Zwizki organiczne zwizki pochodzenia antropogenicznego Zwizki chloroorganiczne alifatyczne aromatyczne Freony Halony Chlorofenole - w tym PCP pentachlorofenol (rodek grzybobójczy, impregnacja drewna ) WWA wielopiercieniowe wglowodory aromatyczne Pestycydy, w tym chloroorganiczne Substancje powierzchniowo czynne surfaktanty Polimery tworzywa sztuczne PP, PE, PCW, PET JNITY ywice jonowymienne Syntetyczne membrany półprzepuszczalne
PPS - Persistent rganics Pollutants TZ - Trwałe zanieczyszczenia organiczne wysoce toksyczne trwałe zalegaj w rodowisku ulegaj przenoszeniu na znaczne odległoci kumuluj si w tkance tłuszczowej pestycydy CCL 3 DDT Dieldrin H H C 2 CH 2 H H Pestycydy Insektycydy owadobójcze Herbicydy chwastobójcze Fungicydy grzybobójcze Defolianty usuwaj licie Konwencja Sztokholmka, 22.05.2001 - lista 12 najgroniejszych PPs Proponowane działania minimalizacja, - monitoring 9 pestycydów: aldrin, chlordane, DDT, dieldrin, endrin, heptachlor, HCB (heksachlorobenzen), mirex, toksafen 2 substancje przemysłowe : HCB (take pestycyd) PCBs (polichlorowane bifenyle) rodzina 2 rodziny zwizków niepodanych : PCDDs polichlorowane dibenzo-p- dioksyny PCDFs polichlorowane dibenzofurany czsto oznaczane jako: PCDD/Fs
PCB polichlorowane bifenyle 4 3 2 1 5 6 1, 2, 3, 4, 6, 5, m n Wykorzystanie - Kondensatory polichlorowane dibenzo- p-dioksyny (PCDDs) polichlorowane dibenzofurany (PCDFs 2 1 9 8 2 1 9 8 3 4 6 7 3 4 6 7 210 kongenerów PCDD/Fs (75 dioksyn i 135 furanów) wszystkie znalezione w rodowisku kongener ta sama struktura (rdze) czsteczki róna ilo i rozmieszczenie podstawników nigdy nie produkowane komercyjnie brak zastosowania niebiodegradowalne, kumulowane w łacuchu troficznym zblione właciwoci fizyko-chemiczne słabo rozpuszczalne w wodzie dobrze w tłuszczach
2,3,7,8-TCDD (tetrachloro dibenzo-p-dioksyna) 2,3,7,8-TCDF (tetrachloro dibenzofuran) powstaj jako niepodane produkty uboczne w reakcjach termicznych w reakcjach chemicznych w reakcjach fotochemicznych w reakcjach enzymatycznych niebiodegradowalne kumulowane w łacuchu troficznym kady kongener o minimum 4 atomach chloru w pozycjach 2,3,7,8 przyporzdkowany współczynnik toksycznoci TE Lp. Kongener I-TEF WH-TEF (1998) WH-TEF (2005) 1. 2,3,7,8-TCDD 1,0 1,0 1,0 2. 1,2,3,7,8-PeCDD 0,5 1,0 1.0 3. 1,2,3,4,7,8-HxCDD 0,1 0,1 0,1 4. 1,2,3,6,7,8-HxCDD 0,1 0,1 0,1 5. 1,2,3,7,8,9-HxCDD 0,1 0,1 0,1 6. 1,2,3,4,6,7,8-HpCDD 0,01 0,01 0,001 7. CDD 0,001 0,0001 0,0003 8. 2,3,7,8-TCDF 0,1 0,1 0,05 9. 1,2,3,7,8-PeCDF 0,05 0,05 0,03 10. 2,3,4,7,8-PeCDF 0,5 0,5 0,3 11. 1,2,3,4,7,8-HxCDF 0,1 0,1 0,1 12. 1,2,3,6,7,8-HxCDF 0,1 0,1 0,1 13. 1,2,3,7,8,9-HxCDF 0,1 0,1 0,1 14. 2,3,4,6,7,8,-HxCDF 0,1 0,1 0,1 15. 1,2,3,4,6,7,8-HpCDF 0,01 0,01 0,01 16. 1,2,3,4,7,8,9-HpCDF 0,01 0,01 0,01 17. CDF 0,001 0,0001 0,0003
17 kongenerów - uznanych za najbardziej niebezpieczne a oznaczanych w próbkach wyniki podawane sumarycznie jako WH-TEQ (do 1998 roku jako I-TEQ) TEQ = Σ c i TEF i Roczna emisja PCDD/Fs do atmosfery (g TEQ/rok) Proces USA (1995) UE (1999) Spalarnie odpadów komunalnych 1250 1437 Spalarnie odpadów niebezpiecznych 5,8 37,2 Spalarnie odpadów medycznych 488 815,5 Spalarnie osadów ciekowych 14,8 brak danych Hutnictwo elaza i stali 28 83,4 Hutnictwo metali nieelaznych 271 135,8 Domowe spalanie drewna 62,8 945 Domowe spalanie wgla i brykietów 60,1 40 Domowe spalanie odpadków 628 brak danych Ruch samochodowy 7,9 111 Poary naturalne brak danych 379,9 Krematoria 9,1 16,3 Cementownie 156 20,5 Spalanie synteza ab novo C, H, PCDD/Fs w procesach chemicznych reakcje z prekursorów np. chlorofenoli + H H Wypadek w Seveso PCDD/Fs w reakcjach fotochemicznych reakcje dechlorowania: wyej chlorowane PCDD/Fs niej chlorowane
Normy regulacje Emisja ze spalarni odpadów 0,1 ng TEQ /N m 3 Inne emisje? sady wprowadzane do gleby 100 ng TEQ /kg s.m. 1 8 0 1 6 9, 4 1 9 1 6 0 1 4 0 1 2 0 1 0 0 8 0 6 8, 9 4 3 S p a l a n i e p a l i w w k o t ł o w n i a c h P r o c e s y p r o d u k c y j n e S p a l a n i e o d p a d ó w P r o d u k c j a e n e r g i i 6 0 3 4, 8 0 1 P r o c s y s p a l a n i a w p r z e m y l e T r a n s p o r t d r o g o w y 4 0 1 1, 7 7 3 2 0 4, 4 9 9 0, 9 1 8 0 Emisja w Polsce (gteq) obliczone, nie mierzone
Inne zwizki chloroorganiczne i moliwe interakcje Triclosan 2,4,4-trichloro-2-hydroksydifenylowy eter lub 5-chloro-2-(2,4-dichlorofenoksy) fenol. H rodek antybakteryjny i konserwant stosowanym w wielu produktach konsumpcyjnych, takich jak: pasty do zbów, mydła, dezodoranty, kremy, proszki do prania, oraz inne detergenty. Jego stenie w tych produktach mieci si zazwyczaj w zakresie 0,1 0,3 %. Jest równie dodawany to tworzyw sztucznych, wyrobów włókienniczych, polimerów a take do produktów takich jak obuwie i wyroby plastikowe w celu nadania im właciwoci antybakteryjnych. W Europie wytwarza si do tych celów rocznie około 350 ton triclosanu. Polibromowane etery difenylowe (PBDE) C 12 H 10-x Br x (x=1 10) lub Br x DE zwizki aromatyczne, w których jeden do dziesiciu atomów wodoru został zastpiony atomem/ atomami bromu Br x Br y PBDEs Rys.1. Polibromowane etery difenylowe wzór strukturalny (x+y=1 10). teoretycznie moliwych jest 209 kongenerów od mono do Deda
PBDE - zastosowanie Wykorzystywane (od ponad 30 lat) do zmniejszania łatwopalnoci materiałów z tworzyw sztucznych. ang.,,flame retardants (FRs) pol. retardanty zmniejszenie elongacji pdów u rolin polskie odpowiedniki: - uniepalniacze - substancje/ rodki zmniejszajce palno - substancje/ rodki ograniczajce palno - antypireny Zastosowanie antypirenów nie oznacza, e produkt staje si niepalny. Produkty handlowe s mieszaninami zawierajcymi kongenery PBDE o rónym stopniu zbromowania czsteczki. Na rynku antypirenów dostpne s 3 produkty handlowe na bazie PBDEs Techniczny PeBDE BDE 47, 99,100 Techniczny ktabde - BDE 153, 154, 183 Techniczny DekaBDE BDE 209 PBDEs zaliczane s do antypirenów addytywnych. Zawarto PBDEs w produkcie kocowym moe osign poziomi 5 30 % (wagowo) Ulatniaj si z produktu maleje odporno na zapalenie Zobowizania sygnatariuszy Konwencji Sztokholmskiej: wprowadzenie natychmiastowego i całkowitego zakazu produkcji i stosowania omiu pestycydów: aldryny, chlordanu, dieldryny, endryny, heptachloru, mirexu i toksafenu; ograniczenie stosowania DDT do kontroli organizmów przenoszcych infekcje a przede wszystkim malarii. Celem ostatecznym jest całkowite wycofanie DDT i zastpienia go bezpiecznymi dla rodowiska substancjami; wprowadzenie zakazu produkcji heksachlorobenzenu i polichlorowanych bifenyli i stopniowego wycofywania ich ze stosowania; wycofanie i zniszczenie PCBs w urzdzeniach elektrycznych (transformatorach i kondensatorach) i innych powinno nastpi nie pó niej ni do roku 2025; podjcie natychmiastowych działa na rzecz ograniczenia, a docelowo eliminacji wprowadzania do rodowiska niepodanych produktów ubocznych, jakimi s dioksyny i furany; wprowadzenie zasady ostronoci (ang. precautionary principle), celem zapobieenia wprowadzania do rodowiska niepodanych produktów o cechach trwałych zanieczyszcze organicznych; Pastwa sygnatariusze Konwencji, a zwłaszcza kraje ubosze otrzymały niezbdn pomoc techniczn i finansow, która ma słuy zarówno dla przygotowa inwentaryzacji TZ, zniszczenia nagromadzonych odpadów zawierajcych TZ, jak i stosowania bezpiecznych dla rodowiska produktów oraz procesów przemysłowych.