Ewakuacja i transport osób poszkodowanych podczas katastrof górniczych

Mariusz Kapusta 1 Krzysztof Skrzypkowski 2, Krzysztof Zagórski 3 AGH w Krakowie Ewakuacja i transport osób poszkodowanych podczas katastrof górniczych Wprowadzenie Podczas wypadku zbiorowego w kopalni podziemnej istotną rolę odgrywa szybki i skuteczny transport osób poszkodowanych. Priorytetem osób kierownictwa każdej kopalni podziemnej jest zapewnienie niezwłocznej i bezpiecznej ewakuacji osób z miejsc niebezpiecznych. W pierwszym momencie zaistnienia wypadku zbiorowego rolę tą zapewniają służby ratownictwa górniczego przedsiębiorcy. Służby te tworzą drużyny ratownicze, których zadaniem jest wytransportowanie poszkodowanych z wyrobisk górniczych na powierzchnię. Aktualnie podstawą prawną regulującą charakter działalności ratownictwa górniczego jest ustawa z dnia 9 czerwca 2011 roku znana pod nazwą Prawo Geologiczne i Górnicze [3]. Zagrożenia związane z eksploatacją podziemną towarzyszą górnikom od samego początku. W 1906 roku doszło do katastrofy w kopalni Courrieres, w której śmierć poniosło 1099 ludzi. Przyczyną katastrofy był wybuch pyłu węglowego a rozmiar i skala tragedii spowodowały, iż opinia publiczna poparła późniejszy strajk ogólnonarodowy górników celem, którego było wymuszenie poprawa warunków bezpieczeństwa w kopalniach [6]. Również największe katastrofy w polskim górnictwie węgla kamiennego związane są ze zjawiskami wybuchów pyłu węglowego i metanu. Pomimo, iż wiedza i stan środków zabezpieczających dotycząca procesów oraz zjawisk związanych z wybuchem pyłu węglowego i metanu jest znana to analizy statystyk i doświadczenia skłaniają nas do postawienia wniosków, że nie jesteśmy w stanie uniknąć zdarzeń wypadkowych [2]. Wzrost głębokości eksploatacji węgla kamiennego w Polsce stawia kolejne wyzwania przed górnictwem związane z pojawieniem się nowych zagrożeń w środowisku pracy. Jednym z ważniejszych problemów jest transport i ewakuacja osób rannych z uwagi na warunki i znaczną głębokość oraz długości podziemnych wyrobisk. Samo zagrożenie jest zjawiskiem, które w ujęciu czasowym wyprzedza wypadek lub katastrofę i zachodzi w sytuacji zwiększonego prawdopodobieństwa zaistnienia utraty zdrowia lub życia ludzi. Sytuacja taka ma miejsce, gdy między człowiekiem a jego otoczeniem może dojść do wymiany energii o natężeniu wyższym aniżeli może przyjąć człowiek bez niekorzystnych skutków zdrowotnych dla własnego organizmu. Badania i analizy wypadków nad przyczynami zaistniałych wybuchów pyłów i metanu wskazują, że najczęściej nie przestrzegania elementarnych przepisów bezpieczeństwa, a w konsekwencji "błąd człowieka" decydują o doprowadzeniu do katastrofy. W przypadku, gdy dojdzie już do katastrofy na terenie kopalni istotne jest, aby w prawidłowy sposób zapewnić szybką pomoc medyczną, transport i ewakuację osób poszkodowanych. W kopalniach pierwsze zadania ratownicze niezwłocznie podejmują jednostki ratownictwa przedsiębiorcy, które tworzą zastępy ratownicze. Czynności związane z ratowaniem i ewakuacją ludzi prowadzi Kierownik Akcji Ratowniczej, który powołuje sztab akcji w skład którego wchodzi kadra inżynieryjno-techniczna kopalni i specjaliści spoza kopalni. Dopiero po wytransportowaniu na powierzchnię osób poszkodowanych następuje przekazanie ich służbom Ratownictwa Medycznego. 1 Jacek Kamiński, Mineral and Energy Economy Institute of Polish Academy of Sciences, Krakow, Poland, kaminski@meeri.pl 2 Pablo Benalcazar, Mineral and Energy Economy Institute of Polish Academy of Sciences, Krakow, Poland 3 Marek Dietl, Warsaw School of Economics (SGH), Department of Economics II, Warsaw, Poland 4 Przemysław Kaszyński, Mineral and Energy Economy Institute of Polish Academy of Sciences, Krakow, Poland 9093

Wybuchy metanu i pyłu węglowego w kopalniach węgla Pracownik narażony jest na zagrożenia naturalne, techniczne i osobowe. Najtrudniejsze do opanowania wydają się zagrożenia naturalne do których można zaliczyć wybuchy metanu i pyłu węglowego ale również tąpania, pożary, wyrzuty gazów i skał, zagrożenia klimatyczne i wodne [5]. Zagrożenia techniczne związane są głównie z energią zmagazynowaną w środkach technicznych lub emitowaną w procesach technologicznych. Są to zdarzenia niebezpieczne związane z zetknięciem pracownika z maszynami i urządzeniami transportowymi w czasie ruchu, pod napięciem elektrycznym lub ciałami o zbyt wysokiej temperaturze. Ostatnią grupę stanowią zagrożenia osobowe, które najczęściej tworzą niekontrolowane skutki siły mięśni oraz ciążenia organizmu. Jest to najliczniejsza grupa zdarzeń wypadkowych związana z potknięciami, poślizgnięciami i upadkami, których skutkiem są wypadki lekkie [1]. Na rysunku 1 przedstawiono procentową ilość wypadków śmiertelnych w polskich kopalniach węgla kamiennego w latach 2004 2013 z podziałem na źródła zagrożeń. Jak widać z zamieszczonego wykresu dominującą rolę w wypadkach śmiertelnych stanowią zagrożenia techniczne i naturalne będąc przyczyną ponad 80% wszystkich wypadków każdego roku. Rys. 1. Wypadki śmiertelne w kopalniach węgla kamiennego w latach 2004 2013 ze względu na źródło zagrożenia Źródło: COIG [1] Wśród zagrożeń naturalnych, które wiążą się z największym ryzykiem oraz prawdopodobieństwem zaistnienia katastrofy w kopalni warto zwrócić szczególną uwagę na zjawiska wybuchów metanu oraz pyłu węglowego. Metan to gaz występujący w pokładach węgla i stanowi obecnie jedno z największych niebezpieczeństw towarzyszących eksploatacji węgla. W górotworze występuje w stanie swobodnym oraz w stanie sorpcyjnym tj. związany z węglem. Jest gazem bezwonnym, bezbarwnym, lżejszym od powietrza i posiada granice wybuchowości w przedziale 5 15%. Szczególnie złoża węgla kamiennego w centralnej i południowej części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego należą do złóż wysokomentanowych stwarzając duże zagrożenie wypadkowe podczas prowadzenia robót górniczych. W przypadku metanu działania profilaktyczne polegają głównie na odmetanowaniu górotworu oraz stałym monitorowaniu stężenia gazu w wyrobiskach górniczych, które nie może przekroczyć 2% [7]. Natomiast pył węglowy w kopalni rozpatrywany jest w aspekcie zagrożenia wybuchem jak również szkodliwości oddziaływania na układ oddechowy pracowników. Pył węglowy może wybuchać gdy jego stężenia wystąpią w granicach wybuchowości, które dla polskich warunków geologiczno-górniczych wynosi 50 1000g/m 3 a źródło termiczne wytworzy temperaturę zapłonu ok. 550ºC. W przypadku katastrof 9094

górniczych rozpatrujemy możliwość powstania i przenoszenia się wybuchu pyłu węglowego po zainicjowaniu czynnikiem termicznym. Sam wybuch pyłu węglowego polega na zjawisku gwałtownego spalania drobnych ziaren węgla, któremu towarzyszy gwałtowny przyrost temperatury i ciśnienia. Działania profilaktyczne i zabezpieczające przed wybuchami polegają głównie na ograniczeniu tworzenia się, zalegania i możliwości zapoczątkowania wybuchu. Według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD 2007) sekcja górnictwo i wydobywanie dla osób zatrudnionych w grupie pracowników przy wydobywaniu węgla kamiennego wskaźniki częstotliwości wypadków charakteryzują się najwyższymi wartościami. Oznacza to, iż górnicy są grupą zawodową narażoną na największą ilość wypadków w przeliczeniu na 1000 osób zatrudnionych. Najczęściej jednak słyszymy o wypadkach w górnictwie z chwilą, gdy dochodzi do katastrofy. W tabeli 1 zamieszczono największe katastrofy z ostatnich trzech dekad, których przyczynami były wybuchy metanu lub pyłu węglowego. Tabela. 1. Katastrofy w polskich kopalniach węgla kamiennego w latach 1982 2014 L.p. Kopalnia Ilość osób Rok Przyczyna 1 Mysłowice-Wesoła 5 2014 Wybuch metanu 2 Wujek 20 2009 Wybuch metanu 3 Borynia 6 2008 Wybuch metanu 4 Halemba 23 2006 Wybuch metanu i pyłu węglowego 5 Jas Mos 10 2002 Wybuch pyłu węglowego 6 Halemba 19 1990 Wybuch metanu 7 Mysłowice 17 1987 Wybuch metanu i pyłu węglowego 8 Mysłowice 19 1985 Wybuch metanu i pyłu węglowego 9 Wałbrzych 18 1985 Wybuch metanu 10 Niwka-Modrzejów 5 1985 Wybuch metanu i pyłu węglowego 11 Dymitrow 18 1982 Wybuch pyłu węglowego Źródło: opracowanie własne Pod pojęciem katastrofy górniczej można rozumieć pojęcie wypadku zbiorowego, który to definiuje, że jest to wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy, co najmniej dwie osoby [9]. Jednak w przypadku górnictwa o pojęciu katastrofa najczęściej mówimy wówczas, gdy są podejmowane nadzwyczajne działania logistyczno-ratunkowe wymagające wprowadzenia specjalnych zasad zarządzania oraz użycia sił i środków znacznie przekraczających możliwości danego rejonu operacyjnego. Taka sytuacja wymaga zazwyczaj zaangażowania służ ratowniczych, technicznych, porządkowych oraz służb ratowniczych i specjalistycznych spoza danej kopalni. W pierwszym etapie działań ratowniczych takie zadania pełnią dyżurujący ratownicy z Okręgowych Stacji Ratownictwa Górniczego oraz zastępy ratowników górniczych z sąsiednich zakładów górniczych (kopalń). W przypadku prac ratowniczych wymagających zastosowania szczególnych i specjalistycznych technik górniczych zaangażowani zostają ratownicy i specjaliści z Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego w Bytomiu. Na rysunku 2 przedstawiono ilość wypadków śmiertelnych w kopalniach węgla w latach 2002 2014. 9095

Rys. 2. Liczba wypadków śmiertelnych w kopalniach węgla kamiennego w latach 2002 2014 Źródło: opracowanie własne W przeanalizowanym okresie pięć zdarzeń, których przyczynami były wybuchy metanu i pyłu węglowego zaklasyfikowano do katastrof górniczych. Najbardziej tragiczne wypadki miały miejsce w 2006r w KWK "Halemba" i 2009r w KWK "Wujek, w wyniku, których śmierć poniosło w sumie 43 górników. Również w październiku 2014 roku w KWK Mysłowice-Wesoła nastąpiło zapalenie i wybuch metanu w wyniku którego śmierć poniosło 5 osób a pięć kolejnych odnotowało obrażenia które zostały zakwalifikowane jako wypadki ciężkie. W momencie, gdy dochodzi do wybuchu metanu lub pyłu węglowego w podziemnych wyrobiskach górniczych tworzy się przestrzeń zamknięta. W takich warunkach występuje gwałtowny wzrost ciśnienia, temperatury i tworzą się wysokie stężenia gazów powybuchowych. Zasięg rozprzestrzeniającej się strefy wybuchu jest ograniczany przez uaktywnienie się zapór przeciwwybuchowych wodnych lub pyłowych. Transport i opieka medyczna w kopalniach węgla kamiennego. Źródłem prawa określającym strukturę, organizację i zadania ratownictwa górniczego w kopalniach (zakładach górniczych) są Prawo geologiczne i górnicze oraz akty wykonawcze do prawa np. Rozporządzenia Ministra Środowiska. W podziemnych kopalniach pomoc medyczną tworzą służby ratownictwa górniczego przedsiębiorcy oraz podmioty trudniące się nim zawodowo. Ponadto, przedsiębiorca zobowiązany jest do posiadania planu ratownictwa górniczego oraz zapewnić stałą możliwość udziału w akcji ratowniczej zawodowych specjalistycznych służb podmiotu zawodowo trudniącego się ratownictwem górniczym [3, 8]. Opieka medyczna w kopalniach obejmuje badania okresowe i profilaktyczne, która uwzględnia specyfikę zagrożeń i narażeń górników na stanowiskach pracy. W przypadku kopalń usługi te przeprowadzane są przez podmioty, które najczęściej zlokalizowane są w pobliżu zakładu pracy, co jest szczególnie istotne dla samych pracowników. Lekarze i pielęgniarki zatrudnione przez kopalnie stanowią jednocześnie pierwszą pomoc medyczną. Jednak w przypadku wypadów ciężkich, śmiertelnych jak również katastrof pomoc ta jest niewystarczająca i dlatego kopalnie (obecnie spółki węglowe) posiadają podpisane umowy ze szpitalami. W celu zapewnienia transportu i wysokiej jakości obsługi medycznej dla osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy kopalnie podpisują również umowy lub porozumienia ze szpitalami specjalistycznymi np. Sosnowiec, Siemianowice Śląskie, Zabrze. Przykładem może być Centrum Leczenia Oparzeń w Siemianowicach Śląskich, które specjalizuje się w leczeniu oparzeń dróg oddechowych. Umowy i porozumienia gwarantują natychmiastowe przyjęcie każdego pracownika poszkodowanego w pojedynczym wypadku lub katastrofy górniczej. Niektóre z kopalń utrzymują także przyszybowy punkt opatrunkowy, w którym w godzinach 16 00 6 00 oraz w dni wolne od pracy dyżury pełnią lekarze i pielęgniarki. Każda z kopalń wypracowuje swoje indywidualne rozwiązanie na obsługę tych punktów, co wynika bezpośrednio 9096

z potrzeb w tym zakresie. Lekarze posiadają znajomość specyfiki konkretnego zakładu górniczego, zjeżdżają na dół (również kobiety), co przekłada się na lepszą gwarancję wydawania właściwych orzeczeń lekarskich (w tym o dopuszczeniu do pracy na poszczególnych stanowiskach). Ponadto przyszybowe punkty opatrunkowe pełnią rolę przychodni dla pracowników samych kopalń jak również członków ich rodzin oraz emerytów i rencistów przez całą dobę. Podejmowane próby scentralizowania usług medycznych w tym zakresie wykazały, że w praktyce występowały złe doświadczenia polegające np.: na odmowie zjazdu lekarzy w podziemia kopalń, niekompetencje, lekceważenie obowiązków itp. spowodowane między innymi przypadkowością doboru i dużą rotacją kadry medycznej. Osoby z zewnątrz często charakteryzują się także brakiem znajomości specyfiki danej kopalni jak również struktury i zagrożeń występujących na stanowiskach pracy w górnictwie podziemnym. Każda z kopalń posiada swoje rozwiązanie w zakresie transportu medycznego, które gwarantuje np. obecność specjalistycznie wyposażonej sanitarki na kopalni metanowej przez całą dobę. Fakt, że sanitarka pozostaje w dyspozycji kopalni gwarantuje również wsparcie w tym zakresie pozostałym kopalniom w przypadku zaistnienia takiej potrzeby (wypadek zbiorowy, katastrofa górnicza itp.). Stosowane rozwiązanie gwarantuje wykonanie usług w wymaganym zakresie i jakości. W podziemnej kopalni występują szczególnie trudne warunki ewakuacji i transportu osób poszkodowanych. Związane jest to bezpośrednio ze znacznymi odległościami i utrudnieniami pomiędzy miejscem zaistnienia wypadku i przetransportowaniem poszkodowanych na powierzchnię. Aktualnie średni czas od wystąpienia zdarzenia do udzielenia pierwszej pomocy medycznej wynosi ponad godzinę. Tak sytuacja powoduje, że gwałtownie zmniejsza się szansa na pełny powrót do zdrowia osoby poszkodowanej w takim wypadku. Procedury ewakuacji poszkodowanych podczas wypadku zbiorowego lub katastrofy Głównym celem tworzenia procedur ewakuacji poszkodowanych w kopalni jest ustalenie zasad postępowania w czasie prowadzenia działań ratowniczych na terenie zakładu. Szczególnie dotyczy to sytuacji wypadku masowego lub katastrofy, która tworzy zagrożenie dla ludzi w wyniku której może zaistnieć sytuacja kryzysowa. Procedura ta ma równocześnie określać schemat funkcjonowania i wymiany informacji podczas prowadzenia transportu i ewakuacji poszkodowanych. W przypadku kopalń za opracowanie i wprowadzenie procedur ewakuacji i transportu poszkodowanych odpowiada Pełnomocnik Dyrektora ds. Zarządzania Bezpieczeństwem a sam Dyrektor jest odpowiedzialny za zapewnienie środków niezbędnych do realizacji zadań ujętych w procedurze. Natomiast pracownicy i kierownicy jednostek organizacyjnych zobowiązani są do przestrzegania postanowień i zasad oraz odpowiadają za czynności przypisane im w zakresie procedury. Z chwilą, gdy w kopalni dojdzie do wypadku masowego (katastrofy) istotnym elementem jest kolejność alarmowania i równocześnie przepływ informacji do odpowiednich służb ratowniczych [4]. Zgodnie z procedurą dla zakładu górniczego kolejność alarmowania przedstawiono na rysunku 3. 9097

Rys. 3. Algorytm informowania służb ratowniczych podczas katastrofy górniczej Źródło: opracowanie własne W pierwszej kolejności powinna zostać podjęta decyzja organizacji Sztabu Akcji. Organizacja Sztabu Akcji wiąże się z udostępnieniem pomieszczeń niezbędnych do prowadzenia działań oraz uzyskaniem dostępu do dokumentacji i informacji pozwalających na: ewidencję poszkodowanych (tworzenie listy rannych, zaginionych i ofiar śmiertelnych), zapewnienie warunków udzielania pomocy medycznej i psychologicznej osobom poszkodowanym, zapewnienie łączności stacjonarnej i radiowej na potrzeby akcji ratowniczej, zapewnienie transportu i przejezdności dróg, zapewnienie swobodnego wjazdu oraz wyjazdu pojazdów służb ratowniczych na teren działań akcji ratowniczej, zapewnienia miejsca obsługi poszkodowanych i ich bliskich, sporządzenie kopii dokumentacji wskazanej przez prokuratora, niezbędnej dla dalszego prawidłowego funkcjonowania zakładu oraz zabezpieczenie w inny sposób pozostałej dokumentacji związanej z funkcjonowaniem zakładu celem jej przekazania prokuratorowi. Prowadzenie działań ratunkowych w systemie Państwowe Ratownictwo Medyczne Zadania związane z udzielaniem pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowia realizowane są na mocy ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym i obowiązują od 1 stycznia 2007 roku. Zgodnie z przepisami system ratownictwa medycznego tworzą lekarze i pielęgniarki ratunkowe oraz ratownicy medyczni [10]. W przypadku akcji prowadzonej na terenie kopalni istotne jest zapewnienie przez Kierownika Akcji Ratowniczej odpowiednich warunków pracy, co przekłada się na poziom zapewnienia szybkiej i właściwej pomocy poszkodowanym górnikom. W przypadku katastrofy górniczej po przybyciu ratowników medycznych na teren kopalni poszkodowani powinni zostać poddani segregacji (ocenie zdrowia), która powinna być szybką oceną stopnia zagrożenia życia. Tym samym następuje ich klasyfikacja pod kątem konieczności leczenia, ewakuacji i kolejności transportu. Na tym etapie następuje ustalenie priorytetów, które pozwalają na zapewnienie udzielenia pomocy maksymalnie dużej liczbie osób poszkodowanych przy użyciu dostępnych sił i środków. Segregację rozpoczyna a następnie nadzoruje kierujący akcją prowadzenia medycznych czynności ratunkowych, wyznaczony przez dyspozytora medycznego. Proces segregacji poszkodowanych obejmuje: odbiór poszkodowanych ze strefy niebezpiecznej, 9098

szybkie badanie ofiar, ocenę konieczności dekontaminacji, czyli usunięcia substancji szkodliwych (zagrażających życiu lub zdrowiu) z ciał osób poszkodowanych, oznaczenie ofiar kolorowymi kodami według oznaczeń z kart segregacyjnych w zależności od ciężkości obrażeń, kierowanie ofiar do obszaru udzielania pomocy i wyczekiwania, w tym punktu pomocy medycznej, przekazywanie informacji o ilości poszkodowanych. W punkcie pomocy medycznej wydziela się rejony ze względu na stopień zagrożenia życia osób poszkodowanych wyznaczając kolorami strefy segregacji jak na rysunku 4. Rys. 4. Schemat segregacji osób poszkodowanych w katastrofie górniczej Źródło: opracowanie własne W rejonach żółtym i czerwonym trwa stała ocena stanu zdrowia oraz prowadzone są podstawowe zabiegi medyczne ratujące życie. O kolejności ewakuacji i transporcie poszkodowanych decyduje kierujący akcją ratowniczą lub wyznaczony przez niego koordynator transportu. Jeżeli osoby oznaczone kodem zielonym pozostają na terenie zakładu pracy, należy im zapewnić: schronienie przed wpływem warunków atmosferycznych, pomoc w skontaktowaniu się z bliskimi, informacje o losie bliskich (przewiezieni do szpitala, ewakuowani), ewentualne wsparcie psychologiczne, realizowane przez psychologów z Ośrodków Interwencji Kryzysowej, transport do domu. W sytuacji prowadzenia działań logistycznych z jednostkami Systemu Ratownictwa Medycznego ważne jest zorganizowania punktu lub obszaru segregacji medycznej, obszaru udzielania pomocy i oczekiwania oraz obszaru transportu. Obszar segregacji organizowany jest, gdy ratownicy medyczni mogą wejść na miejsce zdarzenia. Dla wybuchu metanu lub pyłu węglowego miejsce takie nie jest dostępne dla służb medycznych a pracę i pomoc niosą bezpośrednio zastępy ratowników górniczych. Dlatego w przypadku służb Ratownictwa Medycznego pomoc udzielana jest w obszarach udzielania pomocy i oczekiwania. Są to miejsca bezpieczne z łatwą możliwością wjazdu i wyjazdu ambulansów i strefą dobrej łączności do koordynacji działań ratowniczych. Wyznaczony obszar transportu jest miejscem gromadzenia się ambulansów jak również powinien umożliwiać lądowanie śmigłowca w celu wykorzystania do transportu powietrznego osób najciężej poszkodowanych i wymagających szybkiej specjalistycznej pomocy. Podsumowanie Praca górnika w podziemnej kopalni związana jest z codziennym obcowaniem i narażeniem na zagrożenia techniczne, naturalne i osobowe. Szczególnie tragiczne prezentują się statystyki wypadków śmiertelnych związane zagrożeniami naturalnymi. Największą ilość ofiar w polskich kopalniach węgla pochłaniają katastrofy, w których doszło do wybuchu metanu i pyłu węglowego. 9099

Specyfika zagrożenie związanego z wybuchem metanu lub pyłu węglowego polega na tym, że wypadek ma miejsce pod ziemią. Pierwsze działania ratownicze tuż po zdarzeniu są prowadzone przez drużyny ratownicze, których głównym zadaniem jest ewakuacja i transport osób poszkodowanych. W tym celu ważne jest aby w najkrótszym czasie ratownicy górniczy przetransportowali poszkodowanych na powierzchnię. Znaczne odległości (czasami kilka kilometrów) i utrudnienia w trakcie transportowania poszkodowanego na powierzchnię sprawiają, że specjalistyczna pomoc lekarska może być udzielona nawet po kilku godzinach. Aktualnie średni czas od wystąpienia zdarzenia do udzielenia pierwszej pomocy wynosi ponad godzinę. Katastrofa w kopalni związana z nagłym uaktywnieniem się zagrożenia naturalnego jest zawsze niespodziewana. W pierwszej fazie wypadku każda osoba dozoru może być kierownikiem akcji ratowniczej a od jej decyzji może zależeć powodzenie całej późniejszej akcji. Dlatego bardzo istotna jest znajomość procedur ewakuacji i transportu poszkodowanych w sytuacji kryzysowej, które mogą w znaczący sposób zmniejszyć skalę katastrofy. Kierownik akcji ratowniczej działa w oparciu o procedury postępowania podczas wypadku zbiorowego a zasada jednoosobowego kierownictwa jest niezwykle ważna z uwagi na skutki podejmowanych decyzji. Koordynacja działań podziemnych i powierzchniowych służb ratowniczych w oparciu o procedury pozwala uniknąć błędów w sytuacji ogromnego stresu i presji zewnętrznej. Istotna jest również właściwa współpraca i koordynacja działań ratowników górniczych z jednostkami systemu Państwowego Ratownictwa Medycznego. Streszczenie Celem artykułu jest przedstawienie wybranych procedur ewakuacji i transportu osób poszkodowanych w przypadku zaistnienia katastrofy górniczej. W polskim górnictwie przyczynami najtragiczniejszych wypadków zbiorowych są najczęściej zagrożenia naturalne związane z wybuchami metanu i pyłu węglowego. Zakład górniczy ma obowiązek opracować i realizować w razie potrzeby plan ratownictwa, którego procedury pomogą opanować sytuację kryzysową. Wypadek w zakładzie pracy z udziałem dużej liczby osób poszkodowanych wymaga od Kierownika Akcji Ratowniczej podjęcia adekwatnych i szybkich decyzji. Istotna, zatem jest kolejność alarmowania poszczególnych służb ratowniczych oraz organów nadzoru jak również segregacja poszkodowanych oraz kolejność udzielania im pomocy. Zadania związane z transportem osób poszkodowanych pod ziemią wykonują ratownicy górniczy. Z chwilą wytransportowania poszkodowanych górników na powierzchnię zadania te przejmują służby Państwowego Ratownictwa Medycznego. Słowa kluczowe: ewakuacja, katastrofa górnicza, wybuch, ratownictwo EVACUATION AND TRANSPORTATION OF INJURED PERSONS DURING MINING DISAS- TERS Abstract The article presents selected procedures for evacuation and transportation of injured persons in the event of a mining disaster. The Polish mining causes tragic accidents are mostly collective natural hazards associated with the explosion of methane and coal dust. Mining Department has an obligation to develop and implement a rescue plan if necessary, the procedure will help to master the crisis. The accident in the workplace with the participation of a large number of injured persons requires the Head of the Rescue Operation to take adequate and timely decisions. Important, therefore, is the order of alerting the emergency services and the various supervisory authorities as well as the segregation of victims and order to assist them. Tasks related to the transport of injured persons performing rescuers underground mining. Upon departure injured miners to the surface, these tasks take over the service of the State of Emergency Medicine. 9100

Keywords: evacuation, mining disaster, explosion, mine rescue Literatura [1] Analiza miesięczna stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w kopalniach węgla kamiennego i przedsiębiorstwach robót górniczych. COIG, Katowice, 2014. [2] Cybulski K., Lebecki K., Szulik A.: Zasady eksploatacji złoża eliminujące wybuch pyłu węglowego. Materiały Szkoły Eksploatacji Podziemnej 2004: Szczyrk 23 27 lutego 2004. [3] Kapusta M., Kraszewska M.: Zmiany organizacyjne w ratownictwie górniczym w latach 1995 2014. Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy w latach 1995 2015: Garmond Oficyna Wydawnicza, Inowrocław 2015. [4] Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 12.06.2002r. w sprawie ratownictwa górniczego (Dz.U.Nr 94 po.838 z póz. zm.). [5] Szlązak N., Obracaj D., Borowski M.: Ocena stanu zagrożenia metanowego i temperaturowego w rejonie ścian eksploatacyjnych. AGH Uczelniane Wydawnictwo Naukowo-Dydaktyczne, Kraków 2008. [6] Szlązak J., Szlązak N.: Ratownictwo Górnicze. AGH Uczelniane Wydawnictwo Naukowo-Dydaktyczne, Kraków 2007. [7] Turek M.: Podstawy podziemnej eksploatacji pokładów węgla kamiennego. Wydawnictwo Główny Instytut Górnictwa, Katowice 2010. [8] Ustawa z dnia 9 czerwca 2011r. - Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U.Nr 163, poz. 981). [9] Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. (Dz.U.Nr 199 poz. 1673 z późn.zm). [10] Ustawa z dnia 8 września 2006r. - Państwowe Ratownictwo Medyczne (Dz.U.Nr 191, poz.1410) Podziękowania Praca zrealizowana w ramach pracy statutowej nr 11.11.100.774. 9101