Marian Turek Techniczna i organizacyjna restrukturyzacja kopalń węgla kamiennego GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA Katowice 2007 1
Spis treści Od Autora... 7 Wprowadzenie... 8 ROZDZIAŁ 1 Warunki restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego... 15 1.1. Zmienność otoczenia... 15 1.2. Gotowość kopalń do restrukturyzacji... 18 1.3. Cechy kopalni jako przedmiotu restrukturyzacji... 21 1.3.1. Odrębność techniczno-organizacyjna... 21 1.3.2. Odrębność ekonomiczna... 24 1.3.3. Odrębność społeczna... 28 1.3.4. Odrębność prawna... 30 ROZDZIAŁ 2 Programy i cele restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego... 32 2.1. Model budowy i realizacji sektorowego programu restrukturyzacji... 32 2.2. Programy restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego w latach 1990 2005... 39 2.3. Strategia prywatyzacji górnictwa węgla kamiennego... 44 2.4. Kierunki restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego w latach 2003 2005... 52 2.5. Źródła i zasady finansowania programu restrukturyzacji na lata 2003 2006... 56 2.6. Strategia restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego do 2010 roku... 58 ROZDZIAŁ 3 Założenia i programy restrukturyzacji technicznej kopalń... 67 3.1. Istota restrukturyzacji technicznej... 67 3.2. Restrukturyzacja techniczna w programach restrukturyzacji... 70 3.2.1. Założenia programu restrukturyzacji technicznej... 70 3.2.2. Źródła i zasady finansowania restrukturyzacji technicznej... 79 3.2.3. Program inwestycyjny w ramach restrukturyzacji technicznej... 82 3.3. Cele cząstkowe restrukturyzacji technicznej... 87 3.3.1. Cele cząstkowe w latach 2000 2002... 87 3.3.2. Cele cząstkowe w przełożeniu na działania podjęte w latach 2000 2002... 89 3.3.3. Cele restrukturyzacji technicznej na lata 2003 2006... 96 3.4. Strategia zmian, w tym restrukturyzacji technicznej do 2010 roku... 97 ROZDZIAŁ 4 Rozwiązania organizacyjne i techniczne w procesie restrukturyzacji... 117 4.1. Struktura organizacji górnictwa węgla kamiennego... 117 4.1.1. Struktura zdecentralizowana z zarządzaniem administracyjnym... 117 3
4.1.2. Struktura zdecentralizowana po przeprowadzeniu komercjalizacji przedsiębiorstw... 118 4.1.3. Struktura organizacyjna spółek węglowych... 119 4.2. Zmiany w strukturze organizacyjnej... 121 4.3. Koncepcje utworzenia i działalności koncernów węglowych... 133 4.4. Zmiany wielkości kopalń w latach 1990 2005... 157 4.4.1. Powierzchnia obszaru górniczego i wielkość zasobów węgla... 158 4.4.2. Wielkość wydobycia... 162 4.5. Zmiany modelu kopalń... 168 4.5.1. Zmiana liczby szybów... 168 4.5.2. Zmiana liczby poziomów kopalnianych w latach 1990 2005... 177 4.5.3. Zmiana długości wyrobisk korytarzowych... 186 4.6. Wpływ restrukturyzacji technicznej na podstawowe parametry kopalń w latach 1990 2005... 195 4.6.1. Koncentracja wyrobisk korytarzowych... 195 4.6.2. Redukcja liczby ścian wydobywczych... 202 4.6.3. Koncentracja produkcji a proces restrukturyzacji technicznej... 213 4.6.4. Wysokość ścian prowadzonych w kopalniach węgla kamiennego... 218 4.6.5. Postęp dobowy ścian ważnym składnikiem procesu restrukturyzacji technicznej... 233 4.6.6. Kształtowanie się długości ściany... 241 4.6.7. Zmiana długości frontu eksploatacyjnego... 255 4.6.8. Natężenie robót przygotowawczych... 259 4.7. Zmiany technologiczne w przeróbce mechanicznej węgla... 268 4.8. Proces restrukturyzacji a ochrona środowiska na terenach górniczych... 272 4.9. Inwestycje ważny składnik restrukturyzacji w kopalniach węgla kamiennego... 281 4.10. Restrukturyzacja w obszarze produkcji... 286 4.11. Zmiany podstawowych wskaźników ekonomicznych kopalń w latach 1990 2005... 290 ROZDZIAŁ 5 Zatrudnienie w kopalniach węgla kamiennego... 313 5.1. Restrukturyzacja zatrudnienia... 313 5.1.1. Cele restrukturyzacji zatrudnienia... 313 5.1.2. Systemy osłonowe w górnictwie węgla kamiennego w latach 1990 2005... 315 5.1.3. Przebieg restrukturyzacji zatrudnienia w górnictwie w latach 1990 2005... 323 5.1.4. Zmiany poziomu i struktury zatrudnienia w kopalniach... 329 5.1.5. Restrukturyzacja zatrudnienia Spółka Restrukturyzacji Kopalń SA... 337 5.2. Reakcje na zmiany w górnictwie... 340 5.2.1. Reakcje ludzi na zmiany... 340 5.2.2. Kadra kierownicza wobec zmian... 341 5.2.3. Pracownicy wobec zmian w przedsiębiorstwie... 344 4
ROZDZIAŁ 6 Majątek nieprodukcyjny i finanse... 354 6.1. Restrukturyzacja majątku nieprodukcyjnego... 354 6.1.1. Charakterystyka sytuacji majątkowej kopalń... 354 6.1.2. Zbywanie majątku nieprodukcyjnego studium przypadku... 357 6.2. Restrukturyzacja finansowa... 369 6.2.1. Podstawowe wskaźniki ekonomiczno-finansowe... 369 6.2.2. Przebieg restrukturyzacji finansowej... 373 6.2.3. Koszty restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego i źródła ich pokrycia... 375 ROZDZIAŁ 7 Działalność Spółki Restrukturyzacji Kopalń SA... 377 7.1. Prace projektowe... 377 7.2. Utworzenie Spółki Restrukturyzacji Kopalń SA i jej struktura organizacyjna... 379 7.3. Sposób przejęcia kopalń likwidowanych przez SRK SA... 381 7.4. Likwidacja kopalń w ramach SRK SA... 383 7.5. Stan majątkowy SRK SA... 385 7.6. Planowane działania SRK SA... 388 7.7. Centralny Zakład Odwadniania Kopalń w strukturach SRK SA... 389 7.7.1. Cel i przedmiot działania Centralnego Zakładu Odwadniania Kopalń w Czeladzi... 389 7.7.2. Oddział Zakład: Centralny Zakład Odwadniania Kopalń charakterystyka rejonów odwadniania... 390 7.7.3. Możliwości wykorzystania wód dołowych w Centralnym Zakładzie Odwadniania Kopalń... 397 ROZDZIAŁ 8 Ożywienie gospodarcze terenów górniczych parki przemysłowe i technologiczne... 401 8.1. Zasady i formy budowy parków przemysłowych i technologicznych... 401 8.2. Noworudzki Park Przemysłowy... 404 8.3. Jaworznicki Park Przemysłowy... 406 8.4. Bytomski Park Przemysłowy... 408 8.5. Chrzanowsko-Trzebiński Park Przemysłowy... 413 8.6. Sosnowiecki Park Naukowo-Technologiczny... 414 ROZDZIAŁ 9 Restrukturyzacja kopalń a rynek węgla... 418 9.1. Wymagania odbiorców... 418 9.1.1. Integracja produkcji i marketingu... 418 9.1.2. Kierunki działań marketingowych, podnoszenie jakości węgla... 420 9.1.3. Kształtowanie cen i doskonalenie systemu obrotu węglem kamiennym... 427 9.2. Rynek węgla w Polsce, a konkurencja w sektorze górnictwa węgla kamiennego... 437 5
9.2.1. Kreatywna funkcja konkurencji... 437 9.2.2. Konkurencja w sektorze górnictwa węgla kamiennego... 439 9.3. Zmiany i innowacje w górnictwie węgla kamiennego... 460 9.3.1. Przesłanki i rodzaje zmian... 460 9.3.2. Adaptacja do zmian w otoczeniu... 464 9.3.3. Logika rozwoju przedsiębiorstw, w tym kopalń węgla kamiennego... 464 9.4. Zmiany radykalne i strategiczne... 469 9.4.1. Zmiany nieuniknione... 469 9.4.2. Zmiany strategiczne... 470 Zakończenie... 474 LITERATURA... 476 6