Recenzent: prof. dr hab. inż. ZOFIA SADECKA Adres do korespondencji: Uniwersytet Zielonogórski, ul. Szafrana 15, 65-246 Zielona Góra Zielona Góra 20.02.2017r. Recenzja w sprawie nadania stopnia dr habilitowanego dr Beacie Janowskiej 1. Podstawa formalna recenzji: 1.1 Podstawą opracowania jest umowa o dzieło nr 3/2017 zawarta w dn.11.01.2017r w Częstochowie pomiędzy Politechniką Częstochowską, a Zofią Sadecką na sporządzenie recenzji w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego dr Beacie Janowskiej. 1.2 Recenzję sporządzono na podstawie: Dokumentacji dotyczącej postępowania habilitacyjnego dr Beaty Janowskiej zawierającej: autoreferat (w j. polskim i angielskim), wykaz opublikowanych prac naukowych, osiągnieć dydaktycznych, współpracy naukowej, odbytych stażach i popularyzacji nauki, rozprawę habilitacyjną, oświadczenia współautorów, odpis dyplomu doktora. Ustawy z dn. 14 marca 2003r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz.U. Nr 65 poz. 595 z późn. zm.). Rozporządzenie z dnia 26 września 2016 r. w sprawie szczegółowego trybu i warunków przeprowadzania czynności w przewodzie doktorskim, w postępowaniu habilitacyjnym oraz w postępowaniu o nadanie tytułu profesora. 2. Sylwetka habilitantki Pani dr Beata Janowska jest absolwentką Wydziału Chemii Politechniki Gdańskiej. Dyplom mgr inż. chemii o specjalności chemia i technologia organiczna uzyskała w 1988r. Stopień doktora nauk chemicznych w zakresie chemii uzyskała w 2004r. na Wydziale Chemii Uniwersytetu Poznańskiego na podstawie rozprawy doktorskiej: Specjacja wybranych metali ciężkich w odpadach komunalnych i kompostach. Od 1995r. jest pracownikiem Politechniki Koszalińskiej. Od 2004r. jest adiunktem w Katedrze Gospodarki Odpadami na Wydziale Inżynierii Lądowej, Środowiska i Geodezji, Politechniki Koszalińskiej. 3. Ocena osiągnięcia naukowego stanowiącego podstawę ubiegania się o stopień naukowy doktora habilitowanego (Dz.U. Nr 65 poz. 595 z późn. zm., Dz.U. z 2014r. poz.1852, Dz.U. Nr 196 poz.1165) Zgodnie z Art.16, Dz.U. z 2014r. poz.1852, zasadnicze osiągnięcie naukowe Pani dr inż. Beaty Janowskiej to dzieło opublikowane w całości jako monografia habilitacyjna: Transformacje związków rtęci w odpadach biodegradowalnych. 1
Praca została opublikowana w 2016r. przez Wydawnictwo Politechniki Koszalińskiej, seria monografie nr 310, Wydział Inżynierii Lądowej, Środowiska i Geodezji, ISSN0239-7129, ISBN 978-83-7365-411-2. Po wstępie teoretycznym dotyczącym występowania rtęci w środowisku, metod jej oznaczania w próbkach gleby i osadów, procedurami analitycznymi opartymi na ekstrakcji, metodach przeróbki osadów ściekowych w tym procesu kompostowania Autorka stawia do udowodnienia dwie tezy: 1. w osadach ściekowych występują związki rtęci, które podczas kompostowania ulegają transformacjom, 2. obecność substancji organicznych może determinować różne formy chemiczne rtęci, których obecność wpływa na rolnicze wykorzystanie kompostów otrzymanych z osadów ściekowych. Przedstawione hipotezy badawcze wymagały wykonania badań, których zakres obejmował: 1. przeprowadzenie procesu kompostowania osadów ściekowych w bioreaktorach statycznych, 2. frakcjonowanie rtęci w próbkach badanego materiału, 3. ocenę wpływu parametrów fizykochemicznych na dystrybucję oznaczanego pierwiastka w poszczególnych frakcjach, 4. analizę zmian stężenia poszczególnych form rtęci w trakcie kompostowania, 5. ocenę mobilności związków rtęci. W próbkach osadów ściekowych oraz w kompostach frakcjonowanie rtęci wykonano w oparciu o ekstrakcję sekwencyjną oznaczając zawartość związków rtęci w czterech frakcjach: jonowymiennej (EX), rozpuszczalnej w zasadach (BS), rozpuszczalnej w kwasach (AS) oraz utlenialnej (OX). Metodą pośrednią określono również zawartość związków rtęci w stałej pozostałości po ostatnim etapie ekstrakcji (R), na podstawie różnicy między stężeniem rtęci całkowitej (HgT) i sumy czterech frakcji (R = HgT EX - BS AS - OX). W badanych próbkach została również oznaczona zawartość rtęci związanej z węglowodorami. Ekstrakcja sekwencyjna pozwala na określenie mobilności i biodostępności tego pierwiastka. Autorka wykazała, że rtęć w osadach ściekowych występowała głównie w postaci związków z substancją organiczną i siarczkami od 42,7 do 64,3% oraz we frakcji rezydualnej: od 27,6 do 54,8%. Udział procentowy związków rtęci związanych z kwasami fulwowymi i humusowymi wynosił od 1,4 do 7,8%, we frakcji rozpuszczalnej w kwasach od 0,2 do 1,1%, a we frakcji jonowymiennej od 0,10 do 0,18%. Z przeprowadzonych badań wynika, że podczas procesu kompostowania związki rtęci ulegają transformacji w formy trudno dostępne dla środowiska naturalnego. Przedstawione w pracy rozważania teoretyczne (110 pozycji literatury) oraz wyniki badań dały podstawę autorce do sformułowania wniosków końcowych: 1. Podczas kompostowania następowały zmiany stężeń związków rtęci w poszczególnych frakcjach kompostowanych osadów ściekowych. 2. W osadach ściekowych i kompostach, związki rtęci występują głównie we frakcji związanej z substancją organiczną i siarczkami oraz we frakcji rezydualnej. 3. Stężenie rtęci we frakcjach, rozpuszczalnej w zasadach i związanej z substancją organiczną, zależy od zawartości rozpuszczalnego węgla organicznego w tych frakcjach. 4. Na dystrybucję związków rtęci w poszczególnych frakcjach badanego materiału ma wpływ skład chemiczny osadów przeznaczonych do kompostowania. 5. Transformacje związków rtęci, zachodzące podczas kompostowania, zależą od tempa przemian biochemicznych substancji organicznej. 6. Węglowodory alifatyczne ulegają degradacji podczas procesu kompostownia. 7. W procesie kompostowania następuje immobilizacja rtęci. 2
Opiniowaną monografię habilitacyjną oceniam bardzo pozytywnie. Tematyka rozprawy jest bardzo aktualna, ponieważ zawartość metali ciężkich, w tym rtęci, w osadach, kompostach limituje możliwość ich rolniczego i energetycznego wykorzystania. Wysoko oceniam procedury badawcze w tym badania dotyczące frakcjonowania rtęci w próbkach kompostów i osadów ściekowych nie tylko ze względu na czasochłonność badań, i trudności analityczne ale również z faktu, że tylko w nielicznych publikacjach naukowych można spotkać tego typu wyniki. Jakościowe i ilościowe formy rtęci są cennym źródłem informacji, dzięki którym można zapoznać się z mechanizmem biochemicznych przemian związków rtęci zachodzącym podczas kompostowania, określić biodostępność form tego pierwiastka, ocenić właściwości nawozowe kompostów czy też wykorzystać te dane w ocenie ryzyka jakie niesie aplikacja kompostowanych osadów ściekowych do gleby, w odniesieniu do zdrowia człowieka, jakości upraw i środowiska. Reasumując stwierdzam, że osiągnięcia Habilitantki przedstawione w monografii wnoszą znaczący wkład w rozwój inżynierii środowiska w zakresie gospodarki odpadami. 4. Ocena pozostałych osiągnięć naukowo-badawczych, współpracy międzynarodowej dorobku dydaktycznego, popularyzatorskiego oraz uzyskane nagrody (Dz. U. z 2014r. poz.1852, Dz. U. Nr 196 poz.1165) Wiodącym kierunkiem zainteresowań naukowo-badawczych Habilitantki jest gospodarka odpadami w tym osadami ściekowymi. Szczególnym obszarem badań jest proces kompostowania i wykorzystanie kompostów. 4.1 Autorstwo lub współautorstwo publikacji naukowych w czasopismach znajdujących się w bazie Journal Citation Reports o 12 artykułów w czasopismach znajdujących się w bazie JCR (po doktoracie); współautorskie. Archives of Environmental Protection- 2016r. (IF 0,919) (udział 50%) Rocznik Ochrony Środowiska -2016r. (IF 0,442) (udział 35%) Rocznik Ochrony Środowiska -2015r. (IF 0,442) (udział 50%) Desalination and Water Treatment-2014r. (IF1,173) (udział 60%) Rocznik Ochrony Środowiska -2011r. (IF 0,162) (udział 15%) Rocznik Ochrony Środowiska -2011r. (IF 0,162) (udział 60%) Polish Journal of Environmental Studies- 2010r. (IF 0,543) (udział 70%) Bioresource Technology- 2010r. (IF 4,365) (udział 25%) Fresenius Environmental Bulletin-2010r. (IF 0,716) ( udział 30%) Fresenius Environmental Bulletin-2009r. (IF 0,531) (udział 80%) Oceanological and Hydrobiological Studies -2007r. (udział 80%), Asian Journal of Chemistry- 2005r. (IF 0,153) (udział 80%) 4.2 Autorstwo zrealizowanego oryginalnego osiągnięcia projektowego, konstrukcyjnego lub technologicznego: brak 4.3 Udzielone patenty międzynarodowe i krajowe: brak danych 4.4 Wynalazki, wzory użytkowe i przemysłowe, które uzyskały ochronę i zostały wystawione na międzynarodowych lub krajowych wystawach lub targach: brak danych 3
4.5 Autorstwo lub współautorstwo monografii, publikacji w czasopismach międzynarodowych lub krajowych innych niż w bazie JCR Po doktoracie dorobek w tym zakresie został zwiększony o 23 pozycje w tym: 1 monografia: monografia 2016, wyd. Politechniki koszalińskiej (100% udział), 14 rozdziałów w monografiach 2012, 2011, 2010, 2010 (z 80,80,60,40% udziałem), 2009 (50%), 2008 (50%), 2007 (60%), 2006 (80%), 2005 (60%), 2005 (60%), 2 x rozdziały w monografii 2016r. (30 i 60% udział). 2015 i 2013 (100% udziału) Publikacje naukowe w czasopismach naukowych: z listy MNiSW cz.a: Inżynieria ekologiczna 2016r. (80% udział), Ekologia i Technika 2016r.(50%), Materiały Budowlane 2013r, (35%), Inżynieria i Ochrona Środowiska- 2008r., (15%), Inne: Ochrona środowiska BMP 2010r, (60%); 2009r. (60%), Zeszyty Naukowe Politechniki Koszalińskiej 2007r. (30%), 2005r. (60%), W okresie przed doktoratem Habilitantka była współautorem 14 publikacji w tym 2 artykułów w czasopismach oraz 12 publikacji zamieszczonych w materiałach konferencyjnych. Po doktoracie jest autorem lub współautorem 38 publikacji, w tym: - 12 publikacji naukowych znajdujących się w bazie JCR, - 1 monografii, - 14 rozdziałów w monografiach (2 samodzielne), - 6 artykułów w czasopismach z listy MNiSW, - 2 publikacje w czasopismach niepunktowanych, -3 publikacje w materiałach konferencyjnych. Łączna liczba punktów MNiSW- 275 Sumaryczny impact factor wg listy JCR zgodnie z rokiem opublikowania IF- 9,608 Liczba cytowań: wg. Web of Science ; 23 (w tym 18 bez autocytowań), wg. Gogle Scholar; 56 Index Hirscha wg. Web of Science: 3 Jak wynika z powyższych zestawień aktywność naukowo-badawcza, Pani Beaty Janowskiej po uzyskaniu stopnia doktora, znacznie wzrosła i spełnia kryteria określone w Rozporządzeniu. 4.6 Opracowanie zbiorowe, katalogi zbiorów, dokumentacja prac badawczych, ekspertyz. W tym zakresie Habilitantka podaje 2 pozycje związane ze zrealizowanymi projektami badawczymi. Opracowanie raportu merytorycznego z realizacji Projektu badawczego własnego N N523 743840 (2013r.) Opracowanie rozdziału w projekcie badawczym rozwojowym R14001 02 (2009r.) 4
4.7 Kierowanie międzynarodowymi i krajowymi projektami badawczymi oraz udział w takich projektach. Pani dr inż. Beata Janowska była współwykonawcą 7 projektów badawczych w tym w jednym była Kierownikiem. Uczestniczyła w realizacji polsko-norweskiego - projektu międzynarodowego. 4.8 Międzynarodowe i krajowe nagrody za działalność naukową Habilitantka uzyskała: indywidualną nagrodę II st. Rektora Politechniki Koszalińskiej (2005), indywidualną nagrodę III st. Rektora Politechniki Koszalińskiej (2013), zespołową nagrodę III st. Rektora Politechniki Koszalińskiej (2010r.), 4.9 Uczestnictwo w programach europejskich i innych programach międzynarodowych lub krajowych: Pani dr inż. Beata Janowska brała udział w 2 projektach współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej: 47/DSW/4.1.2/2008, POKL 4.1.2/2009 4.10 Udział w międzynarodowych lub krajowych konferencjach naukowych lub udział w komitetach organizacyjnych tych konferencji: Pani dr inż. Beata Janowska przed doktoratem brała czynny udział w 6 konferencjach naukowych. Po doktoracie czynnie uczestniczyła w 10 konferencjach naukowych w tym 2 międzynarodowych. 4.11 Udział w konsorcjach i sieciach badawczych: brak 4.12 Kierowanie projektami realizowanymi we współpracy z naukowcami z innych ośrodków polskich i zagranicznych, a w przypadku badań stosowanych we współpracy z przedsiębiorcami: brak 4.13 Udział w komitetach redakcyjnych i radach naukowych czasopism: brak 4.14 Członkostwo w międzynarodowych i krajowych organizacjach i towarzystwach naukowych: - członek PZITS 4.15 Osiągnięcia dydaktyczne i w zakresie popularyzacji nauki; - W dydaktyce czynnej Pani dr prowadziła takie formy zajęć jak: wykłady, ćwiczenia laboratoryjne, ćwiczenia audytoryjne, - Brała udział w opracowaniu materiałów dydaktycznych, programów przedmiotowych oraz efektów kształcenia, - była członkiem Rady Wydziału i w-ce przewodniczącą Uczelnianej Komisji Dyscyplinarnej dla doktorantów. - W zakresie popularyzacji nauki: Prowadzenie cyklu wykładów w ramach Zachodniopomorskiego Festiwalu Nauki (2013, 2014, 2015r.), Prowadzenie zajęć laboratoryjnych z młodzieżą z LO w ramach przygotowania do olimpiady chemicznej, oraz z młodzieżą szkół ponadgimnazjalnych w ramach współpracy ze starostwem szczecineckim. 5
Bierze czynny udział w programach promocyjnych uczelni (Dni Otwarte, Dziewczyny na Politechniki). 4.16 Opieka naukowa nad studentami i doktorantami w charakterze opiekuna naukowego lub promotora pomocniczego: - Habilitantka była promotorem 5 prac magisterskich i 7 prac inżynierskich studentów kierunku inżynieria środowiska Politechniki Koszalińskiej. Była recenzentem 4 prac dyplomowych. 4.17 Staże w zagranicznych lub krajowych ośrodkach naukowych lub akademickich - miesięczny staż naukowy w Pracowni Biologii Gleby Instytutu Gleboznawstwa, Inżynierii i Kształtowania środowiska Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie. 4.18 Wykonanie ekspertyz lub innych opracowań na zamówienie organów władzy publicznej, samorządu terytorialnego, podmiotów realizujących zadania publiczne lub przedsiębiorców: 20 opracowań na zlecenie podmiotów gospodarczych- ekspertyzy dotyczące uciążliwości zapachowej, właściwości gruntów, zawartości metali ciężkich w próbkach gruntu, osadów dennych i w wodach podziemnych, kompleksowy program ochrony wód rzeki Słupi przed zanieczyszczeniami, przyrodnicze zagospodarowanie osadów ściekowych czy też raporty oddziaływania na środowisko. 4.19 Udział w zespołach eksperckich i konkursowych: brak 4.20 Recenzowanie projektów międzynarodowych lub krajowych oraz publikacji w czasopismach międzynarodowych i krajowych: brak 4.21 Inne formy aktywności Habilitantki: Od 2005 r. habilitantka brała udział w 5 szkoleniach rozszerzających jej wiedzę o: Analitykę w biologii, medycynie i farmacji, Materiały odniesienia a wzorce, Metody przygotowania próbek do analizy instrumentalnej, Walidacja, zapewnienie jakości i szacowanie niepewności metod fizykochemicznych. 5. Ocena końcowa Po szczegółowym zapoznaniu się z rozprawą habilitacyjną Pani dr inż. Beaty Janowskiej jej dorobkiem naukowym, dydaktycznym, organizacyjnym uznaję, że spełniają one wymagania stawiane kandydatom do stopnia naukowego doktora habilitowanego w Ustawie z dn. 14 marca 2003r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz.U. Nr 65 poz. 595 z późn. zm.). Osiągnięcia naukowe kandydatki stanowią istotny wkład w rozwój inżynierii środowiska, zwłaszcza w zakresie gospodarki odpadami. Wnioskuję o nadanie dr inż. Beacie Jankowiak stopnia doktora habilitowanego nauk technicznych w dyscyplinie inżynieria środowiska. 6