Ma³a retecja w praktyce, Mobilizowaie i aktywizowaie spo³eczoœci lokalych wokó³ przedsiêwziêæ ma³ej retecji Spis treœci: 1. Cele lekcji 2. Aktywoœæ mieszkañców potrzeba czy problem dla spo³eczoœci lokalych 3. Jak tworzyæ waruki do wspó³dzia³aia lokalego? 4. Dobre praktyki aktywizowaia spo³eczoœci lokalych wokó³ przedsiêwziêæ ma³ej retecji 5. Podsumowaie Dofiasowao z Narodowego Fuduszu i Ochroy Œrodowiska w ramach projektu: Ma³a Retecja - Du a Sprawa - kampaia a rzecz poprawy ma³ej retecji a obszarach wiejskich
1. Cele lekcji Zwróceie uwagi a problem iskiej aktywoœci spo³eczoœci wokó³ przedsiêwziêæ, s³u ¹cych ochroie walorów przyrodiczych lokalego œrodowiska, Podiesieie wiedzy w zakresie dobrych praktyk i kampaii edukacyjych maj¹cych wp³yw a retecjoowaie wody w kraju. 2. Aktywoœæ mieszkañców potrzeba czy problem dla spo³eczoœci lokalych Spo³eczoœæ lokala jest orgaizmem, który podlega ci¹g³ym zmiaom, przekszta³ceiom przez aktywoœæ tworz¹cych j¹ ludzi. Aktywoœæ spo³ecza przejawia siê poprzez budowaie wiêzi zaufaia, wspó³pracy oraz uczestictwo ie tylko w dzia³aiach jedostkowych ale dzia³aiach zespo³owych i grupowych, które skupiaj¹ siê a rozwi¹zaie okreœloych problemów i barier, powoduj¹c pozytywe zmiay w œrodowisku lokalym. W Polsce kapita³ aktywoœci spo³eczej dopiero jest budoway. Badaia Polaków pokazuj¹ jak adal jest to trudy obszar. Polacy maj¹ ma³o doœwiadczeñ spo³eczych i obywatelskich rozumiaych jako dzia³aia w orgaizacjach, oddolych iicjatyw spo³eczych i uczestictwo w wolotariacie. Jedyie 14,8% badaych jest cz³okami jakiœ orgaizacji, stowarzyszeñ, komitetów, rad, grup. WskaŸik te utrzymuje siê a iezmieym poziomie od 2007 r. Tylko 20% Polaków deklarowa³o dobrowol¹ i ieodp³at¹ pracê a rzecz swojego œrodowiska (badaia CBOS-2012r. ). Taki poziom zaaga owaia w sprawy spo³ecze utrzymuje siê a podobym poziomie od 2002 r. Ros¹ce w oczach Polaków przekoaie o wiêkszej skuteczoœci i efektywoœci wspólie podejmowaych dzia³añ iezajduj¹ce odzwierciedleia w aktywoœci spo³eczej wyika z braku kompetecji obywatelskich, rozumiaych jako zdoloœæ efektywego orgaizowaia siê w ró ego typu dzia³aia, umiejêtoœæ wspó³dzia³aia z iymi ludÿmi, podejmowaia aktywoœci w sprawach publiczych, wskazywaia solidaroœci i chêci rozwi¹zywaia problemów. Wysoki poziom kapita³u spo³eczego jest tam gdzie ludzie zawieraj¹ dobre relacje z iymi cz³okami spo³eczoœci, obdarowuj¹ zaufaiem i wspólie lub idywidualie myœl¹ o poprawieiu waruków ycia. To tworzy tzw. Kapita³ pomostowy gromadzoy poprzez udzia³ w stowarzyszeiach, orgaizacjach, grupach wsparcia, gdzie ludzi ³¹czy pozytywy cel i sprawa do rozwi¹zaia. Wg. diagozy spo³eczej prof. J. Czapiñskiego (2011 r.) iski poziom rozwoju kapita³u spo³eczego w Polsce mo e byæ istot¹ barier¹ spo³eczeñstwa efektywego rozwojowo w d³u szej perspektywie. 2
3. Jak tworzyæ waruki do wspó³dzia³aia lokalego Wspó³dzia³aie cz³oków spo³eczoœci lokalej astêpuje wówczas gdy: a) Aktywe podmioty, osoby zajduj¹ wspóly problem lub cel wspó³pracy, b) Mieszkañcy przejawiaj¹ faktycz¹ gotowoœæ i motywacjê do podjêcia wspólego wysi³ku dziêki czemu mog¹ budowaæ trwa³e wiêzi spo³ecze, c) Wiêzi spo³ecze jako zaufaie, gotowoœæ do awi¹zaia relacji tworz¹ waruki do zmiay spo³eczej. Strategie aktywizacji spo³eczoœci lokalych: Strategie aktywizacji Pukt wyjœcia Domea dzia³añ Kosesus i wspó³dzia³aie Wspóly problem lub potrzeba Doœwiadczaia utraty kotroli wystêpuje ie jako zjawisko jedostkowe, ale gdy dotycz¹cy wielu grup i spo³eczoœci. Grup obywatelskich Przyk³adowe formy: spotkaia, projekty wspólego dzia³aia. Kofliktowa Edukacyjo-perswazyja Sytuacja kofliktowa Wystêpuj¹ lub asilaj¹ siê procesy podzia³u spo³eczoœci. Przedmiotem perswazji mog¹ byæ zakorzeioe, stereotypowe przekoaia dotycz¹ce zjawisk spo³eczych, idei, polityki, obyczajowoœci. Ruchów spo³eczych Przyk³adowe formy: protesty, maifestacje. Istytucji i orgaizacji Formy: istrumety komuikacyje (reklama spo³ecza, filmy, spoty, plakaty, warsztaty, debaty, prezetacje, lekcje pokazowe). Regu³y partycypacyjego mobilizowaia spo³eczoœci lokalej: Wspólie z parterami ze œrodowiska oraz liderami i aktywymi mieszkañcami ale y wypracowaæ szybkie i kokrete zmiay w yciu codzieym mieszkañców. Ró ica pomiêdzy orgaizowaiem spo³eczoœci lokalej a pomagaiem jedostkom w pozwi¹zywaiu ich idywidualych problemów socjalych polega a mobilizowaiu mieszkañców do realizacji z³o oych i dalekosiê ych celów p. poprawa waruków œrodowiskowych, czy ochroa lokalej przyrody. Trzeba jedak tego rodzaju d¹ eia prze³o yæ a kokrete zadaia, które mo a kolejo realizowaæ. Ludzie zaaga owai w realizacjê celu musza wiedzieæ, co kokretie a dziœ jest do zrobieia. To pozwala okreœliæ, czy d¹ eie do odleg³ego celu przyosi sukces, czy pora kê. Dawaie poczucia si³y Orgaizowaie spo³eczoœci lokalej mobilizuje si³y, które maj¹ w sobie. Te rodzaj obywatelskiej dzia³aloœci uczy wspólego dzia³aia i buduje wiarê w siebie. 3
Uk³ady wp³ywów Stworzeie liczego, stabilego ruchu czy orgaizacji w spo³eczoœci lokalej zmieia uk³ady wp³ywów. W³adze samorz¹dowe musza liczyæ siê z tak¹ orgaizacj¹, w przeciwym razie orgaizacja jest w staie o sobie przypomieæ. Aga owaie ludzi do dzia³aia O tym, czy ludzie zaaga uj¹ siê we wspól¹ pracê i edukacjê decyduje to, czy bêd¹ mieli poczucie wp³ywu a podejmowae decyzje, czy rozumiej¹ cel dzia³aia, czy uzaj¹ siê za wystarczaj¹co kompetetych w dziedziie, która jest przedmiotem dzia³aia oraz czy czuj¹, e ich praca jest doceioa. Œwiadomoœæ celu Mówieie jaso o celach, jakie przyœwiecaj¹ edukacji, wspólemu dzia³aiu. Dbaie o to, by wszyscy je zali i rozumieli. Jase, zrozumia³e cele, które s¹ wzmaciae przez dzia³aia edukatora-aimatora bêd¹ wyzacza³y kieruek dzia³añ awet wówczas, gdy ie ma okreœloych zasad czy procedur dotycz¹cych podjêcia decyzji. Posiadaie wp³ywu Dbaie o to, by ka dy z cz³oków grupy móg³ we wspólym dzia³aiu wykorzystaæ swoj¹ wiedzê i umiejêtoœci. stworzei ludziom przestrzeñ, by mogli samodzielie wykoywaæ zadaia i podejmowaæ decyzje. Kompetecje Upewieie siê, e zdoloœci, które posiadaj¹ cz³okowie grupy pozwol¹ im wykoaæ zadaia i osi¹gaæ sukces. Stawiae zadaia powiy byæ ambite, ale ie iereale. Z drugiej stroy ale y korzystaæ z potecja³u zespo³u: d¹ eie do tego, aby ludzie mieli mo liwoœæ wykorzystywaia swoich kompetecji w pracy. Poczucie doceieia Ludzie pracuj¹ ajlepiej, kiedy wierz¹, e to co robi¹ jest zauwa ae i doceiae przez iych, szczególie wspó³pracowików. Zaufaie i doceieie powoduje, e uczestictwo we wspólych dzia³aiach wzrasta. Zrz¹dzaie ró orodoœci¹ lokal¹: a) Wzmaciaie kultury spo³eczej aktywoœci mieszkañców, co wp³ywa a budowaie spo³eczeñstwa obywatelskiego i demokracji. b) Wzmaciaie dobrej reputacji o spo³eczoœci a zew¹trz i wew¹trz, dziêki temu wzrasta poziom lokalego patriotyzmu i dumy z w³asej odrêboœci. c) Budowaie wiedzy o zasobach lokalych /ludziach, walorach lokalych/. d) Ujawiaie ró ic i ich odpowiedie wykorzystaie. e) Zwiêkszaie motywacji, efektywoœci i iowacyjoœci mieszkañców. 4
4. Dobre praktyki aktywizowaia spo³eczoœci lokalych wokó³ przedsiêwziêæ ma³ej retecji Aktywizowaie mieszkañców poprzez asadzeia projekt Historie drzewami pisae (woj. doloœl¹skie i lubuskie) W ramach projektu przeprowadzoo warsztaty edukacyje dla przedstawicieli w³adz lokalych, auczycieli i mieszkañców. Nastêpie wykoao iwetaryzacjê alei a tereie Wzgórz Dalkowskich, sporz¹dzoo play ochroy i odtworzoo wybrae aleje. Za póÿiejsz¹ opiekê ad sadzokami odpowiedziala zosta³a spo³eczoœæ lokala. Plakat promuj¹cy projekt Zajêcia przyrodicze dla ucziów 5
Wielofukcyje oczko wode zamiast zbiorika przeciwpowodziowego we wsi Gogo³owice (woj. doloœl¹skie) G³ówym celem projektu by³o zagospodarowaie zaiedbaego zbiorika w cetrum wsi. W prace byli zaaga owai mieszkañcy wsi Gogo³owice oraz szko³a, wspierai przez ekologów z orgaizacji pozarz¹dowej. Obecie staw s³u y jako miejsce spotkañ mieszkañców, orgaizacji festyów, edukacji ekologiczej dzieci, przy zachowaiu fukcji przyrodiczych zbiorika. Staw we wsi Gogo³owice Ptasi Stawek miejsce edukacji i wypoczyku we wsi Sporok (woj. opolskie) Miejsce to powsta³o dziêki reowacji zamuloego zbiorika wodego a rzeczce Staszówka-Cieñka. Wczeœiej przez lata porasta³y go samosiejki, krzewy i paprocie. W pracê w³¹czyli siê mieszkañcy Spóroka, a w realizacji projektu pomog³y w³adze gmiy i sposorzy. Efektem jest zieloe miejsce rekreacji i wypoczyku, pe³i¹ce tak e fukcje retecyje. Staw we wsi Sporok 6
Woda i ma³a retecja w ofercie wsi tematyczych Wioski tematycze to kompleksowe projekty maj¹ce a celu o ywieie wsi poprzez itegracjê lokalej spo³eczoœci wokó³ zagadieñ zwi¹zaych z okreœloym produktem lub us³ug¹ opart¹ o dziedzictwo przyrodicze lub kulturowe regiou. Mieszkañcy wsi wybieraj¹ jakiœ temat wiod¹cy, wokó³ którego tworz¹ okreœlo¹ ofertê w formie produktu turystyczego. Wsie tematycze to sposób a tworzeie alteratywych dochodów oraz kultywowaie to samoœci wsi. Na tereie Polski fukcjouje poad 100 wsi tematyczych, których oferty przyci¹gaj¹ goœci i turystów, m.i. a tereie woj. doloœl¹skiego, opolskiego, œl¹skiego, pomorskiego, kujawsko-pomorskiego, warmiñsko-mazurskiego, ma³opolskiego, lubelskiego. Wiêcej iformacji a stroach: www.wioskizpomyslem.pl, www.wioskitematycze.org.pl, www.portal.tucjolski.pl, www.aktywawies.pl awszowa Leœa wieœ ad Kwis¹ (woj. doloœl¹skie) awszowa po³o oa jest w sercu Borów Doloœl¹skich. To wieœ, która opiera swoj¹ ofertê o walory przyrodicze i kulturowe regiou oraz samej wsi. awszowa wykorzystuje swoje po³o eie w Doliie Dolej Kwisy a obszarze Natura 2000: w swojej ofercie ma sp³ywy kajakowe i potoowe rzek¹ Kwis¹, jed¹ z ajciekawszych i ajczystszych rzek sp³ywowych Dolego Œl¹ska. Sp³ywaj¹c rzek¹ mo a podziwiaæ ciekaw¹ budowê doliy rzeczej, licze stare dêby ros¹ce a brzegach rzeki, rzadkie gatuki owadów: trzepla zieloa, zalotka wiêksza, pachica dêbowa; ryb: mióg strumieiowy, ró aka, piskorz, g³owacz bia³op³etwy; ptaków oraz ietoperzy. Wieœ w ofercie posiada rówie : leœe warsztaty artystycze Tworzymy z Natury, edukacyje gry tereowe Aktywie przez awszow¹, leœe pogadaki, sklepik produktu lokalego, geocachig dla aktywych turystów. Ofertê realizuje Stowarzyszeie Leœe awszowa. Wiêcej a www.lawszowa.pl 7
KuŸiczysko wieœ ogia i wody Wieœ KuŸiczysko po³o oa jest w gmiie Trzebica, iedaleko Wroc³awia. Wieœ posiada d³ug¹ historiê, której czêœci¹ jest wielowiekowa tradycja m³yarstwa, dziêki po³o eiu ad rzek¹ Miedziak¹. Pierwszy m³y powsta³ w XV wieku. Wybudoway by³ ca³kowicie z drewa z drewiaym ko³em, drewiaym korytem przy aturalym stopiu wodym rzeki. Obecie wyekspooway jest stary budyek m³ya i stare maszyy mo a odwiedziæ Izbê Tradycji M³yarskich, gdzie mo a odbyæ lekcjê historii i zapozaæ siê z jedym z gi¹cych zasobów. Na tereie miejscowoœci w ofercie tak e: wyprawa odkrywców wycieczka historycza Podmuch historii sprzeda przedmiotów regioalych geocachig Wiêcej a www.mly.kuziczysko.pl Paproty wioska labirytów i Ÿróde³ (woj. zachodio-pomorskie) Wioska po³o oa w malowiczej Doliie rzeki Grabowej. Szczególie wartoœciowe pod wzglêdem przyrodiczym s¹ obszary Ÿródliskowe. Wieœ Paproty w oparciu o swoje szczególe walory zbudowa³a ciekaw¹ ofertê zajêæ tereowych dla dzieci i doros³ych, których tematem przewodim s¹ labiryty. Zosta³ utworzoy aturaly labiryt w oparciu o wierzbowe asadzeia. Goœcie odwiedzaj¹cej wieœ mog¹ wzi¹æ udzia³: w grze tereowej O czym szumi¹ wierzby zdobywaie labirytowej wie y atrakcje a leœej œcie ce Druida warsztaty wikliiarskie Wiêcej a www.paproty.pl 8
5. Podsumowaie Dzia³aia ma³ej retecji s¹ szas¹ a przywróceie aturalej rówowagi systemu wodego, ziszczoego dzia³aloœci¹ cz³owieka, aby by³o to mo liwe koiecze jest zaaga owaie w te dzia³aia spo³eczoœci lokalych i podoszeie ich œwiadomoœci w zakresie zaczeia wody w œrodowisku dla przyrody, klimatu i ycia cz³owieka. 9