Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych im. gen. T. Kościuszki we Wrocławiu ZWALCZANIE TERRORYZMU ŚRODKAMI WOJSKOWYMI W POLSCE Wraz z rozwojem cywilizacyjnym, zmianie ulegały również wyzwania i zagrożenia dla bezpieczeństwa poszczególnych państw oraz dla bezpieczeństwa globalnego. To one spowodowały zmianę w podejściu do problematyki bezpieczeństwa, a ich wielość i różnorodność sprawiły, że bezpieczeństwo dzisiaj musi być wieloobszarowe. Obok zagrożeń militarnych współcześnie dominują takie kategorie zagrożeń, jak zagrożenia naturalne (zjawiska związane z działaniem natury). Coraz większe zagrożenia stanowi międzynarodowa przestępczość zorganizowana, niekontrolowany przepływ broni masowego rażenia czy też niekontrolowana i nielegalna migracja ludności. Wzrasta też skala i częstotliwość konfliktów lokalnych o zróżnicowanym podłożu. Szczególną kategorię zagrożeń stanowi terroryzm 1 jako jedno z głównych asymetrycznych i transnarodowych zagrożeń dla bezpieczeństwa międzynarodowego i narodowego. Pomimo spadku wymiernej liczby ataków terrorystycznych na świecie stanowi on, nie tylko zdaniem autorów Białej Księgi bezpieczeństwa narodowego Rzeczpospolitej Polskiej, realne zagrożenie dla życia obywateli, stabilności demokratycznych instytucji oraz dla bezpiecznego funkcjonowania infrastruktury i innych elementów państwa 2. Terroryzm nie jest zjawiskiem nowym, ciągle jednak ewoluuje zmienia swój charakter. Powoduje to duże trudności z jednoznacznym określeniem samego pojęcia. W znacznej mierze powodowane jest to odmiennymi interesami politycznymi zaangażowanych stron. Ostatnio coraz częściej dostrzegamy swego rodzaju militaryzację terroryzmu i w związku z tym coraz powszechniejsze wykorzystywanie sił zbrojnych do jego zwalczania. Siły zbrojne ze swej natury przeznaczone są do obrony przed zagrożeniami zewnętrznymi. Ich użycie do zwalczania terroryzmu na terenie kraju wymaga odmiennych uregulowań prawnych, ale też odmiennego przygotowania żołnierzy do walki z terroryzmem. Problemy te nie są jeszcze wystarczająco rozwiązane, ale niezwykle ważne z punktu widzenia bezpieczeństwa państwa. Stąd też zainteresowanie autorki tym problemem. 1 Zob. T. Bąk, Terroryzm zagrożeniem bezpieczeństwa świata i Polski, [w:] Oblicza terroryzmu, red. T. Bąk, Kraków, Rzeszów, Zamość 2011, s. 10. 2 Tamże, s. 115.
Problem ze zdefiniowaniem pojęcia terroryzmu Zdaniem T. Aleksandrowicza, stopień zagrożenia terrorystycznego dla Polski jest pochodną zagrożeń dla świata i Europy. Także w Polsce aktualne są te same czynniki zagrożeń, jak w przypadku innych państw Unii Europejskiej, choć mogą występować w mniejszym nasileniu 3. Z kolei K. Liedel uważa, że niektóre czynniki będą stanowiły o zmianie postrzegania Polski jako celu działania terrorystów. Terroryzm współczesny jest przede wszystkim bardzo dynamiczny i zaskakujący, więc trudno w takim wypadku wydawać kategoryczne sądy na temat możliwych scenariuszy działania sprawców. Istnieją oczywiście czynniki zwiększające ryzyko zainteresowania terrorystów Polską. Do takich obecnie zaliczyć można przede wszystkim aktywne członkostwo w Sojuszu Północnoatlantyckim i Unii Europejskiej, udział polskich sił zbrojnych i policji w misjach pokojowych na terenach objętych konfliktami, a zwłaszcza tam, gdzie mogły mieć charakter wojen religijnych przeciwko muzułmanom. Istotnym czynnikiem jest z pewnością strategiczne partnerstwo ze Stanami Zjednoczonymi i normalizacja stosunków dyplomatycznych z Izraelem. Nie można zapominać o zaangażowaniu polskich sił zbrojnych w działaniach w Iraku i Afganistanie w ramach globalnej wojny z terroryzmem, a także możliwości zainstalowaniu na terytorium Polski amerykańskiego systemu tarczy antyrakietowej czy nawet utworzenia w Polsce baz wojskowych USA. Nie bez znaczenia wydają się informacje na temat istnienia w Polsce tajnych więzień dla przetrzymywanych przez USA terrorystów, a także brak szerszych doświadczeń w reagowaniu na zamachy terrorystyczne przez polskie służby i instytucje i to w obliczu organizowania przez Polskę coraz częściej imprez sportowych, kulturalnych czy spotkań politycznych o zasięgu ogólnoświatowym 4. Podobnie jak przestępczość zorganizowana, tak i terroryzm nie uznaje granic państwowych. Już chociażby stąd wynika konieczność znalezienia definicji możliwej do przyjęcia przez społeczność międzynarodową. Wydaje się, że właśnie tu tkwi podstawowa trudność. Żadne chyba pojęcie nie jest tak różnorodnie definiowane. Zwłaszcza na Bliskim Wschodzie jest ono bardzo często stosowane, ale odmiennie interpretowane. Strony oskarżają się wzajemnie o terroryzm, a jednocześnie zaprzeczają, jakoby same stosowały terrorystyczne metody działania. O ile nawet udaje się, jak ma to miejsce chociażby w Unii Europejskiej, zdefiniowanie terroryzmu jako użycie bądź próbę użycia przez grupę lub pojedynczą osobę przemocy do osiągnięcia celów politycznych 5, to już określenie jakie organizacje należałoby sklasyfikować jako terrorystyczne, najczęściej uzależnione jest od kalkulacji politycznych. Współcześnie wyjątkowego znaczenia nabiera pojęcie nowego terroryzmu, które zmieniło dotychczasowe postrzeganie konfliktu terrorystycznego i nadało mu charakter asymetryczny. Warto podkreślić, że asymetryczne środki przemocy stosowane są w odpowiedzi niejako na nieproporcjonalność militarną, ekonomiczną, technologiczną i kulturową. Przy takiej dysproporcji zasobów jedynie użycie niekonwencjonalnych 3 T. Aleksandrowicz, Współczesne zagrożenia terroryzmem dla Polski, [w]: Problemy prawno organizacyjne zwalczania terroryzmu w Polsce, red. J. Szafrański, K. Liedel, Szczytno 2011, s. 67. 4 Zob. K. Jałoszyński, S. Zalewski, Organy administracji rządowej wobec zagrożeń terrorystycznych, Służby specjalne wobec terroryzmu, Bielsko-Biała 2009, s. 16 17. 5 G. Rene Polli, P. Gridling, Der 1. September 2001 und seine Auswirkungen auf die Terroris musbekaempfung, Oesterreichische Militaerische Zeitschrift 2002,nr 4,s.407. 160
Zwalczanie terroryzmu środkami wojskowymi w Polsce metod i narzędzi może przynieść zakładane efekty. Z takiego rozwiązania korzystają od 1967 roku terroryści w konflikcie palestyńsko izraelskim, zdając sobie sprawę, że w inny sposób nie mają żadnych, realnych szans na pokonanie potęgi militarnej Izraela 6. Według T. Aleksandrowicza pojęcie nowego terroryzmu zostało wprowadzone w 1986 roku przez ekspertów zajmujących się tym zagadnieniem w ramach Institute for the Study of Conflict. Zwracali oni uwagę na zmieniające się źródła terroryzmu. To sięganie coraz częściej po motywację religijną nadawało nowy wymiar terroryzmowi. Jednak naukowy opis koncepcji nowego terroryzmu pojawił się dopiero w latach dziewięćdziesiątych, dzięki badaniom prowadzonym przez naukowców i praktyków skupionych w RAND Corporation. 7 Głównym założeniem tej koncepcji było pojawienie się nowej, dotąd nieznanej struktury organizacji terrorystycznej, cech i metod działania sprawców. Na te elementy zwraca również uwagę B. Hoffman, dowodząc, że era nowego, międzynarodowego terroryzmu rozpoczęła się z chwilą przeprowadzenia przez członków Ludowego Frontu Wyzwolenia Palestyny zamachu na rejsowy samolot izraelskich linii lotniczych El Al, lecący z Rzymu do Tel Avivu. Porwanie tego samolotu stanowiło śmiałe oświadczenie polityczne skierowane do właściciela linii lotniczych El Al państwowego izraelskiego przewoźnika. Ewentualne zignorowanie żądań terrorystów mogło zakończyć się tragicznie, co spowodowało zmuszenie Izraela do komunikowania się z organizacją terrorystyczną, pomimo wcześniejszych zapewnień o odrzuceniu jakichkolwiek ustępstw na rzecz sprawców. Powstało przy tym przeświadczenie, że poprzez takie symboliczne wybranie celu, w połączeniu z dramatycznym przesłaniem politycznym, mogą oni przy wykorzystaniu mediów nagłaśniać swoje interesy, zwłaszcza gdy w zdarzenia zaangażowani są niewinni cywile 8. Co zatem rozumiemy pod pojęciem terroryzmu? Czy jest to forma przestępczości? Czy też - parafrazując Clausewitza użycie środków terrorystycznych stanowi dozwoloną formę kontynuacji polityki, a terroryzm to nowy wymiar pojęcia wojna? Gdzie w takim razie przebiegają granice między walką o wolność a terroryzmem? Czy terroryzm może być sposobem prowadzenia wojny i jaki status w związku z tym mają terroryści? Czy są oni przestępcami, czy też kombatantami? Na takie pytania trudno jest udzielić jednoznacznych odpowiedzi. Tak więc nie siląc się na sformułowanie jednej ogólnie obowiązującej definicji, dla potrzeb dalszych rozważań przyjęto, że terroryzm to szczególna forma przemocy stosowana przez organizacje, także państwa, do osiągnięcia celów politycznych. Cechuje się on systematycznym planowaniem i dąży do wzbudzenia ekstremalnych emocji, a przede wszystkim strachu i niepewności wśród ludności. Obliczony jest na wywołanie efektu psychologicznego i w związku z tym ukierunkowany na szerokie kręgi społeczeństwa. Uderzenia kierowane są na dowolnie wybrane symboliczne cele, w tym osoby. Terrorystyczny akt przemocy łamie normy społeczne i tym samym odczuwany jest jako czyn budzący grozę. Zmierza do zwiększenia wpływu na polityczne zachowanie przeciwnika. 6 H. Munkler, Wojny naszych czasów, Kraków 2004, s. 142. 7 T. Aleksandrowicz, Nowy terroryzm, [w]: Współczesne zagrożenia terroryzmem oraz metody działań antyterrorystycznych, red. J. Szafrański, Szczytno 2007, s. 42. 8 B. Hoffman, Oblicza terroryzmu, Warszawa2001, s. 64. 161
System walki z terroryzmem w Polsce Asymetryczność i wieloobszarowość terroryzmu sprawiają, że przeciwdziałanie i zwalczanie zjawiska powinno odbywać się na wielu płaszczyznach aktywności państwa. K. Liedel wymienia kilka podstawowych obszarów działania antyterrorystycznego 9, zaliczając do nich politykę, prawo, działania policyjne, działania wywiadowcze oraz działania militarne. Całokształt czynności podejmowanych wobec zagrożeń terrorystycznych określany jest jako antyterroryzm. Wewnątrz pojęcia zarysowuje się podział na działania o charakterze antyterrorystycznym, czyli działania defensywne, których celem jest zmniejszenie podatności na ataki oraz działania kontrterrorystyczne, inaczej ofensywne i podejmowane w celu prewencji odstraszania i odpowiedzi na terroryzm 10. Antyterroryzm lub inaczej działania defensywne albo proaktywne, są realizowane w ramach zapobiegania i przygotowania państwa oraz jego obywateli na oddziaływanie terrorystów. Mają one szeroki zakres i obejmują przeciwdziałanie wszelkim aktywnością grup terrorystycznych. Jest to swoista odporność państwa na zamach terrorystyczny oraz na inne formy aktywności sprawców w postaci między innymi działań propagandowych lub rekrutacyjnych. Zadaniem zapobiegania jest niedopuszczenie do finalizacji przez terrorystów swoich planów w postaci dokonanego zamachu terrorystycznego. Są to działania wyprzedzające, a ich skuteczność jest mierzona ilością udaremnionych ataków terrorystycznych oraz zatrzymanych sprawców przed dokonaniem przez nich zamachów. Wśród działań ofensywnych, prowadzonych już po zaistnieniu zamachu terrorystycznego, K. Jałoszyński wymienia trzy podstawowe kategorie prowadzenia działań bojowych, czyli operacje ratunkowe związane z uwolnieniem przetrzymywanych zakładników, zatrzymywaniem osób podejrzanych o działalność terrorystyczną oraz likwidacje osób uznawanych za terrorystów, zwłaszcza przywódców organizacji terrorystycznych 11. Dodatkowo za kontrterrorystyczną czyli ofensywną, można uznać procedurę RENEGADE, a w jej ramach możliwość zestrzelenia statku powietrznego, który może stać się narzędziem dokonania zamachu terrorystycznego, uderzając w wybrany obiekt naziemny 12. Polska posiada współcześnie system do walki z terroryzmem łączący elementy kontr i antyterrorystyczne. Podzielony jest on na trzy poziomy realizacji zadań. W ramach poziomu strategicznego formułowana jest polityka antyterrorystyczna państwa oraz podejmowane są kluczowe działania o charakterze systemowym. Zadania na tym poziomie realizowane są przez Prezesa Rady Ministrów, Radę Ministrów, Kolegium ds. Służb Specjalnych, Międzyresortowy Zespół do Spraw Zagrożeń Terrorystycznych (MZds.ZT) i Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego (RZZK). Na poziomie operacyjnym realizowane są zadania służące w szczególności koordynacji wy- 9 Zob. K. Liedel, Zwalczanie terroryzmu międzynarodowego w polskiej polityce bezpieczeństwa, Warszawa 2010, s. 37 50. 10 K. Jałoszyński, Jednostka kontrterrorystyczna - element działań bojowych w systemie bezpieczeństwa antyterrorystycznego, Szczytno 2011, s. 43. 11 Tamże, s. 45. 12 Zob. B. Janusz-Pawletta, Podstawy prawne reagowania na zagrożenia terroryzmem lotniczym, [w:] Reagowanie państwa na zagrożenia terroryzmem lotniczym, red. A. Glen, Warszawa 2010, s.64 65. 162
Zwalczanie terroryzmu środkami wojskowymi w Polsce miany informacji między poszczególnymi służbami i instytucjami wchodzącymi w skład systemu antyterrorystycznego, a także prowadzony jest bieżący monitoring i analiza zagrożeń o charakterze terrorystycznym. Na tym poziomie działa Centrum Antyterrorystyczne funkcjonujące w ramach Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego (CAT ABW). Zadania poziomu taktycznego realizowane są przez służby i instytucje, w zakresie właściwości których pozostaje antyterrorystyczna ochrona kraju 13. Użycie sił zbrojnych do zwalczania terroryzmu Jedną z instytucji bezpieczeństwa narodowego zaangażowaną w przeciwdziałanie terroryzmowi są Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z Konstytucją RP, zadania SZRP nierozerwalnie wiążą się z obowiązkiem ochrony niepodległości państwa oraz niepodzielności jego terytorium, jak również zapewnieniem bezpieczeństwa i nienaruszalności granic. Jednak wobec nowych zagrożeń ze strony terroryzmu światowego, a zwłaszcza jego postępującej militaryzacji, pojawia się potrzeba wykorzystania potencjału bojowego jednostek podległych MON do zadań antyterrorystycznych na terenie kraju. Do najważniejszych zadań stojących przed formacją w ramach bezpieczeństwa antyterrorystycznego należy między innymi wspieranie organów państwowych w zapewnieniu bezpieczeństwa wewnętrznego i organizowanie niezbędnej pomocy wojskowej instytucjom i służbom w razie wystąpienia zagrożenia o charakterze terrorystycznym oraz wykonywanie zadań w czasie misji stabilizacyjnych i pokojowych, w międzynarodowych koalicjach antyterrorystycznych, służących wymianie doświadczeń z podmiotami cywilnymi, neutralizacji i usuwaniu ewentualnych skutków zamachów terrorystycznych. Siły Zbrojne RP odpowiadają także za ochronę granicy państwowej w przestrzeni powietrznej oraz wspierają Straż Graniczną w ochronie granicy morskiej. Do zadań SZ RP należy również wspieranie administracji rządowej i samorządowej w przypadku wystąpienia zagrożenia terrorystycznego, szczególnie w fazie reagowania i odbudowy oraz udział w działaniach mających na celu odzyskanie izolowanego personelu, utraconego w wyniku zdarzeń o charakterze terrorystycznym lub kryminalnym 14. Obecny system prawny Rzeczypospolitej umożliwia zaangażowanie wybranych elementów struktury organizacyjnej SZ RP do zwalczania terroryzmu na terenie kraju. Problem ten regulują niżej wymienione akty prawne: Ustawa z dnia 21 listopada 1967r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczpospolitej Polskiej 15 ; Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym 16 Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990r. o Policji 17,; 13 Projekt Narodowego Programu Antyterrorystycznego Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2012-2016, s. 9. 14 Zob. Projekt Narodowego Programu Antyterrorystycznego RP, s. 13 14. 15 Ustawa z dnia 21 listopada 1967r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczpospolitej Polskiej, Dz.U. 1967 Nr44 poz.220. 16 Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym,dz. U. 2007, nr 89, poz. 590. 17 Ustawa o Policji z dnia 6 kwietnia 1990r. o Policji, Dz.U.1990 nr30 poz.179. 163
Ustawa z dnia 29 sierpnia 2002r. o stanie wojennym oraz kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczpospolitej Polskiej 18 ; Ustawa z dnia 21czerwca 2002r. o stanie wyjątkowym 19 ; Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002r. o stanie klęski żywiołowej 20 ; Ustawa z dnia 12 października 1990r. o ochronie granicy państwowej 21 ; Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 lipca 2005r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu użycia oddziałów i pododdziałów Policji oraz Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej 22. Jedną z możliwości wykorzystania SZRP w ramach działań antyterrorystycznych jest uruchomienie sił i środków wojskowych w ramach systemu zarządzania kryzysowego państwa. Zgodnie z art. 25 Ustawy o zarządzaniu kryzysowym jednostki SZRP, w przypadku zagrożenia zamachem terrorystycznym, mogą uczestniczyć w monitorowaniu zagrożeń oraz wykonywać zadania związane z oceną skutków zjawisk zaistniałych na obszarze ich występowania. W ich zakresie odpowiedzialności znajdują się także działania poszukiwawczo-ratownicze oraz ewakuowanie poszkodowanej ludności i mienia. Siły zbrojne mogą także przygotowywać warunki do czasowego przebywania ewakuowanej ludności w wyznaczonych miejscach. Współuczestniczyć w ochronie mienia pozostawionego na obszarze występowania zagrożeń. Izolować także obszary lub miejsca prowadzenia akcji ratowniczej. Do zadań SZRP należy również wykonywanie prac zabezpieczających, ratowniczych i ewakuacyjnych przy zagrożonych obiektach budowlanych i zabytkach oraz prowadzenie prac wymagających użycia specjalistycznego sprzętu technicznego lub materiałów wybuchowych będących w ich zasobach. Do ważnych zadań SZRP w tym zakresie zalicza się także usuwanie materiałów niebezpiecznych i ich unieszkodliwianie, z wykorzystaniem specjalistycznych sił i środków, likwidowanie skażeń chemicznych oraz skażeń i zakażeń biologicznych, usuwanie skażeń promieniotwórczych. Siły zbrojne mogą być także wykorzystywane do wykonywania zadań związanych z naprawą i odbudową infrastruktury technicznej oraz zapewnieniem przejezdności szlaków komunikacyjnych. Wyspecjalizowane jednostki mogą udzielać pomocy medycznej i wykonywać zadania sanitarnohigieniczne i przeciwepidemiczne. Siły zbrojne mogą ponadto realizować inne zadania ujęte w wojewódzkich planach reagowania kryzysowego. Do działań tych mogą być wykorzystane jednostki SZRP przewidziane do użycia w odpowiednich planach zarządzania kryzysowego szczebla wojewódzkiego na wypadek zaistnienia określonego zagrożenia, w tym terrorystycznego. Jak widać z przytoczonych przykładów zadań, są one związane z działaniami defensywnymi, realizowanymi na wszystkich etapach zarządzania kryzysowego. Kolejną możliwością użycia jednostek wojskowych do działań antyterrorystycznych jest skorzystanie z procedury zawartej w art. 18 Ustawy o Policji. Pozwala ona na 18 Ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. 2002, nr 156, poz. 1301. 19 Ustawa z dnia 21czerwca 2002r. o stanie wyjątkowym, Dz. U. z 2002r. Nr 113, poz. 985,Nr 153, poz. 1271, z2003 r. Nr 228, poz.2261. 20 Ustawa o stanie klęski żywiołowej, Dz. U. 2002, nr 62, poz. 558. 21 Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej, Dz. U. 2009, Nr 12, poz. 67. 22 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 lipca 2005r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu użycia oddziałów i pododdziałów Policji oraz Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. 164
Zwalczanie terroryzmu środkami wojskowymi w Polsce użycie jednostek SZRP w przypadku zagrożenia przestępstwem o charakterze terrorystycznym bądź jego dokonania w stosunku do obiektów mających szczególne znaczenie dla bezpieczeństwa lub obronności państwa, bądź mogącym skutkować niebezpieczeństwem dla życia ludzkiego. W takiej sytuacji, jeżeli użycie oddziałów i pododdziałów Policji okaże się niewystarczające, do pomocy oddziałom i pododdziałom Policji mogą być użyte oddziały i pododdziały Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Użycie sił zbrojnych, w przypadkach o których mowa w ust. 1, następuje na podstawie postanowienia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej wydanego na wniosek Prezesa Rady Ministrów. Pomoc ta może być udzielona również w formie prowadzonego samodzielnie przez oddziały i pododdziały sił zbrojnych przeciwdziałania zagrożeniu w przypadku gdy oddziały i pododdziały policji nie dysponują możliwościami skutecznego przeciwdziałania tym zagrożeniom. Powyższe rozwiązanie umożliwia skorzystanie z potencjału bojowego jednostek Wojsk Specjalnych lub Żandarmerii Wojskowej w celu fizycznego zwalczania terroryzmu. Szczególnego znaczenia w tym wypadku nabiera prawna i rzeczywista możliwość skorzystania z pomocy wyspecjalizowanej w czarnej taktyce jednostki GROM lub FORMOZA, realizującej zadania w specyficznym środowisku wodnym. Jednostki Wojsk Specjalnych mogą zostać użyte do uwalniania zakładników (jednostki są szkolone i posiadają doświadczenie w zakresie operacji uwalniania zakładników w różnych formach ich przetrzymywania przez porywaczy m.in. pociągi, autobusy, samoloty itp.), a nawet likwidowania personelu oraz infrastruktury, która może być wykorzystana w celu dokonania ataku terrorystycznego. Ważnym zadaniem tych wojsk pozostaje rozpoznanie struktur oraz działań terrorystycznych. Szerokie możliwości wykorzystania wojsk specjalnych stwarza ich ustawowe zobowiązanie do pomocy antyterrorystycznym jednostkom cywilnym w działaniach zwalczających terroryzm, przeprowadzeniu bojowej ewakuacji ludności, w tym placówek dyplomatycznych oraz pomocy w zlokalizowaniu, zabezpieczeniu broni masowego rażenia (oraz materiałów mogących posłużyć stworzeniu tej broni), która może zostać wykorzystana przez organizacje terrorystyczne. Jedynym i zarazem znaczącym ograniczeniem w opisanym powyżej rozwiązaniu, jest związanie żołnierzy wykonujących zadania na podstawie Ustawy o Policji zasadami użycia broni i środków przymusu bezpośredniego przewidzianymi dla policjantów. Powoduje to osłabienie możliwości skorzystania z pełnego potencjału bojowego żołnierzy tych jednostek, ponieważ doświadczenia zdobyte poza granicami kraju w fizycznym zwalczaniu terroryzmu nie mogą być w pełni wykorzystane na terenie kraju (specyficzne ograniczenia i procedury policyjne dotyczące użycia broni palnej są zupełnie inne od standardów używania broni na polu walki w rejonach konfliktów). Takie rozwiązanie powoduje, że wprowadzenie do działania żołnierzy Wojsk Specjalnych stanowić może jedynie nieznaczną poprawą jakości wykonywanej operacji, a dodatkowo może powodować brak poczucia komfortu zabezpieczenia prawnego u realizujących zadania operatorów wojskowych. Żołnierze mogą również być wykorzystani do realizacji zadań z zakresu przeciwdziałania terroryzmowi w czasie wprowadzania reżimów stanów nadzwyczajnych. W stanie wyjątkowym i wojennym będzie to przede wszystkim możliwość skierowania oddziałów i pododdziałów SZRP do działań kontrterrorystycznych, a w stanie klęski żywiołowej do działań defensywnych najczęściej związanych z minimalizacją skutków określonych zamachów terrorystycznych. 165
W warunkach polskich jedynie siły zbrojne zdolne są do neutralizacji celów latających mogących być narzędziem podczas przeprowadzania zamachów terrorystycznych. Zgodnie z kompetencjami przypisanymi Dowódcy Operacyjnemu Sił Zbrojnych może on zadecydować o zestrzeleniu statku powietrznego, który został zakwalifikowany jako RENEGADE czyli takiego statku powietrznego w przypadku, którego istnieje prawdopodobieństwo, iż może zostać on użyty jako narzędzie w celu dokonania zamachu terrorystycznego. Warunkiem zestrzelenia jest stwierdzenie na granicy pewności, że na pokładzie statku nie znajdują się ludzie bądź na pokładzie samolotu znajdują się wyłącznie osoby, które zamierzają bezpośrednio użyć tego statku jako środek służący do dokonania zamachu terrorystycznego. W strukturach SZRP istnieją formacje wojskowe, które na podstawie aktów prawnych powołujących je do realizacji zadań bezpieczeństwa publicznego, wykonują zadania przeciwdziałania i zwalczania terroryzmu w sposób ciągły i nieprzerwany. Wśród formacji MON realizujących zadania antyterrorystyczne w szerokim zakresie i w sposób ciągły, najszersze kompetencje posiada Żandarmeria Wojskowa (ŻW). Zapewnia ona przede wszystkim ochronę obiektów wojskowych, nadzoruje bezpieczeństwo na terenach i obiektach wojskowych oraz wykonuje czynności ochronne wobec wybranych podmiotów państwowych o charakterze militarnym. Formacja ta została stworzona do wykonywania zadań policyjnych w SZRP. Do jej ustawowych zadań należy miedzy innymi ochranianie życia i zdrowia ludzi oraz mienia wojskowego przed zamachami naruszającymi te dobra. Biorąc pod uwagę fakt, że zagrożenie terroryzmem stało się jednym z największych problemów współczesnego świata, i bezsprzecznie stwarza zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi, można uznać, że ŻW posiada legitymacje prawną do jego zwalczania 23. Służbą specjalną właściwą w sprawach ochrony przed zagrożeniami wewnętrznymi dla obronności państwa, bezpieczeństwa i zdolności bojowej Sił Zbrojnych RP jest Służba Kontrwywiadu Wojskowego (SKW). Do jej zadań w zakresie bezpieczeństwa antyterrorystycznego należą między innymi rozpoznawanie, zapobieganie oraz wykrywanie popełnianych przez żołnierzy pełniących czynną służbę wojskową, funkcjonariuszy SKW i SWW oraz pracowników SZ RP i innych jednostek organizacyjnych MON, przestępstw związanych z działalnością terrorystyczną. Służba ta odpowiada za ochronę bezpieczeństwa jednostek wojskowych, innych jednostek organizacyjnych MON oraz żołnierzy wykonujących zadania służbowe poza granicami państwa. Do jej zadań należy uzyskiwanie, gromadzenie, analizowanie, przetwarzanie i przekazywanie właściwym organom informacji mogących mieć znaczenie dla obronności państwa, bezpieczeństwa lub zdolności bojowej SZ RP 24. Zadania o podobnym charakterze poza granicami RP wykonuje powołana w celu ochrony przed zagrożeniami zewnętrznymi dla obronności państwa, bezpieczeństwa i zdolności bojowej SZ RP, Służba Wywiadu Wojskowego (SWW). Do zadań w zakresie zwalczania terroryzmu zaliczyć można przede wszystkim uzyskiwanie, gromadzenie, analizowanie, przetwarzanie i przekazywanie właściwym organom informacji mogących mieć 23 J. Stelmach, Żandarmeria Wojskowa w narodowym systemie przeciwdziałania zagrożeniu terroryzmem, [w:] Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk Lądowych, nr 3(169), Wrocław 2013, s. 62. 24 Zob. art. 5 Ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego, (Dz. U. 2006, nr 104, poz. 709). 166
Zwalczanie terroryzmu środkami wojskowymi w Polsce istotne znaczenie dla bezpieczeństwa i zdolności bojowej SZRP oraz rozpoznawanie przeciwdziałanie zagrożeniu międzynarodowym terroryzmem, jak też rozpoznawanie międzynarodowego obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi oraz towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także rozpoznawanie międzynarodowego obrotu bronią masowej zagłady i zagrożeń związanych z rozprzestrzenianiem tej broni oraz środków jej przenoszenia 25. Wojna z terroryzmem jest zjawiskiem bardzo niejednorodnym dlatego też wyzwania, które są związane ze zwalczaniem terroryzmu zobowiązują siły zbrojne XXI wieku do znacznego rozszerzenia możliwości ich wykorzystania. Bibliografia: 1. Aleksandrowicz T., Współczesne zagrożenia terroryzmem dla Polski, [w]: Problemy prawno organizacyjne zwalczania terroryzmu w Polsce, red. J. Szafrański, K. Liedel, Szczytno 2011. 2. Rene Polli G,. Gridling P., Der 1. September 2001 und seine Auswirkungen auf die Terroris musbekaempfung, "Oesterreichische Militaerische Zeitschrift 2002. 3. Bąk T., Terroryzm zagrożeniem bezpieczeństwa świata i Polski, [w:] Oblicza terroryzmu, red. T. Bąk, Kraków, Rzeszów, Zamość 2011. 4. Biała księga bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2013, s. 5. 5. Hoffman B., Oblicza terroryzmu, Warszawa 2001. 6. Jakubczak R., Teoretyczne i militarne aspekty zwalczania terroryzmu, [w:] Problemy prawno-organizacyjne zwalczania terroryzmu w Polsce, red. K. Liedel, Szczytno 2011. 7. Jałoszyński K, Zalewski S., Organy administracji rządowej wobec zagrożeń terrorystycznych, Służby specjalne wobec terroryzmu, Bielsko-Biała 2009. 8. Jałoszyński K., Jednostka kontrterrorystyczna - element działań bojowych w systemie bezpieczeństwa antyterrorystycznego, Szczytno 2011. 9. Jałoszyński K., Współczesny wymiar antyterroryzmu, Warszawa 2008, s.31. 10. Janusz-Pawletta B., Podstawy prawne reagowania na zagrożenia terroryzmem lotniczym, [w:] Reagowanie państwa na zagrożenia terroryzmem lotniczym, red. A. Glen, Warszawa 2010. 11. Kulczycki M., Żuber M., Dylematy współczesnego bezpieczeństwa, [w:] Katastrofy naturalne i cywilizacyjne, red. M. Żuber, Wrocław 2011. 12. Kundzewicz Z., Kowalczak P., Zmiany klimatu i ich skutki, Poznań 2008. 13. Liedel K., Zwalczanie terroryzmu międzynarodowego w polskiej polityce bezpieczeństwa, Warszawa 2010. 14. Munkler H., Wojny naszych czasów, Kraków 2004. 15. Projekt Narodowego Programu Antyterrorystycznego Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2012-2016. 16. Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Warszawa 2002, s. 16. 25 Zob. Tamże, art. 6. 167
17. Sokała W., Strategie medialne w konfliktach asymetrycznych, [w:] Terroryzm w medialnym obrazie świata, red. K. Liedel i S. Mocek, Warszawa 2010. 18. Stelmach J., Żandarmeria Wojskowa w narodowym systemie przeciwdziałania zagrożeniu terroryzmem, [w:] Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk Lądowych, nr 3(169), Wrocław 2013. 19. Szafrański J., Współczesne zagrożenia terroryzmem oraz metody działań antyterrorystycznych, Szczytno 2007. Wykaz aktów prawnych 1. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 lipca 2005r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu użycia oddziałów i pododdziałów Policji oraz Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. 2. Ustawa o Policji z dnia 6 kwietnia 1990r. o Policji, Dz.U.1990 nr30 poz.179. 3. Ustawa o stanie klęski żywiołowej, Dz. U. 2002, nr 62, poz. 558. 4. Ustawa o stanie klęski żywiołowej, Dz. U. 2002, nr 62, poz. 558. 5. Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej, Dz. U. 2009, Nr 12, poz. 67. 6. Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej, Dz. U. 2009, Nr 12, poz. 67. 7. Ustawa z dnia 21 listopada 1967r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczpospolitej Polskiej, DZ.U. 1967 Nr44 poz.220. 8. Ustawa z dnia 21czerwca 2002r. o stanie wyjątkowym, Dz. U. z 2002r. Nr 113, poz. 985,Nr 153, poz. 1271, z2003 r. Nr 228, poz.2261. 9. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, Dz. U. 2007, nr 89, poz. 590. 10. Ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. 2002, nr 156, poz. 1301. 11. Ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego, (Dz. U. 2006, nr 104, poz. 709). FIGHTING AGAINST TERRORISM USING MILITARY MEANS IN POLAND Summary With the development of civilization, also underwent change challenges and threats to national security and to the safety of the global war against terrorism is a phenomenon and the phenomenon of very heterogeneous and therefore the challenges that are associated with counter-terrorism forces undertake the XXI century to significantly expand the possibilities of their use. One of the national security institutions involved in the fight against terrorism are the Armed Forces of the Polish Republic. Against new threats from global terrorism, especially its progressive militarization, there is a need to exploit the potential of combat units subordinated to the tasks of Defense anti-terrorism in the country. 168