Nowak Aleksandra, Adrian Jacek. Charakterystyka morfologiczna i funkcjonujący model aktywności fizycznej na przykładzie studentów Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu = The morphological characteristic and the model of physical activity among students from University of Life Science in Poznań. Journal of Health Sciences. 14;4(13):321-331. ISSN 1429-9623 / -665X. http://journal.rsw.edu.pl/index.php/jhs/article/view/14%3b4%2813%29%3a321-331 http://www.ojs.ukw.edu.pl/index.php/johs/article/view/14%3b4%2813%29%3a321-331 https://pbn.nauka.gov.pl/works/554861 DOI: 1.5281/zenodo.172 http://dx.doi.org/1.5281/zenodo.172 The former journal has had 5 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 117. (17.12.13). The Author (s) 14; This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland Open Access. This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3./) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3./) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. Conflict of interest: None declared. Received: 1.9.14. Revised 15.9.14. Accepted: 4.11.14. Charakterystyka morfologiczna i funkcjonujący model aktywności fizycznej na przykładzie studentów Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu The morphological characteristic and the model of physical activity among students from University of Life Science in Poznań Aleksandra Nowak 1, Jacek Adrian 2 1 Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu 2 Akademia Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu Słowa kluczowe: charakterystyka morfologiczna, aktywność fizyczna, czas wolny Keywords: the morphological characteristic, physical activity, free time Streszczenie Szybko postępujący rozwój techniki, sprzyja odciągnięciu uwagi człowieka od potrzeby wykonywania wysiłku fizycznego. Brak aktywności fizycznej, pociąga za sobą daleko idące konsekwencje, które mają swoje odzwierciedlenie w zapadaniu na liczne choroby cywilizacyjne. Brak ruchu i niewłaściwe odżywianie sprzyja największej pladze dzisiejszych czasów otyłości. Postęp cywilizacyjny w dużej mierze ograniczył codzienną naturalną aktywność 321
ruchową człowieka. Przejawia się to wykorzystywaniem udogodnień ułatwiających nam z pozoru życie (tj. samochodu, wind, ruchomych schodów) a ograniczający nam możliwość codziennej dawki ruchu. Celem pracy było przedstawienie poziomu aktywności fizycznej oraz określenie poziomu zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie wśród studiującej młodzieży na poznańskim Uniwersytecie Przyrodniczym. Materiał badawczy stanowili studenci pierwszego roku, uczestniczący w obligatoryjnych zajęciach z wychowania fizycznego. Badania przeprowadzono w roku akademickim 13/14. Do badań wykorzystano aparaturę badawczą do analizy budowy i składu ciała firmy Tanita, co pozwoliło na dokładne określenie masy ciała, procentowej zawartości tkanki tłuszczowej, masy mięśniowej, wskaźnika Body Mass Index oraz wieku metabolicznego badanych. Poziom aktywności fizycznej zbadano za pomocą kwestionariusza ankiety. Wśród wielu pytań dotyczących częstotliwości, objętości oraz rodzaju podejmowanej aktywności fizycznej, ankietowani udzielili również odpowiedzi na pytanie ile czasu poświęcają na naukę oraz na korzystanie z internetu jak i na oglądanie programów telewizyjnych. Kluczowe pytanie zadane w kwestionariuszu dotyczyło wyrażeniu chęci uczestniczenia przez studentów w obligatoryjnych zajęciach z wychowania fizycznego na kolejnych latach studiów. Abstract A very fast progress of modern technology discourages people from doing sport. The lack of physical activities and bad habits of nutrition result in really serious consequences, such as civilisation diseases, mainly obesity. This progress of the civilisation is reducing natural everyday activities. We use modern devices, such as cars, elevators and moving stairs, which seemingly make our life easy but, in fact, limit our level of physical fitness. The aim of the research was to define the level of the physical activity and to find out the level of fat tissue among the students of Poznań University of Life Science. The research was carried out in 13/14 among the students who attended obligatory sport classes. The Tanita Body Composition Analyzer was applied to carry out the calculations such as: body mass, fat tissue (in per cent), muscles mass, body mass index (BMI) and the metabolic age of the examined students. The level of their physical activity was defined with a questionnaire. The students not only gave the information about their physical activity but they answered the questions concerning the time spent on studying, using the Internet and watching TV, as well. The crucial task was to get the answer if the students would like to take part in obligatory sport classes during the next years of study. Wprowadzenie Szybko postępujący rozwój techniki, sprzyja odciągnięciu uwagi człowieka od potrzeby wykonywania wysiłku fizycznego. Brak aktywności fizycznej, pociąga za sobą daleko idące konsekwencje, które mają swoje odzwierciedlenie w zapadaniu na liczne choroby cywilizacyjne. Brak ruchu i niewłaściwe odżywianie sprzyja największej 322
pladze dzisiejszych czasów otyłości. Nabranie właściwych nawyków dotyczących potrzeby podejmowania jakiejkolwiek aktywności fizycznej zaowocuje w przyszłości w postaci zredukowania liczby osób z chorobami cywilizacyjnymi, ponieważ każdy przejaw aktywności daje korzystne efekty zdrowotne [1, 2]. Od samego początku życie człowieka nieuchronnie związane jest z wykonywaniem czynności ruchowych. Dlatego właśnie bardzo ważne jest zbudowanie w młodym człowieku nawyku jakim jest zażywanie aktywności fizycznej. Uświadomienie młodych ludzi i pokazanie im w jaki sposób aktywność fizyczna może wpływać na komfort życia w późniejszych okresach ontogenezy jest kluczowym zadaniem nauczycieli wychowania fizycznego prowadzących zajęcia na wszystkich etapach edukacji. Cel pracy Celem pracy było przedstawienie poziomu aktywności fizycznej oraz charakterystyka budowy somatycznej studentów na podstawie poziomu zawartości tkanki tłuszczowej oraz wskaźnika Body Mass Index w organizmie wśród studiującej młodzieży na poznańskim Uniwersytecie Przyrodniczym. Materiał i metoda Badaniami objęto grupę studentek i studentów pierwszego roku studiów z różnych wydziałów, uczestniczących w obligatoryjnych zajęciach z wychowania fizycznego. Do badań wykorzystano aparaturę do analizy kompozycji ciała firmy Tanita, co pozwoliło na dokładne określenie masy ciała, procentowej zawartości tkanki tłuszczowej, zawartości tkanki tłuszczowej w kg, masy mięśniowej, Body Mass Index oraz wieku metabolicznego badanych. Poziom aktywności fizycznej określono wykorzystując sondaż diagnostyczny, w którym podstawowym narzędziem badawczym była ankieta. Kwestionariusz ankiety składał się z szeregu pytań, które między innymi dotyczyły aktywności fizycznej, preferowanej dyscypliny, jej częstotliwości oraz sposobu spędzania czasu wolnego. Wyniki Współcześnie żyjący ludzie coraz częściej dostrzegają fakt posiadania ograniczonego czasu wolnego. Niewątpliwie jest to spowodowane pogonią za pracą, która zaczyna się już na etapie życia studenckiego. Pytania, które skonstruowano do potrzeb sondażu diagnostycznego, pozwoliły uzyskać informacje na temat rodzajów podejmowanej aktywności fizycznej, częstotliwości jej podejmowania w tygodniu nauki oraz podczas weekendu jak również jej objętości (mierzonej w godzinach zegarowych). Na pytanie dotyczące ilości posiadania czasu wolnego w trakcie tygodnia zajęć, studentki w największym odsetku (54,5%) zdeklarowały jedną do dwóch godzin tygodniowo. Natomiast grupa studentów wskazała w największym odsetku jedną do dwóch oraz do jednej godziny czasu wolnego w tygodniu nauki. Żaden ze studentów nie zadeklarował czasu wolnego powyżej 5 godzin w tygodniu nauki w przeciwieństwie do grupy studentek, które w 5,4% zadeklarowały taki wymiar czasu wolnego [ryc.1.]. 323
6 5 1 Ryc. 1. Czas wolny przeznaczony dla siebie w trakcie trwania tygodnia nauki Kolejne pytanie dotyczyło ilości czasu spędzonego przed odbiornikiem telewizyjnym. Analizując uzyskane dane z odpowiedzi możemy stwierdzić, że grupa ponad 6% obu płci poświęca powyżej 5 godzin na oglądaniu programów telewizyjnych podczas tygodnia nauki. Ciekawą obserwacją był fakt odnotowania, że żaden ze studentów nie deklarował czasu wolnego powyżej 5 godzin w ciągu tygodnia nauki, z czego można wnioskować, iż oglądanie TV dla mężczyzn jest pewną formą aktywności, która nie jest związana z czasem wolnym [ryc.2.]. 7 6 5 1 Ryc. 2. Ilość czasu spędzanego na oglądaniu programów telewizyjnych Obecnie internet niewątpliwie jest nieodłącznym elementem życia zawodowego oraz prywatnego. Wiele czasu poświęcamy na przeglądaniu witryn internetowych w celu uzyskania niezbędnych dla nas informacji, jak również w celach rozrywkowych. Analizując uzyskane wyniki zaobserwowano, iż grupa studentek w większym stopniu poświęca czas na przeglądaniu internetu niż studenci. Aż ponad 14% kobiet spędza 324
powyżej 5 godzin tygodniowo przed monitorem komputera, podczas gdy zapytani o to samo mężczyźni, tylko w nieco ponad 2% zadeklarowali taką ilość czasu. Ciekawym byłoby zadanie pytania dotyczącego powodu przeszukiwania witryn internetowych, które mogą dotyczyć celów naukowych, zawodowych bądź tylko i wyłącznie rozrywkowych [ryc.3.]. 35 25 15 1 5 Ryc. 3. Ilość czasu spędzona na przeglądaniu witryn internetowych W pytaniu dotyczącym ilości czasu poświęcanego dziennie na naukę okazało się, że największy odsetek kobiet (,9%) deklaruje, że spędza jedną do dwóch godzin dziennie ucząc się. Blisko % mężczyzn zaznaczyło, że trzy do czterech godzin w ciągu dnia spędza na nauce [ryc.4.]. 45 35 25 15 1 5 Ryc. 4. Dzienny czas deklarowany na naukę Na podstawie uzyskanych wyników można stwierdzić iż studenci Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu wykazują się dużą aktywnością fizyczną ponieważ aż 74% studentek i 51,2% studentów deklaruje iż na różne formy ruchu przeznacza powyżej pięciu godzin tygodniowo [ryc.5.]. 325
8 7 6 5 1 Ryc. 5. Deklarowana ilość czasu przeznaczana na podejmowanie różnej aktywności fizycznej Poddając analizie średnią ilość czasu podczas weekendu przeznaczoną na aktywność fizyczną i na naukę, dowiedzieliśmy się że rozkład deklarowanego czasu w obu przypadkach jest na zbliżonym poziomie [ryc.6.]. U kobiet największa grupa, która zadeklarowała udział w aktywności fizycznej, wskazała jedną do dwóch godzin czasu przeznaczoną na aktywność ruchową. Jednocześnie największa liczba studentek wskazała taki sam czas przeznaczony na naukę w czasie weekendu. 45 35 25 15 1 5 Aktywność fizyczna Czas na naukę Ryc. 6. Ilość czasu przeznaczanego przez studentki na aktywność fizyczną oraz na naukę w trakcie weekendu Zadając analogiczne pytanie studentom, na podstawie odpowiedzi możemy stwierdzić, że mężczyźni chętniej podejmują różne formy aktywności fizycznej w trakcie weekendu niż grupa studentek. Z ankiet wynika iż ponad 7% mężczyzn, deklaruje odpowiednio co najmniej trzy godziny na aktywność ruchową. Największy odsetek studentów (46,5%) deklaruje przeznaczenie tylko do dwóch godzin na naukę w weekend [ryc.7.]. 326
5 1 Aktywność fizyczna Ryc. 7. Ilość czasu przeznaczanego przez studentów na aktywność fizyczną oraz na naukę w trakcie weekendu Obecnie na wszystkich Uczelniach wyższych występuje tendencja do obniżania ilości obligatoryjnych godzin z wychowania fizycznego. Podobnie jest na Uniwersytecie Przyrodniczym w Poznaniu, na którym tylko osoby z pierwszego roku studiów objęte są zajęciami z tego przedmiotu. W ankiecie, respondentom zadano pytanie czy chcieliby uczestniczyć w tego typu zajęciach na kolejnych latach spędzonych na Uczelni. Aż 6% kobiet i ponad 62% mężczyzn odpowiedziało pozytywnie na zadane pytanie [ryc. 8.]. Uzyskanie takich odpowiedzi, potwierdza o chęci i potrzebie uczestniczenia w różnych formach aktywności fizycznej. Dotyczy to również podejmowania aktywności ruchowej podczas zorganizowanych, obligatoryjnych zajęć z wychowania fizycznego, wynikających z programu studiów. 7 6 5 1 Tak Ryc. 8. Odsetek osób deklarujących uczestniczenie w zajęciach z wychowania fizycznego na dalszym etapie nauki. Średni wiek kobiet w momencie przeprowadzanych badań obliczono na poziomie 19,4 lat. Dokonane pomiary masy ciała studiujących kobiet za pomocą aparatury Tanita wyniosły średnio nieco powyżej 6 kg przy wysokości ciała 167, 327
cm. Określając na podstawie tych danych, wskaźnik Body Mass Index, średnio wyniósł 21,6. Zadawalający jest fakt aż 72,3% studentek posiada pożądany zakres wartości wskaźnika BMI. Odnotowano ponad % kobiet z nadwagą oraz niespełna 8 % z niedowagą [tab. 1]. U wszystkich kobiet poddanych badaniom, obliczono średni poziom zawartości tkanki tłuszczowej na poziomie 24,3%., u których wskaźnik BMI zmieścił się w określonych granicach normy, charakteryzowały się średnio 22% zawartością tkanki tłuszczowej. W przypadku dziewcząt posiadających nadwagę, omawiany parametr wyniósł nieco ponad 34%. Niespełna 18% średniej zawartości tkanki tłuszczowej odnotowano u kobiet posiadających niedowagę według wskaźnika BMI. U studentów, średni wiek w chwili badania był nieco wyższy niż u kobiet i wyniósł,18 lat. Średnia masa ciała badanych mężczyzn wyniosła 76,5 kg przy średniej wysokości ciała 177,8 cm. Dwa ostatnie parametry pozwoliły na określenie współczynnika BMI oraz opis grupy studentów na jego podstawie. Pomiar Body Mass Index jest łatwy do przeprowadzenia i szybko daje ogólną, przybliżoną informację na temat proporcji budowy ciała. Obliczony wskaźnik BMI, który dla badanej grupy mężczyzn wyniósł 23,7. Na podstawie pożądanych wartości wskaźnika BMI dla mężczyzn wykazano, że 65,9% grupy badanych znajduje się w zakresie normy. Poniżej normy sugerujący niedowagę, znalazło się 9,1% badanych, a aż 25% badanych odznacza się nadwagą. Zastosowanie aparatury firmy Tanita, pozwoliło na określenie dokładnej procentowej zawartości tkanki tłuszczowej. U wszystkich przebadanych mężczyzn jej średnia procentowa zawartość wyniosła 15,6%. U osób, u których obliczony wskaźnik BMI był w granicach normy odnotowano średnio 13,1% tkanki tłuszczowej. U studentów z niedowagą wg wskaźnika BMI wykazano średnio 7% zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie. W grupie mężczyzn, u których wskaźnik BMI jednoznacznie określił nadwagę, obliczono średnio 25,3 % tkanki tłuszczowej. Tab. 1. Charakterystyka somatyczna badanej grupy studentów i studentek z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu Grupa badawcza Wiek Wysokość ciała (cm) n = 1 (lata) 19,7,65 Masa mięśni ( kg) 42,75 5,19 Masa ciała (kg) 6,21 12,43 167,3 5,79 Body Mass Index 21,6 4,12 Zawartość tłuszczu (%) 24,3 6,45 n = 45,18 1,72 6,93 8,25 76,46 15,86 177,77 15,78 23,69 4,76 15,6 7,32 328
8 7 6 5 Pożądane Nadwaga Niedowaga 1 Kobiety Mężczyźni Ryc. 8. Procentowy rozkład grupy badawczej według wskaźnika BMI Dyskusja Wspomniana we wstępie doniesienia wszechobecna technika, która towarzyszy każdemu człowiekowi w codziennym życiu, pociąga za sobą wzrost i rozwój wielu innych aspektów, które mają wpływ na rozwój człowieka. Podobnie jest na poziomie szeroko pojętej kultury fizycznej, która nieustannie rozszerza swoją definicję poprzez wprowadzanie nowych, często atrakcyjniejszych form aktywności fizycznej. Dobrym przykładem może być obecnie szeroko pojęty fitness, którego początki opierały się na gimnastyce rekreacyjnej przy muzyce. Tak powstał aerobik. Jak sama nazwa wskazuje składał się z ćwiczeń aerobowych czyli tlenowych. Taka forma aktywności szybko przypadła do gustu szczególnie kobietom. Od lat siedemdziesiątych aerobik bardzo ewaluował pod względem nie tylko samej formy prowadzonych ćwiczeń ruchowych ale także pod względem ilości i różnorodności systematycznie wprowadzanych przyborów i przyrządów. Obecnie na rynku pojawiają się różne formy aktywności fizycznej, wykorzystujące całą gamę przyborów, które mają na celu uatrakcyjnić zajęcia. Ćwiczenia ruchowe są adresowane do ludzi w różnym wieku, oraz o zróżnicowanym poziomie sprawności fizycznej. Wszystko to, jest wprowadzane po to, aby wyjść na przeciw oczekiwaniom osób, które chcą poddawać się aktywności fizycznej [3, 4]. I tak właśnie już od wielu lat, najchętniej wybieraną formą aktywności fizycznej przez studentki Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu jest aerobik. Dużą popularnością cieszą się również zajęcia ze spinningu, które często w okresie zimowym zastępują amatorom tego wysiłku, jazdę na rowerze. W przeprowadzonych ankietach, respondentki wskazały na pływanie, jazdę na rowerze oraz na bieganie jako formy najchętniej podejmowane przez nie w okresie letnim. Wśród mężczyzn najczęściej wybieranymi zajęciami z wychowania fizycznego 329
były zajęcia w siłowni oraz zespołowe gry sportowe w tym głównie piłka nożna. W odpowiedziach udzielonych w ankietach dotyczących rodzaju podejmowanej aktywności w okresie letnim, badani najczęściej wskazywali na sporty związane z wodą oraz na jazdę na rowerze. Zbliżone wyniki uzyskano również podczas badań przeprowadzonych na grupie studentek i studentów Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu [8]. Obecnie można zaobserwować tendencje zwiększonego podejmowania aktywności fizycznej wśród studentów UP w Poznaniu, co potwierdzają wcześniejsze badania, w których wykazano małe zainteresowanie studentów tą formą spędzania czasu wolnego [6]. Ocena poziomu aktywności fizycznej niewątpliwie pozwala na ocenę stanu zdrowia [5]. Dlatego do jednych z ważniejszych zadań kultury fizycznej należy kształtowanie pozytywnych nawyków spędzania czasu wolnego, który opiera się na aktywności ruchowej, będących jedną z form regeneracji sił po nauce czy pracy. Przeprowadzone badania ankietowe i uzyskane odpowiedzi na zadane w niej pytania określiły, że młodzież studiująca na poznańskim UP, chętnie podejmuje aktywność fizyczną niezależnie od pory roku. Obecnie zjawisko nadwagi i otyłości ale również niedowagi są bardzo rozpowszechnione. Z jednej strony dostępność do wysokokalorycznego pożywienia a z drugiej strony często presja płynąca ze środków masowego przekazu o pożądanych niewielkich rozmiarach poszczególnych części ciała, doprowadza do różnego rodzaju jednostek chorobowych. Niewątpliwie są to choroby cywilizacyjne [7]. Najbardziej rozpowszechnionym wskaźnikiem, który pozwala na w miarę szybkie określenie czy dana osoba posiada właściwy poziom masy ciała w stosunku do wysokości ciała jest wspomniany wcześniej wskaźnik Body Mass Index. Należy jednak zaznaczyć, że daje on właściwy wynik, jeżeli mówimy o osobie, która nie uprawia wyczynowo żadnego sportu. W przypadku sportowców, którzy mają rozbudowaną tkankę mięśniową, obliczony wskaźnik BMI może dać złudny zawyżony wynik, wskazujący nawet na nadwagę. U przeciętnego człowieka nie ma tego typu problemu dlatego z powodzeniem określony poziom BMI, daje właściwą informację o stopniu niedowagi, normie bądź nadwadze. Można uznać, że zadawalający jest fakt iż nieco ponad 72% studentek i niespełna 66% studentów posiada takie wartości masy ciała w stosunku do wysokości, które pozwalają na zakwalifikowanie ich do grupy mieszczącej się w granicach przyjętej normy według wskaźnika BMI. Wnioski 1. Największy odsetek badanych studentek jak i studentów, wskazała ponad pięć godzin poświęcanych na aktywność fizyczną w ciągu trwania tygodnia nauki, co było najwyższą z możliwych deklarowanych opcji. 2. Badana młodzież chętnie podejmuje różnego rodzaju aktywność fizyczną niezależnie od pory roku. 3. Zdecydowana większość studentek i studentów, deklaruje, że chętnie uczestniczyłoby w zajęciach z wychowania fizycznego, gdyby była taka możliwość na kolejnych latach studiów. 4. Większość kobiet i mężczyzn, posiada wartość wskaźnika BMI w granicach 3
normy, co świadczy o tym, że mały odsetek studentów ma nadwagę lub niedowagę. 5. Średnią zawartość tkanki tłuszczowej u studentów odnotowano na poziomie 15,6% a u studentek 24,3%. References: 1. Adrian J., Aktywność fizyczna i sposób spędzania czasu wolnego w rodzinach uczniów szkoły sportowej.[w:] Red.: Kaiser A., Sokołowski M., Środowisko społeczno-przyrodnicze a aktywność fizyczna człowieka, Poznań Wielkopolska Wyższa Szkoła Turystyki i Zarządzania w Poznaniu 1 s. 21-29. 2. Cendrowski Z., Pożądana norma aktywności ruchowej człowieka. Lider nr. 196, 7. 3. Charzewski J., Aktywność Sportowa Polaków. Akademia Wychowania Fizycznego, Warszawa 1997. 4. Charzewski J., Jajszczyk., Chabrom E. Aktywność fizyczna w Polsce w różnych grupach według wieku i płci. Otyłość, żywienie, aktywność fizyczna, zdrowie polaków. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa. 5. Krawański A.; Nauczyciele wychowania fizycznego w procesie społecznej edukacji prozdrowotnej. Wychowanie fizyczne i Zdrowotne 1996, nr 2. 6. Nowak A., Aktywność fizyczna studentów Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu [w:] red.: Zadarko E. i Barabasz Z. Akademicka kultura fizyczna na przełomie stuleci, Uniwersytet Rzeszowski 9, s. 19. 7. Żukowska Z., Potrzeby i styl życia człowieka wobec zagrożeń cywilizacyjnych i jego zdrowia. Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne nr. 3 WSiP Warszawa 1995. 8. Nowak A,, Adrian J., Wieczorek A., Sławek M., Rzepko M., Król P., Aktywność fizyczna na przykładzie studentek Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu oraz Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu [w:] Przedsiębiorczość szansą rozwoju regionu, Szczecin 12, s. 141. 331