Cz³owiek a œwiaty wirtualne

Cz³owiek a œwiaty wirtualne

NR 2668

Cz³owiek a œwiaty wirtualne pod redakcj¹ Andrzeja Kiepasa, Marioli Su³kowskiej i Magdaleny Wo³ek Wydawnictwo Uniwersytetu Œl¹skiego Katowice 2009

Redaktor serii: Filozofia Andrzej Kiepas Recenzent Andrzej Papuziñski Publikacja jest dostêpna tak e w wersji internetowej: Œl¹ska Biblioteka Cyfrowa www.sbc.org.pl Redaktor: Barbara Konopka Projektant ok³adki i stron dzia³owych: Paulina Tomaszewska-Ciep³y Redaktor techniczny: Ma³gorzata Pleœniar Korektor: Luiza Prze³o ny Copyright 2009 by Wydawnictwo Uniwersytetu Œl¹skiego Wszelkie prawa zastrze one ISSN 0208-6336 ISBN 978-83-226-1793-9 Wydawca Wydawnictwo Uniwersytetu Œl¹skiego ul. Bankowa 12B, 40-007 Katowice www.wydawnictwo.us.edu.pl e-mail: wydawus@us.edu.pl Wydanie I. Ark. druk. 12,0. Ark. wyd. 14,5. Przekazano do ³amania w listopadzie 2008 r. Podpisano do druku w czerwcu 2009 r. Papier offset. kl III, 90 g Cena 25 z³ Sk³ad i ³amanie: Pracownia Sk³adu Komputerowego Wydawnictwa Uniwersytetu Œl¹skiego Druk i oprawa: EXPOL, P. Rybiñski, J. D¹bek, Spó³ka Jawna ul. Brzeska 4, 87-800 W³oc³awek

Spis treœci Wstêp 7 Wirtualnoœæ wyzwaniem wspó³czesnoœci Tadeusz Miczka Czysta iluzja i testowanie realnoœci: dwie rzeczywistoœci wirtualne dwa uczestnictwa 11 Lech W. Zacher Odrealnienie cz³owieka i jego œwiata. Wstêpne refleksje i uwagi 31 Gerhard Banse Rzeczywistoœæ wirtualna i jej odniesienie do rzeczywistoœci realnej 42 Anna Latawiec Rola symulacji w kreowaniu œwiata wirtualnego 50 Krzysztof Wieczorek Inkontrofantomatyka, czyli filozofia spotkania w przestrzeni wirtualnej 59 Gra yna Szumera Skutki kulturowe wywo³ane przez wspó³czesne œrodki komunikacji 70 Przestrzenie wirtualnoœci Bogdan Zeler, Urszula ydek-bednarczuk Homo communicans w œwiecie wirtualnym 83

6 Spis treœci El bieta Struzik Problem komunikacji w rzeczywistoœci wirtualnej nowe wzorce komunikacyjne a problem to samoœci podmiotu 92 Danuta ugowska To samoœæ a œwiaty wirtualne 108 Heinrich Badura Etyczne aspekty œwiatów wirtualnych w kontekœcie Unii Europejskiej 117 Bart³omiej Gutowski Net art. Sztuka w wirtualnej przestrzeni 130 Alicja Balcerak Dwa œwiaty gier symulacyjnych 144 Jaros³aw Kukowski Wirtualnoœæ w ontologii teorii fizykalnych 159 Stefan Konstañczak Studia na odleg³oœæ. Podmiotowoœæ studenta w œwietle teorii transakcyjnego dystansu Michaela G. Moore a 175 Miroslav Sapík Man, biotechnology and cyberspace 186

Wstêp Problematyka zwi¹zana z rozwojem wspó³czesnych technik informacyjnych staje siê przedmiotem intensywnych badañ, dyskusji i sporów naukowych. Jest to zrozumia³e, z jednej strony, z uwagi na pocz¹tkowy stan wielu zjawisk i obserwowanych obecnie procesów. Stopieñ ich niedookreœlenia jest jeszcze czêsto na tyle znaczny, e musi wywo³ywaæ odpowiednie kontrowersje i spory. Tym bardziej, i rodz¹ siê w tym wzglêdzie nie tylko okreœlone obawy, ale równie wiele, czasami mo e nawet przesadnych, oczekiwañ. Z drugiej strony, zakres przemian spowodowanych przez upowszechnianie technik informacyjnych w ró nych dziedzinach aktywnoœci cz³owieka sprawia, e trudno by³oby dzisiaj odnaleÿæ tak¹ dziedzinê indywidualnego czy zbiorowego ycia cz³owieka, która nie pozostawa³aby pod wp³ywem rozwoju tych technik. To prowadzi do dodatkowych trudnoœci w intelektualnym i poznawczym ujêciu tak rozleg³ego obszaru i wymaga z koniecznoœci uczestnictwa przedstawicieli ró nych dyscyplin naukowych, czemu w jakimœ stopniu staraliœmy siê zadoœæuczyniæ, zapraszaj¹c do dyskusji reprezentantów ró nych specjalnoœci. Niniejszy tom jest wynikiem rozmaitych inicjatyw podejmowanych przez Instytut Filozofii Uniwersytetu Œl¹skiego, w ramach których zapraszaliœmy do dyskusji o problemach i perspektywach spo³eczeñstwa informacyjnego przedstawicieli wielu oœrodków naukowych w Polsce i za granic¹. Uda³o siê jednoczeœnie niektórych z nich zachêciæ do pozostawienia bardziej trwa³ego œladu tych dyskusji w postaci zamieszczonych tu artyku³ów. Wieloœæ perspektyw badawczych udaje siê jednak, jak s¹dzimy, zmieœciæ w doœæ pojemnym tytule odnosz¹cym siê do œwiatów wirtualnych. Bezpoœrednio lub poœrednio zachodz¹ce obecnie przemiany dotykaj¹ w konsekwencji cz³owieka jako podmiotu, ale i zarazem przedmiotu

8 Wstêp odpowiednich dzia³añ i procesów, st¹d te ostateczny kszta³t tytu³u prezentowanego tomu. Pojêcie œwiaty wirtualne wydaje siê dodatkowo w takim stopniu elastyczne, e pozwala umieœciæ w nim ró norodne zjawiska i przejawy tego, co okreœlane jest dzisiaj czêsto jako rzeczywistoœæ wirtualna. Wirtualnoœæ zdaje siê tworzyæ pewn¹ istotnie now¹ jakoœæ w œrodowisku ycia wspó³czesnego cz³owieka. Jakoœæ ta pozostaje jednak w swoich przejawach tak niejednorodna i generuj¹ca tak wiele ró norodnych efektów, e pojêcie œwiaty wirtualne okazuje siê tu bardziej adekwatne do wyra enia owej p³ynnoœci i ró norodnoœci. Problematykê tomu podzieliliœmy na dwie g³ówne czêœci. W pierwszej z nich Wirtualnoœæ wyzwaniem wspó³czesnoœci podejmowane s¹ g³ównie problemy zwi¹zane ze statusem œwiatów wirtualnych. Nie jest bowiem dzisiaj do koñca jasne, choæ dysponujemy ju okreœlon¹ wiedz¹ w tym zakresie, na czym specyfika wirtualnoœci w istocie polega. Stale powstaj¹ pytania o relacje pomiêdzy œwiatami realnymi a œwiatami wirtualnymi, które te podjête zosta³y w odpowiednich kontekstach w artyku³ach T. Miczki, L.W. Zachera i G. Bansego. Pytanie o specyfikê œwiatów wirtualnych znajduje te swoje odpowiedzi w aspekcie strukturalnym (K. Wieczorek) czy genetycznym (A. Latawiec). Pierwsz¹ czêœæ koñczy artyku³ G. Szumery, bêd¹cy zarazem zapowiedzi¹ tego, co zostanie rozwiniête w nastêpnej czêœci Przestrzenie wirtualnoœci, poœwiêconej zarówno ró - nym wymiarom œwiata wirtualnego, jak i skutkom jego upowszechniania, a nawet czêsto zastêpowania nim œwiata realnego. Autorzy poszczególnych tekstów poruszaj¹ siê tutaj w rozmaitych sferach wirtualnoœci: w obszarze komunikowania jako istotnym elemencie wspó³czesnej kultury (U. ydek-bednarczuk i B. Zeler, E. Struzik) nie tylko w wymiarze narodowym, lecz tak e europejskim, z uwzglêdnieniem pojawiaj¹cych siê tu dylematów etycznych (H. Badura); w przestrzeni, w której zostaje sproblematyzowana kwestia to samoœci cz³owieka (D. ugowska); w dziedzinie sztuki (B. Gutowski), ale i w obszarach zbli onych i pokrewnych, jak np. w nauce, dok³adniej w naukach przyrodniczych (J. Kukowski), a tak e w edukacji (S. Konstañczak). w sferze biotechnologii, której rozwojem zainteresowa³ siê M. Sapik, czego efektem jest oryginalna wersja artyku³u zamykaj¹ca tom. Nie wyczerpuje to oczywiœcie ca³ej ró norodnoœci œwiatów wirtualnych i mo liwych sposobów objawiania siê ich znaczenia dla wspó³czesnego cz³owieka. Trudne, a w³aœciwie praktycznie niemo liwe jest objêcie ca³ej tej ró norodnoœci jedn¹ publikacj¹ naukow¹. Andrzej Kiepas, Mariola Su³kowska, Magdalena Wo³ek