BIULETYN INFORMACYJNY

ISSN 2080-167X BIULETYN INFORMACYJNY 28 Polskiego Towarzystwa Elektrotechniki Teoretycznej i Stosowanej Oddział Gdańsk Gdańsk 2014

BIULETYN INFORMACYJNY Polskiego Towarzystwa Elektrotechniki Teoretycznej i Stosowanej Oddział Gdańsk Nr 28 Gdańsk, kwiecień 2014

Biuletyn Informacyjny Polskiego Towarzystwa Elektrotechniki Teoretycznej i Stosowanej Oddział Gdańsk Nr 28 marzec 2014 Materiały zebrał i biuletyn opracował: Ludwik Referowski Wydział Elektrotechniki i Automatyki PG 80-233 Gdańsk, ul. Narutowicza 11/12, tel: 501 678 006 Copyright by Ludwik Referowski lmreferowski@wp.pl tel: +48 501 678 006 Wydawca: Polskie Towarzystwo Elektrotechniki Teoretyczne i Stosowanej Oddział Gdańsk ul. Gabriela Narutowicza 11/12 80-952 Gdańsk e-mail: ptetis@ely.pg.gda.pl Drukarnia: b3project ul. Jana Sobieskiego 14, 80-216 Gdańsk marcin.sawicki@b3project.com Nakład 160 egzemplarzy

Spis treści Spis treści.. 5 I. Uchwała Zarządu Głównego PTETiS.. 7 II. Wspomnienie o Profesorze Władysławie Kołku. 7 III. Wspomnienie o Docencie Janie Figwerze.... 13 IV. Informacja o Zebraniu Wyborczym.. 15 V. XXIV Cykl Seminaryjny Zastosowanie Komputerów w Nauce i Technice 2014. 15 Harmonogram odczytów.. 15 Autorzy referatów...... 17 Streszczanie referatów. 19 VI. Konferencje i sympozja w roku 2013.. 35 VII. Konferencje w roku 2014.. 39 VIII. Wyniki konkursu Najlepszy referat w cyklu seminaryjnym Zastosowanie Komputerów w Nauce i Technice 2013..... 41 IX. Wydawnictwa Oddziału Gdańskiego w roku 2014.... 41 X. Zeszyty naukowe WEiA PG w Internecie. 43 XI. Zaproszenie do udziału w XXV cyklu seminaryjnym Zastosowanie Komputerów w Nauce i Technice 2015.. 45 XII. Lista członków Oddziału Gdańskiego PTETiS.... 47 Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk 5

6 Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk

I. UCHWAŁA ZARZĄDU GŁÓWNEGO PTETiS Wobec nadchodzącej w 2014 roku setnej rocznicy urodzin profesora Władysława Kołka, na plenarnym zebraniu Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Elektrotechniki Teoretycznej i Stosowanej z dnia 28 września 2013 roku, podjęto jednomyślnie uchwałę o następującej treści: "Polskie Towarzystwo Elektrotechniki Teoretycznej i Stosowanej proklamuje rok 2014 Rokiem Władysława Kołka w 100. rocznicę Jego urodzin" Zadanie to będzie koordynowane przez przewodniczącego PTETiS prof. K. Kluszczyńskiego Władysław Kołek 1914-1992 II. WSPOMNIENIE O WŁADYSŁAWIE KOŁKU Władysław Kołek urodził się 23 V 1914 r. W latach 1920-1924 uczęszczał do szkoły powszechnej, a następnie w latach 1924 1932 do gimnazjum humanistycznego w Brzesku. Od roku 1932 studiował na Wydziale Mechanicznym, Oddziale Elektrotechnicznym Politechniki Lwowskiej, uzyskując w 1937 r., z wynikiem bardzo dobrym, dyplom inżyniera elektryka. Po dyplomie w 1937 roku odbył jednomiesięczną praktykę w elektrowniach CPDE w Paryżu, oraz praktykę w Śląskich Zakładach Elektrycznych SLĄZEL w Katowicach. W dniu 1 IX 1937 roku rozpoczął jednoroczną służbę wojskową, którą odbył w szkole podchorążych rezerwy Wojsk Łączności w Zgierzu, zakończoną przydziałem, na wypadek wojny, do pułku radiotelegraficznego w Warszawie. W latach 1938-1939 w Politechnice Lwowskiej był starszym asystentem w Katedrze Maszyn Elektrycznych kierowanej przez profesora Kazimierza Idaszewskiego. W roku 1939 pracował również jako zastępca kierownika budowy Elektrowni Lasów Państwowych w Kiwercach, o mocy 6 MVA Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk 7

Brał udział w walkach kampanii roku 1939, w trakcie wycofywania się wojsk, został wzięty do niewoli, na Wołyniu przez wojska radzieckie. Z niewoli uciekł w połowie października 1939 roku. Po przyłączeniu Lwowa do Związku Radzieckiego zaczął od 1940 roku pracować w Lwowskim Politechnicznym Instytucie jako asystent Katedry Maszyn Elektrycznych, prowadząc projektowanie oraz laboratorium maszyn elektrycznych. Równocześnie wykładał na trzecim roku wydziału elektrycznego dla specjalności maszyny elektryczne Obliczenia mechaniczne maszyn elektrycznych oraz dla specjalności radiotechnicznej Encyklopedię maszyn elektrycznych. W 1941 roku odbył dwumiesięczną praktykę, w drugiej co do wielkości fabryce maszyn elektrycznych w ZSRR, CHEMZ w Charkowie. Po wkroczeniu do Lwowa Niemców od 1941 roku pracował w Lwowskiej Sieci Okręgowej przy projektowaniu linii wysokiego napięcia 110 kv Lwów-Borysław, a następnie do roku 1942 w dziale eksploatacji. Od 1942 roku był zatrudniony w Technische Fachkurse. Była to zakonspirowana forma działalności Politechniki Lwowskiej. Pracował tam na stanowisku adiunkta w Katedrze Maszyn Elektrycznych kierowanej przez profesora K. Idaszewskiego, był też wykładowcą przedmiotu technika wysokich napięć. Jednocześnie był zatrudniony w Lwowskim Oddziale firmy Siemens, kierując działem wysokich napięć. Po ponownym zajęciu Lwowa przez Armię Czerwoną w 1944 roku powrócił do pracy w Lwowskim Politechnicznym Instytucie. Początkowo pracował jako docent, tymczasowy kierownik Katedry Maszyn Elektrycznych, później po objęciu kierownictwa Katedry przez docenta Krasuskiego z Moskiewskiej Akademii Nauk zatrudniony był jako docent w Katedrze Maszyn Elektrycznych i kierownik Laboratorium Maszyn Elektrycznych. Prowadził wykłady z przedmiotu maszyny elektryczne oraz kierował zajęciami: z projektowania i w laboratorium maszyn elektrycznych. Równocześnie współpracował przy uruchomieniu amerykańskiego turbozespołu GEC w elektrowni Lwowskiej. W kwietniu 1945 r. przybył do Krakowa, gdzie prowadził wykłady i ćwiczenia z maszyn elektrycznych oraz techniki wysokich napięć w Politechnice Śląskiej z tymczasową siedzibą w Krakowie. W czerwcu i lipcu 1945 roku pracował w Śląskich Zakładach Elektrycznych w Katowicach, prowadząc badania nad warunkami pracy równoległej elektrowni oraz nad zabezpieczeniami w Górnośląskiej Sieci Wysokich Napięć. Występował też jako rzeczoznawca w sprawie zabezpieczeń i ruchu linii Rożnów Mościce Śląsk. Równocześnie w latach 1945 1946 był związany z Politechniką Wrocławską, prowadząc tam wykłady i pracując na stanowisku zastępcy profesora. W 1946 r., a więc w wieku 32 lat, uzyskał w Politechnice Wrocławskiej stopień naukowy doktora nauk technicznych na podstawie rozprawy Połączenia wyrównawcze uzwojeń mieszanych. Jego promotorem był prof. dr inż. Kazimierz Idaszewski. Był to pierwszy po wojnie doktorat w polskiej Politechnice Wrocławskiej. W 1946 roku został powołany na stanowisko profesora nadzwyczajnego w Politechnice Wrocławskiej. W tym samym czasie prof. K. Idaszewski podzielił swą katedrę na dwie, zatrzymał sobie problematykę pomiarów elektrycznych, a nowoutworzoną Katedrę Maszyn Elektrycznych przekazał prof. W. Kołkowi, który kierował nią do 1 lipca 1947 r. Następnym kierownikiem tej katedry został prof. Paweł Jan Nowacki, zaprzyjaźniony z prof. W. Kołkiem. Jednocześnie prof. W. Kołek od 1 X 1946 r. pracował w Politechnice Śląskiej jako profesor kontraktowy. Od 28 IV 1947 r. do 30 X 1955 r. pełnił tam funkcję kierownika Katedry Maszyn Elektrycznych. W roku 1948 otrzymał nominację na profesora nadzwyczajnego w Politechnice Śląskiej. W roku akademickim 1948/49 oraz 1949/50 był prodziekanem Wydziału Elektrycznego, a w roku akademickim 1950/51 oraz 1951/52 prodziekanem Wydziału Elektrycznego, do spraw Oddziału Górniczego. Od roku 1955 do 1958 był jeszcze zatrudniony w Politechnice Śląskiej, ale już tylko w wymiarze ½ etatu. Prof. W. Kołek od 1946 r. był związany z Akademią Górniczo-Hutniczą w Krakowie, pełniąc na Wydziale Elektromechanicznym funkcję kierownika Zakładu Maszyn Elektrycznych początkowo jako zastępca profesora. W roku 1952 powstał w AGH Wydział Elektryfikacji 8 Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk

Górnictwa i Hutnictwa, na którym w dniu 1 stycznia 1953 roku objął stanowisko kierownika Katedry Maszyn Elektrycznych przemianowanej w roku 1957 na Katedrę Maszyn i Pomiarów Elektrycznych. W latach 1958 1962 był dziekanem tego wydziału, ponownie pełnił tę funkcję w latach 1966 1969. W 1964 roku otrzymał tytuł naukowy profesora zwyczajnego. Od roku 1969, po reorganizacji wydziału i zmianie nazwy na Wydział Elektrotechniki Górniczej i Hutniczej został powołany na stanowisko dyrektora Instytutu Maszyn i Sterowania Układów Elektroenergetycznych. Funkcję tę sprawował aż do wyjazdu z kraju. Od roku 1972 był kierownikiem studium doktoranckiego prowadzonego na Wydziale Elektrotechniki Górniczej i Hutniczej dla inżynierów posiadających już pewien staż pracy w przemyśle. W roku 1980 wyjechał na sześcioletni kontrakt profesorski w Algierii, gdzie pracował na Uniwersytecie w Konstantynie do roku 1986. Dzięki swej wszechstronnej wiedzy mógł prowadzić wykłady o różnej tematyce z elektrotechniki i fizyki, między innymi z zakresu bezpośredniego przetwarzania energii słonecznej na elektryczną. Do roku 1984 był na bezpłatnym urlopie w AGH, a od roku 1984 był emerytowanym profesorem AGH. Profesor Władysław Kołek brał udział w powojennej odbudowie technicznego szkolnictwa wyższego w zakresie elektrotechniki. Organizował i odbudowywał zniszczone podczas wojny laboratoria maszyn i napędów elektrycznych Politechniki Wrocławskiej. Organizował od nowa Katedrę Maszyn Elektrycznych Politechniki Śląskiej w Gliwicach oraz Katedrę Maszyn i Pomiarów Elektrycznych w AGH w Krakowie. Stworzył w Gliwicach i Krakowie zespoły dydaktyczne i naukowe. W czasie swej 35-letniej działalności wykształcił kilka tysięcy magistrów inżynierów, absolwentów trzech wyższych uczelni w Polsce Południowej. Był promotorem 26 doktoratów, kilkunastu z jego doktorantów uzyskało tytuły profesorów w kilku wyższych uczelniach technicznych i instytutach naukowych. Profesor Władysław Kołek miał bardzo nowoczesne podejście do problemów teoretycznych elektrotechniki i elektromechaniki. Jego marzeniem było opracowanie uogólnionej teorii obejmującej jednolicie zjawiska elektryczne, magnetyczne mechaniczne i cieplne. Wyraźnie odczuwał też konieczność rozwoju metod badawczych w dziedzinie stanów dynamicznych maszyn i układów elektromechanicznych, problemów niesymetrii maszyn elektrycznych oraz zagadnień syntezy maszyn elektrycznych. Miał wielką intuicję w tym zakresie i ogromną zdolność wprowadzania nowych metod do rozwiązywania trudnych problemów, jakie stawiała praktyka przemysłowa. Był cenionym konsultantem w energetyce i od pierwszych lat po II wojnie światowej, wraz ze swoim zespołem z Politechniki Śląskiej, rozwiązywał takie problemy eksploatacyjne jak: dopuszczalna asymetria obciążenia turbogeneratorów, badanie warunków samosynchronizacji, forsowanie wzbudzenia, współpraca generatorów z regulatorami napięcia oraz samoczynne załączanie rezerwowego zasilania itp. Był konsultantem Centralnego Biura Konstrukcji Maszyn Elektrycznych w Katowicach, fabryki Tamel w Tarnowie i Fabryki Dolmel we Wrocławiu, zajmując się zagadnieniami projektowania nowych serii silników asynchronicznych oraz silników synchronicznych dużej mocy i turbogeneratorów. Przez wiele lat pełnił funkcję przewodniczącego Rady Naukowej Branżowego Ośrodka Badawczo- Rozwojowego Maszyn Elektrycznych KOMEL w Katowicach. Był związany z przemysłem górniczym i hutniczym Śląska i Krakowa, kierował pracami dotyczącymi problemów eksploatacyjnych napędów elektrycznych dużej mocy, zagadnień komutacyjnych w przetwornicach maszynowych. Był członkiem Rady Naukowej Głównego Instytutu Górnictwa w Katowicach. Przez wiele lat był konsultantem naukowym, członkiem komisji rady naukowotechnicznej Huty Lenina (obecnie Sendzimira), współpracując z pionem głównego energetyka huty. Współpracował z przemysłem chemicznym z zakładami w Chorzowie, Oświęcimiu, Tarnowie i Puławach Oddziaływał na ośrodki uczelniane w Polsce w Rzeszowie, Kielcach, Częstochowie, Opolu. Pozostawał w kontaktach naukowych z ośrodkami w Łodzi (prof. E. Jezierski), Gliwicach i Wrocławiu oraz Instytutem Elektrotechniki w Warszawie. Pomimo iż w owych czasach kontakty zagraniczne były utrudnione, to jednak prof. Władysław Kołek utrzymywał Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk 9

łączność naukową z następującymi ośrodkami: Uniwersytetu Technicznego w Budapeszcie, (prof. I. Racz, prof. G. Retter), Moskiewskiego Instytutu Energetycznego (prof. G. N. Pietrow), Czeskiej Akademii Nauk w Pradze (prof. B. Heller), Uniwersytetu Technicznego w Ilmenau (prof. Müller). Miał w swoim dorobku kilkadziesiąt publikacji naukowych najczęściej zespołowych, krajowych i zagranicznych, wiele zespołowych opracowań dla przemysłu, które wniosły trwały wkład wiedzy w dziedziny, jakimi się zajmował. Jedną z wczesnych jego prac była książka Praca turbogeneratora w układzie elektroenergetycznym wydana przez PWT w 1955 roku. Wyróżniała się ona nowoczesnością w ówczesnej literaturze krajowej dotyczącej maszyn elektrycznych, w szczególności poruszoną w niej tematyką stanów nieustalonych generatorów synchronicznych. Dążył stale do rozwoju nowych idei i metod naukowych. Wraz ze swoim najbliższym współpracownikiem, prof. Arkadiuszem Puchałą i swoim zespołem stworzył nieformalną, ale uznaną w Polsce Krakowską Szkołę Maszyn Elektrycznych. Brał udział w akcji odczytowej oraz był delegatem Oddziału Zagłębia Węglowego SEP w Katowicach na IV Walny Zjazd Delegatów SEP w 1951 roku w Warszawie. Był również członkiem założycielem Polskiego Towarzystwa Elektrotechniki Teoretycznej i Stosowanej, a w latach 1970-1978 był przewodniczącym Krakowskiego oddziału PTETiS. Od roku 1972 był przewodniczącym Komisji Elektrotechniki i Automatyki Krakowskiego Oddziału Polskiej Akademii, Posiadał wiele odznaczeń i wyróżnień państwowych i resortowych. Był odznaczony między innymi: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem Górnictwo w 1000-lecie Państwa Polskiego, Złotą odznaką Miasta Krakowa, odznaką Za zasługi dla Województwa Krakowskiego, tytułem Zasłużonego Nauczyciela PRL. Otrzymał Państwową Nagrodę III stopnia, nagrody Ministra Szkolnictwa Wyższego i inne. Był człowiekiem o wszechstronnej wiedzy, o znakomitym rozumieniu zjawisk fizycznych, wybitnym znawcą maszyn elektrycznych, będąc przy tym bardzo skromnym i życzliwym ludziom. Zmarł 26 stycznia 1992 roku w Krakowie. Wykaz doktorantów: 1. A. Kamiński, Przyczynek do zagadnienia równowagi dynamicznej turbogeneratorów: Obliczenia przebiegów wyrównawczych o czasie trwania dłuższym niż kilka dziesiętnych sekundy, Politechnika Śląska 1948 2. W. Paszek, Amplidyna, wzmacniacz maszynowy z polem poprzecznym, Politechnika Śląska 1958 3. K. Pawluk, Pomiar współczynników równań Parka maszyny synchronicznej w warunkach eksploatacyjnych, AGH Kraków 1958 4. Z. Bajorek, Charakterystyki silnika asynchronicznego dwufazowego w procesie sterowania, AGH Kraków 1959 5. A. Puchała, Szczególne własności obwodu magnetycznego i ich wpływ na postać równań silnika ze zwartym zwojem, Politechnika Śląska 1960 6. A. Szewczyk, Algebraiczna teoria niesymetrii transformatorów wielofazowych idealnych, AGH Kraków 1961 7. A. Komarzewski, Zasada elektromagnetycznej kompensacji zwisu w sejsmicznych wibrometrach dla niskich częstotliwości, AGH Kraków 1963 8. S. Bednarek, Analiza pracy zespołu falownik-silnik synchroniczny w oparciu o badania laboratoryjne układu kontaktowego i układu tyratronowego, AGH Kraków 1964 9. J. Kubek, Wpływ nieliniowości charakterystyki szczotek na warunki bezstykowej komutacji, Politechnika Śląska 1964 10 Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk

10. Z. Tertil, Zastosowanie metody częstotliwościowej pomiaru parametrów dla określenia przebiegów przejściowych w maszynie prądu stałego, AGH Kraków 1964 11. J. Lewicki, Praca niektórych m-fazowych układów prostowniczych przy komutacji wieloanodowej, AGH 1965 12. J. Michna, Własności dynamiczne silnika dwufazowego z wirnikiem puszkowym, AGH Kraków 1965 13. Z. Kita, Optymalizacja parametrów silników komutatorowych jednofazowych, mocy ułamkowej, AGH Kraków 1968 14. B. Wachta, Analiza stanów nieustalonych i niesymetrycznych w transformatorach wielouzwojeniowych, AGH Kraków 1968 15. Nguyen Chan-Khang, Stany nieustalone maszyn synchronicznych dużej mocy w układzie samoczynnego załączania rezerwy, AGH Kraków 1969 16. S. Kwaśnicki, Komutatorowy generator impulsów. Wybrane zagadnienia z projektowania, AGH Kraków 1973 17. A. Jaskólski, Założenia elektryczne miniaturyzacji elementów konstrukcyjnych zestyku dynamicznego w maszynach elektrycznych, AGH Kraków 1974 18. T. Sobczyk, Model termokinetyczny klatki rozruchowej silnika synchronicznego, AGH Kraków 1974 19. A. Matras, Analiza dynamiki maszyny asynchronicznej zasilanej z wybranych układów tyrystorowych, AGH Kraków 1975 20. A. Jagiełło, Analiza dynamicznych własności maszyn prądu stałego w wybranych przypadkach niesymetrii wewnętrznej, AGH Kraków 1976 21. W. Jażdzynski, Propozycja analitycznej procedury prowadzącej do zmniejszenia obciążeń w elementach walcarki, AGH Kraków 1976 22. J. Skwarczyński, Identyfikacja parametrów modelu maszyny synchronicznej dla stanów dynamicznych, AGH Kraków 1976 23. A. Nykliński, Dynamika maszyn synchronicznych w procesie optymalnego sterowania wzbudzeniem, AGH Kraków 1977 24. J. Rusek, Moment elektromechaniczny silnika asynchronicznego klatkowego w stanie pracy ustalonej, AGH Kraków 1978 25. Z. Głowacz, Symulacja elektromechanicznych układów z tyrystorami, AGH Kraków 1979 26. J. Skowron, Hamulce wiroprądowe jako hamulce kolejowe, AGH Kraków 1982 Wykaz publikacji: Książki i skrypty 1. Praca zbiorowa, Samoczynne załączanie rezerw w elektrowniach cieplnych, Ministerstwo Energetyki, Zarząd Techniki Warszawa 1955, s. 235, współautor A. Żeleński 2. Praca turbogeneratora w układzie elektroenergetycznym, Warszawa 1955, PWT, s. 287 3. Praca zbiorowa, Badania laboratoryjne i pomiary eksploatacyjne maszyn elektrycznych, Skrypty dla Szkół Wyższych, AGH w Krakowie, PWN Łódź, Kraków 1955, s. 336 4. Praca zbiorowa, Badania laboratoryjne i przemysłowe maszyn elektrycznych, Skrypt uczelniany AGH, nr 28, Kraków 1958, s. 497 5. Fizyczne podstawy elektromechaniki, Skrypt uczelniany AGH, nr 315, Kraków 1973, s. 93 6. Elektrotechnika, Problematyka i technologia, Skrypt uczelniany AGH, nr 316, Kraków 1973, s. 98 7. Elektrotechnika i elektronika, Skrypt uczelniany AGH, nr 503, Kraków 1977, s. 203 8. Dynamika systemów elektromechanicznych w hutnictwie, Wyd. Śląsk, Katowice 1981, s. 180, współautorzy J. Michna, M. Noga Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk 11

Artykuły w czasopismach: 1. Przebiegi komutacyjne w maszynach prądu stałego, Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, nr 1, Elektryka 1954 r. z. 1, s. 27-35 2. Wpływ własności cząstek oraz warunków zewnętrznych na przebiegi komutacyjne w maszynach prądu stałego, Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, nr 1, Elektryka 1954, z. 1, s. 37-46, współautorzy R. Hagel, J. Kubek 3. Określenie dopuszczalnej asymetrii obciążenia turbogeneratora na podstawie pomiarów, ZN Pol. Śl. Nr 1, Elektryka 1954, z. 1, s. 47-62 4. Badanie silników samotokowych, ZN AGH nr 4 Elektrfikacja i Mechanizacja. Górnictwa i Hutnictwa 1954, z. 1, s. 21-34, współautor T. Słuszkiewicz 5. Możliwości stosowania samosynchronizacji generatorów, Energetyka 1954, z. 4, s. 195-199; z. 5, s. 238-242, współautorzy J. Kubek, W. Paszek, J. Wróblewski 6. Przebiegi nieustalone w turbogeneratorze w czasie przyłączania do pracy równoległej, ZN Politechniki Śląskiej, nr 6 Elektryka 1956, z. 2, s. 15-34 7. Pomiary dla określenia warunków stosowania samosynchronizacji, ZN Pol. Śl., nr 6, Elektryka 1956, z. 2, s. 57-73, współautorzy J. Kubek, W. Paszek 8. Równania wyjściowe dla analizy przebiegów w maszynie synchronicznej, ZN Pol. Śl. nr 8, Elektryka 1956, z. 3, s. 3-26, współautor W. Paszek 9. Le couplage en asynchrone des machines synchrones, Archiwum Elektrotechniki t. 7, 1958, z. 2, s. 121-152, współautor P. Nowacki 10. Analiza stanów niesymetrycznych maszyny asynchronicznej, Archiwum Elektrotechniki, t. 7, 1958, z. 1, s. 99-119, współautor A. Puchała 11. Systematyka zapisu równań maszyn elektrycznych (na przykładzie maszyny synchronicznej), Przegląd Elektrotechniczny, R. 38, 1962, z. 12, s. 493-497, współautor K. Pawluk 12. Űber gewisse Möglichkeiten der Anwendung metrischer Funktionenraume auf starkstromtechnische Probleme, Elektrotechnik und Maschinenbau, Jahrgang 78, Wien, Heft 14, S. 452-457, 1961, współautor A. Puchała 13. Die Ermiltlung der Grenzfalle nichtsymmetrischer Belastung von Transformatoren, Wiss Zeitschrift, Elektrot. Bd. 1, 1963 H. 2 s. 1001-112, współautor A. Puchała 14. Podstawy klasyfikacji różnych rodzajów niesymetrii maszyn elektrycznych, Spraw. PAN, Kraków VII-XII 1964, s. 523 15. Syntetyczna teoria przetwarzania energii elektromechanicznej, ZN AGH nr 209, Automatyka 1969, z. 23, s. 19-34, współautor A. Puchała 16. Impedancja zastępcza niesymetrycznych transformatorów jako podstawa klasyfikacji źródeł niesymetrii, Rozprawy Elektrotechniki 1970, z. ½, s. 247-271, współautor B. Wachta 17. Wybór modelu matematycznego systemu złożonego z maszyn synchronicznych i asynchronicznych zasilanych ze wspólnego źródła, ZN AGH, Elektryf. Mechaniz. 1973, z. 53, s. 35-55, współautorzy J. Król, T. Sobczyk 18. System elektromechaniczny i problemy jego dynamiki, ZN AGH, Elektryf. i. Mechaniz.. 1978, z 105, s. 11-17 19. Metody badań poznawczych i techniczne problemy elektromechaniki, Mech Teor. 1979, z. 1, s. 3-18 Z. Białkiewicz, J, Hickiewicz 12 Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk

III. WSPOMNIENIE O DOCENCIE JANIE FIGWERZE Janek urodził się w Krakowie w 1932 roku. Dzieciństwo spędził w domu rodzinnym w Mielcu. Edukację szkolną przerwała wojna kończył więc ją na kompletach. Chłopcu z przedgórza marzył się szeroki świat opuścił dom rodzinny a więc morze i pływanie. W wieku 14 lat opuścił dom rodzinny, wyjechał do Gdańska wstąpił do Technikum Budowy Okrętów Conradinum. Stan zdrowia nie pozwolił mu na pływanie, wstąpił więc na Politechnikę Gdańską na Wydział Elektryczny i tejże Uczelni poświęcił 40 lat swojego życia jako student, asystent, adiunkt i docent. Tytuł doktora nauk technicznych uzyskał w roku 1965. Był współtwórcą Instytutu Elektrotechniki Morskiej, którego kierownikiem był przez wiele lat. Wychował wiele roczników inżynierów, przekazując im nie tylko wiedzę fachową, ale także inwencję twórczą, pasję i wyniesione z domu rodzinnego wspaniałe wartości szlachetność, wielkoduszność i prawość. Po przejściu na emeryturę, gdy uznał, że jego pasja twórcza nie wyczerpała się, zainicjował wzorem zachodnio-europejskich doświadczeń, działalność Gdańskiego Centrum Biznesu i Technologii, któremu dyrektorował. Jego marzeniem było stworzenie polskiej doliny krzemowej. Kolejnym szczeblem kariery zawodowej było Gdańskie Towarzystwo Budownictwa Społecznego, w którym pełnił funkcję vice prezesa. Następnym przedsięwzięciem była prywatna Spółka Akropol innowacyjne rozwiązania konstrukcji budowlanych. Janek był człowiekiem renesansu o wszechstronnych zainteresowaniach i talentach aktywny intelektualnie do końca swoich dni. Bardzo kochał rodzinę, choć nie zawsze potrafił to okazać. Drugą miłością był Sopot - miasto w którym spędził gros swojego życia, gdzie przeżył pierwszą miłość, narodziny syna wiele pięknych lat. Był niezwykle wiernym Przyjacielem i wspaniałym kompanem. Jak to będzie bez niego? Pozostawił nas rodzinę z wielkim bólem w sercach. Bożena Figwer Docent Jan Figwer całe swoje życie zawodowe do czasu przejścia na emeryturę w 1992 roku związał z Politechniką Gdańską. Po ukończeniu studiów w 1956 roku pracował kolejno jako asystent, starszy asystent, adiunkt, a od 1970 roku jako docent na Wydziale Elektrycznym, obecnie Wydziale Elektrotechniki i Automatyki. Przez 16 lat, od roku 1972 do roku 1988 był Dyrektorem Instytutu Elektrotechniki Morskiej i Przemysłowej. Przez jeden rok akademicki 1987/1988 był wykładowcą w Basrah University w Iraku w ramach wieloletniej współpracy tej uczelni z Politechniką Gdańską. Obszarem działalności naukowej docenta Jana Figwera były zagadnienia elektrotechniki w zastosowaniu do techniki morskiej i okrętowej. Był autorem wielu publikacji naukowych i patentów. Wypromował 6 doktorów. był opiekunem kilkudziesięciu dyplomantów. Ważnym uzupełnieniem jego pracy dydaktycznej było organizowanie i opieka nad zagranicznymi Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk 13

praktykami studenckimi, gdyż był pełnomocnikiem rektora ds. studenckich praktyk zagranicznych. W kierowanym przez Niego Instytucie Elektrotechniki Morskiej i Przemysłowej, oprócz działalności dydaktycznej i naukowej, prowadzona była intensywna działalność doświadczalnobadawcza, konstrukcyjna oraz produkcyjna na potrzeby techniki morskiej i obronności kraju. W tym czasie w Instytucie utworzono Ośrodek Doświadczalny zajmujący się elektromagnetyzmem. Poziom prowadzonych w Instytucie prac badawczych i konstruowanych w nim urządzeń był bardzo wysoki nie tylko w skali krajowej, ale i międzynarodowej. Udział docenta Jana Figwera w tych pracach był bardzo istotny. Polegał on przede wszystkim na opracowywaniu zagadnień merytorycznych, ale także na działaniach organizacyjnych i kierowaniu zespołami wykonującymi prace zlecone. Między innymi dzięki Jego talentom organizatora i menedżera w latach 80. dla Instytutu został wybudowany nowy budynek Wydziału przy ul. Sobieskiego 7. Za swoją tak różnorodną działalność docent Jan Figwer otrzymał wiele wysokich nagród i odznaczeń: Złoty Krzyż Zasługi, Srebrny i Brązowy Medal za Zasługi dla Obronności Kraju, Medal Komisji Edukacji Narodowej, Medal za Zasługi dla Gdańska, Medal 50-lecia Izb Morskich, nagrodę zespołową Ministra Obrony Narodowej, 9 nagród Rektora PG. Dyrektor Figwer zawsze myślał perspektywicznie i rozumiał znaczenie kontaktów i współpracy Uczelni z otoczeniem gospodarczym. Po przejściu na emeryturę zorganizował na Politechnice pierwsze seminarium, na którym On i zaproszeni goście z zagranicy przedstawili ideę oraz zasady organizacji i działalności inkubatorów przedsiębiorczości i parków naukowo technologicznych. Na początku lat dziewięćdziesiątych, były to działania nowatorskie. Po zakończeniu pracy w Politechnice nadal pozostał aktywny zawodowo. Chociaż pełnił wiele ważnych i odpowiedzialnych funkcji, zawsze znajdował czas aby interesować się sprawami Wydziału, rozwojem i sukcesami pracowników Wydziału, zmianami w kształceniu studentów. Często, gdy czas Mu na to pozwalał, uczestniczył w uroczystościach wydziałowych, a szczególnie lubił uczestniczyć w inauguracjach roku akademickiego. Docent Jan Figwer pozostanie w naszej pamięci jako znakomity dydaktyk, naukowiec, badacz i organizator, a także jako dobry i życzliwy człowiek. Ireneusz Mosoń 14 Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk

IV. INFORMACJA O ZEBRANIU WYBORCZYM Zebranie Sprawozdawczo - Wyborcze Oddziału Gdańskiego PTETiS odbędzie się czerwcu 2014 r. Precyzyjna data spotkania zostanie przesłana do Członków Oddziału drogą mailową na dwa tygodnie przed zaplanowanym terminem. Do zawiadomienia zostanie dołączony Porządek obrad oraz Protokół z ostatniego Zebrania Sprawozdawczo Wyborczego, które odbyło się w roku 2011. Liczymy na aktywny udział naszych Członków. V. XXIV CYKL SEMINARYJNY ZASTOSOWANIE KOMPUTERÓW W NAUCE I TECHNICE 2014 W ramach XXIV cyklu seminaryjnego Zastosowanie Komputerów w Nauce i Technice 2014 zaplanowano 29 odczytów, które zostaną wygłoszone na 16 zebraniach naukowych. Odczyty odbywają się we wtorki w Sali E-27 w budynku Wydziału Elektrotechniki i Automatyki Politechniki Gdańskiej (Gmach im. Profesora Kazimierza Kopeckiego). Początek wszystkich odczytów o godzinie 14:15. Sala wyposażona jest w środki audiowizualne sterowane z notebooka, dostęp za pośrednictwem pamięci przenośnej ze złączem USB. Referaty po pozytywnej opinii recenzentów zostaną zakwalifikowane przez Komitet Naukowy do druku w kolejnym Zeszycie Naukowym Wydziału Elektrotechniki i Automatyki Politechniki Gdańskiej, który ukaże się w grudniu 2014. Opłata związana z wydaniem materiałów seminaryjnych za każdy referat wynosi: dla członków PTETiS - 150 PLN (opłata ulgowa) dla pozostałych osób - 250 PLN W przypadku, gdy objętość referatu przekracza 4 strony formatu A4, autorzy referatu pokrywają także koszty wydania dodatkowych stron w wysokości 100 PLN za dodatkową stronę nieparzystą. Istnieje również możliwość zamieszczenia kolorowych rysunków w tekście po wniesieniu dodatkowej opłaty w wysokości 120 PLN za stronę z rysunkami. Opłaty za udział w seminarium należy wpłacać na konto: 71 1020 1811 0000 0502 0078 5816 Polskie Towarzystwo Elektrotechniki Teoretycznej i Stosowanej - Oddział Gdańsk Harmonogram odczytów Data 01.04. 2014 08.04. 2014 Nr referatu Autorzy 1 Ryszard Arendt, Ryszard Michalski 15 Adrian Miller, Paweł Bućko Tytuł Wykorzystanie sieci CAN z protokołem DeviceNet oraz CAN-Open w diagnostyce pojazdów Zastosowanie sztucznych sieci neuronowych do prognozowania cen na giełdzie energii 11 Andrzej Kopczyński Badania symulacyjne jako źródło wiedzy w systemie ekspertowym użytym do wspomagania projektowania układów automatyki statku 25 Mirosław Tomera Komputerowe sterowanie ślizgowe w układzie połączonych zbiorników Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk 15

15.04 2014 29.04. 2014 06.05. 2014 20.05 2014 17.06. 2014 07.10. 2014 14.10.2014 9 Paweł Kaczmarek Metody efektywnej integracji komponentów w systemach rozproszonych 12 Łukasz Kuczkowski Dobór współczynników wagowych funkcji celu w ewolucyjnej metodzie wyznaczania ścieżki przejścia na morzu 20 Michał Porzeziński Wybrane zagadnienia niezawodności i bezpieczeństwa transmisji danych w przemysłowych sieciach komputerowych 22 Alicja Stoltmann, Marcin Jaskólski Ocena wpływu poprawy dokładności pomiaru temperatury pary świeżej na efektywność ekonomiczną bloku energetycznego 13 Łukasz Kuczkowski Planowanie ścieżek przejść obiektów ruchomych, przegląd opracowanych metod i algorytmów 26 Maciej Trawka, Janusz Smulko 10 Paweł Kaczmarek, Krzysztof Karwowski, Marek Kuciński, Michał Michna, Jacek Skibicki, Andrzej Wilk Automated system for fluctuation enhanced gas sensing Model referencyjny sieci trakcyjnej 14 Łukasz Kuczkowski Metody planowania ścieżek przejść, przegląd zastosowań 2 Marek Augustyniak, Zbigniew Usarek 7 Adam Łukasz Kaczmarek Kontrola parametrów obwodu wymuszającego w quasi-statycznych magnetycznych badaniach nieniszczących stali Inteligentne hybrydowe systemy wyszukiwania informacji 4 Jerzy Buriak Ocena warunków nasłonecznienia i projektowanie elektrowni słonecznych z wykorzystaniem dedykowanego oprogramowania oraz baz dany 18 Piotr Oramus, Marek Florkowski 3 Tomasz Barnert, Emilian Piesik, Marcin Śliwiński 28 Paweł Zydroń, Michał Bonk, Michał Smolan Influence of various transmission line models on values of lightning overvoltages for insulation coordination studies Wpływ poziomu ochrony informacji na wymagania nienaruszalności bezpieczeństwa Zastosowanie systemu do pomiaru pojemności i współczynnika strat dielektrycznych w badaniach wysokonapięciowych układów izolacyjnych 16 Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk

21.10. 2014 28.10. 2014 4.11. 2014 18.11. 2014 25.11. 2014 5 Tomasz Chmielewski Simulations of voltage sags in an industrial installation featuring a large induction motor 29 Paweł Zydroń, Damian Pala Mikroprocesorowy kilowoltomierz różnicowy napięcia stałego 32 Anna Witkowska Stabilizacja pozycji i kursu w układzie dynamicznego pozycjonowania statkiem 19 Emilian Piesik, Tomasz Barnert, Marcin Śliwiński Metoda analizy niezawodności człowieka SPAR-H w aplikacji ProSIL-EAL 24 Mirosław Tomera Zmiana położenia wózka układu odwróconego wahadła przy użyciu sterowania ślizgowego 33 Anna Witkowska Metody alokacji pędników w układach dynamicznego pozycjonowania statkiem z zastosowaniem macierzy pseudoodwrotnej 6 Elżbieta Ekiert, Stanisław Galla Wpływ zmian rozkładu elementów przetwornicy ST1S10PUR na rozkładu temperatur układu 27 Andrzej Wilk Model dynamiczny histerezy magnetycznej 15 Krzysztof Kula, Mirosław Tomera Sterowanie kaskadowe poziomem wody w układzie dwóch zbiorników 16 Krystyna Maria Noga Transmisja danych wybrane zagadnienia pakiet dydaktyczny 17 Krystyna Maria Noga Cyfrowe sterowanie z zastosowaniem układów programowalnych 21 Jan Paweł Staniszewski, Radosław Kucman, Stanisław Galla 23 Marcin Śliwiński, Tomasz Barnert, Emilian Piesik 34 Bartłomiej Adamczyk, Barbara Florkowska Systemy zasilania energią resztkową z urządzeń grzewczych Weryfikacja poziomów nienaruszalności z uwzględnieniem aspektów ochrony informacji The modelling of electric field distribution for multi-segment electrode of HV test equipment Autorzy referatów Lp. Imię i nazwisko Nr referatu Data 1 Bartłomiej Adamczyk 34 25.11.20124 2 Marek Augustyniak 2 17.06.2014 3 Ryszard Arendt 1 01.04.2014 4 Tomasz Barnert 3, 19, 23 14.10., 28.10., 25.11.2014 Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk 17

5 Michał Bonk 28 14.10.2014 6 Paweł Bućko 15 01.04.2014 7 Jerzy Buriak 4 07.10.2014 8 Tomasz Chmielewski 5 21.10.2014 9 Elżbieta Ekiert 6 04.11.2014 10 Barbara Florkowka 34 25.11.20124 11 Marek Florkowski 18 07.10.2014 12 Stanisław Galla 6, 21 04.11., 25.11.2014 13 Marcin Jaskólski 22 29.04.2014 14 Adam Łukasz Kaczmarek 7 17.06.2014 15 Paweł Kaczmarek [ETI] 9 15.04.2014 16 Paweł Kaczmarek [EiA] 10 20.05.2014 17 Krzysztof Karwowski 10 20.05.2014 18 Andrzej Kopczyński 11 08.04.2014 19 Marek Kuciński 10 20.05.2014 20 Radosław Kucman 21 25.11.2014 21 Łukasz Kuczkowski 12, 13, 14 15.04, 06.05., 20.05.2014 22 Krzysztof Kula 15 18.11.2014 23 Ryszard Michalski 1 01.04.2014 24 Michał Michna 10 20.05.2014 25 Adam Miller 15 01.04.2014 26 Krystyna Maria Noga 15, 16 18.11.2014 27 Piotr Oramus 18 07.10.2014 28 Damian Pala 29 21.10.2014 29 Emilian Piesik 3, 19, 23 14.10., 28.10., 25.11.2014 30 Michał Porzeziński 20 29.04.2014 31 Jacek Skibicki 10 20.05.2014 32 Michał Smolan 28 14.10.2014 33 Janusz Smulko 26 06.05.2014 34 Jan Paweł Staniszewski 21 25.11.2014 35 Barbara Stawarz Graczyk 24 03.06.2014 36 Alicja Stolmann 22 29.04.2014 18 Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk

37 Arkadiusz Szewczyk 24 03.06.2014 38 Marcin Śliwiński 3, 9, 23 14.10., 28.10., 25.11.2014 39 Maciej Trawka 26 06.05.2014 40 Mirosław Tomera 24, 25 08.04., 04.11.2014 41 Zbigniew Usarek 2 17.06.2014 42 Andrzej Wilk 10, 27 20.05., 04.11.2014 43 Anna Witkowska 32, 33 21.10., 28.10.2014 44 Paweł Zydroń 28, 29 14.10., 21.10.2014 Streszczenia referatów wygłaszanych w cyklu seminaryjnym Zastosowanie Komputerów w Nauce i Technice 2014 1. Wykorzystanie sieci CAN z protokołem DeviceNet oraz CAN-Open w diagnostyce pojazdów Ryszard Arendt 1, Ryszard Michalski 2 e-mail: 1. r.arendt@ely.pg.gda.pl, 2. ryszard.michalski@uwm.edu.pl Układy sterowania i kontroli zastosowane w pojazdach lądowych, powietrznych i wodnych są aktualnie budowane w oparciu o technologię sieciową CAN. Przyjęły się dwa protokoły przesyłania danych siecią CAN: DeviceNet rozpowszechnioną w Stanach Zjednoczonych oraz CanOpen popularną w Unii Europejskiej. Układy sieciowe CAN mają wysoką niezawodność i ze względu na niewielką liczbę połączeń kablowych są wygodne do zastosowań przy budowie rozproszonych systemów akwizycji danych pomiarowych. W pojazdach samochodowych popularne są diagnostyczne systemy pokładowe OBD II (On Board Diagnostic), które integrują komputer pokładowy sterujący procesami spalania paliwa z systemem diagnostycznym przesyłającym wyniki diagnostyczne w postaci kodów siecią CAN. Zazwyczaj struktura rozproszonego systemu akwizycji danych obejmuje: komputer z programem sterującym, kartę sieciową Master, sieć CAN oraz szereg urządzeń Slave. Urządzenia Slave pełnią często funkcje koncentratorów danych z wybranego miejsca obiektu. Zebrane informacje i sterowanie ich przepływem zestawione jest w pięciu warstwach (Object) wskazywanych przez adres (Class ID). W stosowanych urządzeniach wyróżniono następujące warstwy: informacyjna, ang. Identity Object; organizacji protokołu DeviceNet, ang. DeviceNet Object; organizacji akwizycji danych, ang. Assembly Object; organizacji warstwy sprzętowej, ang. Application Object; organizacji przesyłania informacji, ang. Connection Object. Do sterowania z poziomu programu sterującego wykorzystuje się ok. 20 30 specjalizowanych funkcji. Rosnąca popularność systemów opartych na sieciach CAN oraz brak dydaktycznych pozycji literaturowych stawia potrzebę wprowadzenia zajęć dydaktycznych wykładów i laboratorium związanym z konfiguracją i umiejętnością tworzenia i oprogramowania systemów rozproszonych CAN. W referacie przedstawiona zostanie struktura i podstawowe cechy charakterystyczne rozproszonego układu z siecią CAN oraz problemy związane z oprogramowaniem i komunikacją. Zaprezentowane będzie przykładowe użycie systemu sieciowego opartego o urządzenia CAN8424 firmy ICPDAS, do diagnostyki ciągników kołowych, opracowane w ramach projektu badawczego N N504 513740 Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk 19

2. Kontrola parametrów obwodu wymuszającego w quasi-statycznych magnetycznych badaniach nieniszczących stali Marek Augustyniak 1, Zbigniew Usarek 2 e-mail: 1. maugustyniak@mif.pg.gda.pl, 2. zusarek@mif.pg.gda.pl Magneśnice stosowane w statycznych i niskoczęstotliwościowych badaniach nieniszczących stali tworzą wraz z obiektem pomiaru nietrywialny obwód magnetyczny o nieliniowej charakterystyce. Możliwość przewidywania jego parametrów jest istotna dla prawidłowego zaprojektowania aparatury oraz trafnej interpretacji wyników pomiaru. Choć właściwym podejściem wydaje się modelowanie Metodą Elementów Skończonych, związane jest z taką strategią wiele wciąż nieuporządkowanych kwestii. - Jaki algorytm i software wybrać dla uzyskania największego realizmu przy najmniejszych nakładach? - Jak pozyskać dane materiałowe do obliczeń, w szczególności krzywe B(H)? - Jak efektywnie korelować wyniki obliczeń z eksperymentem? - Jakie jest miejsce i granice zastosowań wzorów empirycznych? Szczególną uwagę w przedstawionej pracy poświęcono trudnościom związanym z przejściem z modelowania 2D na 3D oraz problemami, jakie stwarzają rdzenie typu permalloy o bardzo silnie zmiennej różnicowej przenikalności magnetycznej. Na osobne opracowanie zasługuje charakterystyka obwodów NDT pracujących w trybie dynamicznym (~10+ Hz). 3. Wpływ poziomu ochrony informacji na wymagania nienaruszalności bezpieczeństwa Tomasz Barnert 1, Emilian Piesik 2, Marcin Śliwiński 3 e-mail: 1. t.barnert@ely.pg.gda.pl, 2. e.piesik@ely.pg.gda.pl, 3, m.sliwinski@ely.pg.gda.pl W referacie przedstawiono zagadnienia związane z etapem analizy i oceny ryzyka obiektu technicznego podwyższonego ryzyka. Opisano metody określania wymagań na nienaruszalność bezpieczeństwa SIL zidentyfikowanych funkcji bezpieczeństwa. Funkcje takie realizowane są przez systemy E/E/PE (BPCS i/lub SIS) i są częścią systemu bezpieczeństwa składającego się z wielu warstw zabezpieczeniowo-ochronnych. Zarówno w metodach jakościowych, jak i półilościowych wyznaczenie wymaganego SIL opiera się na kilku podstawowych parametrach ryzyka. Są one związane z częstością wystąpienia zdarzenia awaryjnego oraz jego potencjalnymi konsekwencjami. W związku z tym, iż coraz częściej systemy techniczne budowane są w oparciu o architekturę rozproszoną, pojawiają się nowe zagrożenia, które do tej pory nie były uwzględnianie w analizach ryzyka. Mogą one mieć wpływ zarówno na zwiększenie częstości wystąpienia zdarzeń i scenariuszy awaryjnych, jak również mogą zwiększać prawdopodobieństwo niewypełnienia funkcji związanej z bezpieczeństwem na przywołanie. Oba te zagadnienia powinny być uwzględnione w procesie przypisania wymaganego poziomu nienaruszalności bezpieczeństwa do funkcji. Zaproponowano rozszerzenie stosowanych obecnie metod o aspekty związane z uwzględnieniem poziomu ochrony informacji systemu technicznego. Metody te zaimplementowano również w autorskiej aplikacji komputerowej ProSIL-EAL, której moduł określania wymagań został w niniejszym artykule opisany. 4. Ocena warunków nasłonecznienia i projektowanie elektrowni słonecznych z wykorzystaniem dedykowanego oprogramowania oraz baz danych Jerzy Buriak e-mail: j.buriak@ely.pg.gda.pl Zaprezentowano przykład obliczeń projektowych elektrowni słonecznej, w których szczególny nacisk położono na oszacowanie uzysku energii z instalacji elektrowni słonecznej. 20 Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk

W tym celu wykonano analizy nasłonecznienia, które uwzględniają kąt nachylenia i azymut modułów fotowoltaicznych oraz zmiany nasłonecznienia w ciągu roku na podstawie statystycznych wartości nasłonecznia w poszczególnych godzinach roku. Informacje o natężeniu promieniowania słonecznego publikowane są w bazach danych dostępnych przez Internet w tym bazie PVGIS oraz bazie Ministerstwa Transportu, Budownictwa i Gospodarki Wodnej, zawierającej typowe lata meteorologiczne i statystyczne dane klimatyczne dla obszaru Polski do obliczeń energetycznych budynków. Znaczna część analiz obejmuje symulacje zacienienia prowadzone za pomocą programów Google Sketchup i PV*SOL. Oprogramowanie PV*SOL zostało przedstawione jako kompleksowe narzędzie projektowania elektrowni słonecznych. Porównano wyniki oszacowań uzysku energii z instalacji elektrowni słonecznej w oparciu o analizy danych w arkuszu Excel oraz w oparciu o wyniki programu PV*SOL. 5. Simulations of voltage sags in an industrial installation featuring a large induction motor. Tomasz Chmielewski tomasz.chmielewski@pl.abb.com, Induction motors are widely used in various applications. Such popularity is to be owed to their controllability, robustness and broad range of powers. Still, there are certain drawbacks that often need a special treatment during system design or upgrade. High starting current and low power factor are most often to be addressed as most important issues. This is both because of internally required system conditions (voltage drops, conductor ratings) as well as grid operators regulations (power factor correction). Despite the fact that all of these problems do not apply to nowadays common inverter-fed motors, there is a number of existing installations where directly connected motors are still being operated. In such situation if there is a threat that the equipment will not comply with internal or external requirements, certain steps can be undertaken. One of the most common solutions is to employ some sort of reactive power compensation system. In this case fixed or switched capacitor bank. SVC or STATCOM can be used. One has to bear in mind that only a solution incorporating a smooth and continuous reactive power control will provide voltage stability upon the motor start or during load variations. This paper addresses the problem of voltage sags during various modes of operation of the directly connected 2 MW induction motor. Simulink model was employed in order to investigate the system performance and countermeasures against voltage sags upon i.e. motor start. 6. Wpływ zmian rozkładu elementów przetwornicy ST1S10PUR na rozkładu temperatur układu Elżbieta Ekiert 1, Stanisław Galla 2 e-mail: 1. ekiert.ela@gmail.com 2. galla@eti.pg.gda.pl W referacie przedstawiono wpływ zmian w topologii (rozłożeniu elementów) przetwornicy ST1S10PUR o topologii typu Buck na emisję termiczną z układu. Wpływ był analizowany na przykładzie wprowadzania drobnych zmian w rozkładzie ścieżek mozaiki połączeń układu wraz z pomiarami emisji przewodzonych przy zastosowaniu we wszystkich rozpatrywanych konfiguracjach tych samych komponentów. Zastosowane zmiany w topologii połączeń pozwalają na oszacowanie ich wpływu na charakterystyki emisji termicznej oraz przewodzonej oraz na sformułowanie zaleceń pozwalających na ich minimalizację. 7. Inteligentne hybrydowe systemy wyszukiwania informacji Adam Łukasz Kaczmarek e-mail: adam.l.kaczmarek@eti.pg.gda.pl Artykuł podejmuje temat zastosowania hybrydowych metod inteligentnego wyszukiwania informacji. Inteligentne wyszukiwanie informacji (ang. intelligent information retrieval) jest pojęciem rozumianym na kilka sposobów. Wyróżnić można następujące zagadnienia, do Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk 21

których pojęcie to się odnosi: wyszukiwanie informacji (ang. information retrieval), systemy agentowe (agent systems), systemy eksperckie wspomagające podejmowanie decyzji (ang. decision support systems), sieci semantyczne (ang. semantic web) oraz inteligencja sieciowa (ang. web inteligence). Metody hybrydowe polegają na połączeniu tych technologii. Istnieją różne kierunki rozwoju metod wyszukiwania informacji. Artykuł przedstawia możliwości ich połączenia. Celem jest stworzenie aplikacji wspierającej wyszukiwanie korzystającej zarówno z informacji dostępnych w wyszukiwarkach internetowych jak i istniejących metod wyszukiwania semantycznego. Wyszukiwanie powinno odbywać się w pełni zautomatyzowany sposób przy minimalnym zaangażowaniu użytkownika. Artykuł przedstawia możliwości zastosowania agentów komputerowych do osiągnięcia tego rezultatu. Połączenie technologii agentów komputerowych z licznymi technologiami wyszukiwania informacji daje perspektywy skonstruowania nowatorskich i efektywnych narzędzi wyszukiwania informacji. 8. Metody efektywnej integracji komponentów w systemach rozproszonych Paweł L. Kaczmarek e-mail: pkacz@eti.pg.gda.pl W pracy przedstawiono problemy wytwarzania efektywnych aplikacji rozproszonych ze szczególnym uwzględnieniem wytwarzania zorientowanego na integrację komponentów. Integracja gotowych komponentów pozwala na usprawnienie procesu wytwarzania przez ponowne użycie już istniejących modułów oraz wybór tych komponentów, które najlepiej odpowiadają potrzebom wytwarzanej aplikacji. Obecnie integracyjne wytwarzanie aplikacji rozproszonych jest realizowane przy użyciu wielu różnych architektur. W pracy opisano istniejące architektury softwarowe aplikacji rozproszonych takie jak: SOA, ESB, SCA i inne. Celem opracowanych architektur jest uzyskanie efektywności zarówno w procesie wytwarzania jak i działania aplikacji, choć różnorodność rozwiązań może świadczyć o trudnościach w osiągnięciu tego celu. Każda z architektur stosuje nieco inne podejście do wytwarzania i używa nieco innego nazewnictwa integrowanych modułów. Porównano metody komunikacji stosowane na poziomie warstwy przesyłania informacji w aplikacjach rozproszonych. Metody te obejmują zarówno wykorzystanie standardów komunikacji jak i komunikację za pośrednictwem interfejsu programowego Application Programming Interface (API). Głównymi standardami stosowanymi obecnie są usługi sieciowe SOAP-based Web services oraz Restful Web services. Usługi SOAP-based Web services zostały pierwotnie opracowane jako standard komunikacji do integracji usług. Celem ich było zapewnienie interoperacyjności przez zdefiniowane dobrze ustrukturalizowanego formatu wymiany danych. Ponadto opracowano wiele rozszerzeń dotyczących zagadnień bezpieczeństwa, transakcyjności, niezawodności i innych. SOAP-based Web services okazały się jednak stosunkowo mało wydajne i trudne do elastycznej konfiguracji. Wskazano na rosnąca popularność Restful WS wynikającą między innymi z lepszych osiągów wydajnościowych i elastycznej konfiguracji. Restful Web services opierają swoje działanie na mniej restrykcyjnych zasadach formatowania przesyłanych danych, co powoduje, że dostawca usługi i klient z niej korzystający muszą porozumieć się co do treści przesyłanych informacji. Ponadto przeanalizowano wykorzystanie API jako metody komunikacji, co pozwala na ukrycie szczegółów komunikacyjnych przed programistą, jednak wymaga zastosowania dodatkowych bibliotek. Metoda ta jest stosowana głównie przez dużych dostawców systemów i usług informatycznych, gdyż wymaga nakładów pracy na wykonanie stosownych bibliotek API oraz późniejsze ich utrzymanie. Przedstawiono przykładowe rozwiązania implementacyjne wspierające 22 Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk

9. Model referencyjny sieci trakcyjnej Paweł Kaczmarek, Krzysztof Karwowski, Marek Kuciński, Michał Michna, Jacek Skibicki, Andrzej Wilk e-mail: k.karwowski@ely.pg.gda.pl Górna sieć trakcyjna jest nadal najefektywniejszym sposobem zasilania kolejowych pojazdów elektrycznych. Wzrost prędkości pojazdów zwiększa pobór mocy oraz wymaga zapewnienia prawidłowej współpracy odbieraków prądu pojazdów z siecią jezdną, co jest warunkiem niezawodnego i bezpiecznego funkcjonowania transportu szynowego. Podejmowane są prace rozwojowe związane z komputerowym wspomaganiem projektowania sieci trakcyjnych, a także modelowaniem i symulacją w celu rozwoju metod diagnostycznych. Odpowiednie normy i przepisy określają parametry systemu odbioru prądu, a także walidację symulacji oddziaływania dynamicznego pomiędzy pantografem a siecią jezdną górną na podstawie zbioru danych i wyników dla tzw. modelu referencyjnego sieci trakcyjnej. W pracy omówiono autorski model matematyczny sieci trakcyjnej oraz uzyskane wyniki symulacji. Przedstawiono obliczenia statyczne sieci jezdnej i dynamiczne wywołane oddziaływaniem odbieraka prądu dla różnych prędkości jazdy. Nacisk ślizgacza odbieraka prądu na przewody jezdne sieci powoduje ich uniesienie, zależne od konstrukcji sieci, właściwości odbieraka i jego stanu technicznego, szczególnie od nastawionej siły statycznej, oraz ze względu na siły aerodynamiczne od prędkości jazdy. Niewielki wpływ mogą mieć też takie czynniki, jak typ pojazdu, stan torowiska, siła wiatru. Przyjęte dane do obliczeń symulacyjnych są zgodne z normą. Wyniki te zweryfikowano z wybranymi badaniami laboratoryjnymi i porównano z normatywnym modelem referencyjnym. Utworzony program symulacyjny jest podstawą do zaprojektowania komputerowych narzędzi wspomagania projektantów sieci jezdnych. 10. Badania symulacyjne jako źródło wiedzy w systemie ekspertowym użytym do wspomagania projektowania układów automatyki statku Andrzej Kopczyński e-mail: akopczyn@ely.pg.gda.pl Współczesne biura projektowe już kilka/kilkanaście lat temu odeszły od klasycznych metod projektowania przy pomocy deski kreślarskiej i rapidografu. Obecnie projektanci wykorzystują nowoczesne aplikacje komputerowe wspomagające proces projektowania. Aplikacje typu CAD są współczesną wirtualną deską kreślarską. Przy projektowaniu układów automatyki i sterowania podsystemów elektroenergetycznych na statku (np. podsystemu steru strumieniowego), bardzo duże znaczenie ma dobór odpowiednich elementów. Dzisiejsze realia biur konstrukcyjnych są takie, że nasi projektanci, często z braku dostatecznej wiedzy oraz możliwości jej pozyskania zlecają dobór zestawu urządzeń firmom zewnętrznym. Istnieje zainteresowanie przemysłu / biur projektowych aplikacjami komputerowymi, wspomagającymi proces projektowania, jak również wdrażania w dydaktyce elementów sztucznej inteligencji, wspomagających procesy projektowe. Poprawa procesu projektowania może zostać zrealizowana przez wykorzystanie doświadczenia ekspertów projektantów, zestawionych w postaci baz wiedzy i wykorzystania systemu ekspertowego. Dodatkowo system może wykorzystywać badania symulacyjne i stosować je jako źródła głębokiej wiedzy wspomagającej przyjęcie kolejnych rozwiązań projektowych. Aplikacja modeli w systemie ekspertowym wymaga opracowania szeregu modeli matematycznych o różnym stopniu adekwatności oraz identyfikacji ich parametrów. Odpowiednio dobrane modele, ich parametry oraz interfejsy umożliwiające łatwe połączenia modeli w całościowe struktury, są kluczem do lepszego zrozumienia zjawisk, jakie zachodzą w nowo zaprojektowanych podsystemach statków, jeszcze przed budową systemów i przeprowadzeniem testów sprawnościowych. W referacie, na przykładzie sterów strumieniowych prezentuje się metodę wspomagania projektowania przy wykorzystaniu systemu ekspertowego, biblioteki modeli oraz bazy wiedzy, Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk 23

gdzie system ekspertowy nie tylko korzysta z wiedzy eksperckiej wprowadzonej wcześniej do jego bazy, ale również sam wyszukuje wiedzę poprzez wykonanie i ocenę badań symulacyjnych. Rozważa się stosowanie szeregu modeli matematycznych wraz z dobranymi parametrami odzwierciedlającymi pracę rzeczywistych urządzeń. Użycie systemu ekspertowego zmusza nas do formalizacji zadań projektowych, co jest trudnym zagadnieniem. Możliwość formalizacji umożliwia poznanie zależności formalnych (relacji matematycznych) pomiędzy potencjalnymi założeniami, a strukturą i elementami projektowanego systemu. W referacie przedstawiono przykład zadania projektowego dotyczącego projektowania elementów układu steru strumieniowego statku. 11. Dobór współczynników wagowych funkcji celu w ewolucyjnej metodzie wyznaczania ścieżki przejścia na morzu Łukasz Kuczkowski e-mail: lkuczkowski@ely.pg.gda.pl W artykule przedstawiono metodę doboru współczynników wagowych funkcji celu w ewolucyjnej metodzie wyznaczania ścieżki przejścia obiektów ruchomych na morzu. Celem przeprowadzonych badań było wyznaczenie wartości współczynników w ważonej funkcji celu użytej do optymalizacji ścieżek przejść tak, aby w procesie wyznaczania trasy znaczącą rolę odrywało kryterium: minimalizacja długości trasy, minimalizacja czas podróży lub zachowanie jak najmniejszego kąta zwrotu w miejscach zmiany kursu. Jako nadrzędne kryterium przyjęto bezpieczeństwo żeglugi. W zaproponowanym środowisku przeprowadzono serię symulacji stosując identyczną populację początkową dla każdego testu. W każdym przypadku modyfikowano wartości wag, pozostawiając pozostałe parametry algorytmu niezmienne. Otrzymane wyniki przedstawiono w tabeli. Na podstawie zestawienia dobrano zbiór wartości wag pozwalający na realizacje założonych celów optymalizacji. 12. Planowanie ścieżek przejść obiektów ruchomych, przegląd opracowanych metod i algorytmów Łukasz Kuczkowski e-mail: lkuczkowski@ely.pg.gda.pl Nieustannie zwiększający się poziom rozwoju przemysłu wymusza potrzebę przemieszczania dużych ilości towarów. Z roku na rok rośnie również liczba pasażerów korzystających z transportu morskiego lub lotniczego. Ze względu na aspekt ekonomiczny, możliwość taniego i szybkiego transportu staje się dla operatora linii lotniczych lub armatora najważniejsza. Jednocześnie konieczne jest zapewnienie odpowiedniego poziom bezpieczeństwa. Pomimo zastosowania zaawansowanych systemów największym czynnikiem zagrożenia w procesie nawigacji jest człowiek. Usunięcie bądź częściowe zastąpienie czynnika ludzkiego pozwoli na poprawę efektywności transportu. Na tej podstawie powstaje wiele systemów pozwalających na wspomaganie decyzji nawigacyjnych lub stworzenie całkowicie autonomicznych jednostek. W artykule przedstawiono przegląd metod oraz algorytmów planowania ścieżek przejść dla obiektów ruchomych naziemnych, powietrznych oraz morskich. Uwzględniono zastosowanie metod przeszukiwania grafów, sztucznego pola potencjału, algorytmów mrówkowych, algorytmów rojowych oraz algorytmów ewolucyjnych. 13. Metody planowania ścieżek przejść, przegląd zastosowań Łukasz Kuczkowski e-mail: lkuczkowski@ely.pg.gda.pl Rozwój informatyki oraz powstanie szybkich jednostek obliczeniowych przyczyniło się do powstania szerokiej gamy metod sztucznej inteligencji Planowanie ścieżek przejść jest ważnym zagadnieniem w dziedzinie robotyki, bezpieczeństwie transportu oraz optymalizacji. Celem planowania ścieżki przejścia jest 24 Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk

znalezienie najkrótszej, wolnej od kolizji ścieżki, spełniającej kryteria optymalizacji w założonym statycznym lub dynamicznym środowisku. Planowanie ścieżki przejścia może być rozpatrywane w dwóch trybach on-line i off-line. W trybie off-line poszukiwanie ścieżki przejścia dokonywane jest w środowisku z uwzględnieniem parametrów ruchu innych obiektów, które są niezmienne. W trybie on-line planowanie ścieżki związane jest ze zmiennością środowiska i niepewnością ruchu pozostałych obiektów. W związku z tym wymagana jest ciągła kontrola zmian w środowisku i parametrów ruchu obiektów. W artykule przedstawiono przegląd problemów, do rozwiązanie których stosuje się metody planowania ścieżek przejścia. Opisano metody planowania: trasy robota mobilnego, ruchu ramienia robota, optymalnego wzajemnego poruszania suwnic do przeładunku towarów, pokonywania wzniesień z minimalizacją kosztów ruchu oraz skoordynowanego ruchu robotów mobilnych. W oddzielnej kategorii zestawiono metody planowania ruchu bezzałogowych łodzi podwodnych, statków morskich oraz samolotów. 14. Sterowanie kaskadowe poziomem wody w układzie dwóch zbiorników Krzysztof Kula. Mirosław Tomera kskula@am.gdynia.pl, tomera@am.gdynia.pl W proponowanym artykule przedstawione zostanie sterowanie poziomem wody w układzie dwóch zbiorników, o swobodnym wypływie wody, połączonych kaskadowo i poddanym oddziaływaniu zakłóceń addytywnych wchodzących na wejście obiektu. Do kompensacji wpływu zakłóceń zastosowano strukturę kaskadowego układu regulacji o dodatkowej wewnętrznej pętli sprzężenia zwrotnego obejmującej wyodrębnioną część obiektu, w skład której wchodzi pompa zasilająca jak i górny zbiornik. Zadaniem tej pętli jest wstępna kompensacja wpływu zakłóceń oddziałujących na wejście obiektu zanim nie zostaną one przeniesione do dalszej części procesu. Ponieważ obiekt regulacji jest układem silnie nieliniowym to dostrajanie nastaw obu regulatorów poprzedzone jest identyfikacją własności statycznych i dynamicznych układów otwartych obydwu pętli sprzężenia zwrotnego. Do tego celu wykorzystano metodę przekaźnikową Astroma-Hagglunda, zmodyfikowaną na potrzeby identyfikacji obiektu inercyjnego pierwszego rzędu, w którym nie można byłoby wzbudzić cyklu granicznego. Na podstawie pomierzonych parametrów drgań krytycznych, wyznaczone zostały parametry modeli matematycznych obydwu części procesu. Nastawy regulatorów wyznaczone zostały przy pomocy metody syntezy bezpośredniej, po wcześniejszym określeniu żądanej transmitancji układu zamkniętego oraz wyznaczonego modelu matematycznego obiektu. W pierwszej kolejności przeprowadzone zostały badania symulacyjne, pozwalające na wstępną ocenę jakości pracy zaprojektowanego układu sterowania kaskadowego i uzyskane wyniki porównane zostały z tymi, które osiągnięto w układzie regulacji z pojedynczą pętlą zewnętrzną. Następnie, zaprojektowane układy sterowania zaimplementowano w środowisku obliczeniowym Matlab/Simulink i przeprowadzone zostały badania z poziomu komputera, poprzez kartę I/O PCI 1710 firmy Advantech, ze zbudowanym obiektem rzeczywistym. 15. Zastosowanie sztucznych sieci neuronowych do prognozowania cen na giełdzie energii Adrian Miller 1, Paweł Bućlo 2 e-mail: 1. a.w.miller@wp.pl, 2. p.bucko@ely.gda.pl Jednym z aktualnych zagadnień gospodarczych jest prognozowanie cen na Giełdzie Energii. Autorzy publikacji proponują wykorzystanie do tego celu sztucznych sieci neuronowych i oprogramowania MATLAB. Opisują narzędzie do prognozy krótkoterminowej Rynku Dnia Następnego. W artykule przedstawiono sposób normalizacji danych. Opisano również użyte funkcje aktywacji w warstwach neuronowych wraz z konsekwencjami z nich wynikającymi dla samego procesu nauczania. W końcowej części artykułu porównano prognozę sieci neuronowej z rzeczywistym przebiegiem notowań na Giełdzie Energii. Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk 25

16. Transmisja danych - wybrane zagadnienia, pakiet dydaktyczny Krystyna Maria NOGA e-mail: jagat@am.gdynia.pl Ważnym elementem systemu telekomunikacyjnego są między innymi kanał transmisyjny, układy formowania sygnałów, modulatory, demodulatory, filtry, kodery, dekodery. Do rozwiązywania wielu problemów inżynierskich służą badania symulacyjne. Programy symulacyjne są stosowane we wszystkich fazach prac badawczych, konstrukcyjnych i serwisowych. Są szczególnie przydatne do poznania właściwości systemu telekomunikacyjnego, sprawdzenia struktury układu sterowania i poszukiwania optymalnych parametrów pracy. Dzięki temu można znacznie zmniejszyć koszty i skrócić czas badania i diagnostyki urządzenia. Programy symulacyjne odgrywają również ogromną rolę w poszukiwaniu nowych rozwiązań w wielu dziedzinach techniki, w tym telekomunikacji. Jest to szczególnie istotne ze względu na wzrastającą liczbę użytkowników systemów telekomunikacyjnych, ich rosnące wymagania, co powoduje, że muszą powstawać nowe systemy zapewniające coraz wyższą jakość transmisji. Jednym z ważniejszych elementów systemu telekomunikacyjnego jest kanał transmisyjny. Służy on do przesyłania danych i może być realizowany w postaci torów przewodowych, radiowych, satelitarnych, falowodowych, światłowodowych. Od właściwości kanału zależy struktura pozostałych bloków systemu. W artykule zostaną przedstawione zagadnienia dotyczące przede wszystkim transmisji sygnałów w kanałach radiowych. Propagacja fal radiowych jest złożonym zjawiskiem. Podczas transmisji radiowej większość sygnałów odbieranych podlega losowemu uzmiennieniu, spowodowane to jest występowaniem w kanale transmisyjnym zakłóceń multiplikatywnych, zwanych zanikami, zakłóceń addytywnych oraz opóźnień. Czynniki te powodują niestacjonarność charakterystyk kanału i pogorszenie jakości transmisji. Szczególnie negatywny wpływ na jakość transmisji posiadają odbicia fal powodujące wielodrogową propagację. W artykule zostaną zaprezentowane matematyczne modele rzeczywistych kanałów, symulacje poszczególnych procesów fizycznych zachodzących podczas transmisji, np. losowych fluktuacji sygnału, wielodrogowości, modulacji, demodulacji, kodowania zabezpieczającego przed błędami, dekodowania. Zostanie omówiony między innymi kanał wielodrogowy, Rayleigha, Rummlera, Jakes a. Badania symulacyjne zostaną przeprowadzone z wykorzystaniem środowiska Vissim, Multisim, Mathcad. 17. Cyfrowe sterowane z zastosowaniem układów programowalnych Krystyna Maria Noga e-mail: jagat@am.gdynia.pl Otaczający nas świat jest pełen urządzeń wymagających cyfrowego sterowania. Wśród pakietów oprogramowania narzędziowego dostępnych obecnie na rynku jest raczej niewiele takich, które umożliwiają realizacje wszystkich etapów cyklu projektowego niezbędnego do przygotowania programu sterującego. Narzędzia tego rodzaju dostarczają między innymi producenci układów programowalnych, przykładowo firma Altera oferuje pakiety Max+ Plus Baseline oraz Quartus, a firma Xilinx pakiety Foundation ISE i WebPack IDE. Większość dostępnych programów narzędziowych wymaga od projektanta znajomości jednego ze standardowych języków HDL, tj. Veriloga lub VHDL. W artykule zostaną przedstawione przykłady wykorzystania systemu projektowego Quartus oraz Max+ Plus Baseline do sterowania wybranymi modelami. Systemy te to chyba najbardziej przyjazne środowiska CAD (ang. Computer Aided Design) służące do projektowania i implementacji układów w strukturach programowalnych. W skład pakietu wchodzą między innymi edytor graficzny schematów, edytor tekstowy, graficzny edytor przebiegów, kompilator, symulator funkcjonalny i czasowy, system definiowania stylów kompilacji projektu oraz bardzo bogate biblioteki gotowych bloków funkcjonalnych. Jako 26 Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk

obiekty sterowania w artykule zostaną przedstawione: model windy 3-biegowej, wciągarki oraz sygnalizacji świetlnej na skrzyżowaniu ulicznym. Modele te są wykorzystywane w laboratorium Techniki Cyfrowej w Katedrze Automatyki Okrętowej Akademii Morskiej w Gdyni. Model windy 3-biegowej jest zgodny z dokumentacją techniczną napędu AN 234 opracowaną przez Zakłady Okrętowych Urządzeń Elektrycznych ELMOR. Natomiast model wciągarki jest zgodny z dokumentacją techniczną przygotowaną przez Toruńskie Zakłady Urządzeń Okrętowych TOWIMOR S.A. W trakcie zajęć studenci opracowują algorytmy pracy modeli w edytorze graficznym z wykorzystaniem symboli układów cyfrowych oraz w edytorze tekstowym języka VHDL. Ocena poprawności wykonania sterowania jest dokonywana na podstawie obserwacji pracy modelu. Ponadto studenci mają również możliwość przeprowadzenia diagnostyki, opracowanych na potrzeby dydaktyki, programów sterujących wybranymi modelami. Na podstawie analizy pracy modelu studenci określają objawy oraz przyczyny symulowanych awarii. W laboratorium możliwe jest także porównanie sterowania wybranymi modelami z wykorzystaniem techniki mikroprocesorowej oraz w technologii standardowych układów logicznych. 18. Influence of various transmission line models on values of lightning overvoltages for insulation coordination studies Piotr Oramus 1, Marek Florkowski 2 e-mail: 1. piotr.oramus@pl.abb.com, 2. marek.florkowski@pl.abb.com Lightning overvoltages occurring during transient states in electrical power systems are especially dangerous for devices installed in network. For this reason, analysis of lightning overvoltages in electrical power systems is important due to ensure reliability of power supply. For this purpose, development of mathematical models is necessary, however in dependence on mathematical model used for computations, simulation results can be different. In this paper, analysis the influence of proposed overhead transmission lines models on values of overvoltages in analyzed power system has been presented. This article presents insulation coordination studies performed for various models of overhead lines developed in EMTP/ATP software. Simulation results obtained from performed analyses have been presented and compared in this paper 19. Metoda analizy niezawodności człowieka SPAR-H w aplikacji ProSIL-EAL Emilian Piesik, Tomasz Barnert, Marcin Śliwiński e.piesik@ely.pg.gda.pl, t.barnert@ely.pg.gda.pl, m.sliwinski@ely.pg.gda.pl W referacie przedstawione zostanie oprogramowanie ProSIL-EAL wspomagające zarządzanie bezpieczeństwem funkcjonalnym w cyklu życia systemów technicznych. Aplikacja umożliwia wyznaczanie wymaganego poziomu nienaruszalności bezpieczeństwa SIL na podstawie wymagań instytucji nadzorującej dla wyróżnionych funkcji bezpieczeństwa. ProSIL- EAL wyposażony jest także w moduł wspomagający komputerową weryfikację poziomu nienaruszalności bezpieczeństwa SIL dla rozważanych architektur sprzętu poszczególnych funkcji bezpieczeństwa. Zapewnia także wspomaganie w ocenie rozwiązań technicznych i organizacyjnych, jak również wpływu błędów systematycznych oprogramowania i błędów człowieka podczas eksploatacji systemów E/E/PE, BPCS i SIS. Do analizy czynników ludzkich zastosowano metodę SPAR-H w przypadku której dokonuje się dekompozycji zadań, jakie wykonuje człowiek - operator na dwa elementy: działanie i/lub diagnostyka. Referat nawiązuje w swej tematyce do zagadnień związanych z wyznaczeniem prawdopodobieństwa błędu człowieka HEP za pomocą metody SPAR-H. Do najbardziej przydatnych obecnie metod analizy niezawodności człowieka w zarządzaniu bezpieczeństwem funkcjonalnym zalicza się: THERP, ASEP i SPAR-H. Podkreślono, że wadą stosowanych obecnie analiz niezawodności człowieka w systemach zautomatyzowanych jest słabe uwzględnienie kontekstu interfejsu człowiek-system oraz algorytmów działania systemów sterowania i automatyki zabezpieczeniowej, czyli systemów BPCS, E/E/PE i SIS. Niezbędne Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk 27

jest więc nieco odmienne spojrzenie podczas przeprowadzania HRA na wpływ różnych czynników na bezpieczeństwo systemowe, w tym czynników ludzkich i organizacyjnych oraz technicznych i środowiskowych. Metoda SPAR-H została zaimplementowana w module LOPA prototypowego oprogramowania ProSIL-EAL. 20. Wybrane zagadnienia niezawodności i bezpieczeństwa transmisji danych w przemysłowych sieciach komputerowych Michał Porzeziński 1 e-mail: mporz@ely.pg.gda.pl W referacie zostaną przedstawione problemy dotyczące bezpieczeństwa i niezawodności transmisji danych w przemysłowych sieciach komunikacyjnych wykorzystywanych do realizacji funkcji zwianych z bezpieczeństwem. Omówiona zostanie koncepcja kanałów komunikacyjnych bezpiecznych funkcjonalnie oraz związane z nimi wymagania niezawodnościowe określone w normach PN-EN 61508-3 oraz PN-EN 61784-3. Przedstawione zostaną również zagrożenia dotyczące bezpieczeństwa transmisji danych w sieciach przemysłowych i stosowane metody ochrony oraz metodyka zarządzania bezpieczeństwem informacji w ujęciu norm z rodziny ISO/IEC 27000 i ISO/IEC 15408. 21. Systemy zasilania energia resztkową z urządzeń grzewczych Jan Paweł Staniszewski, Radosław Kucman, Stanisław Galla e-mail: galla@eti.pg.gda.pl Pozyskiwanie energii z wykorzystaniem zjawisk termoelektrycznych wchodzi w zakres rozwijającego się tzw. odzyskiwania energii szczątkowej (energy harvesting-u). Koncepcja ta polega na pozyskiwaniu energii ze źródeł takich jak słońce, drgania, wiatraki, gradient zasolenia czy właśnie z efektów termicznych. Energia jest przetwarzana, gromadzona i używana, np. do zasilania sieci sensorowych, czy mikrokontrolerów. Stosowanie tej technologii wraz z komunikacją bezprzewodową pozwala wyeliminować konieczność doprowadzania dodatkowych kabli zasilających lub wymiany baterii w układach. Rozwiązania odzyskiwania energii z układów z powodzeniem może być stosowana w układach generujących np. energię cieplna i wytwarzających np. spaliny (przepływ gazu). W referacie przedstawiono wyniki prac nad dwoma rozwiązaniami opartymi o mikro układy pozwalające na odzyskiwanie energii z wskazaniem na preferowane rozwiązanie i napotkane problemy. 22. Ocena wpływu poprawy dokładności pomiaru temperatury pary świeżej na efektywność ekonomiczną bloku energetycznego e-mail: Alicja Stoltmann 1, Marcin Jaskólski 2 1. ala.stoltmann@gmail.com 2. mjask@ely.pg.gda.pl W niniejszym artykule przedstawiono wyniki badań wpływu poprawy dokładności pomiaru temperatury pary świeżej na wskaźniki sprawności i produkcji bloku ciepłowniczego. Analizy dokonano w oparciu o moduł zaproponowany przez firmę Alstom, składający się z regulatora stanu z obserwacją oraz precyzyjnej termopary. Narzędziem wykorzystanym do badań był program GateCycle 6.1, w którym zamodelowano blok BC-50, wykorzystując rzeczywiste parametry obiegu. Analiza wyników modelowania potwierdziła, że modernizacja układu regulacji temperatury pary świeżej jest opłacalna ekonomicznie oraz pozwala na zmniejszenie ilości paliwa dostarczanego do kotła. 28 Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk

23. Investigation of RTS noise in reverse polarized silicon carbide Schottky diodes Arkadiusz Szewczyk, Barbara Stawarz-Graczyk e-mail: szewczyk@eti.pg.gda.pl One of the method of electronic device quality and reliability evaluation is observation of its inherent noise. Generally, the inherent noise of semiconductor device consists of Gaussian (i.e. 1/f, shot noise) and non-gaussian components (i.e. random telegraph signal, RTS). The RTS phenomena usually indicates the presence of large defects in the structure of the material of the device, therefore it can be treated as an indicator of technology quality. In the paper authors present results of RTS investigations in reverse polarized Silicon Carbide Schottky diodes. Devices being studied are commercially available diodes with reverse voltage U R = 600 V. The RTS was observed during device stress by applying high voltage for several minutes and the change in signal parameters were studied 24. Weryfikacja poziomów nienaruszalności z uwzględnieniem aspektów ochrony informacji Marcin Śliwiński 1, Tomasz Barnert 2, Emilian Piesik 3 e-mail: 1. m.sliwinski@ely.pg.gda.pl, 2. t.barnert@ely.pg.gda.pl, 3. e.piesik@ely.pg.gda.pl Poszczególnym poziomom SIL projektowanego systemu E/E/PE (BPCS lub SIS) odpowiadają ilościowe kryteria probabilistyczne. W analizie bezpieczeństwa funkcjonalnego kluczowe znaczenie ma określenie poziomu nienaruszalności bezpieczeństwa SIL dla funkcji bezpieczeństwa, a następnie zaprojektowanie takiego systemu zabezpieczeniowego, który spełni te wymagania. Dowód spełnienia przez system zabezpieczeniowy wymagań na określony poziom SIL nazywa się weryfikacją. Model probabilistyczny dowolnego systemu sterowania BPCS lub zabezpieczeń SIS można przedstawić za pomocą schematów blokowych niezawodności RBD, grafów Markowa, równań uproszczonych oraz drzew niezdatności FTA z wykorzystaniem techniki cięć minimalnych. W niniejszym referacie przedstawiono wykorzystanie metod (w ramach aktualizacji metodyki analiz bezpieczeństwa funkcjonalnego) weryfikacji SIL z uwzględnieniem zagadnień ochrony informacji w przemysłowych sieciach komputerowych m.in. poprzez wykorzystanie w tym procesie poziomów uzasadnionego zaufania EAL, lub przypisaniu analizowanemu systemowi stopnia ochrony informacji na podstawie liczby pierścieni zabezpieczeniowo ochronnych wg metodyki SeSa SINTEF, wraz z uwzględnieniem klasyfikacji systemów rozproszonych, w module weryfikacji SIL oprogramowania ProSIL-EAL. 25. Zmiana położenia wózka układu odwróconego wahadła przy użyciu sterowania ślizgowego Mirosław Tomera e-mail: tomera@am.gdynia.pl W referacie przedstawione zostanie sterowanie ślizgowe zastosowane do regulacji położenia wózka w układzie odwróconego wahadła, który jest problemem nieliniowym o dwóch stopniach swobody (kąt ustawienia wahadła i pozycja wózka) i jednym wejściu (siła przyłożona do wózka). Zadanie sterowania polega na takim przemieszczaniu wózka aby przy tych zmianach wahadło zachowało położenie pionowe i nie przewróciło się. Model matematyczny tego obiektu składa się z czterech równań stanu. Sterowanie ślizgowe zazwyczaj stosowane jest do układów drugiego rzędu, zapisywanych w postaci zmiennych fazowych. W rozważanym przypadku rozpatrzone zostaną dwie konfiguracje regulatora ślizgowego. Pierwsza konfiguracja będzie składała się z równoległego połączenia dwuwymiarowego regulatora ślizgowego i regulatora klasycznego PID, natomiast druga konfiguracja będzie wykorzystywała pojedynczy regulator ślizgowy zaprojektowany dla układu czwartego rzędu. Uzyskane wyniki badań z zastosowaniem regulatorów ślizgowych zostaną porównane z wynikami zarejestrowanymi z użyciem regulatora stanu wykorzystującego klasyczne sterowanie liniowokwadratowe LQR. Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk 29

26. Komputerowe sterowanie ślizgowe w układzie połączonych zbiorników Mirosław Tomera e-mail: tomera@am.gdynia.pl W referacie przedstawiony zostanie komputerowy układ regulacji poziomu wody wykorzystujący sterowanie ślizgowe. Sterowanie poziomem wody w czasie rzeczywistym realizowane jest przy użyciu komputera klasy PC poprzez kartę wejść i wyjść, przy użyciu oprogramowania działającego w środowisku MATLAB. Zaprezentowany algorytm sterowania ślizgowego opiera się na nieliniowej powierzchni ślizgania pierwszego rzędu. Niedogodnością sterowania ślizgowego są efekty częstych przełączeń sygnału sterowania co niekorzystnie wpływa na trwałość i pracę urządzenia wykonawczego, w tym przypadku pompy. W celu usunięcia tej niedogodności w regulatorze ślizgowym, zamiast funkcji przekaźnikowej została zastosowana funkcja ograniczająca zrealizowana przy użyciu algorytmu rozmytego. Funkcja ta wprowadza warstwę ograniczającą na powierzchni ślizgowej, co powoduje ograniczenie oscylacji (chatteringu). Na działanie algorytmu sterowania ślizgowego bardzo niekorzystnie wpływają również szumy pomiarowe, które usunięte zostały poprzez zastosowanie rozszerzonego filtru Kalmana. W pierwszej kolejności przeprowadzone zostały wyniki badań symulacyjnych, które następnie zweryfikowane zostały z wynikami uzyskanymi na obiekcie rzeczywistym. 27. Automated system for fluctuation enhanced gas sensing Maciej Trawka, Janusz Smulko e-mail: maciejtr@gmail.com Resistance gas sensors exhibit random phenomena (resistance noise) which can be utilized to improve gas sensitivity and selectivity. That new emerging technique has to be investigated to recognize optimal parameters for gas detection. It means that measurement system has to have ability of numerous parameters adjustment (e.g., sampling frequency, heater voltage, polarization current, voltage noise amplification). That fact induced design of a new setup which limites number of external power sources and reduces time of gas sensors characterization. The newly prepared system comprises two digitally controlled voltage and current sources, control unit to select polarization current of the investigated gas sensor. The system is controlled by the dedicated PC software, used for data acquisition and communication. The system can characterize prototype gas sensors of very high resistance, up to tens of M. Additionally, the sensors can be irradiated by the UV diode to induce photocatalytic effect and influence their gas sensing properties. In our opinion, these all activities are as automated, as possible. All operations are automatically logged, and state of the state of the system is displayed in graphical form using windows PC environment. Output files are batch-processed using commercial software, such as Matlab. Furthermore, we will present some examplary results of recent experimental data for selected gas sensors, such as their noise power spectral densities at various sensors temperatures, their DC resistance as a function of time at different ambient atmospheres. 28. Model dynamiczny histerezy magnetycznej Andrzej Wilk e-mail: awilk@ely.pg.gda.pl Referat ten nawiązuje do prezentowanych już w poprzednich cyklach seminaryjnych Zastosowanie Komputerów w Nauce i Technice prac na temat modelowania histerezy magnetycznej z wykorzystaniem modelu Preisacha. Do tej pory przedstawiono modele statyczne: tzw. model klasyczny i model skalarny ze sprzężeniem zwrotnym. W tej pracy przedstawiono dynamiczny model skalarny. W modelu dynamicznym zakłada się, że zmiana stanu tzw. operatorów histerezowych nie 30 Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk

zachodzi w sposób skokowy. Zmiana ta zachodzi według określonej funkcji czasowej zależnej od szeregu czynników. Do istotnych czynników zewnętrznych zalicza się szybkość zmian natężenia pola magnetycznego działającego na operatory histerezowe. Do celów symulacji zastosowano funkcje opisującą stan operatora histerezowego w postaci równania różniczkowego I rzędu ze stałym parametrem określającym właściwości materiału ferromagnetycznego. Do wyznaczenia parametrów funkcji stanu operatora histerezowego wykorzystano badania eksperymentalne. Przeprowadzono szereg symulacji przy różnych amplitudach i różnych częstotliwościach natężenia pola magnetycznego. Dokonano porównania wyników symulacji z wynikami pomiaru. Uzyskano dobrą zgodność wyników. Pokazano przydatność modelu zwłaszcza przy większych częstotliwościach zmian indukcji magnetycznej oraz natężenia pola magnetycznego w materiale ferromagnetyka. 29. Zastosowanie systemu do pomiaru pojemności i współczynnika strat dielektrycznych w badaniach wysokonapięciowych układów izolacyjnych Paweł Zydroń, Michał Bonk, Michał Smolana e-mail: pzydron@agh.edu.pl Pomiary właściwości dielektrycznych materiałów i układów izolacyjnych wysokiego napięcia są jednymi z podstawowych rodzajów badań wykonywanych w laboratoriach wysokich napięć. Ważnymi wielkościami mierzonymi w tej grupie są pojemność i współczynnik strat dielektrycznych. Referat przedstawi możliwości systemu pomiarowego zbudowanego w oparciu o automatyczny miernik C i tg oraz sterowane źródło wysokiego napięcia, zawierające generator przebiegów sinusoidalnych i wzmacniacz wysokonapięciowy. Zestaw ten nadzorowany przez interfejs IEEE 488 za pomocą komputera z dedykowanym oprogramowaniem, przygotowanym w środowisku LabVIEW, pozwala stworzyć wirtualny przyrząd pomiarowy o szerokich możliwościach, zautomatyzować wykonywanie pomiarów oraz usprawnić archiwizowanie ich wyników. 30. Mikroprocesorowy kilowoltomierz różnicowy napięcia stałego Paweł Zydroń, Damian Pala e-mail: pzydron@agh.edu.pl W laboratorium wysokich napięć zachodzi potrzeba wykonywania pomiarów różnych rodzajów napięć ze źródeł o różnorodnych konfiguracjach układowych (jedno i wielofazowe, symetryczne, niesymetryczne itd.). Referat przedstawia opis pracy projektowo-konstrukcyjnej obejmującej wykonanie różnicowego miernika wysokiego napięcia stałego, zbudowanego w oparciu o dedykowany kontroler mikroprocesorowy, zwiększający funkcjonalność tego przyrządu. Część wysokonapięciowa miernika została zbudowana w oparciu o dwa dzielniki rezystancyjne o dużej dokładności i stabilności temperaturowej. W referacie zostaną przedstawione zarówno założenia i rozwiązania konstrukcyjne wykonanego kilowoltomierza różnicowego jak również wyniki jego badań przeprowadzonych w Laboratorium Wysokich Napięć AGH, a dotyczących określenia podstawowych parametrów technicznych tego przyrządu. 31 Stabilizacja pozycji i kursu w układzie dynamicznego pozycjonowania statkiem Anna Witkowska e-mail awitkowska@ely.pg.gda.pl Systemy dynamicznego pozycjonowania statkiem są budowane w celu regulacji i utrzymywania zadanej pozycji i kursu, przy małej prędkości manewrowania. Mają one zastąpić konwencjonalne systemy cumownicze, operując jedynie pędnikami: sterami i napędem w celu osiągnięcia zadanej pozycji i kursu. Nastawy urządzeń wykonawczych są wyznaczane na podstawie sygnału z regulatora DP i układu alokacji pędników. Przy małej prędkości ruchu, statek narażony jest na silne oddziaływanie zakłóceń od fali, wiatru i prądów morskich, które powodują odchylenie statku od zadanej pozycji i kursu. Sygnały pozycji i kursu rzeczywistych Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk 31

statku są często zakłócone przez szumy z czujników pomiarowych, a niska prędkość statku uniemożliwia dokładny pomiar wektora prędkości: wzdłużnej, poprzecznej i kątowej. Zadaniem regulatora DP jest kompensowanie niskoczęstotliwościowych zakłóceń, na podstawie bieżącej informacji o pozycji i kursie oraz prędkości statku. Obserwator stanu estymuje wartości niemierzalne i odfiltrowuje zakłócenia wysokoczęstotliwościowe przed wejściem sygnałów do pętli sprzężenia zwrotnego. W systemach komercyjnych DP, pomimo znacznego wzrostu poziomu automatyzacji, wykorzystywane jest nadal sterowanie typu PID. Poprawę jakości procesu pozycjonowania statku może umożliwić wykorzystanie bardziej efektywnych metod i algorytmów, oferujących zaawansowane nieliniowe techniki sterowania. W artykule zostanie przedstawiona struktura regulatora dynamicznego pozycjonowania z wykorzystaniem wektorowego regulatora backstepping wraz z obserwatorem do estymacji położenia, kierunku i wektora prędkości statku DP, oraz uwzględniając zakłócenia zewnętrzne środowiska morskiego. Wyniki badań symulacyjnych dokładności sterowania, dla wybranych scenariuszy dynamicznego pozycjonowania zostaną porównane z klasycznym liniowym regulatorem PID i nieliniowym PID. Do badań symulacyjnych zostanie przyjęty model statku DP o trzech stopniach swobody ruchu w płaszczyźnie horyzontalnej. 32. Metody alokacji pędników w układach dynamicznego pozycjonowania statkiem z zastosowaniem macierzy pseudoodwrotnej Anna Witkowska awitkowska@ely.pg.gda.pl Systemy dynamicznego pozycjonowania statkiem są budowane w celu regulacji i utrzymywania zadanej pozycji i kursu, przy małej prędkości manewrowania, operując jedynie pędnikami: sterami i napędem w celu osiągnięcia zadanej pozycji i kursu. Nastawy urządzeń wykonawczych są wyznaczane na podstawie sygnału z regulatora DP oraz układu alokacji pędników. Regulator DP generuje zadane wartości sił i momentu do układu alokacji, w którym dokonuje się rozdziału wektora sił i momentu na sygnały sterujące nastawami pędników: prędkości obrotowe śrub napędu głównego, sterów azymutalnych i tunelowych, kąty wychylenia płetwy sterowej, płatów śrub nastawnych, steru strumieniowego azymutalnego. Układ alokacji pędników wykorzystuje do rozdziału sił, odwrotną charakterystykę urządzeń wykonawczych. Liczba tych urządzeń jest z reguły większa od liczby stopni swobody ruchu statku DP. Z tego względu rozwiązanie równania charakterystyki odwrotnej pędników nie jest jednoznaczne i wymaga obliczania macierzy pseudoodwrotnej do macierzy efektywności pędników. W artykule przedstawiono kilka wybranych metod wyznaczania macierzy pseudoodwrotnej oraz wpływu zastosowanej metody na wynik regulacji. The modelling of electric field distribution for multi-segment electrode of HV test equipment Bartłomiej Adamczyk 1, Barbara Florkowska 2 e-mail: 1. bartomiej.adamczyk@pl.abb.com, 2. beflor@agh.edu.pl Electric field grading or stress control, refers to the technique of reducing local enhancements of the electric field in various devices. This problem for laboratory testing of transformers is considered when the multi-segment electrodes also known under the name polycon electrodes are applied. The calculation of the electric field strength for multisegment electrodes is improved by using their symmetrical properties under free in space conditions. Such symmetrical electrodes are designed on the basis of a polyedrical framework and modified for practical applications. The resulting segment factor is multiplied by a real multi-segment electrode and covers: the parameters of electrodes (radius, number of plates, number of equi-field elements) and their configuration on the transformer. The aim of the simulation method is to analyze the maximum field strength at the single and multi-segment electrode, the total stressed area of the electrode (area effect) and also the 32 Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk

streamer inception voltage. This aspects, referring to the real configuration of the two-stage laboratory cascade transformers system 250 kv, are presented in papers. Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk 33

34 Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk

VI. KONFERENCJE I SYMPOZJA W ROKU 2013 XVI MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA APE AKTUALNE PROBLEMY W ELEKTROENERGETYCE Wspólnie z Katedrą Elektroenergetyki Politechniki Gdańskiej, W dniach 12-14 czerwca 2013 r w Juracie odbyła się XVI konferencja Aktualne Problemy w Elektroenergetyce. Myślą przewodnią tej cyklicznej konferencji była integracja środowisk naukowych i zawodowych polskiej elektroenergetyki. Uczestnikami konferencji byli przedstawiciele uniwersytetów i uczelni technicznych oraz kadra menadżerska i techniczna koncernów energetycznych zajmujących się szeroko rozumianą tematyką systemów energetycznych i elektroenergetycznych. Uczestnicy Konferencji poprzez dyskusje i spotkania prezentowali swoje poglądy na zmieniający się obraz polskiej elektroenergetyki, wymieniali się doświadczeniami i podejmowali dyskusję na tematy związane z wytwarzaniem, przesyłaniem i użytkowaniem energii elektrycznej. Na konferencji APE 13 zaprezentowano 76 referatów, podzielonych na cztery sekcje tematyczne: 1. Systemy elektroenergetyczne 2. Automatyka i sterowanie 3. Problemy rozwoju elektroenergetyki 4. Energetyka odnawialna i sieci elektroenergetyczne Największym zainteresowaniem słuchaczy cieszyła się tematyka energetyki odnawialnej. Prezentowane referaty dotyczące źródeł generacji rozproszonej i ich współpracy z siecią elektroenergetyczną budziły żywą dyskusję wśród uczestników prezentacji. Za najlepszy referat prezentowany na tegorocznej Konferencji uznano pracę przygotowaną przez autorów Piotra Kacejko, Michała Wydrę, Roberta Jędrychowskiego pt. Optymalne sterowanie grupą farm wiatrowych w oparciu o system WINDEX i zewnętrzne moduły obliczeniowe. XII KRAJOWA KONFERENCJA ELEKTRONIKÓW Wspólnie z Wydziałem Elektroniki i Informatyki Politechniki Koszalińskiej DWUNASTA KRAJOWA KONFERENCJA ELEKTRONIKI odbyła się dniach 10.06-13.06.2013 roku w hotelu JAN w Darłówku Wschodnim. Konferencja odbywa się pod patronatem Komitetu Elektroniki i Telekomunikacji oraz Polskiej Akademii Nauk. Na Konferencję nadesłano 171 referatów naukowych oraz 11 wystąpień firm uczestniczących w Konferencji Referaty prezentowane w formie ustnej lub plakatowej były podzielone na tradycyjne grupy tematyczne: Materiały i technologie elektroniczne, Elementy elektroniczne, Układy analogowe, Układy cyfrowe, Energoelektronika, Optoelektronika, Szumy, zakłócenia, ograniczenia cieplne i niezawodność, Zastosowania układów elektronicznych, Systemy elektroniczne w mechatronice. Oprócz tego zorganizowano pięć Sesji Specjalnych: 1. InTechFun - Innowacyjne technologie wielofunkcyjnych materiałów i struktur dla nanoelektroniki, fotoniki, spintroniki i technik sensorowych Organizator: Prof. dr hab. inż. Anna Piotrowska, Instytut Technologii Elektronowej Warszawa 2. Fotowoltaika i inne odnawialne źródła energii - Organizatorzy: Prof. dr hab. inż. Zbigniew Lisik Politechnika Łódzka, Prof. dr hab. Inż. Tomasz Stapiński AGH Kraków 3. Elektronika drukowana - Organizator: Prof. dr hab. inż. Małgorzata Jakubowska Politechnika Warszawska 4. Elektronika dla zdrowia - Projektowanie i prototypowanie układów elektronicznych technikami sprzętowo-programowymi - Organizator: Prof. dr hab. inż. Andrzej Materka Politechnika Łódzka Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk 35

5. Projektowanie i prototypowanie układów elektronicznych technikami sprzętowoprogramowymi Projektowanie i prototypowanie układów elektronicznych technikami sprzętowo-programowymi -Organizatorzy: Prof. dr hab. inż. Adam Dąbrowski Politechnika Poznańska, Prof. dr hab. inż. Stanisław Szczepański Politechnika Gdańska Dodatkowym elementem Konferencji była wystawa i prezentacje 11 firm komercyjnych krajowych i zagranicznych. W konkursie MŁODZI PRACOWNICY NAUKI za najlepsze prace wyróżniono następujące osoby: w Tradycyjnych Grupach Tematycznych: 1. Materiały i technologie elektroniczne -mgr inż. Magdalena Szymańska Politechnika Warszawska 2. Elementy elektroniczne - mgr inż. Krzysztof Piskorski Instytut Technologii Elektronowej 3. Układy analogowe - mgr inż. Mariusz Naumowicz Politechnika Poznańska 4. Układy cyfrowe - mgr inż. Paweł Poczekajło Politechnika Koszalińska 5. Optoelektronika - mgr inż. Sławomir Gogler WAT Warszawa 6. Zastosowania układów elektronicznych - inż. Karolina Orłowska Politechnika Wrocławska 7. Zagadnienia ogólne - mgr inż. Kalina Detka Pomorska Wyższa Szkołą Nauk Stosowanych w Sesjach Specjalnych: 1. Innowacyjne technologie wielofunkcyjnych materiałów i struktur dla nanoelektroniki, fotoniki, spin- troniki i technik sensorowych (InTechFun) - mgr inż. Marcin Myśliwiec - Instytut Technologii Elektronowej, mgr inż. Andrzej Taube - Instytut Technologii Elektronowej 2. Elektronika drukowana - mgr inż. Marek Ekielski - Instytut Technologii Elektronowej, mgr inż. Daniel Janczak Politechnika Warszawska 3. Elektronika dla zdrowia - mgr inż. Tomasz Woźniak Politechnika Łódzka 4. Fotowoltaika i inne odnawialne źródła energii - Tomasz Kłąb Politechnika Łódzka, inż. Maciej Klein Instytut Maszyn Przepływowych PAN Po wysłuchaniu referatów Komitet Naukowy rekomendował wybrane artykuły do druku w następujących czasopismach naukowych i naukowo-technicznych: Elektronika, Przegląd Elektrotechniczny, Metrology and Measurement System, Archives of Electrical Engineering, Bulletin of the Polish Academy of Sciences, Optoelectronics Review. II SYMPOZJUM NAUKOWE- AKTUALNE PROBLEMY W METROLOGII APM 2013 Wspólnie z Katedrą Metrologii i Systemów Informacyjnych Politechniki Gdańskiej I Sympozjum Naukowe Aktualne Problemy w Metrologii APM, odbyło się w 2000 roku z okazji 125 rocznicy konwencji metrycznej i 75 rocznicy jej podpisania przez Rzeczpospolitą Polską. Rozwój techniki na progu XXI wieku wymuszał w miernictwie tworzenie nowych rozwiązań systemowych i narzędzi, umożliwiając realizację pomiarów różnorodnych wielkości, które jeszcze w niedawnym czasie wydawały się niemożliwe. Swój wyraz znalazło to w tematyce referatów I Sympozjum APM. W trakcie spotkania uczestników II Sympozjum APM, które odbyło się w Gdańsku 16 września 2013 roku, była okazja do oceny trafności przewidywanych kierunków rozwoju metrologii oraz poznania najnowszych rozwiązań w tej dziedzinie, coraz bardziej wyrafinowanych metod pomiaru i diagnostyki, przetwarzania danych oraz oceny dokładności. 36 Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk

Sympozjum zostało zorganizowane przez dr hab. inż. Dariusza Świsulskiego, prof. PG, a uczestniczyli w nim pracownicy i doktoranci z Politechniki Gdańskiej, Akademii Górniczo- Hutniczej w Krakowie, Politechniki Rzeszowskiej i Politechniki Lubelskiej. Spotykanie zorganizowane przez gdańskich metrologów było również okazją do przypomnienia 60-lecia pracy wielce zasłużonego dla Wydziału Elektrotechniki i Automatyki PG, emerytowanego pracownika Katedry Miernictwa Elektrycznego, byłego dziekana, przewodniczącego Oddziału Gdańskiego PTETiS, doc. dr inż. Ludwika Referowskiego. Do wygłoszenia w trakcie II Sympozjum Aktualne Problemy w Metrologii zostało zakwalifikowanych 17 referatów. Można je podzielić na cztery grupy. Pierwsza grupa to referaty dotyczące podstawowych problemów i teorii metrologii. Do grupy tej należą opracowania: Ariela Dzwonkowskiego, Anny Golijanek-Jędrzejczyk, Leszka Rafińskiego Szacowanie niepewności pomiaru temperatury skóry człowieka metodą Monte Carlo, Eligiusza Pawłowskiego Porównywanie częstotliwości wzorcowych w środowisku LabVIEW, Dariusza Świsulskiego Błędy cyfrowej rejestracji prędkości obrotowej z wykorzystaniem przetwornika obrotowo-impulsowego, Michała Ziółko Implementacja uogólnionego algorytmu szczególnego próbkowania dla wyznaczania harmonicznej podstawowej w środowisku LabVIEW i Anny Szlachty Czy przyrząd analogowy może być wirtualny?. Problemy oceny dokładności pomiarów są zawsze aktualne. W przedstawionych referatach zagadnienie jest szczególnie ciekawe, bo określenie błędu i niepewności odniesiono do pomiaru konkretnych wielkości fizycznych. Druga grupa, obejmuje dwa referaty należące do najnowszego trendu techniki, w tym metrologii zajmującego się wykorzystaniem mikro i nanotechnologii: Mateusza Tańskiego, Marka Kocika, Roberta Barbuchy, Katarzyny Garasz, Jerzego Mizeraczyka Pomiar pól prędkości mikroprzepływów za pomocą metody mikro-piv i Sylwii Babicz Algorytm przetwarzania danych rejestrowanych za pomocą mikroskopu sił atomowych. Trzecia grupa artykułów związana jest z tematyką pomiarów wielkości elektrycznych, do której można zaliczyć opracowania: Ryszarda Roskosza, Marka Wołoszyka, Michała Ziółko, Kazimierza Jakubiuka, Leona Swędrowskiego, Dariusza Świsulskiego Nowa metoda pomiaru impedancji pętli zwarciowej bez wyzwalania wyłączników różnicowoprądowych, Marka Olesza Wpływ kształtu napięcia na pomiar prądu upływowego ograniczników przepięć, Marka Wołoszyka, Michał Ziółko Implementacja w środowisku LabVIEW aplikacji do badania wpływu dynamicznych zmian napięć zakłócających na dokładność metody podharmonicznej, a także z tematyką diagnostyki maszyn elektrycznych z wykorzystaniem pomiarów elektrycznych: Ariela Dzwonkowskiego Analiza sygnału mocy chwilowej do celów diagnostyki łożysk, Tomasza Ciszewskiego Diagnostyka łożysk silnika indukcyjnego przy użyciu pomiaru prądu zasilającego oraz wibracji. Do ostatniej grupy należą artykuły dotyczącej wykorzystania różnych technologii (m.in. elektromagnetycznych i wizyjnych) do detekcji różnego rodzaju obiektów i substancji: Bartosza S. Jachimczyka, Damiana M. Dziaka, Włodka J. Kuleszy Analiza systemu lokalizacji 3D w pomieszczeniu opartego na technologi RFID i łączącego metodę analizy sceny ze sztucznymi sieciami neuronowymi, Sławomira Judka, Leszka Jarzębowicza Wykorzystanie systemu skanowania 3D do oceny stanu technicznego nakładek stykowych trakcyjnych odbieraków prądu, Zbigniewa Marszałka Detekcja osi pojazdów z użyciem pętli indukcyjnej, Stanisława Galli Zastosowanie zobrazowania termograficznego w badaniach urządzeń elektronicznych, Andrzeja Kwiatkowskiego Algorytmy przetwarzania widm Ramana podczas detekcji substancji chemicznych. Wszystkie zakwalifikowane na sympozjum referaty zostały wygłoszone i opublikowane w numerze 34 Zeszytów Naukowych Wydziału Elektrotechniki i Automatyki Politechniki Gdańskiej Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk 37

21 ST IMEKO SYMPOSIUMTC-2 PHOTONIC IN MEASUREMENT Wspólnie z Wydziałem Elektroniki Telekomunikacja i Informatyki Politechniki Gdańskiej. Sympozjum odbyło się w Gdańsku w dniach 16. -18. września 2013 r. W Sympozjum uczestniczyły, 33 osoby reprezentujące ośrodki naukowe Austrii, Belgii, Brazylii, Chin, Czech, Finlandii, Francji, Kanady, Luksemburga, Niemiec, Polski, Portugalii, Rosji, Wielkiej Brytanii, Włoch. Rozszerzone streszczenia zgłoszonych referatów zostały edytowane w Book of Abstracts ISBN 978-83-934712-3-2 XXXVIII KONFERENCJA NAUKOWO TECHNICZNA GDAŃSKIE DNI ELEKTRYKI 2013 Wspólnie z Oddziałem Gdańskim SEP, Wydziałem Elektrotechniki i Automatyki Politechniki Gdańskiej i Akademią Morską w Gdyni Gdańskie Dni Elektryki 2013 zorganizowane przez: Stowarzyszenie Elektryków Polskich Oddział Gdańsk, Wydział Elektrotechniki i Automatyki Politechniki Gdańskiej, Akademię Morską w Gdyni oraz Polskie Towarzystwo Elektrotechniki Teoretycznej i Stosowanej Oddział Gdańsk odbyły się w dniach 17-18 października 2013 r. w Gdańsku. Zgromadziły szerokie grono elektryków z zakładów przemysłowych, biur projektowych oraz pracowników i studentów uczelni technicznych Trójmiasta. Naczelnym hasłem pierwszego dnia konferencji były Problemy bezpieczeństwa eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci elektrycznych. W trakcie spotkania wygłoszono 11 referatów poświęconych zagadnieniom bezpieczeństwa pracy urządzeń oraz instalacji elektrycznych, co można uznać za próbę poprawy bardzo niekorzystnej sytuacji występującej w naszym kraju. W Polsce liczba wypadków śmiertelnych porażenia prądem elektrycznym jest cztery razy większa niż w krajach Europy Zachodniej, a więc każde działanie pozwalające zmniejszyć liczbę wypadków jest nadzwyczaj celowe. Warto również zauważyć liczne uczestnictwo uczniów technicznych szkół średnich w czasie drugiego dnia organizowanego tradycyjnie jako Dzień Elektryki Młodych. Prowadzono konkursy techniczne, prezentacje działania ciekawych konstrukcji, targi pracy oraz warsztaty komputerowe. Na towarzyszącej konferencji wystawie technicznej były prezentowane nowoczesne rozwiązania znanych producentów z zakresu instalacji i urządzeń elektrycznych, instalacji monitorowania, automatyki i sterowania, zarządzania mediami inteligentnych obiektów itp. Wymianę poglądów umożliwiły dyskusje w trakcie prezentacji referatów i przerw konferencyjnych oraz spotkania towarzyskiego zorganizowanego wieczorem w dniu 17 października. Wygłoszone referaty zostały opublikowane w nr 35 Zeszytów Naukowych Wydziału Elektrotechniki i Automatyki PG (ISSN 1425-5766) i są dostępne na stronie internetowej: www.sep.gda.pl. 38 Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk

VII. KONFERENCJE W ROKU 2014 XIII KRAJOWA KONFERENCJA ELEKTRONIKÓW KKE 2014 XIII KKE 2014 organizowana przez Oddział Gdańsk PTETiS Elektrotechniki Teoretycznej Stosowanej oraz Wydział Elektroniki i Informatyki Politechniki Koszalińskiej odbędzie się w czerwcu 2014 roku w Darłówku Wschodnim. Obrady odbędą się w Centrum Konferencyjnym a zakwaterowanie w hotelu JAN. Planowane są sesje regularne i specjalne. Będą również wygłoszone referaty plenarne przez znanych naukowców. Sesje specjalne będą zorganizowane przede wszystkim przez kierowników dużych projektów badawczych. Poświęcone będą miedzy innymi problematyce: Materiałów i technologii dla nanoelektroniki i fotoniki, Fotowoltaiki, Elektroniki drukowanej, Roli półprzewodników złożonych w elektronice, Zastosowania elementów z azotku galu, Techniki radarowej. Komitet naukowy zarekomenduje wyróżnione prace do druku czasopismach o poważnej randze międzynarodowej. W trakcie Konferencji odbędzie się prezentacja wyrobów znanych firm komercyjnych. Dla najmłodszych uczestników (do 30 lat) zorganizowany będzie konkurs na najlepsze prace w poszczególnych grupach tematycznych. Informacje dotyczące m.in. grup tematycznych, sposobu przygotowania i terminu zgłaszania referatów, kosztów udziału w Konferencji i warunków płatności, programu konferencji, będą sukcesywnie zamieszczane na stronie internetowej www:kke.man.koszalin.pl Konferencja odbywa się pod patronatem Komitetu Elektroniki i Telekomunikacji Polskiej Akademii Nauk. Komitetowi Naukowemu Konferencji przewodniczy Prof. dr hab. inż. Włodzimierz Janke. Organizatorzy Konferencji zapewniają miłą atmosferę, dobre warunki zakwaterowania i prowadzenia obrad, a także możliwość relaksu w trakcie spacerów nad morzem oraz imprez towarzyszących. XXXIX GDAŃSKIE DNI ELEKTRYKI 2014 Gdańskie Dni Elektryki 2014 organizowane przez Oddział Gdański SEP, Wydział Elektrotechniki i Gdańskiej PG i Oddział Gdański PTETiS odbędą się w listopadzie 2014 r. Konferencja ma na celu przekazanie dla środowiska elektryków aktualnej wiedzy z zakresu elektryki, zarówno w sensie ogólnym jak również wiedzy z poszczególnych specjalności. Wygłoszone referaty po pozytywnej Komitetu Naukowego zostaną opublikowane w kolejnym numerze Zeszytów Naukowych Politechniki Gdańskiej. Bliższe informacje na temat konferencji można będzie znaleźć na stronie internetowej Stowarzyszenia Elektryków Polskich Oddział Gdańsk http://www.sep.gda.pl Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk 39

40 Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk

VIII. WYNIKI KONKURSU NAJLEPSZY REFERAT W CYKLU SEMINARYJNYM ZKwNiT 2013 Za najlepsze referaty w cyklu seminaryjnym Zastosowanie Komputerów w Nauce i Technice roku 2013 został uznany referat: Śledzenie głowy użytkownika komputera z użyciem kamery Time of Flight Autorzy: Piotr Bratoszewski, Andrzej Czyżewski. Jak również cykl referatów: Monitoring odbieraków prądu pojazdów kolejowych oraz Ocena stanu technicznego odbieraków prądu na podstawie monitoringu na linii kolejowe Autorzy: Leszek Jarzębowicz, Sławomir Judek, Krzysztof Karwowski, Dariusz Karkosiński, Mirosław Mizan za cykl referatów; Ponadto dyplom wyróżnienia otrzymali: Janusz Cichowski, Andrzej Czyżewski za referat: Ochrona prywatności w systemach monitoringu wizyjnego, przegląd opracowanych architektur i algorytmów. Stanisław Czapp, Kornel Borowski za referat: Problemy projektowania oświetlenia elektrycznego w chłodniach składowych. IX. WYDAWNICTWA ODDZIAŁU GDAŃSKIEGO W ROKU 2013 1. Biuletyn Informacyjny Oddziału Gdańskiego Nr 27 ISSN 2080-167X, kwiecień 2013 nakład 160 egz. 2. Zeszyty Naukowe Wydziału Elektrotechniki i Automatyki Politechniki Gdańskiej Nr 32 i 33, XVI Międzynarodowa Konferencja Naukowa - Aktualne Problemy w Elektroenergetyce - ISSN 1425-5766, zorganizowana przez Katedrę Elektroenergetyki, Wydział Elektrotechniki i Automatyki PG, Oddział Gdański PTETiS, maj 2013, nakład 150 egz. 3. Materiały konferencyjne XII Krajowa Konferencja Elektroniki zorganizowanej przez Oddział Gdański PTETiS i Wydział Elektroniki Politechniki Koszalińskiej, (streszczenia referatów oraz płyta CD zawierająca pełny tekst wygłoszonych referatów) ISBN978-83- 934712-0-1, maj 2013, nakład 300 egzemplarzy 4. Zeszyty Naukowe Wydziału Elektrotechniki i Automatyki Politechniki Gdańskiej Nr 34, II Sympozjum Naukowe Aktualne Problemy w Metrologii zorganizowane przez Katedrę Metrologii i Systemów Informacyjnych Politechniki Gdańskiej i Oddział Gdański PTETiS, - ISSN 1425-5766, wrzesień 2013, nakład 170 egzemplarzy 5. Materiały z 21 st IMEKO Symposium TC-2 Photonics in Measurement ISBN 978-83- 934712-3-2, zorganizowanego Wydział Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki Politechniki Gdańskiej i Oddział Gdański PTETiS, nakład 50 egzemplarzy 6. Zeszyty Naukowe Wydziału Elektrotechniki i Automatyki Politechniki Gdańskiej Nr 35 XXXVIII Konferencja Naukowo Techniczna - Gdańskie Dni Elektryki 2013 zorganizowane przez Gdański Oddział SEP, Wydział Elektrotechniki i Automatyki Politechniki Gdańskiej, Oddział Gdański PTETiS, ISSN 1425-5766, październik 2013, nakład 150 egzemplarzy 7. Zeszyty Naukowe Wydziału Elektrotechniki i Automatyki Politechniki Gdańskiej Nr 36, XXIII Seminarium Zastosowanie Komputerów w Nauce i Technice 2013, - ISSN 2353-1290 zorganizowane przez PTETiS Oddział w Gdańsku, grudzień 2013, nakład 170 egzemplarz Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk 41

Pełne treści kolejnych Zeszytów Naukowych Wydziału Elektrotechniki i Automatyki są dostępne na stronie internetowej Wydziału EiA PG www.ely.pg.gda.pl > Badania naukowe > Zeszyty Naukowe Wydziału Elektrotechniki i Automatyki Politechniki Gdańskiej 42 Biuletyn Informacyjny nr 28/2014 PTETiS Oddział Gdańsk