojęć: chroniony obszar morski i środek ochrony przestrzennej. Celem niniejszej sekcji jest przedstawienie definicji, które były stosowane przy przygotowaniu niniejszego sprawozdania i będą stosowane w kontekście wdrażania dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej oraz innych aktów prawnych. 1.1 Chronione obszary morskie W prawie międzynarodowym art. 8 Konwencji o różnorodności biologicznej (CBD) określa zasadniczy obowiązek stron do ustanowienia obszarów chronionych 1. Definicja obszaru chronionego 2 w art. 2 tej konwencji stanowi podstawę dla definicji obszarów chronionych i chronionych obszarów morskich stosowanych przez inne organizacje międzynarodowe, takie jak Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) 3 lub regionalne konwencje morskie (RSC) 4. W Unii Europejskiej obszary chronione są ustanawiane na mocy dyrektyw o ochronie przyrody (zob. specjalne obszary ochrony zgodnie z dyrektywą siedliskową i obszary specjalnej ochrony zgodnie z dyrektywą ptasią). Definicja tych obszarów 5 jest zgodna z definicją obszarów chronionych w CBD, tzn. są one geograficznie określone, mają wyraźny cel ochrony oraz na ich terytorium podejmowane są środki zarządzania, aby osiągnąć ten cel. W oparciu o elementy wspólne tych definicji zaproponowano następujące kryteria do celów wyznaczania chronionych obszarów morskich w ramach dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej oraz wszystkich powiązanych obszarów polityki UE 6 : - są one geograficznie określonymi obszarami morskimi; - których głównym i wyraźnie określonym celem jest ochrona przyrody; - oraz są regulowane i zarządzane za pomocą środków prawnych lub innych skutecznych środków pozwalających na osiągnięcie tego celu. 1.2 Środki ochrony przestrzennej Cel 11 strategicznego planu na rzecz różnorodności biologicznej na lata 2011-2020 7 stanowi, że (...) 10 % obszarów przybrzeżnych i morskich, zwłaszcza obszarów o 1 Obowiązek ten ma zastosowanie na obszarach podlegających jurysdykcji lub suwerenności danego państwa. 2»Obszar chroniony«oznacza obszar określony geograficznie, który jest wyznaczony, objęty odpowiednimi regulacjami i zarządzany dla osiągnięcia określonych celów związanych z ochroną. Artykuł 2 Konwencji o różnorodności biologicznej z 1992 r. 3 Zob. definicja w IUCN (2008), Wytyczne dotyczące stosowania kategorii zarządzania obszarem chronionym, s. 8. 4 Zob. definicje w OSPAR (2003), Zalecenie dotyczące sieci chronionych obszarów morskich 2003/3, art. 1. HELCOM (2013), Przegląd stanu sieci chronionych obszarów morskich na Morzu Bałtyckim, s. 7. Art. 4, 6 i 7 Protokołu do konwencji barcelońskiej dotyczącego obszarów szczególnie chronionych i różnorodności biologicznej w rejonie śródziemnomorskim (1999). 5 Art. 1 lit. l) dyrektywy siedliskowej i art. 4 dyrektywy ptasiej. 6 Zob. pkt 2. załącznika. 7 Konwencja o różnorodności biologicznej (2010), COP 10, załącznik do decyzji X/2. 1
szczególnym znaczeniu dla różnorodności biologicznej i usług ekosystemowych, musi zostać zachowanych, poprzez skuteczne i sprawiedliwe zarządzanie systemami obszarów chronionych, które są ekologicznie reprezentatywne i należycie połączone, oraz przez inne skuteczne środki służące ochronie dotyczące konkretnych obszarów (...). Nie ma jednak międzynarodowo przyjętej definicji tego, co należy rozumieć przez inne skuteczne środki służące ochronie dotyczące konkretnych obszarów. Zarówno dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej, jak i dyrektywy ptasia i siedliskowa przewidują środki ochrony poza obszarami chronionymi, aby zapewnić odpowiednią ochronę gatunków i siedlisk, a także zmaksymalizować korzyści z obszarów chronionych. Dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej wyraźnie mówi o środkach ochrony przestrzennej 8. Dyrektywa siedliskowa przewiduje ustanowienie systemu ścisłej ochrony gatunków i podgatunków wymienionych w załączniku IV do dyrektywy oraz środki ochronne dla gatunków i podgatunków wymienionych w załączniku V 9. Niektóre z tych środków dotyczą konkretnych obszarów (np. czasowy lub lokalny zakaz pozyskiwania okazów dziko występujących i eksploatacji niektórych populacji, ustanowienie systemu zezwoleń na pozyskiwanie okazów lub systemu limitów 10 itd.). Dyrektywa ptasia stwarza podobną strukturę 11. W związku z tym środki ochrony przestrzennej są zdefiniowane zgodnie z logiką dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej oraz dyrektyw o ochronie przyrody, tzn. środki ochrony przestrzennej stanowią szerszą kategorię niż chronione obszary morskie i odgrywają rolę wspierającą w ochronie przyrody. Dlatego też termin środki ochrony przestrzennej stosowany jest w stosunku do 12 : - środków służących ochronie dotyczących konkretnych obszarów; - niespełniających kryteriów chronionych obszarów morskich, ponieważ ochrona nie jest ich głównym celem lub dlatego że ich cel skupia się na konkretnej działalności lub sektorze, aby chronić część ekosystemu. Pod tym względem niektóre środki zarządzania rybołówstwem, które zawierają w sobie elementy ochrony wchodzą w zakres definicji środków ochrony przestrzennej. Takie środki zarządzania rybołówstwem mogą obejmować specjalne zezwolenia połowowe lub zakaz stosowania określonych narzędzi połowowych 13 na konkretnych obszarach w celu ochrony na przykład wrażliwych ekosystemów morskich lub łąk trawy morskiej lub niektóre środki ochronne przyjęte na mocy art. 7 wspólnej polityki rybołówstwa 14. Niektóre środki, które mają zostać podjęte na podstawie dyrektywy w sprawie planowania przestrzennego obszarów morskich mogą również zostać uznane za środki ochrony 8 Zob. art. 13 ust. 4 dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej. 9 Zob. art. 12-16 dyrektywy siedliskowej. 10 Art. 14 dyrektywy siedliskowej. 11 Zob. art. 5 dyrektywy ptasiej. 12 Zob. dokument Programy środków na podstawie dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej zalecenia dotyczące wdrażania i sprawozdawczości, 25 listopada 2014 r. https://circabc.europa.eu/w/browse/0ee797dd-d92c-4d7c-a9f9-5dffb36d2065 13 Zob. np. rozporządzenie Rady (WE) nr 734/2008 z dnia 15 lipca 2008 r. w sprawie ochrony wrażliwych ekosystemów morskich na pełnym morzu przed niekorzystnym wpływem przydennych narzędzi połowowych 14 Zob. art. 7 ust. 1 lit. a), b), h) i i) oraz ust. 2 lit. c), d) i e) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1380/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. w sprawie wspólnej polityki rybołówstwa. 2
przestrzennej, gdyż jednym z celów planów zagospodarowania przestrzennego obszarów morskich jest ochrona i poprawa stanu środowiska. 2. Właściwe prawo UE i międzynarodowe Dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej 15 ma na celu zapewnienie włączenia problematyki ochrony środowiska do różnych strategii politycznych, umów i środków prawnych wywierających wpływ na środowisko morskie 16. W związku z tym w niniejszej sekcji przedstawiono wykaz przepisów UE i prawa międzynarodowego mających wpływ na ustanowienie chronionych obszarów morskich zgodnie z dyrektywą ramową w sprawie strategii morskiej. Prawodawstwo UE 1. Dyrektywy siedliskowa 17 i ptasia 18 : przewidują wyznaczenie obszarów chronionych, które stanowią spójną europejską sieć ekologiczną (sieć Natura 2000) 19 i podlegają ścisłym wymogom w zakresie ochrony i zarządzania w celu osiągnięcia właściwego stanu ochrony unijnych najbardziej wrażliwych siedlisk i gatunków. 2. Wspólna polityka rybołówstwa: jej niedawno znowelizowane rozporządzenie podstawowe przewiduje przyjęcie środków ochronnych, zgodnie z celami dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej oraz dyrektyw ptasiej i siedliskowej 20. Pozwala ono również na utworzenie obszarów chronionych ze względu na ich wrażliwość biologiczną 21. Ponadto chronione obszary połowowe mogą zostać ustanowione na mocy rozporządzenia w sprawie środków zarządzania na rzecz zrównoważonego wykorzystywania zasobów rybnych w Morzu Śródziemnym 22. 3. Ramowa dyrektywa wodna 23 : ma zastosowanie do śródlądowych wód przejściowych, ale jej przepisy są bardzo istotne dla chronionych obszarów morskich na wodach stref przybrzeżnych, na których znajdują się tarliska i tereny rozwoju narybku i dlatego są one istotne z punktu widzenia ochrony przyrody. 15 Art. 1 dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej. 16 W odniesieniu do ogólnych wzajemnych powiązań między dyrektywą ramową w sprawie strategii morskiej, polityką UE i umowami międzynarodowymi zob. Sprawozdanie Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego Wkład dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej (2008/56/WE) w wykonywanie istniejących obowiązków, zobowiązań i inicjatyw państw członkowskich lub UE na szczeblu unijnym lub międzynarodowym w dziedzinie ochrony środowiska wód morskich (COM (2012) 662 z 16.11.2012). 17 Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz.U. L 206 z 22.7.1992). 18 Dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (Dz.U. L 103 z 25.4.1979). 19 Art. 3 dyrektywy siedliskowej. 20 Art. 11 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1380/2013 w sprawie wspólnej polityki rybołówstwa. 21 Art. 8 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1380/2013 w sprawie wspólnej polityki rybołówstwa dotyczący ustanowienia obszarów odbudowy stad ryb. 22 Rozporządzenie Rady (WE) nr 1967/2006 z 21 grudnia 2006 r. 23 Dyrektywa 2000/60/WE ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej. 3
4. Dyrektywa w sprawie planowania przestrzennego obszarów morskich 24 : chronione obszary morskie stanowią część planów zagospodarowania przestrzennego obszarów morskich ustanowionych w dyrektywie. Wymiar międzynarodowy 1. Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza: wymaga, aby strony podjęły środki mające na celu, ogólnie, ochronę i zachowanie środowiska morskiego oraz w szczególności rzadkich lub wrażliwych ekosystemów, a także siedlisk rzadkich, zagrożonych lub ginących gatunków i innych form życia morskiego 25. 2. Konwencja o różnorodności biologicznej: ma na celu powstrzymanie utraty różnorodności biologicznej, zapewniając ochronę i zrównoważone korzystanie z morskiej różnorodności biologicznej. Cel 11 z Aichi dotyczący różnorodności biologicznej 26 przewiduje ochronę 10 % obszarów przybrzeżnych i morskich poprzez skuteczne i sprawiedliwe zarządzanie systemami obszarów chronionych, które są ekologicznie reprezentatywne i należycie połączone, oraz przez inne skuteczne środki służące ochronie dotyczące konkretnych obszarów. Cel ten stał się zobowiązaniem globalnym dzięki włączeniu go do dokumentu końcowego z konferencji Rio+20 pt. Przyszłość, jakiej chcemy 27 i proponowanego celu dla oceanów 28 w Agendzie rozwoju po 2015 roku negocjowanej na poziomie ONZ. Również w Konwencji o różnorodności biologicznej opisane są obszary morskie ważne ze względów ekologicznych lub biologicznych z powodu ich ważnej roli we wspieraniu zdrowego funkcjonowania oceanów oraz w uznaniu ich potencjalnej potrzeby pewnego rodzaju ochrony. Podczas regionalnych warsztatów na całym świecie opisanych zostało około 200 obszarów morskich ważnych ze względów ekologicznych lub biologicznych i zostały one zatwierdzone przez konferencję stron do włączenia do repozytorium obszarów morskich ważnych ze względów ekologicznych lub biologicznych Konwencji o różnorodności biologicznej. W gestii państw i właściwych organizacji międzyrządowych leży podejmowanie decyzji w sprawie wszelkich środków zarządzania i ochrony dla tych obszarów lub ich części, w tym poprzez wyznaczenie ich jako chronionych obszarów morskich. 3. Regionalne konwencje morskie: mają na celu poprawę zarządzania na poziomie regionalnym w zakresie ochrony środowiska morskiego. Cztery regionalne konwencje morskie obejmują wody morskie wchodzące w zakres dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej: OSPAR dla północno-wschodniego Atlantyku, HELCOM dla Morza Bałtyckiego, konwencja barcelońska dla Morza Śródziemnego i konwencja bukareszteńska dla Morza Czarnego. Wszystkie te cztery regionalne konwencje 24 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/89/UE z dnia 23 lipca 2014 r. ustanawiająca ramy planowania przestrzennego obszarów morskich. Art. 8 tej dyrektywy wzywa państwa członkowskie do włączenia działań związanych z ochroną przyrody i gatunków oraz obszarami chronionymi do ich planów zagospodarowania przestrzennego obszarów morskich. 25 Art. 192 i 194 ust. 5 UNCLOS. 26 Część strategicznego planu na rzecz różnorodności biologicznej na lata 2011-2020 przyjęta przez strony Konwencji o różnorodności biologicznej w 2010 r. (UNEP/CBD/COP/DEC/X/2). 27 Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ 66/288 z dnia 27 lipca 2012 r. Przyszłość, jakiej chcemy, pkt 177. 28 Zob. cel 14 w sprawozdaniu otwartej grupy roboczej Zgromadzenia Ogólnego ONZ ds. celów zrównoważonego rozwoju Zgromadzenie Ogólne ONZ A/68/970 z dnia 12 sierpnia 2014 r. 4
morskie wniosły wkład w ustanowienie chronionych obszarów morskich oraz ocenę spójności sieciowej 29 chronionych obszarów morskich. 29 Zob. sekcje 2.2 i 3 niniejszego sprawozdania. 5
Załącznik II: Tabele Oceniany obszar regionów i podregionów chronionych obszarów morskich (MPA) Obszar objęty MPA km 2 % objęty MPA Całkowita liczba miejsc % pokrywających się obszarów sieci Morze Bałtyckie 50105 13,5 3050 82,6 Północno-Wschodni Ocean Atlantycki 171174 4,2 3203 81,2 Morze Celtyckie 40457 4,4 1194 82,0 Morze Północne łącznie z cieśniną Kattegat i kanałem La Manche Zatoka Biskajska i wybrzeże Półwyspu Iberyjskiego 90257 17,9 1534 90,9 25930 3,2 334 68,6 Makaronezja 14530 0,8 163 41,6 Morze Śródziemne 114461 9,5 1410 33,3 Zachodnia część regionu śródziemnomorskiego Morze Jońskie i środkowa część Morza Śródziemnego 103196 15,6 724 33,9 3875 1,6 274 24,4 Morze Adriatyckie 2441 2,0 199 7,0 Morze Egejskie-Lewantyńskie 4949 2,6 221 42,3 Morze Czarne 2883 4,5 62 49,6 Razem 338623 5,9 7725 65,0 Tabela 1 Zasięg chronionych obszarów morskich na morzach europejskich (2012) 30 30 Europejska Agencja Środowiska (2015) Analiza przestrzenna chronionych obszarów morskich na morzach europejskich. 6
Oceniany obszar regionów i podregionów chronionych obszarów morskich (MPA) % z 0-1 Mm strefy objętej MPA % z 1-12 Mm strefy objętej MPA % z 12 Mm koniec strefy ocenianego obszaru objętej MPA Morze Bałtyckie 36,1 16,4 3,9 Północno-Wschodni Ocean Atlantycki (wewnątrz 200 Mm) 52,1 16,4 2,3 Morze Celtyckie 47,5 8,9 2,3 Morze Północne łącznie z cieśniną Kattegat i kanałem La Manche Zatoka Biskajska i wybrzeże Półwyspu Iberyjskiego 63,4 32,4 11,2 48,9 15,8 1,7 Makaronezja 28,0 4,0 0,6 Morze Śródziemne 30,6 14,2 6,1 Zachodnia część regionu śródziemnomorskiego Morze Jońskie i środkowa część Morza Śródziemnego 60,4 29,6 10,1 30,5 2,7 --- Morze Adriatyckie 17,0 1,4 --- Morze Egejskie- Lewantyńskie 14,2 2,4 --- Morze Czarne 77,9 19,3 --- Średnio 40,2 15,6 3,0 Tabela 2 Procentowy zasięg chronionych obszarów morskich na morzach europejskich w zakresie 0-1 Mm, 1-12 Mm i 12 Mm-koniec strefy ocenianego obszaru (2012) 31 31 Na podstawie tabeli 3.8 w Analizie przestrzennej chronionych obszarów morskich na morzach europejskich Europejska Agencja Środowiska (2015). 7
% km 2 160000 140000 120000 100000 80000 60000 40000 20000 0 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Region i podregion morski Obszar objęty N2K, km2 % objęty N2K Tabela 3 Zasięg sieci Natura 2000 (N2K) w zamkniętych morzach Europy (2012) 32 Regionalna konwencja morska Regionalne morze Obszar sieci objętej regionalną konwencją morską w ocenianym obszarze MPA % zakres sieci objętej regionalną konwencją morską w ocenianym obszarze MPA % pokrywanie się sieci objętej regionalną konwencją morską z N2K w ocenianym obszarze MPA HELCOM Morze Bałtyckie 45826 12,4 94,3 OSPAR konwencja barcelońska Północno- Wschodni Ocean Atlantycki Morze Śródziemne 132204 3,2 93,9 88602 7,3% 9,9 Tabela 4: Całkowita powierzchnia obszaru, procentowy zasięg miejsc wyznaczonych na podstawie regionalnych konwencji morskich na ocenianym obszarze chronionych obszarów morskich i pokrywanie się z unijną siecią Natura 2000 (N2K) (2012) 33. 32 Europejska Agencja Środowiska (2015), Chronione obszary morskie na morzach europejskich przegląd i refleksje na przyszłość. 33 Na podstawie tabeli 3.4 w Analizie przestrzennej chronionych obszarów morskich na morzach europejskich Europejska Agencja Środowiska (2015). 8