Wiad. entomol. 18 (4): 199-206 Poznań (1999) 2000 Materiały do poznania Aleocharinae (Coleoptera: Staphylinidae) wschodniej Polski Contribution to the knowledge of Aleocharinae (Coleoptera: Staphylinidae) of eastern Poland ANDRZEJ MELKE 1, BERNARD STANIEC 2 1 ul. Św. Stanisława 11/5 62-800 Kalisz 2 Zakład Zoologii Instytutu Biologii UMCS, ul. Akademicka 19, 20-033 Lublin ABSTRACT: Aleochara peeziana LOHSE collected in cow dung near Dorohusk (Lublin Upland, SE Poland) is new to the Polish fauna. Records of 28 species of Aleocharinae new to the Lublin Upland (19 species), Roztocze (8 species) and Podlasie (2 species) are also given. Five of the recorded species are rare in Poland: Schistoglossa aubei (BRIS.), Pycnota paradoxa (MULS. et REY), Atheta arctica (THOMS.), Oxypoda procerula MANNH and O. funebris KR. KEY WORDS: Coleoptera, Staphylinidae, Aleocharinae, faunistics, E Poland. Aleocharinae jest najliczniejszą, a zarazem najsłabiej poznaną podrodziną kusakowatrych w Polsce. BURAKOWSKI i in. (1981) podają około 460 gatunków tych chrząszczy z pewnością występujących w naszym kraju, a dane o 35 innych gatunkach uważają za wątpliwe. W wyniku dalszych badań faunistycznych, prowadzonych szczególnie intensywnie w ostatnim dziesięcioleciu wykazano z terenu Polski 22 kolejnych taksonów należącymi do omawianej podrodziny (BOROWIEC 1990, 1991; STANIEC 1992, 1995, 1996; SMOLEŃSKI 1995a, 1995b, 1995c; SZUJECKI 1995, 1996; MELKE 1996; PAŚNIK 1998; MELKE, MACIEJEWSKI 1999). Również stan poznania tych chrząszczy w poszczególnych częściach kraju jest wciąż dalece niewystarczający by na jego podstawie wysuwać ostateczne wnioski zoogeograficzne i ekologiczne. Dotyczy to również wschodniej Polski, skąd pochodzą niżej wymienione gatunki.
200 A. MELKE, B. STANIEC Spośród nich Aleochara peeziana LOHSE jest kusakiem po raz pierwszy stwierdzonym na terenie kraju, a pozostałe 28 gatunków to nowe taksony dla poszczególnych krain zoogeograficznych. Dasygnypeta velata (ERICHSON, 1837) Wyżyna Lubelska: Jaszczów ad Lublin (UTM: FB37), 21 V 1988, 1 ex. Gatunek ostatnio rzadko łowiony, znany dotychczas z 10 krain. Gnypeta carbonaria (MANNERHEIM, 1831) Wyżyna Lubelska: Dorohusk nad Bugiem (FB96), 15 VIII 1994, 2 exx., wysiane ze szlamu na brzegu starorzecza. Gatunek nie częsty, wykazany z 5 krain. Schistoglossa aubei (BRISOUT, 1860) Wyżyna Lubelska: Klarów ad Lublin (FB37), 27 III 1988, 1 ex., zebrany na turzycowisku. W Polsce gatunek nie łowiony od ponad 70 lat, wykazany dotychczas tylko z 4 południowo-zachodnich krain. Schistoglossa gemina (ERICHSON, 1837) Podlasie: Jelino (FB49), 23 V 1997, 1 ex., złowiony na torfowisku wysokim w podtopionych torfowcach. Rzadki kusak, znany dotychczas z 6 krain. Aloconota gregaria (ERICHSON, 1839) Roztocze: Korhynie ad Tomaszów Lubelski (FA88), 25 IX 1993, 1 ex., złowiony w pułapkę Barbera w środowisku kserotermicznym. Pospolity gatunek, znany z kilkunastu krain. Aloconota insecta (THOMSON, 1856) Wyżyna Lubelska: Gródek ad Hrubieszów (FB03), 7 VII 1993, 3 exx., odłowione na światło. Dość częsty gatunek, wykazany z 10 południowych krain.
MATERIAŁY DO POZNANIA ALEOCHARINAE WSCHODNIEJ POLSKI 201 Pycnota paradoxa (MULSANT et REY, 1861) Wyżyna Lubelska: Gródek ad Hrubieszów (FB03), 7 VIII 1995, 1 ex., złowiony w norze susła perełkowanego Spermophilus suslicus (GULD.) przy użyciu pułapki z przynętą. Jest to bardzo interesujący kusak, wykazany dotychczas jedynie ze Śląska Dolnego i Śląska Górnego, a od ponad 60 lat nie notowany. Jego rzadkość występowania wynika w dużej mierze ze skrytego trybu życia, jaki prowadzi ten gatunek m.in. w gniazdach kreta. Określany jest jako eurytop, microcavernicol (związany z gniazdami drobnych ssaków) i phytodetriticol (KOCH 1989). Z nor susła jest notowany po raz pierwszy. Nehemitropia lividipennis (MANNERHEIM, 1831) Wyżyna Lubelska: Dorohusk nad Bugiem (FB96), 15 VIII 1994, 1 ex. Bardzo pospolity, synantropijny gatunek, znany z kilkunastu krain. Plataraea brunnea (FABRICIUS, 1798) Roztocze: Korhynie ad Tomaszów Lubelski (FA88), 12 V i 13 VII 1994, razem 2 exx., wysiane z mchu na terenie kserotermicznym. Gatunek znany z 7 krain, ostatnio wykazany z Bielinka nad Odrą (KU- BISZ, MELKE 1995). Liogluta alpestris nitidula (KRAATZ, 1856) Roztocze: Biała Góra ad Tomaszów Lubelski (FA78), 23 VIII 1995, 1 ex., zebrany w środowisku kserotermicznym. Dość częsty gatunek, wykazany z 11 krain. Liogluta oblongiuscula (SHARP, 1869) Roztocze: rez. Jarugi (FB41), 25 V 1988, 5 exx., odłowione w pułapki Barbera w grądzie (Tilio-Carpinetum); Korhynie ad Tomaszów Lubelski (FA88), 20 VI 1993, 1 ex. Kusak dawniej podawany tylko z Sudetów (BURAKOWSKI i in. 1981), a ostatnio wykazany z Pojezierza Pomorskiego (SMOLEŃSKI 1995b), Babiej Góry (MELKE, SZAFRANIEC 1996), Bieszczadów (SZUJECKI 1996) i Puszczy Boreckiej (MELKE, MACIEJEWSKI 1999). Autorom znane są również okazy z Ojcowa i Puszczy Białowieskiej (dane nie opublikowane).
202 A. MELKE, B. STANIEC Atheta arctica (THOMSON, 1856) Roztocze: Kruglik (Roztoczański PN) (FB40), 15 V 1988, 5 exx. Rzadki gatunek, znany z 4 krain w północnej i południowej części kraju, a ostatnio odnaleziony również na Poj. Pomorskim (SMOLEŃSKI 1995b). Atheta palustris (KIESENWETTER, 1844) Wyżyna Lubelska: Dorohusk nad Bugiem (FB96), 15 VIII 1994, 1 ex., wysiany ze szlamu na brzegu starorzecza. Pospolity gatunek, znany z kilkunastu krain. Atheta castanoptera (MANNERHEIM, 1831) Wyżyna Lubelska: Klarów ad Lublin (FB37), 19 VIII 1994, 1 ex., na owocniku grzyba, w grądzie (Tilio-Carpinetum). Kusak znany z kilkunastu krain. Atheta crassicornis (FABRICIUS, 1792) Wyżyna Lubelska: Górne ad Lublin (FB37), 27 V 1988, 1 ex., wysiany z pruchna kasztanowca; Białka ad Lublin (FB47), 2 X 1994, 2 exx., znalezione na owocniku grzyba. Pospolity gatunek, wykazany z kilkunastu krain. Atheta hypnorum (KIESENWETTER, 1850) Wyżyna Lubelska: Łańcuchów ad Lublin (FB37), 31 X 1987, 1 ex. wysiany w grądzie (Tilio-Carpinetum). Nie częsty gatunek, znany jednak z 9 krain. Atheta triangulum (KRAATZ, 1856) Wyżyna Lubelska: Białka ad Lublin (FB47), 1 X 1994, 1 ex., zebrany na owocnikach grzybów. Dość rzadko spotykany gatunek, dawniej wykazany tylko z 5 krain. Nowsze doniesienia dotyczą Roztocza (BOROWIEC 1990) oraz Pojezierza Pomorskiego (SZUJECKI 1995; SMOLEŃSKI 1995b). Acrotona laticollis (STEPHENS, 1832) Wyżyna Lubelska: Łańcuchów ad Lublin (FB37), 1 X 1987, 1 ex., wysiany na brzegu rowu melioracyjnego. Dość częsty gatunek, znany z 11 krain.
MATERIAŁY DO POZNANIA ALEOCHARINAE WSCHODNIEJ POLSKI 203 Acrotona pygmaea (GRAVENHORST, 1802) Wyżyna Lubelska: Łążek Ordynacki ad Janów Lubelski (FB91), 18 IX 1996, 1ex. Pospolity gatunek, znany z 11 krain. Pachnida nigella (ERICHSON, 1837) Podlasie: Jelino (FB49), 23 V 1997, 1 ex., złowiony na torfowisku wysokim. Rzadko spotykany stenotopowy higrofil (KOCH, 1989), żyjący w zbiorowiskach nadwodnych, a nawet na roślinach częściowo zanurzonych w wodzie, znany z 7 krain. Ocalea picata (STEPHENS, 1832) Wyżyna Lubelska: Wólka Łańcuchowska ad Lublin (FB37), 14 X 1994, 1ex., złowiony na grzybach; Husynne nad Bugiem ad Hrubieszów (FB97), 27 IX 1995, 1ex., wysiany na brzegu rzeki. Dość częsty gatunek, znany z 12 krain, nie wykazany dotychczas ze wschodniej części kraju. Meotica exilis (ERICHSON, 1837) Wyżyna Lubelska: Klarów ad Lublin (FB37), 27 III 1988, 1 ex., znaleziony w napływkach na wilgotnej łące; Kolonia Jaszczów (FB37), 6 X 1993, 1 ex., złowiony na grzybach. W Polsce wykazany z 11 krain. Oxypoda procerula MANNERHEIM, 1831 Wyżyna Lubelska: Klarów ad Lublin (FB37), 27 III 1988, 2 exx., złowiony w napływkach na turzycowisku. Gatunek rzadko łowiony, z Polski podawany z 4 krain, a ostatnio odnaleziony w Bielinku nad Odrą (BOROWIEC 1990) i w Puszczy Człuchowskiej (SZUJECKI 1995). Oxypoda vittata MÄRKEL, 1842 Roztocze: Biała Góra ad Tomaszów Lubelski (FA78), 26 VIII 1995, 1 ex., zebrany w środowisku kserotermicznym. Nie rzadki gatunek, w Polsce znany z 10 krain.
204 A. MELKE, B. STANIEC Oxypoda funebris KRAATZ, 1856 Roztocze: Obrocz (FB40), 25 V 1989, 1 ex. Bardzo rzadki gatunek, wykazany jedynie z 4 krain, ostatnio podany z Pojezierza Pomorskiego (SMOLEŃSKI 1995a, 1995b). Oxypoda togata ERICHSON, 1837 Wyżyna Lubelska: Łańcuchów ad Lublin (FB37), 10 VI 1994, 1 ex. Pospolity gatunek, znany z 10 krain. Haploglossa villosula (STEPHENS, 1832) [= H. pulla (GYLLENHAL, 1837)] Wyżyna Lubelska: Milejów ad Lublin (FB37), 15 X 1995, 2 exx. wysiane z pruchna starego drzewa. Dość często łowiony gatunek, znany z 13 krain. Aleochara laevigata GYLLENHAL, 1810 Roztocze: Korhynie ad Tomaszów Lubelski (FB88), 25 VII 1988, 1 ex., wysiany z mchu w środowisku kserotermicznym. Pospolity gatunek występujący w różnych biotopach, nawet w gniazdach zwierząt. Wykazany z 14 krain, nowsze doniesienia dotyczą Wyżyna Lubelskiej (STANIEC 1992). Aleochara peeziana LOHSE, 1961 Wyżyna Lubelska: Dorohusk nad Bugiem (FB96), 1 X 1994, 1 ex., złowiony w nawozie krowim na nadrzecznej, wilgotnej łące. Ten niedawno opisany, stenotopowy koprofil (KOCH 1989) w Europie Środkowej znany jest z Niemiec, Austrii i południowej Szwecji (LUCHT 1987). Według JELINEK a (1993), występuje również w Czechach, Słowacji i na Morawach. Chrząszcz nowy dla fauny Polski. SUMMARY New localities of staphylinid beetles from E Poland are listed in the paper. All the data pertain exclusively to the subfamily Aleocharinae which is the most numerously represented in Poland, and the least known. Mew records of 29 species of Aleocharinae are presented, of which 19 (Dasygnypeta velata (ER.), Gnypeta carbonaria (MANNERH.), Schistoglossa aubei (BRIS.), Aloconota insecta (THOMS.), Pycnota paradoxa (MULS. et REY), Nehemitropia lividipennis (MANNERH.), Atheta palustris (KIESENW.), Atheta castanoptera (MANNERH.),
MATERIAŁY DO POZNANIA ALEOCHARINAE WSCHODNIEJ POLSKI 205 Atheta crassicornis (FABR.), Atheta hypnorum (KIESENW.), Atheta triangulum (KRAATZ), Acrotona laticollis (STEPH.), Acrotona pygmaea (GRAV.), Ocalea picata (STEPH.), Meotica exilis (ER.), Oxypoda procerula MANNERH., Oxypoda togata ER., Haploglossa villosula (STEPH.), Aleochara peeziana LOHSE) are new to Lublin Upland, 8 (Aloconota gregaria (ER.), Plataraea brunnea (FABR.), Liogluta alpestris nitidula (KRAATZ), Liogluta oblongiuscula (SHARP), Atheta arctica (THOMS.), Oxypoda vittata MÄRKEL, Oxypoda funebris KRAATZ, Aleochara laevigata GYLL.) new to Roztocze, and 2 (Schistoglossa gemina (ER.), Pachnida nigella (ER.)) new to Podlasie. One of the mentioned species, Aleochara peeziana, recorded from Dorohusk (Lublin Upland) is new to the fauna of Poland. PIŚMIENNICTWO BOROWIEC L., 1990: New records of Polish Staphylinidae (Coleoptera). Polskie pismo ent., 59: 817-820. BOROWIEC L., 1991: Nowe i rzadkie dla Polski gatunki chrząszczy (Coleoptera). Wiad. entomol., 10, 4: 197-205. BURAKOWSKI M., MROCZKOWSKI M., STEFAŃSKA J., 1981: Chrząszcze Coleoptera, Kusakowate Staphylinidae, część 3, Aleocharinae. Kat. Fauny Polski, Warszawa, XXIII, 8: 1-330. JELINEK J., 1993: Check-list of Czechoslovak Insects IV (Coleoptera). Folia Heyrovskyana, Supplementum 1, Praga: 39-62. KUBISZ D., MELKE A., 1995: Der Erkenntnisszustand über die Kurzflügler fauna (Coleoptera, Staphylinidae) von Bellinchen an der Oder (Nord-West Polen). Acta entomol. silesiana, 3 (1-2): 16-26. LUCHT W. H., 1987: Die Käfer Mitteleuropas. Katalog. Goecke & Evers Verlag, Krefeld. 342 ss. MELKE A., 1996: Nowe dla fauny polski gatunki kusakowatych (Coleoptera, Staphylinidae). Wiad. entomol., 15, 2: 81-84. MELKE A., SZAFRANIEC S., 1996: Materiały do poznania kusakowatych (Coleoptera, Staphylinidae) Babiej Góry. Wiad. entomol., 15, 3: 189-190. MELKE A., MACIEJEWSKI K. H., 1999: Badania nad chrząszczami (Coleoptera) Puszczy Boreckiej. Część V. Kusakowate (Staphylinidae). Wiad. entomol., 18, 3: 143-151. PAŚNIK G., 1998: Nowe i rzadkie w faunie Polski gatunki kusakowatych (Coleoptera, Staphylinidae) Wiad. Entomol., 17, 3-4: 151-156. SMOLEŃSKI M., 1995a: Atheta obtusangula JOY, 1913 (Coleoptera, Staphylinidae, Aleocharinae) nowy gatunek chrząszcza dla fauny Polski. Wiad. entomol., 14, 2: 101-102. SMOLEŃSKI M., 1995b: Kusakowate (Coleoptera, Staphylinidae) wykazane z olsu z terenu Środkowego Pojezierza Pomorskiego. Wiad. entomol., 14, 2: 123.
206 A. MELKE, B. STANIEC SMOLEŃSKI M., 1995c: Antropogeniczne przeobrażenia zgrupowań kusakowatych w ekosystemach borów sosnowych Polski. Strefy ekotonowe.[w:] Antropogeniczne przeobrażenia epigeicznej i glebowej entomofauny borów sosnowych. Fundacja Rozwój SGGW, Warszawa: 253-267. SMOLEŃSKI M., 1995d: Leptusa (Megacolypisalia) laevicauda SCHEERP., 1958 (Coleoptera, Staphylinidae, Aleocharinae), nowy gatunek chrząszcza dla fauny Polski. Wiad. entomol., 14, 3: 133-134. SMOLEŃSKI M., 1995e: Atheta (Atheta) nidicola (JOHANSEN, 1914), (Coleoptera, Staphylinidae, Aleocharinae) nowy gatunek dla fauny Polski. Wiad. entomol., 14, 4: 201-202. STANIEC B., 1992: Nowe stanowiska niektórych gatunków z rodzaju Aleochara GRAVEN- HORST (Coleoptera, Staphylinidae) w Polsce. Wiad. entomol., 11, 2: 124. STANIEC B., 1992: Aleochara breiti GANGLBAUER, 1897 (Coleoptera, Staphylinidae) nowy dla fauny Polski przedstawiciel kusakowatych. Wiad. entomol., 11, 3: 149-153. STANIEC B., 1995: Philonthus micantoides BENICK et LOHSE, 1956 i Gyrophaena williamsi STRAND, 1935 (Coleoptera, Staphylinidae) gatunki nowe dla fauny Polski. Wiad. entomol., 14, 1: 27-29. STANIEC B., 1996: Materiały do poznania kusakowatych (Coleoptera, Staphylinidae) Wyżyny Lubelskiej. Część II. Wiad. entomol., 15, 1: 23-29. SZUJECKI A., 1995: Zgrupowanie kusakowatych (Col., Staphylinidae s.l.) borów sosnowych świeżych i ich antropogeniczne przeobrażenia. [W:] Antropogeniczne przeobrażenia epigeicznej i glebowej entomofauny borów sosnowych. Fundacja Rozwój SGGW, Warszawa: 175-251. SZUJECKI A., 1996: Kusakowate (Coleoptera Staphylinidae) Bieszczadów Zachodnich. Fundacja Rozwój SGGW, Warszawa. 224 ss.