Marcin Kassatti marcin@ap.krakow.pl Pracownia Technologii Nauczania Akademia Pedagogiczna Kraków Współczesne formy audio i wideo i ich oddziaływanie na młodego odbiorcę Muzyka i film zajmują ważne miejsce w życiu młodego człowieka. Z biegiem lat zwiększył się dostęp do tych mediów, również za sprawą nowoczesnych nośników danych. W połączeniu z możliwościami sieci Internet, młody człowiek zyskuje nieograniczony dostęp do poszukiwanych materiałów, wytworów kultury masowej, także w atrakcyjnej formie audiowizualnej. Nowoczesne nośniki danych zapewniają lepszą jakość przekazu, zwiększają się ich możliwości, a także wygoda użytkowania. Za sprawą tych nośników zmienił się sposób korzystania z coraz bardziej powszechnych, współczesnych urządzeń elektronicznych, głównie przenośnych. Otaczające nas media nie budzą w młodym pokoleniu zaskoczenia, są czymś codziennym i naturalnym. W artykule podjęta została próba ukazania, w jaki sposób w ostatnich latach zmieniły się nowoczesne formaty audio i wideo, w jaki sposób kształtują obraz mediów oraz jaki mogą mieć wpływ na życie młodych ludzi. Cyfrowa muzyka Wprowadzona w 1982 roku do powszechnego użytku płyta kompaktowa (CD-Audio), zrewolucjonizowała rynek nośników dźwięku. Jako cyfrowy nośnik, zapewniała wysoką jakość zapisanego materiału i jego wierność z oryginałem. W porównaniu do tradycyjnej płyty analogowej (winylowej) oferowała większą trwałość nagrań, odporność na uszkodzenia i dużą wygodę użytkowania. Dodatkowym atutem płyty CD było zwiększenie pojemności nośnika do 74 minut zapisanej muzyki (płyta analogowa to tylko ok. 45 minut, łącznie na dwóch stronach płyty), odtwarzanej bez konieczności zmiany strony płyty oraz jej niewielkie rozmiary. Niezaprzeczalne zalety płyty kompaktowej sprawiły że w kolejnych latach stała się dominującym formatem zapisu audio, z powodzeniem zastępując czarne płyty analogowe. Wraz z rozwojem techniki informatycznej płyta CD sprawdziła się także jako nośnik danych komputerowych CD-ROM. Płyta CD stała się produktem przeznaczonym dla masowego odbiorcy, z biegiem czasu coraz bardziej przystępnym cenowo. Wzrastała ilość odpowiedniego sprzętu przeznaczonego do jej odtwarzania. Częściej sięgali po nią coraz młodsi ludzie, zaintrygowani wygodnym, nowoczesnym nośnikiem i czystym cyfrowym brzmieniem muzyki. 1
Jednocześnie zaczęto dostrzegać pewne mankamenty zastosowanego rozwiązania: niski poziom szumów wpłynął na sterylność odbioru muzyki i zmniejszenie naturalności dźwięku. Zniknęła celebra towarzysząca umieszczaniu płyty na talerzu gramofonu i charakterystyczne, ciepłe analogowe brzmienie. Dodatkowe dostępne miejsce na nośnikach cyfrowych, przeznaczone do wykorzystania przez wykonawców, paradoksalnie wpłynęło na częstsze publikowanie materiału o artystycznie mniejszej wartości. W latach 90. dwudziestego wieku, wraz z dynamicznym rozwojem techniki komputerowej i Internetu, pojawiła się potrzeba nie tylko zapisu dźwięku w postaci cyfrowej, ale również wygodnej metody przesyłania go przez sieć. Jedna minuta muzyki zapisana standardowo w postaci bezstratnej na płycie CD zajmuje około 10 MB, zatem przesyłanie dłuższych nagrań w sieci o małej przepustowości było poważnym problemem. W 1993 roku w niemieckim Fraunhofer Institute opracowano, a następnie przez kolejne lata rozwijano, uniwersalny i bardzo popularny obecnie format kompresji plików audio MP3 (MPEG Audio Layer-3). MP3 jest stratnym formatem kompresji, co oznacza, że oryginalny dźwięk, dzięki odpowiedniemu oprogramowaniu (tzw. kodekom), zostaje przetworzony, zakodowany i zapisany w charakterystycznej postaci. W procesie kompresji, dzięki specyficznemu algorytmowi kodowania, pewne subtelne elementy nagrania nie zawsze świadomie odbierane przez człowieka są pomijane i nie uwzględniane przy zapisie. Umożliwia to uzyskanie mniejszych plików wyjściowych. W zależności od stopnia kompresji (Kb/s), można osiągnąć nawet 10-12-krotne zmniejszenie wielkości pliku. Zatem na jednej płycie CD-R o pojemności 700 MB udaje się pomieścić tyle muzyki w postaci MP3, co na ok. 14 tradycyjnych płytach CD-Audio. Kompresja oczywiście wpływa na jakość dźwięku, jednak osiągane rezultaty są w pełni zadowalające, a różnice w brzmieniu praktycznie niewyczuwalne dla mniej wymagającego odbiorcy. Wygoda, łatwość samodzielnej konwersji, stosunkowo niewielkie rozmiary plików MP3, a także całkiem dobra jakość oferowanego dźwięku, wpłynęły na szybki wzrost popularności tego formatu. Jest on obecnie najbardziej rozpowszechnionym formatem plików audio w Internecie i w komputerach osobistych. Jego wprowadzenie wywołało rewolucję technologiczną, zmienił się sposób postrzegania tego medium. Niektórzy wykonawcy dystrybuują swoje nagrania przez Internet, niejednokrotnie rezygnując z wydawania ich na płytach. Rozwija się sprzedaż pojedynczych nagrań, dostępnych bezpośrednio w wyspecjalizowanych serwisach muzycznych. Pomimo powstawania kolejnych, alternatywnych formatów kompresji audio, mediów strumieniowych, internetowych rozgłośni radiowych (nadających w technologii Real Audio lub Shoutcast), przyszłość MP3 nie wydaje się być zagrożona, w przeciwieństwie do wysłużonej już płyty kompaktowej, której obecność na rynku może się stopniowo zmniejszać. 2
Cyfrowe wideo Filmy dość długo nie poddawały się cyfrowej rewolucji. Ich konwersja i digitalizacja były procesem złożonym, wymagającym dużych mocy obliczeniowych. Wśród popularnych formatów wideo królowały analogowe kasety VHS oraz mało rozpowszechnione w Europie Laser Dyski. W Internecie pojawiały się jedynie krótkie filmy, udostępniane najczęściej w formacie mpg. Były odtwarzane w niskiej rozdzielczości i słabej jakości. Dopiero pod koniec lat 90. pojawia się DVD (Digital Video Disc). Format ten powstał dla cyfrowego zapisu materiałów wideo, jednak rosnące zapotrzebowanie przemysłu komputerowego na nośniki o większej pojemności sprawił, że DVD stał się formatem uniwersalnym (stąd zmiana nazwy na Digital Versatile Disc cyfrowy dysk wszechstronny ). DVD pozwalał na zapis filmów w wysokiej jakości, często z przełączaną, wielokanałową ścieżką dźwiękową w kilku językach. Poparcie wytwórni filmowych dla nowego formatu sprawiło, że DVD szybko zdobył popularność i skutecznie zastąpił kasety VHS. Tym, czym dla muzyki zapisanej na płycie kompaktowej stał się MP3, tym dla filmów DVD jest Divx stratny format kompresji wideo. Jego nieoczekiwane pojawienie się miało związek z powstaniem oprogramowania służącego do tworzenia pirackich kopii filmów DVD. Divx umożliwił efektywną kompresję skopiowanego filmu z nośnika DVD i pozwolił na jego późniejszy zapis na mniej pojemną płytę CD-R. Przerabiane w ten sposób filmy wideo zaczęły masowo pojawiać się również w Internecie. Na szczęście, w kolejnych latach wątpliwa sytuacja prawna tego formatu została uregulowana. Służy on obecnie również do kompresji materiałów udostępnianych legalnie, na komercyjnych zasadach. Równocześnie zaczęły pojawiać się nowocześniejsze, bardziej wydajne kodeki (Xvid, H.264) oferujące coraz lepszą jakość kompresowanego materiału. Tym samym i sieć Internet jest współcześnie źródłem materiałów wideo w niespotykanej dotąd jakości. W ostatnim czasie na potrzeby filmów HD i telewizji wysokiej rozdzielczości, wprowadzono nowoczesne, bardzo pojemne i lepiej zabezpieczone nośniki Blu-Ray, mające zastąpić DVD. Zapisywane na nich filmy są jakościowo przystosowane do wyświetlania na wysokiej klasy monitorach LCD i panoramicznych telewizorach klasy Full HD. Prawdopodobnie i to rozwiązanie znajdzie swoje jakościowe odzwierciedlenie w materiałach wideo dostępnych w Internecie. Wzrasta również rola mediów strumieniowych, bazujących na przesyłaniu skompresowanych danych multimedialnych przez Internet. Umożliwiają one transmisję audio-wideo w czasie rzeczywistym. Oprócz internetowych rozgłośni, pojawiła się również telewizja na żądanie, gdzie odbiorca wybiera indywidualnie nadawany program. Podsumowanie Wprowadzenie cyfrowych nośników danych zrewolucjonizowało rynek audio i wideo. Zmienił się sposób postrzegania multimediów, zwiększyła się ich dostępność, różnorodność i jakość. Media w nowej postaci wymusiły zastosowanie odpowiednich nośników dla coraz większych ilości danych. Nośniki stały się mniejsze (pamięci flash) i jednocześnie pojemniejsze. 3
Nowe formaty zapisu muzyki mogą determinować sposób jej słuchania. Młodzież coraz chętniej wybiera wygodne, przenośnie odtwarzacze MP3, również zintegrowane z telefonami komórkowymi, w miejsce stacjonarnych zestawów Hi-Fi. Marka ipod stała się synonimem przenośnego, modnego odtwarzacza multimedialnego, tak jak w przeszłości Walkman (przenośny odtwarzacz kasetowy firmy SONY). Częściej też słucha się muzyki odtwarzanej wprost z komputera. Typ i jakość nowoczesnego sprzętu audio mogą warunkować rodzaj słuchanej muzyki, uwypuklając pewne charakterystyczne cechy jej brzmienia. Niektóre nagrania (muzyka akustyczna, klasyczna, jazz), lepiej brzmią na sprzęcie wyższej klasy, zapewniającym szczegółowy odbiór wszystkich muzycznych niuansów. Jakości takiej nie zapewniają, niestety, przenośne odtwarzacze MP3. Młody człowiek z reguły mało krytycznie podchodzi do kwestii jakości słuchanych nagrań, koncentrując się raczej na posiadanej ich liczbie. Liczy się ilość, dostęp do muzycznych nowości, kolekcjonowanie utworów, nie ich rzeczywista wartość. Powstaje pytanie: czy nowy format zapisu dźwięku spowoduje całkowity zanik płyt CD i muzyki w najwyższej jakości? Dużym problemem jest nawyk głośnego słuchania muzyki z wykorzystaniem słuchawek przenośnych odtwarzaczy. Jak dowodzą badania, przeprowadzone wśród uczniów dwóch holenderskich szkół średnich, większość młodych ludzi zdaje sobie sprawę że szkodliwości zbyt głośnego słuchania, jednak niewielu z nich decyduje się na ograniczanie poziomu głośności [www.pcworld.pl, 2008]. Korzystanie z słuchawek może powodować również odizolowanie się od świata zewnętrznego i utrudniony kontakt. Internet zapewnia nieograniczony dostęp praktycznie do większości istniejących nagrań muzycznych i filmów, zdobycie poszukiwanego materiału nie przedstawia większego problemu. Pomocne w tym są różnego rodzaju programy służące do wymiany plików między użytkownikami. Również proces kopiowania nagrań z wykorzystaniem komputera jest bardzo prosty. Niestety, działania te najczęściej naruszają prawa autorskie. Ogromną popularnością cieszą się nagminnie pobierane z sieci filmy. Zwykle ich techniczna jakość nie ustępuje zbytnio tej znanej z oryginalnych płyt. Ich dostępność i ilość sprawia, że oglądane są często bez głębszych przeżyć, refleksji czy wzruszeń. Zaliczone filmy szybko są zastępowane coraz to nowymi tytułami. Mimo to pojawia się stopniowe znużenie. Mnożą się serwisy internetowe, zamieszczające krótkie filmy o tematyce rozrywkowej, ale również obraźliwej i drastycznej. Na wielu z nich użytkownik ma możliwość zamieszczenia własnych, amatorskich nagrań (www.youtube.com, www.myspace.com itp.). Miniaturowe kamery wideo, czy cyfrowe aparaty fotograficzne wbudowane w telefony komórkowe, kuszą swoimi możliwościami Zdarza się jednak, że wykorzystane niewłaściwie i bezmyślnie (nagrywanie zachowań osób trzecich i późniejsza publikacja tych materiałów w Internecie), są powodem dramatycznych następstw, o których systematycznie donoszą środki masowego przekazu. Treści udostępniane w postaci elektronicznej stają się coraz bardziej powszechne, dostępne niemal dla każdego. Zwiększają się możliwości dotarcie do informacji czy rozrywki w formie audio i wideo odbywa się coraz łatwiej i szybciej. Młody człowiek ma do 4
dyspozycji coraz to nowsze, bardziej efektywne narzędzia do zapisu, archiwizacji i odtwarzania treści. Czy te możliwości będzie potrafił mądrze wykorzystać? Literatura Butryn W.: Dźwięk cyfrowy. WKŁ, Warszawa 2002 Haines R.: Cyfrowe przetwarzanie dźwięku. Wydawnictwo MIKOM, Warszawa 2002 Story D.: Cyfrowe filmy wideo. Wydawnictwo HELION, Gliwice 2003 Kluszczyński R.W.: Film wideo multimedia. Wydawnictwo RABID, Kraków 2002 Strony WWW [dostęp dnia 01.06.2008] Lech K.: Młodzież nie przejmuje się słuchem? http://www.pcworld.pl/news/145457.html Kulpa F.: HD DVD kontra Blu-ray. http://www.av.com.pl/index.php?s=3 http://pl.wikipedia.org/wiki/płyta_kompaktowa http://pl.wikipedia.org/wiki/dvd http://pl.wikipedia.org/wiki/ipod http://en.wikipedia.org/wiki/mp3 http://www.cdrinfo.pl http://www.iis.fraunhofer.de/en/bf/amm/mp3sur/index.jsp 5