ROMANS, BARBARIANS, TREASURES: HISTORICAL INTERPRETATION, THE INTERNATIONAL COOPERATION

ROMANS, BARBARIANS, TREASURES: HISTORICAL INTERPRETATION, THE INTERNATIONAL COOPERATION

The early medieval settlement complex at Czermno in the light of results from past research (up to 2010) Material evidence Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Czermnie w świetle wyników badań dawnych (do 2010) Podstawy źródłowe Volume I

U ŹRÓDEŁ EUROPY ŚRODKOWO-WSCHODNIEJ / FRÜHZEIT OSTMITTELEUROPAS Geisteswissenschaftliches Zentrum Geschichte und Kultur Ostmitteleuropas, Leipzig Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów Rada Redakcyjna / Herausgebergremium Christian Lübke, Jerzy Maik, Andrzej Rozwałka Redakcja Serii / Redaktion der Reihe Matthias Hardt, Tom 2, część 1 / Band 2, Teil 1

The early medieval settlement complex at Czermno in the light of results from past research (up to 2010) Material evidence Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Czermnie w świetle wyników badań dawnych (do 2010) Podstawy źródłowe edited by Marek Florek, Kraków Leipzig Rzeszów Warszawa 2016

U ŹRÓDEŁ EUROPY ŚRODKOWO-WSCHODNIEJ / FRÜHZEIT OSTMITTELEUROPAS Geisteswissenschaftliches Zentrum Geschichte und Kultur Ostmitteleuropas, Leipzig Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów Redakcja tomu / Redaktion des Bandes Marek Florek, Recenzenci tomu / Rezensenten des Bandes Sebastian Brather, Lumír Poláček Tłumaczenia / Übersetzungen Autorzy / Autoren oraz / sowie Anna Kinecka (s./s. 141-194, 423-480) Paweł Wit Zagórski (s./s. 13-140, 197-419, 481-564) Skład / Layout Irena Jordan Obróbka graficzna / Graphik Autorzy / Autoren oraz / sowie Irena Jordan, Jolanta Ożóg, Iwona Florkiewicz Projekt okładki / Layout des Umschlages Irena Jordan Zdjęcie na okładce / Photo auf dem Umschlag Grodzisko w Czermnie widok ogólny (Foto: M. Gala, Z. Cozac Media Promocja) Burgwall in Czermno Gesamtansicht (Photo: M. Gala, Z. Cozac Media Promocja) Druk tomu I / Druck von Band I Poligrafia Salezjańska, Kraków Dystrybucja / Distribution Leipziger Universitätsverlag Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów Copyright by Geisteswissenschaftliches Zentrum Geschichte und Kultur Ostmitteleuropas e.v., Leipzig 2016 Copyright by Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2016 Copyright by Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2016 ISBN: 978-3-96023-076-2 ISBN: 978-83-63760-76-2 ISBN: 978-83-936467-4-6

The present volume is the result of co-operation of institutions named here: Leipzig Centre for History and Culture of East Central Europe (GWZO), Leipzig Institute of Archaeology and Ethnology Polish Academy of Sciences, Warsaw Institute of Archaeology University of Rzeszów, Rzeszów Polish Academy of Sciences Maria Curie-Skłodowska University of Archaeology, Lublin A publication financed by the Ministry of Science and Higher Education within the National Programme for the Development of Humanities 2013-2017 / Sponsored by the:

I found a peculiar thing in the village of Czermno by the Huczwa river in the vicinity of Tyszowce. There are circular ramparts as in all hillforts and like the ones in Czerwonogrod (Cherven hillfort) close to Halych at the mouth of the Duba river, and that stronghold is called by the local Rus population by the name Czerwin Horod (Chervin Hillfort). And now I ask our history, which of them was of the leading importance, that is, which one of them was the main location among the Cherven Towns, that is in Red Rus [...] Zorian Dołęga Chodakowski, Sieniawa, 20 th may 1818 (Pamiętnik Naukowy 3 [1837], p. 22). Rzecz osobliwszą znalazłem w wsi Czermnie nad Huczwą niżéj Tyszowiec. Są wały krągłe jak we wszystkich horodyszczach i jakie są w Czerwonogrodzie niżéj Halicza przy ujściu rzeki Duby, i ten grodek Ruś tameczna zowie Czerwin Horod. Teraz pytam się naszéj historyi, który z nich był przodkujący, czyli który był główném miejscem między czerwieńskiemi miastami, czyli w czerwonéj Rusi [ ] Zorian Dołęga Chodakowski, Sieniawa, 20 maja 1818 (Pamiętnik Naukowy 3 [1837], s. 22).

CONTENTS Cherven Town that is the golden apple of Polish archaeology assumptions and implementation of an international research project... 13 Marek Florek, The early medieval settlement complex at Czermno in the light of results from past research remarks of the editors... 53 I.1 THE EARLY MEDIEVAL SETTLEMENT COMPLEX AT CZERMNO: ARCHAEOLOGICAL AND GEOPHYSICAL SURFACE SURVEYS, THE PALEOGEOGRAPY, ANALISES OF WRITTEN AND CARTOGRAPHIC SOURCES Marek Florek, The early medieval settlement complex at Czermno introduction... 63 Łukasz Pospieszny Geophysical survey of the early medieval settlement complex at Czermno preliminary remarks... 73 Tomasz Dzieńkowski, Sylwester Sadowski Surface surveys within the area of the settlement complex in Czermno... 85 Radosław Dobrowolski, Jan Rodzik, Przemysław Mroczek, Piotr Zagórski, Krystyna Bałaga, Irka Hajdas The early medieval settlement complex at Czermno the environmental conditions... 119 Andrzej Janeczek The landscape of the region around Cherven -Czermno in the Late Medieval and the Early Modern Period... 141 I.2 THE EARLY MEDIEVAL SETTLEMENT COMPLEX AT CZERMNO: ARCHAEOLOGICAL FIELDWORKS IN THE YEARS 1940-1997 The archaeological fieldwork in Czermno in 1940... 197 Iwona Florkiewicz, Przemysław Sikora Remarks on the excavation conducted in Czermno in 1952... 219 Marek Florek The history of the archaeological research on the hillfort complex at Czermno in the years 1972-1997... 241 Marek Florek The results of archaeological research made 1972-1997 within the hillfort complex at Czermno... 275 Barbara Kwiatkowska, Katarzyna Kuźniarska Anthropological analysis of the skeletal material found within the settlement complex in Czermno in the years 1972-1979... 329 Marek Florek The cemeteries at site 1 (hillfort), site 3 (the outlying suburb settlement) in Czermno, and site 1 in Wronowice remarks of an archaeologist... 365 Iwona Florkiewicz, Andrzej Urbański Czermno, site IIG. Wooden structures discovered in 1985... 385

I.3 THE EARLY MEDIEVAL SETTLEMENT COMPLEX AT CZERMNO: SELECTED CATEGORIES OF FINDS IN THE CONTEXT OF SPECIALISED ANALYSES (LIFE SCIENCES AND TECHNICAL SCIENCES) Danuta Makowicz-Poliszot The results of an archaeozoological analysis of the animal bone assemblage from Czermno, excavation seasons 1976-1979, 1985 (bird remains not included)... 423 Teresa Tomek Archaeozoological analysis of bird bone assemblages from Czermno, research seasons 1976-1979, 1985... 473 Mirosława Zabilska-Kunek Results of the analysis of ichthyologic material from Czermno, excavations 1976-1979... 481 Maria Lityńska-Zając The state of the research on plant remains from Czermno... 489 Katarzyna Cywa Analysis of wood and bark remains from the site in Czermno, research season 1979... 499 Karolina Blusiewicz Results of raw material analysis of the leather finds discovered during the archaeological works at the hillfort in Czermno, research seasons 1952, 1985... 511 Maria Cybulska, Jerzy Maik, Jan Sielski Textiles from the cemetery in Czermno, site 3, research season 1976... 519 Aldona Garbacz-Klempka, Marta Wardas-Lasoń Czermno analysis of selected slag, research seasons 1952, 1976, 1979 preliminary remarks... 531 Marek Michalik, Petrological examination of a small icon found in Czermno in 1977... 553 *** Marek Florek, Aleksandr Musin, Index (concordance) of geographic and historical names... 565 I.4 THE EARLY MEDIEVAL SETTLEMENT COMPLEX AT CZERMNO: LIST OF PORTABLE ARCHAEOLOGICAL FINDS DISCOVERED IN THE YEARS 1940 (?), 1952, 1976-1979, 1997 KEPT IN THE MUSUEMS IN CHEŁM, LUBLIN, TOMASZÓW LUBELSKI AND ZAMOŚĆ. SUPPLEMENT TO THE ANIMAL BONE ASSEMBLAGE (AN ELECTRONIC ATTACHMENT) Finds from Czermno (spindle whorls) in the collection of Muzeum Chełmskie in Chełm. The catalogue Finds from Czermno (spindle whorls) in the collection of Muzeum Lubelskie in Lublin. The catalogue Iwona Florkiewicz Finds from Czermno, obtained in the course of the excavation in 1952 in the collection of Muzeum Zamojskie in Zamość. The catalogue Iwona Florkiewicz Finds from Czermno, obtained in the course of the excavations 1975-1979 in the collection of Muzeum Zamojskie in Zamość. The catalogue Jolanta Bagińska Finds from Czermno, site 3 obtained in the course of the excavation in 1997 in the collection of the Dr. Janusz Peter Museum in Tomaszów Lubelski Danuta Makowicz-Poliszot Finds of the animal bone assemblage from Czermno, excavation seasons 1952, 1976-1979 in the collection of Muzeum Zamojskie in Zamość. Supplement

SPIS TREŚCI Grody Czerwieńskie czyli złote jabłko polskiej archeologii założenia i realizacja międzynarodowego projektu badawczego... 13 Marek Florek, Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Czermnie w świetle wyników badań dawnych uwagi redaktorów... 53 I.1 WCZESNOŚREDNIOWIECZNY ZESPÓŁ OSADNICZY W CZERMNIE: ARCHEOLOGICZNE BADANIA POWIERZCHNIOWE, BADANIA PALEOGEOGRAFICZNE, ANALIZY PRZEKAZÓW PISANYCH I KARTOGRAFICZNYCH Marek Florek, Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Czermnie charakterystyka ogólna... 63 Łukasz Pospieszny Badania geofizyczne wczesnośredniowiecznego zespołu osadniczego w Czermnie uwagi wstępne... 73 Tomasz Dzieńkowski, Sylwester Sadowski Badania powierzchniowe na obszarze zespołu osadniczego w Czermnie... 85 Radosław Dobrowolski, Jan Rodzik, Przemysław Mroczek, Piotr Zagórski, Krystyna Bałaga, Irka Hajdas Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Czermnie uwarunkowania środowiskowe... 119 Andrzej Janeczek Krajobraz okolic Czerwienia-Czermna w późnym średniowieczu i wczesnej nowożytności... 141 I.2 WCZESNOŚREDNIOWIECZNY ZESPÓŁ OSADNICZY W CZERMNIE: BADANIA ARCHEOLOGICZNE W LATACH 1940-1997 Badania archeologiczne w Czermnie w 1940 r.... 197 Iwona Florkiewicz, Przemysław Sikora Uwagi na temat badań wykopaliskowych w Czermnie w 1952 r.... 219 Marek Florek Historia badań archeologicznych zespołu grodowego w Czermnie w latach 1972-1997... 241 Marek Florek Wyniki badań archeologicznych przeprowadzonych w latach 1972-1997 na terenie zespołu grodowego w Czermnie... 275 Barbara Kwiatkowska, Katarzyna Kuźniarska Analiza antropologiczna materiału szkieletowego zarejestrowanego na terenie zespołu osadniczego w Czermnie w latach 1972-1979... 329 Marek Florek Cmentarzyska na stan. 1 (grodzisko) i stan. 3 (podgrodzie dalsze) w Czermnie oraz na stan. 1 we Wronowicach uwagi archeologa... 365 Iwona Florkiewicz, Andrzej Urbański Czermno, stanowisko IIG. Konstrukcje drewniane odkryte w 1985 r.... 385

I.3 WCZESNOŚREDNIOWIECZNY ZESPÓŁ OSADNICZY W CZERMNIE: WYBRANE KATEGORII ZABYTKÓW W ŚWIETLE ANALIZ SPECJALISTYCZNYCH (NAUKI PRZYRODNICZE I TECHNICZNE) Danuta Makowicz-Poliszot Wyniki analizy archeozoologicznej zwierzęcego materiału kostnego z Czermna, badania z lat 1976-1979, 1985 (z pominięciem kości ptaków)... 423 Teresa Tomek Wyniki analizy zoologicznej materiału kostnego ptaków z Czermna, badania z lat 1976-1979, 1985... 473 Mirosława Zabilska-Kunek Wyniki analiz materiału ichtiologicznego z Czermna, badania 1976-1979... 481 Maria Lityńska-Zając Stan badań nad szczątkami roślinnymi z Czermna... 489 Katarzyna Cywa Analiza pozostałości drewna i kory ze stanowiska w Czermnie, sezon badawczy 1979... 499 Karolina Blusiewicz Wyniki analizy surowcowej zabytków skórzanych z badań archeologicznych grodziska w Czermnie, sezony badawcze 1952, 1985... 511 Maria Cybulska, Jerzy Maik, Jan Sielski Tekstylia z cmentarzyska w Czermnie, stan. 3, sezon badawczy 1976... 519 Aldona Garbacz-Klempka, Marta Wardas-Lasoń Czermno analiza wybranych żużli, sezony badawcze 1952, 1976-1979 uwagi wstępne... 531 Marek Michalik, Badania petrologiczne małej ikony znalezionej w Czermnie w roku 1977... 553 *** Marek Florek, Aleksandr Musin, Indeks (konkordancja) nazw geograficznych i historycznych... 565 I.4 WCZESNOŚREDNIOWIECZNY ZESPÓŁ OSADNICZY W CZERMNIE: WYKAZ ARCHEOLOGICZNYCH ZABYTKÓW RUCHOMYCH ODKRYTYCH W LATACH 1940 (?), 1952, 1976-1979, 1997 I PRZECHOWYWANYCH W MUZEACH W CHEŁMIE, LUBLINIE, TOMASZOWIE LUBELSKIM ORAZ ZAMOŚCIU. UZUPEŁNIENIE WYKAZU KOŚCI ZWIERZĘCYCH (ZAŁĄCZNIK ELEKTRONICZNY) Zabytki z Czermna (przęśliki) w kolekcji Muzeum Chełmskiego w Chełmie. Katalog Zabytki z Czermna (przęśliki) w kolekcji Muzeum Lubelskiego w Lublinie. Katalog Iwona Florkiewicz Zabytki z Czerma, pozyskane w trakcie badań 1952 r., przechowywane w Muzeum Zamojskim w Zamościu. Katalog Iwona Florkiewicz Zabytki z Czerma, pozyskane w trakcie badań 1975-1979, przechowywane w Muzeum Zamojskim w Zamościu. Katalog Jolanta Bagińska Zabytki z Czermna, stan. 3, badania 1997 r. w zbiorach Muzeum im. dr. Janusza Petera w Tomaszowie Lubelskim Danuta Makowicz-Poliszot Kości zwierzęce z Czermna, pozyskane w trakcie badań 1952, 1976-1979, przechowywane w Muzeum Zamojskim w Zamościu. Uzupełnienie