edukacyjne dla klasy IV szkoły j z przyrody. Numer i temat konieczne Dział 1. Odkrywamy tajemnice warsztatu przyrodnika 1.Lekcja organizacyjna. 2.Przyroda i jej składniki. 3.Jak poznawać przyrodę? 4.Przyrządy i pomoce -określa, za co może uzyskać ocen na lekcjach przyrody, -wymienia możliwości poprawy oceny niedostatecznej, -wymienia zasady pracy na lekcjach przyrody - podaje przykłady zajęć, na których będą obowiązywały szczególne zasady bezpieczeństwa -wymienia 3 4 elementy przyrody ożywionej -podaje 3 4 elementy przyrody nieożywionej -wymienia zmysły umożliwiające poznawanie otaczającego świata -omawia dowolną cechę przyrodnika -nazywa przyrządy służące do prowadzenia -wyjaśnia znaczenie terminu przyroda nieożywiona -podaje 3 składniki przyrody nieożywionej konieczne do życia -podaje 3 przykłady wytworów działalności człowieka -charakteryzuje rolę zmysłów w poznawaniu świata - wylicza cechy przyrodnika -klasyfikuje przyrząd do obserwowanego -określa cechy ożywionych elementów przyrody -wskazuje w najbliższym otoczeniu przykłady wytworów działalności człowieka -zestawia ilość i rodzaj informacji uzyskiwanych za pomocą zmysłów -uzasadnia rolę obserwacji w poznawaniu przyrody - wymienia etapy doświadczenia -planuje miejsca obserwacji -wymienia przykłady powiązań przyrody nieożywionej i ożywionej -klasyfikuje elementy na ożywione i nieożywione składniki przyrody oraz wytwory działalności człowieka -na podstawie obserwacji podejmuje próbę przewidzenia niektórych sytuacji i zjawisk (np. dotyczących pogody) -charakteryzuje, czym jest doświadczenie -planuje obserwacje obiektu lub organizmu -uzasadnia w jaki sposób zmiana jednego elementu przyrody może wpłynąć na pozostałe elementy -przeprowadza wybrane doświadczenie z zapisem wyników obserwacji -wyjaśnia, dlaczego do niektórych doświadczeń należy używać dwóch zestawów
konieczne przyrodnika. 5.a.Określamy kierunki geograficzne. 5.b.Określamy kierunki geograficznelekcja w terenie. obserwacji w terenie -dokonuje obserwacji za pomocą lupy lub lornetki -notuje 2 3 informacje Dotyczące obserwowanych obiektów -nazywa wskazane przez nauczyciela główne kierunki geograficzne -wyznacza kierunki geograficzne za pomocą kompasu -ilustruje różę głównych kierunków geograficznych obiektu (C); -proponuje przyrządy, jakie należy przygotować do prowadzenia obserwacji w terenie - określa cechy obserwowanych obiektów -wymienia nazwy głównych kierunków geograficznych -posługuje się instrukcją i wyznacza kierunki geograficzne za pomocą gnomonu -wymienia nazwy pośrednich kierunków geograficznych -rysuje różę głównych i pośrednich kierunków geograficznych -dobiera przyrząd do obserwowanego obiektu -wyjaśnia, co to jest widnokrąg -omawia budowę kompasu -charakteryzuje sposób wyznaczania kierunków geograficznych za pomocą gnomonu -wyznacza kierunki geograficzne, stosując poznane wcześniej sposoby w terenie -uzasadnia zamierzenie planowanej obserwacji -wymienia przykłady wykorzystania w życiu umiejętności wyznaczania kierunków geograficznych -porównuje precyzję wyznaczania kierunków geograficznych za pomocą kompasu i gnomonu -określa sposoby wyznaczania kierunku północnego na podstawie obserwacji obiektów przyrodniczych i wytworów człowieka(c) innych przyrządów służących do prowadzenia obserwacji (odległych obiektów, głębin) -wymienia historyczne i współczesne przykłady praktycznego wykorzystania umiejętności wyznaczania kierunków geograficznych -odszukuje ukryty obiekt, poruszając się według instrukcji podanej przez nauczyciela 2
konieczne 6.Podsumowanie 7.Sprawdzian Podsumowanie wiadomości i umiejętności z działu 1. "Odkrywamy tajemnice warsztatu przyrodnika" Sprawdzian wiadomości i umiejętności z działu 1. "Odkrywamy tajemnice warsztatu przyrodnika" Dział 2. Odkrywamy tajemnice zjawisk przyrodniczych 8.Substancje wokół nas. 9.Poznajemy stany skupienia wody. -wymienia stany skupienia wody w przyrodzie -wylicza przykłady występowania wody w różnych stanach skupienia -odczytuje wskazania termometru -podaje warunki krzepnięcia wody -wymienia nazwy przemian stanów skupienia wody -przyporządkowuje stany skupienia wody do właściwych przedziałów -uzasadnia jak temperatura wpływa na ciała stałe -na podstawie doświadczenia z instrukcją wyjaśnia dlaczego ciecze nie mają własnego kształtu oraz wyjaśnia rozszerzalność cieplną gazów -omawia budowę termometru -wyjaśnia pojęcia: parowanie i skraplanie wody - zapisuje temperaturę dodatnią i ujemną -formułuje wnioski do przeprowadzonych doświadczeń -wyjaśnia zasady działania termometru -przeprowadza doświadczenie wykazujące zmianę objętości wody podczas krzepnięcia -przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ -dokumentuje doświadczenia według poznanego schematu -formułuje wnioski z przeprowadzonych doświadczeń - ilustruje schemat przedstawiający zmiany stanu skupienia wody -ocenia zależność wpływu temperatury na ciała stałe, ciecze i gazy -wyjaśnia, popierając przykładami, zjawiska sublimacji i resublimacji - uzasadnia, że obieg wody w przyrodzie pozwala zachować jej stałą ilość na Ziemi -omawia obieg wody w przyrodzie 3
konieczne 10.Składniki pogody. 11.a.Obserwujemy pogodę. 11.b. Obserwacja i pomiar temperaturowych -wlicza składniki pogody -rozpoznaje rodzaje opadów -przyporządkowuje nazwy 3 przyrządów do rodzajów obserwacji meteorologicznych -odczytuje symbole umieszczone na mapie pogody -prowadzi kalendarz pogody na podstawie obserwacji wybranych -na podstawie obserwacji określa stopień zachmurzenia nieba -podaje nazwy osadów atmosferycznych -podaje jednostki, w których wyraża się składniki pogody -przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność powietrza -podaje nazwę jednostki pomiaru ciśnienia -przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność ciśnienia atmosferycznego -podaje nazwę jednostki, w której temperatury na proces topnienia -obserwuje i nazywa zjawiska atmosferyczne występujące w Polsce -charakteryzuje zmiany temperatury powietrza w ciągu roku -omawia sposób powstawania chmur -rozróżnia rodzaje osadów atmosferycznych -podaje przyrządy służące do obserwacji meteorologicznych -omawia budowę wiatromierza możliwą prognozę pogody na dzień następny dla swojej miejscowości -analizuje wpływ zmian temperatury powietrza na życie organizmów żywych -wykazuje związek pomiędzy porą roku a występowaniem określonego rodzaju osadów -rozpoznaje rodzaje chmur -wyjaśnia, jak powstaje wiatr -na podstawie obserwacji określa kierunek wiatru -wykazuje związek rodzajów chmur z możliwością wystąpienia opadów -wyjaśnia różnice między opadami a osadami atmosferycznymi informację na temat rodzajów wiatru -omawia związek zmian ciśnienia atmosferycznego z aktywnością Psychofizyczną człowieka 4
konieczne składników pogody lekcja w terenie. 12."Wędrówka" Słońca po niebie. składników pogody -wyjaśnia terminy: wschód Słońca, zachód Słońca -wymienia daty rozpoczęcia kalendarzowych pór roku -podaje po 3 przykłady zmian zachodzących w przyrodzie w porach roku -proponuje sposoby opieki nad zwierzętami w okresie zimy wyraża się prędkość wiatru -omawia sposób pomiaru ilości opadów -na podstawie instrukcji buduje wiatromierz -dokonuje pomiaru składników pogody prowadzi kalendarz pogody -omawia pozorną wędrówkę Słońca nad widnokręgiem -wskazuje zależności między wysokością Słońca a długością cienia -wyjaśnia pojęcia: równonoc jesienna, równonoc wiosenna, przesilenie letnie, przesilenie zimowe -omawia cechy pogody w porach roku -wyjaśnia zmiany temperatury powietrza w ciągu dnia -wyjaśnia, czym są górowanie Słońca i południe słoneczne -omawia zmiany w pozornej wędrówce Słońca nad widnokręgiem w porach roku -omawia zmiany długości cienia w ciągu dnia -porównuje wysokość Słońca nad widnokręgiem oraz długość cienia w porach roku 13.Podsumowanie Podsumowanie wiadomości i umiejętności z działu 2, "Odkrywamy tajemnice zjawisk przyrodniczych " 14.Sprawdzian Sprawdzian wiadomości i umiejętności z działu 2. " Odkrywamy tajemnice zjawisk przyrodniczych " -wymienia przykłady praktycznego wykorzystania wiadomości dotyczących zmian temperatury i długości cienia w ciągu dnia 5
konieczne Dział 3. Poznajemy świat organizmów 15.Poznajemy budowę i czynności życiowe organizmów. 16. Jak odżywiają się rośliny i dla jakich organizmów są pożywieniem? 17.W jaki sposób organizmy cudzożywne zdobywają pokarm? -wyjaśnia terminy: organizm jednokomórkowy, organizm wielokomórkowy -odróżnia organizmy jednokomórkowe od wielokomórkowych -charakteryzuje dwie wybrane czynności życiowe organizmów -klasyfikuje podane organizmy do grup troficznych (samożywne, cudzożywne) organizmów cudzożywnych -podaje przedstawicieli mięsożerców żyjących w Polsce -wymienia przedstawicieli -podaje charakterystyczne cechy organizmów -wymienia czynności życiowe organizmów -klasyfikuje organizmy na samożywne i cudzożywne -wymienia przykłady organizmów roślinożernych -klasyfikuje mięsożerców na drapieżniki i padlinożerców -opisuje, na czym -omawia hierarchiczną budowę organizmów wielokomórkowych -analizuje czynności życiowe organizmów -charakteryzuje cechy rozmnażania płciowego i bezpłciowego -wyjaśnia terminy: organizm samożywny, organizm cudzożywny -wymienia cechy charakterystyczne roślinożerców zwierząt odżywiających się szczątkami glebowymi -wymienia -wymienia przykłady różnych sposobów wykonywania tych samych czynności przez organizmy (np. ruch, wzrost) -porównuje rozmnażanie płciowe i bezpłciowe -wyjaśnia sposób wytwarzania pokarmu przez rośliny -określa rolę zwierząt odżywiających się szczątkami glebowymi -wyjaśnia znaczenie najmniejszych i największych organizmów zamieszkujących Ziemię pasożytnictwa w świecie roślin pasożytnictwa w świecie bakterii, grzybów, protistów 6
konieczne 18.Zależności pokarmowe między organizmami. 19.Rośliny i zwierzęta wokół nas. wszystkożerców -przedstawia, na podstawie ilustracji, charakterystyczne cechy drapieżników -układa łańcuch pokarmowy z podanych organizmów -wymienia rośliny doniczkowe uprawiane w domu -dzieli rośliny na drzewa, krzewy i rośliny zielne zwierząt hodowanych przez człowieka -przedstawia wymagania zwierzęcia hodowanego w domu lub w pracowni przyrodniczej -opowiada o polega wszystkożerność -opisuje, czym są zależności pokarmowe -podaje nazwy ogniw łańcucha pokarmowego -tłumaczy dlaczego decyzja o hodowli zwierzęcia powinna być dokładnie przemyślana -przedstawia zasady opieki nad zwierzętami przedstawicieli pasożytów -omawia nazwy ogniw łańcucha pokarmowego -wyjaśnia pojęcie sieci pokarmowej -rozpoznaje wybrane rośliny doniczkowe -wyjaśnia, jaką rolę ma znajomość wymagań życiowych uprawianych roślin -podaje cel hodowli zwierząt -wyjaśnia, dlaczego nie wszystkie zwierzęta możemy hodować w domu pasożytnictwa -argumentuje, że rośliny nie mogłyby istnieć bez obecności zwierząt (D) -wymienia kilka powodów, dla których uprawiamy rośliny -przedstawia apel do osób mających zamiar hodować zwierzęta lub podarować je w prezencie -jak pomóc zwierzętom żyjącym w mieście -wylicza przykłady obrony przed wrogami w świecie roślin i zwierząt -uzasadnia, że zniszczenie jednego elementu przyrody może doprowadzić do wyginięcia innych -przedstawia jedną egzotyczną roślinę i omawia jej wymagania życiowe ciekawostki i dodatkowe informacje na temat zwierząt 7
konieczne 20.Podsumowanie 21.Sprawdzian hodowanym zwierzęciu Podsumowanie wiadomości i umiejętności z działu 3. "Poznajemy świat organizmów" Sprawdzian wiadomości i umiejętności z działu 3. "Poznajemy świat organizmów" Dział 4. Odkrywamy tajemnice ciała człowieka 22.Składniki pokarmu. 23.Trawienie i wchłanianie pokarmu. -klasyfikuje pożywienie ze względu na pochodzenie -wymienia przykłady produktów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego -przedstawia rolę wody dla organizmu -pokazuje na modelu położenie narządów przewodu pokarmowego -wyjaśnia, dlaczego należy dokładnie żuć pokarm -przedstawia składniki pokarmowe produktów zawierających duże ilości białek, cukrów, tłuszczów -wymienia narządy budujące przewód pokarmowy -omawia znaczenie układu pokarmowego -przedstawia zasady higieny układu -omawia znaczenie składników pokarmowych w organizmie -wylicza produkty zawierające sole mineralne -opisuje ścieżkę pokarmu w organizmie -omawia, co dzieje się z pokarmem po zakończeniu trawienia -przedstawia rolę witamin -prezentuje skutki niedoboru i nadmiernego spożycia składników pokarmowych -wymienia wybrane objawy niedoboru jednej z poznanych witamin -przedstawia znaczenie enzymów trawiennych -wskazuje narządy, w których zachodzi mechaniczne i chemiczne przekształcanie -przedstawia krótkie sztucznych barwników, aromatów identycznych z naturalnymi, konserwantów znajdujących się w żywności -omawia rolę narządów wspomagających trawienie -wymienia czynniki, które mogą szkodliwie wpłynąć na funkcjonowanie wątroby lub trzustki 8
konieczne 24.Układ krwionośny. 25.Układ oddechowy. 26.Układ ruchu. -omawia konieczność mycia rąk przed każdym posiłkiem -wskazuje na schemacie serce i naczynia krwionośne -mierzy puls -liczy ilość uderzeń serca na minutę -pokazuje na modelu położenie narządów budujących układ oddechowy -wymienia zasady higieny układu oddechowego -przedstawia na modelu lub planszy elementy szkieletu -wyjaśnia termin stawy pokarmowego pokarmu (B) -omawia funkcje serca i naczyń krwionośnych -wyjaśnia rolę układu krwionośnego w transporcie substancji w organizmie -podaje narządy budujące drogi oddechowe -przedstawia znaczenie układu oddechowego -omawia zmiany w wyglądzie części piersiowej tułowia podczas wdechu i wydechu -wylicza elementy budujące układ ruchu -podaje nazwy głównych elementów -opisuje funkcje układu krwionośnego -wyjaśnia, czym jest tętno -proponuje zestaw prostych ćwiczeń poprawiających funkcjonowanie układu krwionośnego -przedstawia cel wymiany gazowej -omawia budowę płuc -rozróżnia rodzaje połączeń kości -nazywa główne stawy organizmu człowieka -omawia, jak należy dbać o układ krwionośny produktów żywnościowych korzystnie wpływających na pracę układu krwionośnego -opisuje wymianę gazową zachodzącą w płucach -wskazuje kości o różnych kształtach -analizuje pracę mięśni szkieletowych grup krwi lub chorób krwi -przedstawia znaczenie składników krwi -porównuje wielkość płuca lewego i prawego oraz wyjaśnia przyczynę różnicy -wyjaśnia, dlaczego w okresie szkolnym powinno się szczególnie dbać o prawidłową postawę 9
konieczne 27.Jak organizm odbiera informacje z otoczenia? Narząd wzroku. 28.Jak organizm odbiera informacje z otoczenia? Narządy: węchu, smaku, słuchu i dotyku. 29.Układ rozrodczy. -opisuje 2 zasady higieny układu ruchu -przedstawia narządy zmysłów -na planszy lub modelu wskazuje elementy oka służące jego ochronie przed zanieczyszczeniami: brwi, powieki, rzęsy -przedstawia znaczenie ucha -wymienia zadania narządów smaku i powonienia -przedstawia rodzaje smaków -klasyfikuje podane cechy budowy zewnętrznej do sylwetki kobiety lub mężczyzny -wskazuje na planszy położenie narządów szkieletu - wymienia 3 funkcje szkieletu -przedstawia zasady higieny układu ruchu (B) -omawia znaczenie narządów zmysłów -nazywa elementy budowy oka, służące do jego ochrony -wskazuje na planszy małżowinę uszną, przewód słuchowy i błonę bębenkową -opisuje rolę skóry jako narządu zmysłu -wymienia zasady higieny oczu i uszu -wymienia narządy tworzące żeński i męski układ rozrodczy -określa funkcje układu rozrodczego -omawia zasady higieny układu rozrodczego -wskazuje na planszy elementy budowy oka -przedstawia funkcje mózgu -wskazuje na planszy pozostałe elementy wnętrza ucha -omawia drogę informacji dźwiękowych -wskazuje różnice w budowie ciała kobiety i mężczyzny -omawia funkcje narządów układu rozrodczego -wymienia narządy budujące układ nerwowy -wyjaśnia rolę układu nerwowego w odbieraniu informacji z otoczenia -uzasadnia rolę układu nerwowego w koordynacji pracy wszystkich narządów zmysłów -omawia przyczyny różnic w budowie układu rozrodczego żeńskiego i męskiego skutków uszkodzenia układu nerwowego wad wzroku lub słuchu -przedstawia roli kobiet i mężczyzn w rodzinie i społeczeństwie na przestrzeni kilku pokoleń 10
konieczne 30.Dojrzewanieczas wielkich zmian. 31.Podsumowanie 32.Sprawdzian układu rozrodczego -wymienia przykłady -wymienia zmiany -charakteryzuje okres -omawia zmiany zmian w organizmie fizyczne zachodzące w wieku dojrzewania zachodzące w okresie świadczących o okresie dojrzewania u dojrzewania rozpoczęciu okresu dziewcząt i chłopców dojrzewania u własnej płci Podsumowanie wiadomości i umiejętności z działu 4. "Odkrywamy tajemnice ciała człowieka" Sprawdzian wiadomości i umiejętności z działu 4. "Odkrywamy tajemnice ciała człowieka" Dział 5. Odkrywamy tajemnice zdrowia -wykonuje oś czasu przedstawiającą okresy życia człowieka 33.Zdrowy styl życia. -dokonuje analizy przykładowego planu dnia -wymienia formy wypoczynku aktywnego form wypoczynku biernego -omawia sposób mycia zębów -analizuje zasady zdrowego stylu życia (B) -wyjaśnia znaczenie codziennego planowania czynności -planuje wypoczynek dostosowany do codziennych czynności -wyjaśnia, dlaczego należy dbać o higienę ciała -opisuje sposób -wyjaśnia pojęcie zdrowego stylu życia -planuje własny plan dnia -wyjaśnia znaczenie stosowania różnorodnych form wypoczynku -wyjaśnia znaczenie higieny jamy ustnej -argumentuje, że elementem zdrowego stylu życia jest planowanie codziennych czynności -omawia na czym polega higiena osobista -proponuje formy wypoczynku dla swoich bliskich 11
konieczne 34.Choroby, którymi można się zarazić. 35.Jak radzić sobie w niebezpiecznych sytuacjach? -podaje drogi wnikania do organizmu człowieka drobnoustrojów chorobotwórczych -odczytuje informacje umieszczane na opakowaniach żywności -wymienia pasożyty wewnętrzne człowieka -wymienia sposoby zapobiegania zarażeniu się wybranym pasożytem wewnętrznym -wylicza pasożyty zewnętrzne -opisuje dlaczego zranienia powinny zostać zdezynfekowane (B) -wymienia numery telefonów alarmowych -wymienia zasady pielęgnacji paznokci -opisuje przyczyny chorób zakaźnych -omawia przyczyny zatruć -opisuje zachowania zwierzęcia, które sugerują że jest ono chore na wściekliznę -rozpoznaje kleszcze -omawia sposoby zapobiegania zarażeniu się pasożytami wewnętrznymi -opisuje sytuacje sprzyjające zarażeniom pasożytami zewnętrznymi -omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku skaleczeń i oparzeń -wymienia zasady pielęgnacji ozdobnych roślin trujących i silnie drażniących -wymienia sposoby zapobiegania zatruciom pokarmowym -wymienia zasady przechowywania żywności -definiuje pojęcie pasożyty wewnętrzne,,,pasożyty zewnętrzne" -wymienia przykłady pasożytów zewnętrznych -przedstawia zasady zapobiegania chorobom przenoszonym przez zwierzęta domowe -odczytuje symbole umieszczane na opakowaniach substancji niebezpiecznych -omawia zagrożenia ze strony owadów i roślin -opisuje objawy chorób zakaźnych -wymienia sposoby postępowania w przypadku chorób zakaźnych -podaje drobnoustroje mogące wniknąć do organizmu przez uszkodzoną skórę -klasyfikuje pasożyty na zewnętrzne i wewnętrzne oraz podaje przykłady -opisuje objawy mogące świadczyć o obecności pasożyta wewnętrznego -demonstruje właściwy sposób zakładania opatrunków -przedstawia zasady postępowania w przypadku zatruć środkami chemicznymi -uzasadnia rolę działania szczepionek objawów boreliozy i sposobów postępowania w przypadku zachorowania -wykonuje plakat jak unikać niebezpiecznych sytuacji w domu 12
konieczne 36.Uzależnienia. 37.Podsumowanie 38.Sprawdzian bezpiecznego korzystania z domowych urządzeń elektrycznych -podaje dwa przykłady szkodliwego wpływu dymu tytoniowego i alkoholu na organizm człowieka -prezentuje właściwe zachowanie asertywne w wybranej sytuacji -wymienia przykłady wypadków, które mogą się zdarzyć na wsi -wymienia przykłady substancji, które mogą uzależniać sytuacji, w których należy zachować się asertywnie -opisuje znaczenie palenia biernego -wymienia skutki przyjmowania narkotyków -wyjaśnia pojęcie asertywności Podsumowanie wiadomości i umiejętności z działu 5. "Odkrywamy tajemnice zdrowia" Sprawdzian wiadomości i umiejętności z działu 5. "Odkrywamy tajemnice zdrowia" Dział 6. Poznajemy krajobrazy -charakteryzuje rodzaje zagrożeń występujących poza domem -wyjaśnia pojęcie uzależnienia -wymienia substancje znajdujące się w dymie papierosowym -argumentuje konieczność zachowań asertywnych -przedstawia pomocy osobom uzależnionym 39.Co pokazujemy na planach? 40.Jak czytamy plany i mapy? -definiuje pojęcie planu A), -przedstawia przedmioty i obiekty na planie -wymienia rodzaje map -odczytuje informacje zapisane w legendzie planu (C) -poprawnie odczytuje skalę liczbową -wyjaśnia termin legenda -określa przeznaczenie różnych rodzajów map -rysuje plan biurka w zeszycie -opisuje słowami fragment terenu przedstawiony na planie zbiór -analizuje plany niewielkich obszarów Ziemi -porównuje dokładność rodzajów map -odszukuje na mapie wskazane obiekty -rysuje szkic okolicy szkoły -rysuje fragment drogi do szkoły używając właściwych znaków topograficznych 13
konieczne 41.a.Jak się orientować w terenie? 41.b.Jak się orientować w terenie?- lekcja w terenie 42.Co to jest krajobraz? 43.Ukształtowanie terenu. -wskazuje kierunki geograficzne na mapie -definiuje pojęcie "krajobrazu" -rozpoznaje składniki przyrody ożywionej i nieożywionej w najbliższej okolicy szkoły -rozpoznaje rodzaje form terenu -dobiera rodzaj mapy do określonego zadania -rozpoznaje obiekty przedstawione na planie za pomocą znaków topograficznych (C) -określa położenie innych obiektów na mapie w stosunku do podanego obiektu -wymienia elementy krajobrazu naturalnego i antropogenicznego -wskazuje w terenie składniki środowiska antropogenicznego w najbliższej okolicy -wymienia wypukłe i wklęsłe formy terenu -rozpoznaje główne formy ukształtowania znaków topograficznych dla najbliższej okolicy -wyjaśnia, na czym polega orientowanie mapy -orientuje mapę za pomocą kompasu -określa zmiany w krajobrazie w najbliższej okolicy -charakteryzuje rodzaje krajobrazu naturalnego i kulturowego -omawia elementy wzniesienia, doliny rzecznej oraz równiny -orientuje mapę za pomocą obiektów w terenie -charakteryzuje rodzaje krajobrazów kulturowych -wykonuje model wzniesienia i doliny -dostosowuje sposób orientowania mapy do otaczającego terenu -rozpoznaje w terenie i nazywa składniki środowiska -tworzy model pagórka i doliny rzecznej oraz wskazuje ich elementy 14
konieczne 44.Czy wszystkie skały są twarde? 45.Wody słodkie i wody słone. 46.Krajobraz wczoraj i dziś. -na podstawie obserwacji wymienia 2 cechy charakteryzujące skały: lite, zwięzłe i luźne -przyporządkowuje podane skały (1 2) do grup -wskazuje na mapie lądy oraz morza i oceany wód słonych -podaje definicje krajobrazu kulturowego powierzchni w najbliższej okolicy -podaje nazwy grup skał rodzajów skał wód słodkich (w tym wód powierzchniowych) i wód słonych -wyjaśnia, jak powstają rzeki -wskazuje różnice między oceanem a morzem -opisuje zmiany w krajobrazie kulturowym wywołane działalnością człowieka -opisuje dawny krajobraz najbliższej okolicy np. na podstawie zdjęć -omawia budowę skał -opisuje budowę skał litych, zwięzłych i luźnych -wyjaśnia terminy: wody słodkie, wody słone -charakteryzuje wody powierzchniowe -omawia warunki niezbędne do powstania jeziora -opisuje pochodzenie nazw miejscowości -ocenia zmiany zagospodarowania terenu wpływające na wygląd krajobrazu najbliższej okolicy -opisuje skały występujące w najbliższej okolicy -charakteryzuje wody słodkie występujące na Ziemi -omawia, jak powstają bagna (B) -charakteryzuje współczesny obraz najbliższej okolicy -wyjaśnia pochodzenie własnej miejscowości kolekcję skał z najbliższej okolicy wraz z ich opisem -wyszukuje i prezentuje informacje typu naj (najdłuższa rzeka, największe jezioro, największa głębia oceaniczna) -ocenia krajobraz pod względem jego piękna oraz dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego małej ojczyzny 47.Obszary i -rozpoznaje obszary -podaje sposoby -wymienia obiekty i -opisuje zasady -uzasadnia potrzebę 15
konieczne obiekty chronione. 48.Podsumowanie 49.Sprawdzian cennych przyrodniczo ochrony obszarów cennych przyrodniczo -definiuje pojęcia ochrona całkowita i częściowa obszary chronione w Polsce Podsumowanie wiadomości i umiejętności z działu 6. "Poznajemy krajobrazy " Sprawdzian wiadomości i umiejętności z działu 6. "Poznajemy krajobrazy" Dział 7. Odkrywamy tajemnice życia w wodzie i na lądzie zachowania na obszarze chronionym -wskazuje miejsca występowania obszarów chronionych, pomników przyrody, obiektów zabytkowych w najbliższej okolicy ochrony obszarów i obiektów chronionych 50.Warunki życia w wodzie. -podaje przystosowania wybranych zwierząt, np. ryb, delfinów, do życia w wodzie -rysuje liście roślin wodnych, np. wywłócznika -opisuje warunki życia w wodzie - omawia przystosowania roślin do życia w wodzie -tłumaczy co to jest plankton -wylicza cechy budowy zwierząt wodnych ułatwiające pokonywanie oporu wody zwierząt unoszonych przez prąd wody, pływających, przytwierdzonych pod wodą i żyjących na dnie -omawia, popierając przykładami, wpływ ruchu wody na aktywność ruchową organizmów przystosowań organizmów wodnych (np. żaby) do przetrwania zimy 16
konieczne 51.Z biegiem rzeki. -wymienia elementy rzeki 52.Życie w jeziorze. -opisuje, np. na schematycznym rysunku, nazwy stref życia w jeziorze -odczytuje z ilustracji nazwy 2 3 organizmów żyjących w strefach jeziora -uzupełnia brakujące nazwy organizmów tworzących łańcuch pokarmowy w jeziorze ryb żyjących w strefie przybrzeżnej jeziora innych zwierząt żyjących w strefie -charakteryzuje bieg górny, bieg środkowy, bieg dolny -podaje nazwy stref życia w jeziorze -z podanych organizmów układa łańcuch pokarmowy w jeziorze -omawia warunki panujące w strefie przybrzeżnej jeziora roślin strefy przybrzeżnej jeziora -podaje nazwy organizmów tworzących plankton -podaje nazwy zwierząt żyjących w strefie toni wodnej lub strefie wód głębokich jeziora -opisuje przystosowania organizmów do życia w odcinkach rzeki -omawia warunki życia w jeziorze w zależności od pory roku -wymienia czynniki warunkujące życie w strefach jeziora -charakteryzuje roślinność strefy przybrzeżnej jeziora -omawia warunki panujące w strefie otwartej toni wodnej jeziora -wyjaśnia, dlaczego w strefie wód głębokich jeziora nie występują rośliny -wymienia organizmy charakterystyczne dla biegów rzeki -rozróżnia wody stojące i płynące, podaje ich nazwy oraz wskazuje naturalne i sztuczne zbiorniki wodne -wyjaśnia wpływ mieszania się wód jeziora na życie organizmów wodnych -wyjaśnia, dlaczego w strefie przybrzeżnej jeziora występuje bogactwo organizmów żywych -charakteryzuje zależności pokarmowe występujące w strefie otwartej toni wodnej jeziora -omawia sposób odżywiania się małży -rozpoznaje organizmy żyjące w wodzie krótki opis najbliższego jeziora 17
konieczne 53.Warunki życia na lądzie. 54.a.Budowa lasu. 54.b.Budowa lasulekcja w terenie. przybrzeżnej jeziora -wymienia po 1 przykładzie zwierząt żyjących w strefie toni wodnej i strefie wód głębokich jeziora -omawia przystosowania zwierząt do zmian temperatury -na planszy dydaktycznej lub ilustracji wskazuje warstwy lasu -wymienia po dwa gatunki organizmów żyjących w jednej lub dwóch wybranych warstwach lasu -omawia rolę korzeni roślin lądowych -wskazuje przystosowania roślin do ochrony przed niekorzystną temperaturą -podaje nazwy warstw lasu -omawia zasady zachowania się w lesie -wymienia nazwy przykładowych organizmów żyjących w warstwach lasu -charakteryzuje przystosowania roślin zabezpieczające przed utratą wody -wymienia przykłady przystosowań chroniących zwierzęta przed działaniem wiatru -opisuje sposoby wymiany gazowej u zwierząt lądowych -omawia znaczenie lasu -omawia wymagania środowiskowe wybranych gatunków zwierząt żyjących w warstwach lasu -omawia przykładowe sposoby ograniczania strat wody przez zwierzęta -omawia rolę wiatru w życiu roślin -charakteryzuje wymianę gazową u roślin -charakteryzuje poszczególne warstwy lasu, uwzględniając czynniki abiotyczne oraz rośliny i zwierzęta żyjących w tych warstwach przystosowań 2 3 gatunków zwierząt lub roślin do życia w ekstremalnych informacje o życiu wybranych organizmów leśnych (innych, niż omawiane na ) z uwzględnieniem ich przystosowań do życia w danej warstwie lasu 18
konieczne 55.Różne rodzaje lasów. 56.Na łące. 57.Na polu uprawnym. -podaje po dwa przykłady drzew iglastych i liściastych -rozpoznaje dwa drzewa iglaste i dwa liściaste -opisuje wygląd łąki (uwzględnia występowanie traw, drobnych zwierząt) -podaje dwa przykłady znaczenia łąki -wyjaśnia, dlaczego nie wolno wypalać traw -podaje nazwy zbóż uprawianych na polach -podaje charakterystyczne cechy igieł -porównuje wygląd igieł sosny i świerka -wymienia cechy budowy roślin iglastych ułatwiające ich rozpoznawanie, np. kształt i liczba igieł, kształt i wielkość szyszek -wymienia cechy ułatwiające rozpoznawanie drzew liściastych -wymienia cechy łąki -wymienia zwierzęta mieszkające na łące i żerujące na niej -w formie łańcucha pokarmowego przedstawia proste zależności pokarmowe między organizmami żyjącymi na łące -omawia sposoby wykorzystywania roślin -porównuje drzewa liściaste z iglastymi -rozpoznaje rosnące w Polsce rośliny iglaste -rozpoznaje przynajmniej sześć gatunków drzew liściastych -wymienia typy lasów rosnących w Polsce -przedstawia zmiany zachodzące na łące w różnych porach roku -rozpoznaje pięć gatunków roślin występujących na łące -wyjaśnia, które zboża należą do ozimych, a -przyporządkowuje rodzaj lasu do typu gleby, na której rośnie drzew rosnących w typach lasów -przyporządkowuje nazwy gatunków roślin do charakterystycznych barw łąki -uzasadnia, że łąka jest środowiskiem życia wielu zwierząt innych upraw niż zboża, roślin iglastych pochodzących z innych regionów świata, uprawianych w ogrodach -wykonuje zielnik roślin łąkowych -wyjaśnia, czym jest walka biologiczna 19
konieczne 58.Podsumowanie 59.Sprawdzian warzyw uprawianych na polach -wymienia dwa szkodniki upraw polowych -uzupełnia brakujące ogniwa w łańcuchach pokarmowych organizmów żyjących na polu zbożowych które do jarych wykorzystywania uprawianych warzyw -wymienia sprzymierzeńców człowieka w walce ze szkodnikami upraw polowych warzywa, drzewa i krzewy owocowe, wskazując sposoby ich wykorzystywania -przedstawia zależności występujące na polu w formie łańcuchów pokarmowych Podsumowanie wiadomości i umiejętności z działu 7. "Odkrywamy tajemnice życia w wodzie i na lądzie" Sprawdzian wiadomości i umiejętności z działu 7. "Odkrywamy tajemnice życia w wodzie i na lądzie" korzyści i zagrożeń wynikających ze stosowania chemicznych środków zwalczających szkodniki 20