II. POPULARYZACJA NAUKI 1. Udział w Krakowskim Festiwalu Nauki Festiwal Nauki w Krakowie to impreza popularnonaukowa organizowana przez krakowskie publiczne szkoły wyższe, przy współudziale instytucji naukowych i jednostek konsularnych. Impreza organizowana jest cyklicznie od 2000 roku. Miasteczko namiotowe, które z tej okazji wyrasta na płycie Rynku Głównego w Krakowie i na stałe wpisało się w pejzaż tego miejsca, w 2009 roku zostało ustawione w dniach 14, 15 i 16 maja. Hasło tegorocznej edycji Festiwalu to: Człowiek-Przestrzeń-Energia. Ze strony IFJ PAN organizatorem Krakowskiego Festiwalu Nauki był dr Zbigniew Hajduk. Instytut Fizyki Jądrowej PAN zaprezentował cztery stanowiska tematyczne: 1) Projekt Centrum Cyklotronowego Bronowice prezentacja we współpracy z Collegium Medium UJ - radioterapia protonowa oka - nowe perspektywy terapii onkologicznej na przykładzie okulistyki - zasady radioterapii hadronowej - jak kierować protonami, czyli co to jest gantry - stan dzisiejszy i perspektywy radioterapii protonowej w Krakowie - Centrum Cyklotronowe Bronowice w roku 2013 - plakaty, prezentacje ustne oraz materiały informacyjne Prezenterzy: mgr inż. D. Adamczyk, dr T. Cywicka-Jakiel, dr J. Dąbrowska, mgr inż. Barbara Dulny, mgr inż. L. Grzanka, dr inż. T. Horwacik, mgr inż. T. Kadrowicz, mgr inż. T. Nowak, mgr inż. M. Ptaszkiewicz, mgr inż. U. Sowa, mgr inż. L. Stolarczyk, dr J. Swakoń 2) Obserwatorium Pierre Auger nowe okno obserwacji wszechświata Badanie zjawisk wywołanych przez cząstki elementarne o najwyższych energiach, niedostępnych w żadnym urządzeniu zbudowanym przez człowieka - prezentacja filmów - obserwatorium na mapie świata (Google Earth) - plakaty, prezentacje ustne oraz materiały informacyjne Prezenterzy: dr P. Homola, dr J. Pękala, dr J. Stasielak 3) Eksperymenty w podziemnych laboratoriach źródłem wiedzy o wszechświecie Prezentacja dotyczła eksperymentów w podziemnych laboratoriach (Gran Sasso i Kamioka), w których uczestniczą fizycy z IFJ PAN oraz projektu przyszłego laboratorium SUNLAB (Sieroszowice Underground LABoratory) w Polsce. Plakaty i prezentacje zostały przygotowane, a następnie były przedstawiane przez dr A. Dąbrowską, mgr M. Harańczyk, mgr inż. P. Karbowniczka, mgr D. Stefan, dr M. Szarską, mgr T. Wąchałę i prof. dr hab. A. Zalewską. Całość prac koordynował mgr inż. P. Karbowniczek 4) W jakim wszechświecie żyjemy? Współczesny Model Kosmologiczny próba odpowiedzi na pytania: - co to jest kosmologia? - jakie są założenia Modelu Kosmologicznego? - jaka jest geometria wszechświata? - co to znaczy że wszechświat jest nieskończony? - skąd wziął się problem ciemnej materii i ciemnej energii? - poszukiwanie życia pozaziemskiego - życie gwiazd 70
Prezenterzy: dr J. Jałocha, dr Ł. Bratek. Prezentacja 2 plakatów pt. Einstein i Galaktyki wyspy Wszechświata 2. Noc Naukowców w IFJ PAN W dniu 25 września 2009 r., od godz. 15:00 do 24:00, w Instytucie Fizyki Jądrowej PAN odbyła się Noc Naukowców w IFJ PAN, będąca jednym z wydarzeń Małopolskiej Nocy Naukowców 2009 koordynowanej przez Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego i dofinansowanej w ramach 7.Programu Ramowego Unii Europejskiej. Impreza zorganizowana została z zamiarem przybliżenia szerokiej publiczności tego, jakie tajniki świata przyrody zgłębiają fizycy i w jaki sposób wykorzystują swoje zdobycze dla potrzeb społeczeństwa. Przygotowany został popularnonaukowy program, na który złożyły się cztery punkty: a) zwiedzanie najciekawszych miejsc Instytutu, b) kawiarnia naukowa, c) przedstawienie kabaretowe w wykonaniu naukowców, pracowników IFJ PAN, nawiązujące do sekretów natury, z wyjaśnieniem których zmaga się współczesna fizyka, d) projekcja filmu popularnonaukowego autorstwa pracownika Instytutu. Wydarzeniem o największym rozmachu i zarazem tym, które skupiło ponad ośmiuset widzów, był plenerowy spektakl teatralny pt. Klątwa Newtona, zrealizowany na scenie przed budynkiem IFJ PAN w godzinach 20:15-22:30. Sztukę napisał i wyreżyserował pracownik Instytutu dr Jerzy Grębosz. Spektakl był połączeniem kabaretu, komedii sensacyjnej i wielkiego widowiska. Przedstawienie ukazało widzom głębokie idee leżące u podstaw dążenia do zrozumienie świata, w którym żyjemy oraz wykorzystania tej wiedzy do poprawy warunków życia. Jedną z myśli przewodnich było też ukazanie współczesnego obrazu świata fizycznego poprzez pryzmat historii odkryć w fizyce. Drugim elementem Nocy Naukowców 2009 w IFJ PAN była Kawiarnia Naukowa prowadzona pod hasłem Fascynacje fizyką pozostała ona otwarta od 17:00 do 19:30. Głównym celem spotkania było nawiązanie bezpośredniego kontaktu pomiędzy naukowcami oraz publicznością poprzez zadawanie pytań oraz dyskusję. W pierwszej części odbyła się sesja Kto pyta nie błądzi, prowadzona przez animatora. Podczas sesji zaproszeni naukowcy z IFJ PAN, znani z atrakcyjnego sposobu opowiadania o fizyce, odpowiadali na pytania uczestników. Podczas drugiej sesji w Kawiarni naukowcy spotkali się ponownie z tymi gośćmi, którzy chcieli dowiedzieć się więcej o badaniach prowadzonych w Instytucie w dziedzinie fizyki cząstek elementarnych, fizyki jądrowej, fizyki materii skondensowanej, czy zastosowań fizyki. Ogromnym zainteresowaniem uczestników Nocy Naukowców 2009 w IFJ PAN cieszyło się zwiedzanie wybranych laboratoriów w Instytucie, które trwało w godzinach od 15:00 do 19:30. Wzięło w nim udział około 600 osób. Goście odwiedzili Pracownię Radioterapii Protonowej, Pracownię Cyklotronu AIC-144, pracownie eksperymentów na Wielkim Zderzaczu Hadronów LHC, Pracownię Badań Skażeń Radioaktywnych Środowiska, Laboratorium Biologii Radiacyjnej i Środowiskowej oraz Laboratorium Chromatograficznych Analiz Śladowych 3. Udział w 13. Pikniku Naukowym Polskiego Radia i Centrum Nauki Kopernik Piknik Naukowy Polskiego Radia to największa w Europie plenerowa impreza popularyzująca naukę. Odbywa się od 1997 roku corocznie na Rynku Nowego Miasta i Podzamczu w Warszawie, za każdym razem przyciągając tłumy zwiedzających. Od 2008 roku jest organizowany wspólnie przez Polskie Radio oraz Centrum Nauki Kopernik. W nawiązaniu do ogłoszenia przez ONZ roku 2009 Międzynarodowym Rokiem Astronomii, hasłem tegorocznej imprezy była Nauka wśród gwiazd. W namiocie przygotowanym przez 71
IFJ PAN zwiedzający brali udział w dyskusjach i rozmowach z ekspertami w związku z prezentacjami: 1) Obserwatorium Pierre Auger nowe okno obserwacji wszechświata. Badanie zjawisk wywołanych przez cząstki elementarne o najwyższych energiach, niedostępnych w żadnym urządzeniu zbudowanym przez człowieka Prezenter: dr Jan Pękala 2) Eksperymenty w podziemnych laboratoriach źródłem wiedzy o wszechświecie. Prezentacja eksperymentów w podziemnych laboratoriach (Gran Sasso i Kamioka), w których uczestniczą fizycy z IFJ PAN oraz projektu przyszłego laboratorium SUNLAB (Sieroszowice Underground LABoratory) w Polsce. 3) W jakim wszechświecie żyjemy? Współczesny Model Kosmologiczny. Życie gwiazd. Poszukiwanie życia pozaziemskiego. Dwa plakaty: Einstein i Galaktyki wyspy Wszechświata. Prezenter: dr Joanna Jałocha Dr Zbigniew Hajduk koordynator Pikniku Naukowego Polskiego Radia i Centrum Nauki Kopernik ze strony IFJ PAN. 4. Organizacja zwiedzania Instytutu W roku 2009 r. Instytut odwiedziło 28 wycieczek liczących łącznie 695 osób, w tym: - ze szkół gimnazjalnych: 37 osób (2 grupy) - ze szkół średnich i pomaturalnych: 270 osób (8 grup) - ze szkół wyższych: 307 osób (16 grup) Wycieczki wybierają program zwiedzania spośród udostępnianych laboratoriów. Najczęściej przyjmowały zwiedzających gości następujące pracownie i laboratoria: Cyklotron AIC-144, Pracownia Stosowanej Spektroskopii Jądrowej z akceleratorem Van de Graaffa (mgr E. Dutkiewicz), Laboratorium Skażeń Promieniotwórczych Środowiska (dr hab. W. Mietelski), Pracownia Badań Magnetycznych (dr A. Pacyna), Pracownia Tomografii MR (dr S. Kwieciński), Zakład Astrofizyki Teoretycznej (dr J. Jałocha-Bratek), Zakład Spektroskopii Stosowanej: Nanoświat - świat atomów (mgr A. Polit), Zakład Fizykochemii Ekosystemów (dr hab. I. Śliwka, dr inż. Beata Wzorek), Zakład Fizyki Transportu Promieniowania z generatorem neutronów (dr hab. K. Drozdowicz), Laboratorium Ekspertyz Radiometrycznych (dr K. Kozak), Samodzielna Pracownia Fizykochemii i Inżynierii Powierzchni (dr B. Rajchel), Zakład Badań Strukturalnych: Anihilacja pozytonów (dr hab. inż. J. Dryzek). Wyświetlane są filmy popularnonaukowe: Tajemniczy świat jąder Atomowych i Badamy tajemnice DNA (aut. dr inż. J. Grębosz, mgr inż. M. Ziębliński). 5. Organizacja i przeprowadzenie Warsztatów fizyki cząstek elementarnych Masterclasses Miedzynarodowe warsztaty dla uczniów szkół średnich z cyklu Hands on Particle Physics International Masterclasses organizowane są corocznie z inicjatywy European Particle Physics Outreach Group (EPPOG). W 2009 r. warsztaty zorganizowane zostały w dniu 30 marca w Ośrodku Doskonalenia Nauczycieli w Oświęcimiu. Uczestniczyło w nich 150 uczniów i nauczycieli z powiatu oświęcimskiego. Organizację koordynował dr Henryk Pałka. W międzynarodowych warsztatach wzięło udział w różnych krajach w sumie ponad 4500 uczestników z całego świata. 6. Wystawa - Wielki Zderzacz Hadronów Jak to działa? Multimedialna mobilna wystawa w przystępny sposób wyjaśniała pracę Wielkiego Zderzacza Hadronów, największego na świecie urządzenie badawczego, zbudowanego w CERN w pobliżu Genewy. Wystawie towarzyszyły spotkania oraz wykłady prowadzone przez 72
naukowców współpracujących z CERN. W roku 2009 wystawa odwiedzała kolejne miasta i ośrodki naukowe, w dniach 10-18 stycznia została zorganizowana w Krakowie, w Akademii Górniczo Hutniczej. Organizacją i przygotowaniem eksponatów dla części wystawy dotyczącej eksperymentu ATLAS, ze strony IFJ PAN kierował dr Zbigniew Hajduk, a pomagali dr inż. Bartłomiej Kisielewski i mgr inż. Jolanta Olszowska. We wszystkich wydaniach wystawy brali udział pracownicy naukowi zakładu ATLAS (koordynator dr Z. Hajduk) dając wykłady popularnonaukowe oraz doktoranci pełniący rolę prezenterów i przewodników (dr Anna Kaczmarska, dr Paweł Bruckman, dr Krzysztof Woźniak, dr Andrzej Olszewski, mgr Paweł Malecki, mgr Dominika Derendarz, mgr Andrzej Zemła). Prezentacja Zakładu Relatywistycznej Fizyki Jądrowej dotyczyła eksperymentu ALICE oraz fizyki zderzeń relatywistycznych jąder którą ten eksperyment będzie badał na LHC. W Wystawie brali udział wszyscy pracownicy Zakładu, zarówno w Krakowie, jak i w innych miastach. 7. Udział w organizacji Małopolskiego Konkursu Fizycznego Konkurs zorganizowany był w czerwcu 2009 przez Zakład Dydaktyki Akademii Pedagogicznej w Krakowie dla uczniów klas I szkół ponadgimnazjalnych województwa małopolskiego. Konsultantami konkursu byli dr hab. Wojciech M. Kwiatek i dr Krzysztof Kozak z IFJ PAN, którzy uczestniczyli w pracach jury. Nagrodami dla laureata w 2009 roku były książki pt. Historia Fizyki. 8. Sesja naukowa dla nauczycieli podczas międzynarodowej konferencji EPS 2009 W czasie międzynarodowej konferencji EPS-2009 w Krakowie jako imprezę towarzyszącą zorganizowano w dniu 21.07.2009 sesję naukową dla nauczycieli. Wzięło w niej udział 135 uczestników, 9 wykładowców krajowych i zagranicznych. Sesję zaszczycił Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej pan Krzysztof Stanowski, który odznaczył Medalami Komisji Edukacji Narodowej Dr. Micka Storra (CERN) i dr. Andrzeja Siemko (CERN). 9. Zjazd PTF organizacja i prowadzenie Sesji dla Nauczycieli Dr hab. Wojciech M. Kwiatek przewodniczący Sesji dla Nauczycieli podczas XL Zjazdu Fizyków Polskich, Kraków 6-11 września 2009 r. 10. Astrofizyka Cząstek Tydzień Europejski W ramach Tygodnia ASPERA w Polsce, koordynowanego przez NCBiR, zorganizowano (wspólnie z Uniwersytetem Jagiellońskim i Polską Akademią Umiejętności) sesję popularnonaukową zatytułowaną Astrofizyka cząstek w Krakowie, która odbyła się 16 października 2009 r. w Auli PAU. Spośród pięciu wykładów popularnonaukowych wygłoszonych w czasie sesji, dwa zostały przedstawione przez pracowników IFJ PAN: - prof. dr hab. Henryk Wilczyński Promienie kosmiczne: ciekawostka, uciążliwość czy wielka nauka? - oraz dr Jan Pękala Obserwatorium Pierre Auger. 11. Promocja Nauki Polskiej i Polski jako Gospodarza Kongresu ICRR2011. Organizacja cyklu wykładów pt. Nauka dla Medycyny i Społeczeństwa Firmy o znaczących osiągnięciach na polu wspierania rozwoju Nauki i Kultury włączyły się w akcje promocji Nauki Polskiej i Polski jako Gospodarza Kongresu ICRR2011 poprzez sponsorowanie (finansowe lub przekazanie odczynników, produktów) kursu NATO Advanced Training Course Rapid Diagnosis in Population at Emergency and Risk 73
http://natoatcradiper.org/sponsors.html) oraz w licznych materiałach promocyjnych (zaproszenia, broszury, plakaty). W ramach współpracy z Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie zorganizowano i udostępniono przygotowaną przez Muzeum wystawę o życiu i pracy Marii Skłodowskiej- Curie. W dniach 19.10-22.10. 2009- wystawa została zaprezentowana uczestnikom kursu NATO ATC RADIPER w Zakopanem oraz w dniach od 24.10 do 13.11.2009 pracownikom i gościom w Instytucie Fizyki Jądrowej PAN. 12. Współpraca z Działem Przyrządów Naukowych Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego celem wyłonienia aparatury naukowej opracowanej w IFJ PAN, która została przekazana do Muzeum jako eksponat (Koordynacja prac: dr. Z. Hajduk wspólnie z Dyrekcją IFJ PAN). Wybrano zasilacz wysokiego napięcia z cyklotronu U-120 uruchomionego w IFJ z końcem lat 50-tych a wyłączonego z eksploatacji w 1995 r. Współpraca będzie kontynuowana ponieważ eksponat wymaga renowacji i uzupełnień. 13. Media informacyjne Programy w radiu i telewizji poświęcone nauce: 1) Udział w audycji Anioły, demony i... antyprotony w radiu RMF FM w dniu 15.05.2009 r. Doktor Grzegorz Polok mówił o antycząstkach i antymaterii. 2) TVN24 w dniu 15.11.2009 r. rozmowa z dr. Grzegorzem Polokiem oraz rozmowa telefoniczna z mgr. inż. Piotrem Jurkiewiczem w CERN o ponownym uruchomieniu LHC 3) Dzień dobry TVN w dniu 28.11.2009 r. rozmowa z mgr inż. A. Chrul, mgr A. Kotarbą i mgr inż. J. Jurkiewiczem o udziale inżynierów z IFJ PAN w naprawie i inspekcji połączeń po naprawie LHC. Artykuły i wywiady prasowe: 1) Newsweek Polska z dn. 14.01.2009 r. artykuł zatytułowany Polacy Naprawią Wielki Zderzacz Hadronów. Wypowiedzi Dyrektora IFJ PAN prof. dr hab. Marka Jeżabka, dr inż. Marka Stodulskiego oraz mgr. Andrzeja Kotarby 2) Angora, Nr 44, 2008, str.10 artykuł Adama Owczarka Naprawiamy Wielki Zderzacz (wypowiedzi prof. dr hab. Marka Jeżabka, mgr. Andrzeja Kotarby, dr inż. Marka Stodulskiego, B.Skoczenia PK) 3) Rzeczpospolita z dn. 5-6 grudnia 2009 r. rozmowa z dr. Pawłem T. Jochymem w artykule pt. Wiedza nie zależy od głosowania 4) Newsweek Polska - Nr 30/09 z dnia 20.07.2009 wywiad z dr. K. Kozakiem 14. Wykłady popularyzatorskie na zaproszenie różnych instytucji dr Jerzy Grębosz, dr hab. Bogdan Fornal, dr Krzysztof Kozak Czy rozum ludzki pozwala nam poznać Przyrodę ; Talk show w I LO w Tarnowie, 17.12.2009 (300 uczestników) dr Paweł T. Jochym Wikipedia wie wszystko?, Uniwersytet Dzieci, Wydział Matematyki i Informatyki UJ, 19.12.2009 74
dr Henryk Pałka O CERN, LHC i fizyce cząstek elementarnych, dla uzdolnionych uczniów w ramach e-akademii w Krakowie, 18.06.2009 prof. dr hab. Urszula Woźnicka Synteza termojądrowa rozwiązanie problemów energetyki przyszłości?, 90-lecie Stowarzyszenia Elektryków Polskich, Baranów Sandomierski, 27.08.2009 dr inż. Jadwiga Mazur Promieniowanie wokół nas, promieniotwórczy radon, Letnia Szkoła Nauczycieli Fizyki, Stryszawa, 17.06.2009 oraz 12.08.2009 dr Krzysztof Kozak Dwa oblicza atomu militarne i cywilne, Letnia Szkoła Nauczycieli Fizyki, Stryszawa, 17.06.2009 oraz 12.08.2009 dr Joanna Jałocha Życie gwiazd, 2 wykłady dla uczniów gimnazjów w IF UJ w Krakowie, 10.02.2009 dr Sebastian Kubis Gwiazdy neutronowe i spółka, Wykład na sesji astronomicznej w XLI Liceum Ogólnokształcącym w Łodzi, 27.11.2009 prof. dr hab. Marek Kutschera Planety we Wszechświecie, Wykład pokazowy w ramach projekty FENIKS podczas letniego obozu naukowego dla uczniów szkół ponadpodstawowych, Biały Dunajec, 03.09.2009 dr Sławomir Stachniewicz Problemy z neutrinami słonecznymi i modelami Słońca, Młodzieżowe Obserwatorium Astronomiczne, Niepołomice, 06.02.2009 dr Sławomir Stachniewicz Wstęp do kosmologii, PTMA w Krakowie, 11.02.2009 mgr Iwona Wyskiel (doktorantka NZ41) Hydrodynamiczny model zderzeń ciężkich jonów, IV Rzeszowska Konferencja Młodych Fizyków, Rzeszów, 05.06.2009 dr hab. inż. Marta Wolny-Marszałek Krótki wstęp do spintroniki czyli jakie badania prowadzimy w IFJ, Studenckie Koło Naukowe Fizyków Bozon, AGH, 17.03.2009 mgr inż. M. Krupiński (doktorant NZ53) Fizyka gitary, wykład VII LO im. Zofii Nałkowskiej w Krakowie, 29.01.2009 mgr inż. M. Krupiński (doktorant NZ53) Ciało A patrzy w sufit, ciało B ziewa, czyli jak nie mówić o fizyce, Studenckie Koło Naukowe Fizyków Bozon, AGH, 24.02.2009 mgr inż. M. Krupiński (doktorant NZ53) Fizyka muzyki, Warsztaty Przyrodnicze Krajowego Funduszu na rzecz Dzieci Warszawa-Miedzeszyn, 05-07.03.2009 mgr inż. M. Krupiński (doktorant NZ53) Małe jest piękne, czyli słów parę o nanotechnologii, Warsztaty Przyrodnicze Krajowego Funduszu na rzecz Dzieci Warszawa-Miedzeszyn, 08.03.2009 mgr inż. M. Krupiński (doktorant NZ53) Wykład Ciało A patrzy w sufit, ciało B ziewa, czyli jak nie mówić o fizyce, Piknik Naukowy, Brenna, 23-26.04.2009 mgr inż. M. Krupiński (doktorant NZ53) Największa pomyłka Newtona, czyli zabawy z dyfrakcją, Ogólnorozwojowy wielodyscyplinarny obóz naukowy uczestników programu pomocy wybitnie zdolnym Krajowego Funduszu na rzecz Dzieci Warsztaty, Świder, 02-09.05.2009 mgr inż. M. Krupiński (doktorant NZ53) Wykład gościnny Czy fizyka dyskryminuje mniejszych?, VIII Ogólnopolska Sesja Kół Naukowych Fizyków, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, 07.11.2009 mgr inż. M. Krupiński (doktorant NZ53) Wykład O fizyce przy kawie, herbacie i piwie, Studenckie Koło Naukowe Fizyków Kwark, Politechnika Krakowska, 19.11.2009 dr S. Kwieciński Wykład Czego możemy nauczyć się od Mikołaja Kopernika, Uniwersytet Dzieci, Instytut Matematyki UJ Kraków, listopad 2009 (400 uczestników) dr inż. B. Wzorek Testy oddechowe dla zagadnień diagnostyki medycznej z wykorzystaniem chromatografii gazowej ze spektrometrią mas (GC/MS), Klub Profesora AMICUS, AGH, 14.05.2009 (50 uczestników). 75