^ ^k) ^ ^A)^^^ (Q)w^.l 3^ INSTYTUTHISTORIIPAN dr hab. Robert Litwinski, prof. nadzw. UMCS Instytut Historii UMCS n/oat. Ref:111/ Znak: Zy: Recenzja dorobku naukowego dr Joanny Gierowskiej-KaHaur w zwiazku z ubieganiem siq o stopien doktora habilitowanego w dziedzinie nauk humanistycznych - dyscyplina historia 1. Informacje podstawowe o kandydatce: Dr J. Gierowska-Kaltaur jest absolwentkq Wydziam Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego (1979 r.). Stopien doktora uzyskala w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk (2002 r.). Tak wiec moze sie poszczycic uzyskaniem tytulu zawodowego i stopnia naukowego w renomowanych jednostkach. W swej karierze zatrudniona by la w Archiwum Uniwersytetu Warszawskiego, w IH PAN i Studium Europy Wschodniej UW (do dzisiaj). Przez dwa lata pracowala takze, co godne podkreslenia, w Zespole Szkol Ogolnoksztalcacych przy Ambasadzie RP w Algierze. Przyznac nalezy, zejej droga zawodowa zashiguje na stowa uznania. Ma bowiem na swym koncie miedzy innymi prace archiwisty, nauczyciela oraz pracownika naukowo-dydaktycznego. W trakcie kariery zawodowej podejmowala rozne inicjatywy naukowe i organizacyjne. Na uwage zasluguje czlonkostwo w Komisji Studiow Slowianskich (KNH PAN), pelnienie funkcji sekretarza redakcji,,przegladu Wschodniego", czlonkostwo w Polskim Towarzystwie Historycznym, Towarzystwie Milosnikow Historii i Komisji Historycznej (Polska Akademia Nauk - Rumunska Akademia Nauk) jako sekretarz Sekcji Polskiej. Uczestniczyta aktywnie w organizowaniu kilku miedzynarodowych konferencji. Jest opiekunem naukowym stypendystow MSZ oraz inspektorem Funduszu Stypendialnego im. Konstantego Kalinowskiego. Przyznac wiec nalezy, ze J. Gierowska-Kallaur jest osobq niezmiernie aktywna pod wzgledem organizacyjnym zarowno w gremiach krajowych jak i miedzynarodowych.
2. Charakterystyka dorobku naukowego: Dorobek habilitantki sledze z uwaga od 1999 r. kiedy opublikowala prace Straz Kresowa a Zarzqd Cywilny Ziem Wschodnich. Wspoldzialanie czy rywalizacja?. Wyraznie dominuje w nim kilka sfer zainteresowan. Sq to: dzieje polityczne II Rzeczypospolitej, ze szczegolnym uwzglednieniem polskiej polityki wschodniej; przemiany kulturalne i spoleczno-polityczne ziem bylego Wielkiego Ksiestwa Litewskiego w XX w.; dzieje polskiego parlamentaryzmu oraz prace dokumentacyjne. Ogolem habilitantka ma na swoim koncie 9 prac ksiazkowych (w tym monografie, opracowania tekstow zrodlowych, bibliografie autorskie i wspolautorskie), 13 rozdzialow w pracach zbiorowych, 15 artykulow, 3 recenzje, 1 biogram, 2 polemiki, 8 komunikatow oraz 12 innych drobniejszych prac. Ogolem 63 publikacje. Pod wzgledem ilosciowym i jakosciowym jest to dorobek wystarczajacy tym bardziej, ze w tym przypadku jest on konsekwencja ogolnopolskiej i miedzynarodowej aktywnosci habilitantki. Jej prace, lacznie z Raportami Strazy Kresowej..., zajmujajuz istotne miejsce w polskiej historiografii. Dorobek oceniam bardzo wysoko i uwazam, ze trudno zajmowac sie dziejami II Rzeczypospolitej, szczegolnie ziem wschodnich, nie siegajac do jej prac. Co prawda, praca habilitacyjna nie jest klasyczna monografia, ale nie ma to w tym przypadku zadnego znaczenia. J. Gierowska-KaHaur ma bowiem na swym koncie monografie, w ktorych zaprezentowala swoj potencjal naukowy. Pokazala, ze potrafi stawiac problemy badawcze ije rozwiazywac, a w arkanach pracy historyka porusza sie bardzo dobrze. Mam tutaj na mysli, poza wspomniana powyzej praca, ksiazke pt. Zarzqd Cywilny Ziem Wschodnich (19 lutego 1919-9 wrzesnia 1920), Warszawa 2003, w ktorej w sposob wyczerpujacy omowila proces organizacji Zarzadu Cywilnego Ziem Wschodnich, jego personel, relacje z wladzami wojskowymi i politycznymi oraz prowadzona dziatalnosc. W interesujacy sposob przeanalizowala rozne aspekty polityki wschodniej odradzajacego sie panstwa. Co wazne, podstawe zrodlowa stanowiq materialy przechowywane nie tyiko w kraju ale rowniez na Litwie. W swych pracach pokazala takze, ze potrafi prowadzic merytoryczna polemike z ustaleniami innych badaczy. Po jej dotychczasowych dokonaniach widac wyraznie, ze jest niekwestionowanq specjalistka w zakresie polityki wschodniej II Rzeczypospolitej.
Swoj dorobek wzbogacita ponadto o udzial w mezmiemie waznych i bardzo czasochlonnych pracach, waznych dia dziedzictwa narodowego, takich jak tworzenie bibliografii historii Polski XIX i XX w. (Bibliografia historii Polski XIX i XX w., t. Ill: 1815-1918). Opracowala rowniez bibliografie prac prof. A. Ajnenkiela oraz przypisy w Pamietnikach Hermana Libermana (wyd. 1996). Sa to prace bardzo zmudne i czesto niedostatecznie doceniane, ale jakze wazne z punktu widzenia historyka. Wykorzystala swoje doswiadczenia dydaktyczne bedac wspolwydawca czterech czesci tekstow zrodlowych dia uczniow, obejmujacych materialy dotyczace starozytnosci i sredniowiecza, czasow nowozytnych, wieku XIX i wieku XX. Uczestniczyla rowniez w 21 zagranicznych (m.in. w Minsku, Odessie, Wilnie i Bukareszcie) i krajowych konferencjach, na ktorych prezentowala wyniki swoich badan. 3. Ocena podstawy post^powania habilitacyjnego: Jako podstawe postepowania habilitacyjnego, J. Gierowska-Kallaur wskazala prace: Raporty Strazy Kresowej 1919-1920. Ziem Polnocno-Wschodnich opisanie, Warszawa- Pultusk 2011, ss. 1175, ktora ukazala sie jako siodmy torn niezmiemie waznej serii 0 Niepodlegtq i grantee, bedacej edycja dokumentow wydawanych od 1999 r. Przygotowany przez habilitantke torn jest efektem jej kilkuletnich prac, w trakcie ktorych gromadzila rozproszone raporty, niekiedy bedace w bardzo zlym stanie, przechowywane w Archiwum Akt Nowych, Centralnym Archiwum Wojskowym, Bibliotece Publicznej m. st. Warszawy, Rosyjskim Panstwowym Archiwum Wojskowym w Moskwie i Bibliotece Litewskiej Akademii Nauk w Wilnie. Cezury zastosowane w opracowaniu sa w peini uzasadnione. Autorka slusznie zamiescila w pracy prawie czterdziestostronicowe wprowadzenie, w ktorym przedstawila zarys historii organizacji i struktury terytorialnej Strazy Kresowej na obszarze Ziem Wschodnich oraz przedstawita aktualny stan badan na ten temat. Zostalo ono rozplanowane w sposob wrecz modelowy pod wzgledem metodologicznym. W interesujacy sposob przedstawila spoleczno-polityczne realia panujace w okresie dzialalnosci Strazy Kresowej. Warto moze jednak bylo rozwinac niektore kwestie. Na przyldad pelniejszego uzasadnienia wymagaloby w moim odczuciu stwierdzenie, ze N. Zielinska w swej pracy (Towarzystwo Strazy Kresowej 1919-1927^ Lublin 2006) przyjela
konstmkcj? tekstu,,utmdniajaca w znacznym stopniu wychwycenie dynamiki podstawowych zagadnien zwiazanych z funkcjonowaniem Strazy Kresowej" (s. 7). Przydalaby sie wiec pelniejsza polemika merytoryczna, ktora habilitantka deklaruje w swoim autoreferacie. Co prawda nieco wiecej uwag zawarfa na dalszych stronach wprowadzenia (s. 40-41), ale moglaby nieco rozwinac ten watek (moze w przypisie). W moim odczuciu poszerzony moglby zostac rowniez problem dzialalnosci Wydzialu Prasowo-Wydawniczego, szczegolnie w kontekscie prowadzonych odczytow. Zdaje sobie jednak sprawe, ze J. Gierowska-Kalaur, przy tak duzej ilosci materialu jaki przygotowywala do druku mogia stac przed dylematem, czy rezygnowac zjakiegos dokumentu, czy tez po prostu ograniczyc wstep. Habilitantka wlozyla ogromna prace w zgromadzenie i opracowanie materialu, ale zdaje sobie sprawe, ze problematyka zwiazana z dzialalnoscia Strazy Kresowej wymaga kontynuowania. Slusznie tez zaznaczyla, ze wyczerpujaca analiza wplywow politycznych w Towarzystwie Strazy Kresowej powinna zostac omowiona w odrebnej monografii. Pozostaje miec nadzieje, ze te problematyke bedzie kontynuowala i uzupeini istniejqce luki w polskiej historiografii, bo jest osobajak najbardziej predestynowana do realizacji takiego zagadnienia. Material obejmujacy 380 raportow, zostal podzielony na piec dzialow odpowiadajacych poszczegolnym okregom: grodzienskiemu, wilenskiemu, kowienskiemu, minskiemu, letgalskiemu oraz szosty varia, gdzie umieszczono kilka materialow nie daj^cych si? zakwalifikowac do poprzednich. Zastosowano wiec niejako uklad geograficzny, co jest sluszna koncepcja. Poszczegolne dokumenty zostaly zaopatrzone w date, tytui oraz rzeczowe i osobowe przypisy (jezeli byla taka potrzeba i przede wszystkim mozliwosc). Ponadto J. Gierowska-Kallaur wyjasnila mniej znane kwestie, przed podaniem niektoiych raportow do druku. Po analizie opublikowanych dokumentow nalezy podkreslic, ze ich strona edytorska nie budzi zastrzezen. Zostaly one przygotowane w sposob profesjonalny. Widac, ze J. Gierowska-Kallaur doskonale sie porusza w tej materii, co z pewnoscia jest zasluga miedzy innymi jej znakomitego przygotowania i doswiadczenia zawodowego. Moglyby na niej sie wzorowac inne osoby, ktore probuj^ zmierzyc si? z edycj^ zrodel archiwalnych. W pracy Raporty Strazy Kresowej..., mamy przede wszystkim dobra charakterystyke zrodel podawanych do druku, a z pewnoscia na uwag^ zasluguja wprowadzone przypisy, w tym noty biograficzne, pozwalajace na identyfikacje poszczegolnych osob i problemow. Z podanych
dokumentow wrecz,,bije" specyfika tamtego okresu i wszelkie trudnosci dnia codziennego. Otrzymujemy material wrecz kronikarski, a do tego jak wspomniano, dobrze opracowany. Slusznie habilitantka zaznaczyla, ze:,,publikowane raporty nie tyiko pozwalaja na ustalenie pogladow politycznych i spolecznych ich autorow (emisariuszy Strazy Kresowej), lecz stanowia same w sobie bezcenna wartosc. Sporzadzane pierwotnie - co istotne - do uzytku wewnetrznego, co najmniej raz na miesiac, a czesciej raz na dwa tygodnie, odczytane po latach zarysowuja wizerunek ludzi i zdarzen, nazwy miasteczek, wsi i gmin, obraz warunkow, wjakich przyszlo jednym zyc, a drugim dzialac". Sa one rowniez zrodlem do ksztaltowania sie tozsamosci narodow bialoruskiego i ukrainskiego. Prace uzupelniaja: szczegolowo opracowany spis dokumentow, wykaz skrotow, indeks, zestawienie okregow ZCZW z podzialem na powiaty i gminy oraz wskazowki bibliograficzne. Jak zaznaczylem uprzednio, Raporty Strazy Kresowej..., nie sa klasyczna monografia. Mamy w tym przypadku do czynienia z opracowaniem zrodel archiwalnych. Przyznac nalezy, ze J. Gierowska-KaItaur podeszia do ich przygotowania w sposob modelowy. Zaproponowana przez nia koncepcja oraz przede wszystkim jej realizacja sprawily, ze otrzymalismy prace bardzo wartosciowa, utwierdzajaca mnie w przekonaniu, ze habilitantka majaca na swym koncie duze doswiadczenie zawodowe i istotny wklad w rozwoj polskiej nauki, w peini zasluguje na uzyskanie stopnia doktora habilitowanego nauk humanistycznych w zakresie historii 4. Charakterystyka dorobku dydaktycznego: J. Gierowska-KalIaur pracowala jako nauczycielka jezyka polskiego i historii w Zespole Szkol Ogolnoksztalcacych przy Ambasadzie RP w Algierze (1989-1991). Pozniej to doswiadczenie wykorzystala w publikacji tekstow zrodlowych, o czym wspomniano w punkcie 2. Po zatrudnieniu w Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego nabyla doswiadczen nauczyciela akademickiego prowadzac zajecia dotyczace miedzy innymi wezlowych zagadnien dziejow regionu, dziejow Europy Wschodniej, wstepu do badaii wschodnich, metodologii kulturoznawczych badan wschodnich, warsztatu pracy naukowej i
edytorskiej, wspolczesnej kultury i sztuki regionu. ProwadzUa rowniez proseminarium oraz wyklad ogolnouniwersytecki pt. Jozef Pilsudski wobec problemu ksztartowania sie panstwowosci bialoruskiej 1917-1925. W miedzyczasie opiekowala sie rowniez studentami podczas objazdow naukowych na Ukrainie. Reasumujac nalezy zaznaczyc, ze J. Gierowska-Kallaur ma na swoim koncie doswiadczenie zarowno w szkolnictwie srednim jak i wyzszym, jest w zwi4zku z tym osoba przygotowana do opieki nad rnlodymi adeptami historii. 5. Ostateczna konmuzja W ostatecznej konkluzji pragne zaznaczyc, ze w swietle obowiazujacej ustawy o stopniach i tytule naukowym oraz stopniach i tytule w zakresie sztuki, kandydatka spelnia warunki konieczne do uzyskania awansu naukowego. Przedstawiona praca, ktora zostala wskazanajako podstawa postepowania (Raporty Strazy Kresowej 1919-1920. Ziem Polnocno- Wschodnich opisanie, wstep, wybor i opracowanie J. Gierowska-Kallaur, Warszawa-Pultusk 2011, ss. 1175) oraz dotychczasowy dorobek, stanowia odpowiednia podstawe, aby dr J. Gierowska-Kaltaur uzyskala stopien doktora habilitowanego nauk humanistycznych w zakresie historii. ~^ ^'z.. -7 ///^