Jeden z najpiękniejszych i najbardziej charakterystycznych dla Polski ptaków. Bocian biały jest w Polsce gatunkiem średnio licznym, występującym na terenie całego kraju. Jego liczebność ocenia się na 44-46 tys. par lęgowych. Jest on nieodłącznym symbolem polskiej wsi i jednym ze zwiastunów wiosny. Bocian biały jest ptakiem chronionym z rodziny bocianowatych. Zamieszkuje tereny środkowej i wschodniej Europy, Półwysep Pirenejski, Półwysep Bałkański, a także północną Afrykę, Azję Mniejszą i Azję Środkową.
Bocian biały jest ptakiem powszechnie znanym. Wyróżnia się dużymi rozmiarami ciała, długą szyją oraz długimi nogami. Jego upierzenie jest zupełnie białe, jedynie lotki mają czarną barwę. Osobniki dorosłe mają intensywnie czerwony dziób i nogi, które u ptaków młodych są początkowo czarniawe, a wraz z upływem czasu stają się czerwonawe. Samce są nieco większe od samic i mają dłuższy dziób. Bociany białe latają z wyciągniętą szyją i nogami wystającymi daleko poza ogon. Często szybują i krążą na rozpostartych skrzydłach. Ponieważ Bocian biały upodobał sobie dachy budynków jako miejsce do zakładania gniazd i nocowania, ptaki bywają ubrudzone sadzą z kominów.
Bociany białe są zwierzętami bardzo towarzyskimi. Często tworzą stada, zarówno podczas żerowania, jak i w trakcie migracji. Szczególne znane są tzw. bocianie sejmiki, na których późnym latem gromadzą się dziesiątki, a nawet setki osobników. Pojawiają się one tam, gdzie występuje duża ilość pożywienia oraz bezpieczne miejsca do nocowania. Jest to swego rodzaju przystanek przed rozpoczęciem dalekiej wędrówki na zimowiska położone w Afryce.
Typowe zachowanie bocianów stanowi klekotanie szybkie kłapanie dziobem, któremu towarzyszy naprzemienne odchylanie głowy do tyłu i opuszczanie jej. W ten sposób samiec oznajmia zajęcie gniazda, stara się zwabić samicę, a klekot wydawany w duecie przez ptaki obu płci jest częścią rytuału godowego i ma odstraszać inne bociany, pojawiające się z zamiarem przejęcia gniazda. W czasie utarczek z intruzami może dochodzić do okaleczeń, a niekiedy nawet do śmierci któregoś z walczących ze sobą rywali.
Bociany są aktywne w ciągu dnia. Polują na drobne zwierzęta lądowe, takie jak myszy, norniki, krety, płazy, owady, dżdżownice, choć w miarę możliwości chwytają także ryby. Wyjątkowo ich ofiarami padać mogą jaja i pisklęta ptaków.
Bociany białe przystępują po raz pierwszy do lęgów z reguły w wieku 4 lat. Mogą tworzyć pary z tymi samymi osobnikami przez kilka sezonów. Ponowne kojarzenie się tych ptaków wynika jednak w większym stopniu z przywiązania do wypróbowanego gniazda niż do partnera, gdyż samiec i samica wędrują na zimowiska osobno. Do ich ponownego spotkania dochodzi często dopiero po powrocie na tereny lęgowe. Samce przylatują do gniazd wcześniej i kojarzą się z pierwszą samicą, która zjawi się na ich terytorium.
Mimo że bociany białe gniazdują zwykle w rozproszeniu, nierzadko spotyka się kolonie gniazd znajdujące się na dachach zabudowań gospodarskich. Pojedyncze gniazda umieszczane są w różnych miejscach: na drzewach, stogach siana, kominach budynków, słupach energetycznych. Coraz częściej jednak ptaki te zajmują przygotowane specjalne dla nich platformy. Gniazda wykorzystywane są przez wiele lat i co roku rozbudowywane. Największe z nich mogą mieć nawet 2 m średnicy i 5 m wysokości.
Jaja składane są od kwietnia, a ich wysiadywaniem zajmują się oba ptaki przez 33-34 dni. Przez pierwsze 3-4 tygodnie po przyjściu na świat pisklęta pokładają się w gnieździe, aby pozostać niewidoczne, i ożywiają się wówczas, gdy rodzice przynoszą im pokarm. Ze względu na to, że inkubacja rozpoczyna się od momentu złożenia pierwszego jaja, pisklęta klują się w kilkudniowych odstępach i mogą znacznie różnić się wielkością. W przypadku gdy pokarmu nie wystarcza dla wszystkich młodych, słabsze osobniki bywają często skazane na śmierć głodową. Zdarza się, że podczas przepychanek o pożywienie silniejsze rodzeństwo wypycha je z gniazda; jeśli wydają się one zbyt słabe, żeby przetrwać, mogą to robić także rodzice. Młode stają się lotne po ok. 2 miesiącach. Na zimowiska odlatują zwykle wcześniej niż rodzice.
Bocian jest narażony na cały szereg zagrożeń powodowanych przez człowieka i jego działalność. Bocian biały podlega ochronie ścisłej. Pomimo przychylnego nastawienia ze strony ludzi jest on narażony na wiele niebezpieczeństw. Istotne zagrożenie stanowią dla niego napowietrzne linie energetyczne, na których ginie wiele ptaków. Pisklęta zaplątują się dość często w plastikowe sznurki, którymi dorosłe osobniki wyścielają gniazda. Niepokojącym zjawiskiem jest zmniejszanie się obszarów żerowisk, wywołane zagospodarowaniem terenów otwartych.
Bociany białe występują przede wszystkim na terenach rolniczych. Unikają rozległych obszarów leśnych i wyższych partii gór.
Pojawiają się w kraju od marca do września, choć co roku pojedyncze osobniki pozostają również przez zimę. Gatunek ten najliczniej gniazduje w dolinach rzecznych, a jego największe zagęszczenie w Polsce notowane jest w północno-wschodniej części kraju. O obecności bocianów na danym terenie świadczą charakterystyczne gniazda. Okres występowania: od marca do września Długość ciała (wraz z dziobem i ogonem): 95-115 cm Długość ogona: 22-25 cm Rozpiętość skrzydeł: 180-220 cm Waga: 2,3-4,4 kg Liczba jaj: 2-7
Bocian biały prawie wcale nie odzywa się. W świecie ptaków należy pod tym względem do wyjątków. Jego krtań dolna narząd głosowy wszystkich ptaków jest tak uwsteczniona, że nie wytwarza dźwięków. Dlaczego bocian został tak pokrzywdzony przez los? Nie jest to krzywda ale raczej oszczędność. Bocianowi przez większą część życia komunikacja głosowa zupełnie nie jest potrzebna. Żyje na otwartych terenach, jest duży i wyjątkowo kontrastowo ubarwiony, więc widać go z bardzo daleka do utrzymania kontaktu ze współplemieńcami i bliższymi krewnymi wystarczą sygnały wzrokowe. Jedynie na gnieździe zdarza się bocianowi "coś powiedzieć". Dobrze wszystkim znana jest ceremonia witania się ptaków. Służy ona rozpoznawaniu się partnerów, wygaszaniu wzajemnej agresji i powstrzymywaniu odruchów obrony gniazda przed intruzem.
Najstarsze gniazdo bociana białego znaleziono w Niemczech, miało ono 400 lat i ważyło tonę. W trakcie lotu ptaki te wykorzystują prądy wznoszące, co pozwala im oszczędzać siły potrzebne w dalekich wędrówkach. Co roku przylatuje do nas ok. 41 tysięcy par ze 160 tysięcy żyjących na świecie. Bocian żyje długo, bo ok. 25-30 lat. W ludowych wierzeniach, ptak ten przynosił szczęście i był uważany za dobrą wróżbę.
Grecki filozof i matematyk Pitagoras (572-497 p.n.e.) uważał, że w bocianach przebywają dusze zmarłych poetów. A historyk Plutach (45-125) podaje fakt skazania w Tesalii człowieka na śmierć za zabicie bociana, co mogło wiązać się z wiarą w po części ludzką istotę tego ptaka. Nadal popularne jest w świecie arabskim przekonanie, że w bociany wcielają się dusze zmarłych muzułmanów, którym za życia nie było dane dopełnić obowiązku pielgrzymki do Mekki, więc pielgrzymują w ptasim ciele. Stąd muzułmanie mają do bociana wielki szacunek, a zabicie tego ptaka równoważne jest zabiciu człowieka.
Liczba gniazd Wola Proszkowska Rochnia Proszkowo Ostrów Miączyn Mały Miączyn Duży Liberadz Kunki Kobuszyn Grądek Garkowo Stare Ługi Sławkowo Liczba gniazd Pączkowo Bielawy Złotowo Przychód Szreńsk Doziny Miłotki Krzywki Piaski Mostowo Garkowo Nowe 0 1 2 3 4 5 6 7
Liczba gniazd Marysinek Wróblewo Kolonia Budy Zgliczyn-Glinki Zgliczyn Witowy Wróblewo Ratowo Radzanów Luszewo Józefowo Gradzanowo Zbęskie Liczba gniazd Gradzanowo Włościańskie Cegielnia Ratowska Budy-Matusy Bońkowo Podleśne Bońkowo Kościelne Bojanowo Bieżany Bębnowo 0 1 2 3 4 5 6 7
Liczba gniazd Łomia Parcele Łomskie Lewiczyn Wola Kęczewska Lipowiec Kościelny Kęczewo Krępa Niegocin Liczba gniazd Zawady Rumoka Dobra Wola Turza Wielka Turza Mała Borowe 0 1 2 3 4 5 6 7 8
0 1 2 3 4 5 6 Aleksandrowo Unierzyż Giżynek Giżyn Budy Giżyńskie Nowiny Giżyńskie Budy Wolińskie Czarnocinek Czarnocin Smętne Grabienice Niedzbór Łebki Wola Kanigowska Topolewszczyzna Zabiele Kusowo Kmiecie Kusowo Glinki Budy Strzegomskie Konotopa Pokrytki Sułkowo Polne Unikowo Budy Sułkowskie Niedzbór Drogiszka Ignacewo Kowalewko Syberia Mdzewko Dąbrowa Józefowo Rudowo Budy Zofijki Giełczynek Radzimowice Marysinek Mączewo Rydzyn Szlachecki Rydzyn Włościański Breginie Chądzyny-Krusze Adamowo Starogruby Giełczyn Budy Budzkie Rydzyn Szlachecki Prusocin Strzegowo Mdzewo Liczba gniazd Liczba gniazd
Ilość gniazd bocianich 90 80 70 60 50 40 Ilość gniazd bocianich 30 20 10 0 Gmina Szreńsk - 64 Gmina Radzanów - 49 Gmina Lipowiec - 31 Gmina Strzegowo - 83
Wykaz źródeł wykorzystanych podczas realizacji projektu: Poradnik ochrony bociana białego pod red. Aleksandry Wierzbickiej, Warszawa 2012r., Ilustrowana encyklopedia ptaków Polski Michał Radziszewski, Mateusz Matysiak, Wydawca PWN, Wydanie czwarte 2016r., Ptaki Polski, Wydawca Fenix, Kluki 2015r., Bociany i środowisko Zaborskie Towarzystwo Naukowe, Zeszyty Naukowe Nr 1/2012, Brusy 2012, www.bociany.pl, www.bocian.org.pl, bocianopedia.pl