Załącznik do Uchwały Rady Miasta i Gminy Alwernia z dnia STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO GMINY ALWERNIA NA LATA 2008 2015 ALWERNIA, KWIECIEŃ 2008 1
SPIS TREŚCI: 1. WSTĘP - CELE, ŹRÓDŁA I ZAKRES DOKUMENTU... 3 2. MIEJSCE STRATEGII W ZARZĄDZANIU GMINĄ... 7 3. SYTUACJA WYJŚCIOWA... 11 3.1. PołoŜenie geograficzne... 11 3.2. Turystyka... 14 3.3. Ludność... 16 3.4. Rynek pracy... 19 3.5. Działalność gospodarcza... 21 3.6. Zagospodarowanie przestrzenne oraz rolnictwo... 24 3.7. Edukacja... 26 3.7.1. Szkoły... 26 3.7.2. Biblioteki... 26 3.8. Kultura i sport... 28 3.9. Infrastruktura techniczna i mieszkaniowa... 29 3.9.1. Komunikacja... 29 3.9.2. Mieszkalnictwo... 29 3.9.3. Wodociągi i kanalizacja, zgazyfikowanie Gminy i energia elektryczna... 31 3.9.5. Gospodarka odpadami komunalnymi... 36 3.10. Bezpieczeństwo, słuŝba zdrowia i opieka społeczna... 36 3.11. Stan środowiska naturalnego... 37 3.12. Finanse gminy... 39 3.13. Ujęcie statystyczne Gminy... 43 3.14. Analiza SWOT... 45 4. STRATEGIA MIASTA I GMINY ALWERNIA... 51 4.1 Misja Gminy... 51 4.2 Cele Strategiczne, cele pośrednie oraz mierniki realizacji... 52 4.3. Zadania słuŝące realizacji celów strategii karty zadań... 60 KARTA ZADANIA W OBSZARRZE STRATEGICZNYM: ROZWÓJ GOSPODARCZY I WYKORZYSTANIE BLISKOŚCI KRAKOWSKIEGO OBSZARU METROPOLITALNEGO... 62 KARTA ZADANIA W OBSZARRZE STRATEGICZNYM: INFRASTRUKTURA TECHNICZNA... 70 KARTA ZADANIA W OBSZARRZE STRATEGICZNYM: WALORY KRAJOBRAZOWE I ŚRODOWISKO... 82 KARTA ZADANIA W OBSZARRZE STRATEGICZNYM: KULTURA... 89 KARTA ZADANIA W OBSZARRZE STRATEGICZNYM: INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA... 95 4.4. Monitoring i aktualizacja Strategii... 106 2
1. WSTĘP - CELE, ŹRÓDŁA I ZAKRES DOKUMENTU Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Alwernia na lata 2008 2015 jest podstawowym dokumentem programowym ukierunkowanym na tworzenie polityki gminy w zakresie rozwoju społeczno-gospodarczego w wyznaczonym horyzoncie czasu i tworzącym ramy dla prorozwojowych programów i projektów realizowanych przez gminę oraz organizujących aktywność innych grup i partnerów. Planowanie strategiczne to systematyczne i uporządkowane działania, podczas których samorząd przewiduje i planuje przyszłość, określa etapy realizacji i realne środki do jej osiągnięcia. Istotą planowania strategicznego jest takie sformułowanie celów i działań, by w optymalny sposób wykorzystać zasoby występujące w danym otoczeniu prawnym, finansowym i społecznym. Niezwykle istotne w procesie planowania strategicznego jest takŝe budowanie konsensusu obejmującego całą społeczność oraz tworzenie wspólnej wizji lepszej przyszłości społecznogospodarczej dla danego obszaru. Działania bieŝące nie sprzyjają myśleniu długoterminowemu, strategicznemu. Nie sprzyja temu równieŝ roczna perspektywa budŝetu gminy - podstawowego planu finansowego i źródła finansowania zadań lokalnych. Stąd konieczne jest zapisanie celów długoterminowych wspólnoty, po to by realizując zadania bieŝące łatwo było rozpoznać czy wpisują się one w realizację celów długoterminowych naszej Strategii. Strategia jest procesem twórczym. Jej domeną jest zidentyfikowanie najwaŝniejszych zjawisk oraz uzgodnienie wiarygodnych celów, zadań, a w konsekwencji całej strategii działań. Celem tak rozumianej Strategii jest świadome wywieranie wpływu na tworzenie lokalnego rozwoju społeczno-gospodarczego, czyli procesu, dzięki któremu samorząd podnosi jakość Ŝycia swoich mieszkańców, tworząc przez to nową jakość wspólnoty oraz pobudzając postęp gospodarczy. Lokalny rozwój społeczno-gospodarczy jest procesem przewidywalnym, planowanym i wdraŝanym dzięki spójnym działaniom i programom podejmowanym przez sektor publiczny oraz prywatny tzn. samorząd wraz z lokalną społecznością. Istotnym elementem partnerskiego planowania strategicznego jest osiągnięcie konsensusu pomiędzy wszystkimi uczestnikami procesu tak, aby zapisane cele odpowiadały oczekiwaniom większości społeczności lokalnej. WaŜne jest, by cele te były realne w załoŝonej, długiej perspektywie czasowej. Stąd teŝ efektywne planowanie strategiczne powinno posiadać trzy cechy: 1. Powinno pomagać samorządowi w sformułowaniu wspólnych i akceptowanych celów, a takŝe tak wpływać na rozwój społeczno gospodarczy, by moŝliwe było ich 3
osiąganie; 2. Powinno przedstawiać samorządowi cele i zadania rozwoju społecznogospodarczego. Mówiąc inaczej powinno podpowiadać jakie plany są do zrealizowania, jakie są niezbędne ku temu zasoby i jak osiągać załoŝone cele; 3. W przeciwieństwie do innych metod planistycznych powinno skupiać się na przedsięwzięciach wykonalnych. Niezwykle istotnym elementem Strategii, warunkującym trafność dokonywania kolejnych rozstrzygnięć jest realistyczna ocena lokalnych zasobów, szans i zagroŝeń. Konieczność opracowywania strategii rozwoju wynika takŝe z norm prawnych - zgodnie z ustawą z dnia 6 grudnia 2006 roku o zasadach prowadzenia polityki rozwoju politykę rozwoju prowadzi się na podstawie strategii rozwoju i dotyczy to zarówno strategii krajowych, jak i strategii rozwoju lokalnego, w tym strategii rozwoju gminy. Celem opracowania niniejszej Strategii jest: - zaktualizowanie ustaleń strategicznych sformułowanych w poprzednich latach i istniejących dokumentach; - doprecyzowanie wskazanych wówczas kierunków działania gminy w perspektywie najbliŝszych 8 lat; - dostosowanie strategii i kierunków rozwoju gminy do zmieniających się warunków Ŝycia oraz społecznych potrzeb i oczekiwań w tym zakresie, a takŝe wyzwań płynących z otoczenia. W przypadku kaŝdej aktualizacji strategii czy programu rozwoju społeczno-gospodarczego punktem wyjścia do wszelkich podejmowanych działań jest odpowiedź na podstawowe zagadnienie: na ile dotychczasowe, przyjęte i realizowane w ramach poprzedniego dokumentu kierunki rozwojowe pozostają nadal aktualne i czy odpowiadają nowym wyzwaniom stawianym przed lokalną społecznością jej potrzebom, oczekiwaniom, nowym moŝliwościom, które pojawiają się dzięki zmieniającemu się otoczeniu. Konsekwencją tak postawionego pytania jest kolejne pytanie o zmianę (lub niezmienność) podstawowych priorytetów rozwojowych. Niniejszy dokument jest generalną odpowiedzią na powyŝsze pytania wypracowaną w trakcie warsztatów lokalnych, wspartą ogólną diagnozą stanu gminy. 4
Podstawowy kształt Strategii został wypracowany i uzgodniony w trakcie cyklu spotkań, w tym dwóch sesji warsztatów planowania strategicznego, które odbyły się w lutym i marcu 2008 roku w Sali Obrad Rady Urzędu Miasta w Alwerni, a takŝe dzięki wkładowi merytorycznemu wypracowanemu w trybie indywidualnych konsultacji z władzami i urzędnikami Gminy Alwernia. W warsztatach strategicznych uczestniczyli przedstawiciele samorządu Gminy, a takŝe liderzy lokalnych środowisk sołtysi, przedsiębiorcy, przedstawiciele waŝnych instytucji sektora edukacji i kultury, ochrony środowiska, organizacji pozarządowych oraz słuŝb porządkowych (policji i ochotniczej straŝy poŝarnej). Proces planowania Strategii był moderowany i wspierany przez zewnętrznych konsultantów - głównie w zakresie metodologii i procedury prac, aktualizacji diagnozy stanu gminy, moderowania warsztatów strategicznych oraz opracowania i syntezy wyników prac. Zakres prezentowanej Strategii obejmuje wiodące z punktu widzenia rozwoju lokalnego obszary aktywności władz lokalnych i skupia się przede wszystkim na priorytetach. Zgodnie z zamierzeniami inicjatorów aktualizacji, dokument Strategii nie obejmuje więc wszystkich zadań realizowanych przez Gminę, a jedynie te, które wydają się kluczowe dla dalszego rozwoju społeczno-gospodarczego i jakości Ŝycia wspólnoty gminnej. Istotą Strategii jest więc wyznaczenie głównych, najwaŝniejszych kierunków działań średnioi długookresowych i takie opisanie sposobu ich realizacji, który pozwoli na wykorzystanie dokumentu Strategii do wspomagania zarządzania Gminą, i co równie waŝne w dzisiejszych czasach sięgania po zewnętrzne źródła finansowania kluczowych, z punktu widzenia rozwoju gminy, inwestycji i projektów. Poza wskazaniem głównych obszarów i kierunków działania Strategia ustala równieŝ, w jaki sposób monitorowane będą postępy w jej realizacji i jaki powinien być mechanizm ich oceny. Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Alwernia na lata 2008 2015 jest głównym średnio- i długoterminowym dokumentem programowym przygotowywanym przez władze samorządowe i ma charakter kierunkujący pozostałe prace programowe. Kolejnym krokiem będzie zintegrowanie ze Strategią istniejących programów i planów dziedzinowych, a takŝe przygotowanie na tej podstawie zaktualizowanych szczegółowych planów realizacyjnych rozwoju w poszczególnych obszarach strategicznych. Osią tych planów będą priorytety ujęte w Strategii, uzupełnione o plan realizacji pozostałych waŝnych zadań w danej 5
dziedzinie. Pomocą w przygotowaniu planów realizacyjnych będzie zestawienie potencjalnych źródeł finansowania zadań przygotowane w ramach prac nad Strategią. Ustalenia zawarte w dokumencie Strategii oraz w związanych z nią dokumentach programowych i planach realizacyjnych winny być corocznie wykorzystywane jako podstawowe wytyczne przy formułowaniu projektu budŝetu Gminy oraz przy formułowaniu strategii postępowania w zakresie pozyskiwania przez Gminę zewnętrznych środków pomocowych, szczególnie ze źródeł UE. Powinny być takŝe wykorzystywane jako wskazówki do współpracy Gminy z partnerami samorządowymi i społecznymi, a w konsekwencji do podejmowania wspólnych przedsięwzięć słuŝących zaspokojeniu potrzeb społeczności Alwerni. 6
2. MIEJSCE STRATEGII W ZARZĄDZANIU GMINĄ 1 Strategia jest narzędziem umoŝliwiającym zarządzanie jednostką samorządu terytorialnego w długim przedziale czasowym. Ze wszystkich narzędzi zarządzania strategia posiada najdłuŝszą perspektywę czasową. Z tego względu inne narzędzia zarządzania są ze strategią powiązane w sposób bezpośredni, bądź pośredni. PoniŜszy schemat ilustruje powiązania strategii z innymi narzędziami zarządzania. Strategia wyznacza długoterminowe cele stojące przed społecznością lokalną. WdraŜana jest przez całą społeczność lokalną, a nie tylko Urząd Gminy, dla którego wskazuje drogę do osiągnięcia celów stojących przed społecznością. Z tego względu na powyŝszym schemacie wydzielono gminę i jej jednostki organizacyjne. Część zadań moŝe być realizowana przez inne jednostki, w szczególności przez organizacje pozarządowe. Inne jednostki mogą być finansowane z budŝetu gminy, albo teŝ mogą realizować zadania z innych środków. Strategia wyznacza cele długoterminowe, natomiast nie definiuje dokładnie szczegółów realizacji. W przypadku celów wymagających realizacji zadań nieinwestycyjnych, środki na realizację tych 1 Opracowano na podstawie: Krzysztof Pakoński, Zarządzanie finansowe i i strategiczne, Warszawa 2003 oraz Wieloletnie Plany Inwestycyjne, praca zbiorowa pod red. Rafała Stanka i Dariusza Śmiałkowskiego, Warszawa 2001 7
zadań powinny zostać zaplanowane w budŝetach rocznych. PoniewaŜ zadania nieinwestycyjne zwykle nie wymagają tak skomplikowanego planowania jak inwestycyjne, zwykle nie jest potrzebny etap pośredni między strategią, a budŝetem rocznym (wykonaniem), bądź jest potrzebny uproszczony etap pośredni w postaci planu. Zadania inwestycyjne wymagają dokładniejszego planowania. Zwykle samo przygotowanie inwestycji trwa dłuŝej niŝ roczny plan finansowy gminy, czyli budŝet. NaleŜy wykonać dokumentację przedinwestycyjną w postaci studium wykonalności, oceny oddziaływania na środowisko, projektu technicznego, a często aplikacji o dofinansowanie ze środków zewnętrznych. Analizy te wykonuje się w celu wyboru optymalnego - z punktu widzenia społeczności lokalnej wariantu realizacji inwestycji. Strategia identyfikuje i zapisuje cele, do których dąŝy społeczność lokalna oraz definiuje drogę dojścia do konkretnych rozwiązań (ale nie same rozwiązania). Wieloletni Plan Inwestycyjny (WPI) Gminne plany inwestycyjne są narzędziem realizacji ich strategii rozwojowych. Same plany strategiczne nie wymagają jeszcze bilansowania potrzeb i moŝliwości inwestycyjnych gmin, z uwagi na dłuŝszy horyzont czasowy i inny format opracowania. Wiarygodność samorządu w zakresie zamierzeń rozwojowych staje się moŝliwa dopiero dzięki dobrze opracowanemu WPI; przypisuje on poszczególnym przedsięwzięciom harmonogramy finansowania zadań oraz określa całkowite moŝliwości finansowe. Opracowanie WPI ma znaczenie: Dla kontaktów ze społecznością lokalną. Na wszystkich etapach procesu inwestycyjnego - od fazy przygotowawczej projektu do fazy eksploatacji - moŝna minimalizować wpływ partykularnych interesów, które są sprzeczne z dobrem publicznym, rozumianym jako konsensus społeczny dotyczący polityki inwestycyjnej samorządu. Wieloletnie Plany Inwestycyjne dają władzom samorządowym wielofunkcyjny instrument polityki informacyjnej. Przede wszystkim mieszkańcy, mając moŝliwość zapoznania się z przeznaczeniem środków publicznych, mogą wpływać na kierunki inwestowania w gminie. Dokument WPI, jako baza informacyjna o zadaniach inwestycyjnych, jest teŝ swego rodzaju ofertą dla potencjalnych inwestorów. Dla kontaktów finansowych. Gminy dysponujące wieloletnimi planami inwestycyjnymi stają się atrakcyjniejszymi, a przede wszystkim wiarygodnymi 8
partnerami banków i instytucji finansowych, co oznacza swobodniejsze poruszanie się na rynku kapitałowym i łatwiejszy dostęp do zewnętrznego finansowania inwestycji. WPI powinien określać: prognozę dochodów gminy; niezbędną wielkość wydatków operacyjnych oraz obsługę i spłatę zaciągniętych zobowiązań; przewidywaną wielkość poŝyczek i kredytów; wielkość środków przeznaczonych na inwestycje; przewidywana wielkość skumulowanego długu oraz przepływy finansowe w latach obejmujących okres planowania. WPI zawiera listę zadań inwestycyjnych przewidzianych do realizacji wraz z zakresem (finansowym), w rozbiciu na poszczególne lata z uwzględnieniem okresów programowania np. lat 2007 2013. BudŜet BudŜet jest rocznym planem finansowym jednostki samorządu terytorialnego. Z punktu widzenia finansowania poszczególnych zadań jest dokumentem najwaŝniejszym. Jednak proces uchwalania budŝetu nie sprzyja podejmowaniu decyzji w oparciu o cele długoterminowe. Dlatego proces opracowywania i uchwalania budŝetu powinien uwzględniać decyzje podjęte przy opracowywaniu strategii rozwoju gminy oraz wieloletniego planu inwestycyjnego. W przypadku zastosowania takiego schematu moŝemy mówić o zintegrowanym podejściu do zarządzania. W przypadku Jednostki Samorządu Terytorialnego, jaką jest gmina zarządzanie takie powinny cechować następujące elementy: 1. wieloletnia perspektywa w planach zadań inwestycyjnych i operacyjnych (posiadanie WPI); 2. kompletność planów realizacyjnych budŝetu i wszystkich jednostek świadczących usługi dla mieszkańców, niezaleŝnie od ich formy prawnej; 3. efektywność zarządzania; 4. uczestnictwo mieszkańców w zarządzaniu gminą poprzez swoich reprezentantów. Wśród innych warunków skutecznego zarządzania strategicznego gminą warto zwrócić uwagę takŝe na: Odpowiednio wcześnie ustalony cel podejmowania prac planistycznych, który 9
powinien być zrozumiały dla wszystkich potencjalnych uczestników. KaŜdy z uczestników moŝe identyfikować się z innym (pośrednim) celem, w zaleŝności od funkcji, jaką pełni w strukturach i wspólnocie samorządowej. Jednoznacznie i precyzyjnie określony zakres kompetencji i obowiązków wszystkich osób i jednostek zaangaŝowanych w prace planistyczne. Stosowne decyzje administracyjne, zasady opracowywania (począwszy od sporządzania wniosków aŝ do uchwalenia planu) i zastosowana terminologia powinna być wyjaśniona, opisana i usankcjonowana prawnie. Długofalowość strategii, która winna być zintegrowana z planami zagospodarowania przestrzennego i strategiami branŝowymi. Zadbanie o odpowiednie ramy prawne - nadanie strategii rangi uchwały organu stanowiącego. ZałoŜenie, Ŝe skutki wdroŝenia będą poddawane monitorowaniu w fazie funkcjonowania. Dzięki temu system będzie otwarty na wprowadzanie zmian i stopniowe udoskonalenie. NaleŜy podkreślić, Ŝe planowanie strategiczne stanowi pełny cykl zarządzania, w skład, którego wchodzi równieŝ etap monitorowania (oceny i wniosków). Etap monitorowania powinien wpływać na modyfikacje planów długoterminowych, w taki sposób, aby uwzględniać ewentualne zmiany. Zmieniające się uwarunkowania zewnętrzne często powodują konieczność modyfikacji planów. 10
3. SYTUACJA WYJŚCIOWA 3.1. PołoŜenie geograficzne Gmina Alwernia połoŝona jest w zachodniej części województwa małopolskiego. Zajmuje powierzchnię 76 km² i zamieszkała jest przez nieco ponad 12,5 tys. osób. Zgodnie z podziałem administracyjnym w skład Gminy wchodzi 10 sołectw (Brodła, Grojec, Kwaczała, Mirów, Nieporaz, Okleśna, PodłęŜe, Poręba śegoty, Regulice oraz Źródła) oraz miasto Alwernia. PołoŜenie między Małopolską, a Śląskiem, wzdłuŝ waŝnych szlaków komunikacyjnych: autostrady A4, drogi wojewódzkiej 780 Kraków - Oświęcim oraz planowanego zjazd z autostrady otwiera duŝe moŝliwości inwestycyjne, a ciekawe połoŝenie geograficzne podnosi walory turystyczne Gminy. Na obszar gminy składają się bowiem dwie jednostki geomorfologiczne: Grzbiet Tenczyński stanowiący część Jury Krakowsko Częstochowskiej oraz Dolina Górnej Wisły, która naleŝy do Kotliny Oświęcimskiej. Wchodzą one w skład Jurajskiego Parku Krajobrazowego utworzonego w 1981 roku i obejmują prawie dwie trzecie obszaru Gminy. Ze względu na wartości przyrodnicze, gmina znajduje się w strefie krajobrazu chronionego. Rysunek 1 Województwo małopolskie Źródło: www.malopolskie.pl 11
PoniŜej przedstawiono mapę z zaznaczonymi miejscowościami wchodzącymi w skład Gminy Alwernia. Rysunek 2 Podział administracyjny Gminy Alwernia Źródło: www.alwernia.pl Samo miasto Alwernia zajmuje obszar 8,87 km² i zamieszkałe jest przez 3 334 osób. W jego skład wchodzą następujące dzielnice pomocnicze: Stare Miasto, Brzeziny, Spalona, os. Chemików, os. Kamionki, os. Kulawki. PoniŜej przedstawiono mapę miasta Alwernia. Rysunek 2 Mapa miasta Alwernia Źródło: www.alwernia.pl 12
Nazwa miasta pochodzi od pustelni św. Franciszka w Toskani (włoskie La Verna, łacińskie Alvernia) nadał ją kasztelan Krzysztof Koryciński ufundowanemu w 1616 roku klasztorowi Bernardynów. Pod klasztorem powstała osada, która stała się później zaląŝkiem miejscowości Alwernia. W 1776 roku otrzymała przywilej organizowania jarmarków, a w 1796 r. pojawiają się wzmianki o mieście Alwernia jako ośrodku gospodarczym i administracyjnym. Rozwój Alwerni na początku XX wieku zdeterminowało zlokalizowanie na południe od miasta fabryki chemicznej, do dzisiaj będącej największym zakładem przemysłowym gminy. Dzięki bliskości Krakowa i atrakcyjnej okolicy osada stale się rozbudowywała. Zwieńczeniem tego procesu było uzyskanie, w roku 1993, praw miejskich. W skład gminy wchodzą stepujące sołectwa: Brodła (obszar: 981 ha, 1009 mieszkańców). Miejscowość słynąca z bogatych tradycji garncarskich. Jedną z atrakcji okolic Brodły są Gaudynowskie Skały, będące jedną z osobliwości geologiczno-przyrodniczych Jury. Grojec (obszar: 530 ha, 1280 mieszkańców). Pierwsza historyczna wzmianka o wsi pochodzi z 1229 roku i dotyczy przekazania jej przez sąd ksiąŝęcy klasztorowi Benedyktynów w Tyńcu. Miejscowość słynie z bogatej historii oraz pokładów glinek stasowanych głównie do wyrobu cegieł. Kwaczała (obszar: 1152 ha, 1867 mieszkańców). Jednym z ogromnych atutów miejscowości jest jej malownicze połoŝenie, zaś do ciekawostek naleŝy mieszczący się w okolicach Kwaczały las araukarii. Mirów (obszar: 351 ha, 304 mieszkańców). Mirów słynie z tradycji tworzenia niezwykłych bibułowych kwiatów, słuŝących do ozdabiania kapliczek oraz hafciarstwa tematycznego. Nieporaz (obszar: 643 ha, 417 mieszkańców). Jedna z najatrakcyjniejszych wypoczynkowo miejscowości Gminy, w 90% powierzchni pokryta lasami. Okleśna (obszar: 616 ha, 957 mieszkańców). Miejscowość o bogatych tradycjach historycznych, jedną z atrakcji jest kuźnia z początku XX wieku. PodłęŜe (obszar: 147 ha, 253 mieszkańców). PołoŜone na południu Gminy Alwernia na granicy z gminą Spytkowice. Jej ogromnym atutem są malownicze, nadwiślańskie pejzaŝe. Poręba śegoty (obszar: 931 ha, 1115 mieszkańców). W miejscowości znajduje się zabytkowy kościół pod wezwaniem św. Marcina oraz ruiny pałacu. Regulice (obszar: 931 ha, 1882 mieszkańców). Wieś połoŝona na północ od Alwerni, przy linii kolejowej Spytkowice Trzebinia, usytuowana na skałach wulkanicznych, o charakterystycznej Ŝelazistej barwie. Na terenie miejscowości znajduje się zabytkowy kościół pod wezwaniem św. Wawrzyńca, atrakcją jest takŝe źródło wody jurajskiej. W przeszłości 13
wody ze źródełka miały być wykorzystywane dla krakowskich wodociągów. Teren wokół źródełka jest zagospodarowany i stanowi miejsce odpoczynkowe na trasach rowerowych. Źródła (obszar: 249 ha, 151 mieszkańców). Wieś Źródła połoŝona jest nad Wisłą. Na jej terenie znajduje się starorzecze Wisły tworzące malownicze rozlewiska bogate w faunę i florę. Jest to bardzo atrakcyjne miejsce do wędkowania i wypoczynku. Na uwagę zasługuje równieŝ murowana kapliczka, gdzie znajdował się ołtarzyk (feretron) z obrazami M.B. Niepokalanie Poczętej i Św. Antoniego z roku 1815. 3.2. Turystyka Alwernia, to pięknie połoŝona nadwiślańska gmina, o malowniczych widokach z kompleksami leśnymi i zalewem wodnym posiadającym zaplecze rekreacyjno sportowe i łowisko dla wędkarzy. Atrakcję turystyczną Alwerni stanowi Ekomuzeum będące siecią rozproszonych w terenie obiektów, tworzących Ŝywą kolekcję obrazującą wartości przyrodnicze i kulturowe regionu. Na szczególną uwagę zasługuje zespół osobliwości geologiczno przyrodniczych Jury, w tym: Skały Gaudynowskie w Brodłach (jurajskie skałki geologiczne w postaci iglic i prostopadłych ścian stanowiące pomnik przyrody nieoŝywionej o charakterze rezerwatowym). Skały ciągną się kilkaset metrów na prawym brzegu potoku Brodło, osiągając wysokości kilkunastu, a nawet 20 metrów. Porastają je rzadko spotykane kwitnące bluszcze stanowiące osobliwość przyrodniczą. W południowej części ze skał wypływa krasowe źródełko. Źródła jurajskiej wody w Brodłach i Regulicach. Silne wywierzysko bijące spod jurajskich skał wapiennych połoŝonych na głębokości 80 m i będące odpływem wielkiego jeziora, wydającego przeszło 9 000m 3 wody na dobę. Wypływająca woda, bez względu na porę roku ma stałą temperaturę wynoszącą 9,2 o C. Arkoza kwaczalska występująca w piaskowcu największa osobliwość geologiczna występująca na terenie gminy Alwernia, z którego zbudowane są ściany wąwozów wcinających się we wzgórze Kamionka w Kwaczale. W arkozie znajdują się fragmenty skrzemieniałych paleozoicznych pni araukarii - drzew szpilkowych, których tkanki zostały zastąpione przez krzemionkę i w tej postaci dotrwały do naszych czasów. Największą araukarię odnaleziono w 1946 roku. Jej pień miał 7 metrów długości i 120 cm średnicy. Uzupełnieniem Ekomuzeum jest warsztat rzemiosła garncarskiego w Regulicach z Izbą Tradycji Regionalnych Alwerni, warsztat rzeźbiarski i galeria drzewna w Porębie śegoty. 14
Kolejną atrakcją turystyczną Alwerni są liczne szlaki piesze i rowerowe, wiodące po najciekawszych zakątkach gminy. Ponadto przez Alwernię prowadzą dwa międzynarodowe szlaki rowerowe: Kraków Morawy-Wiedeń Greenway i Eurovelo R4, które łączą się z pętlami lokalnych tras rowerowych. Trasy rowerowe na terenie gminy: - Szlak czerwony: Ośrodek Wypoczynkowy Skowronek w Alwerni - Brodła Skałki Gaudynowskie - Poręba śegoty- Alwernia Skowronek - długość 9.5 km, trasa łatwa; - Szlak pomarańczowy: rozpoczynający się w rynku w Alwerni przebiega przez najpiękniejsze zakątki gminy, kończy się pod zamkiem w Rudnie. Przez pewien odcinek prowadzi pięknym lasem po nasypie dawnej kolejki wąskotorowej. Długość 31 km; - Szlak czarny: Dwa zamczyska i Pierścień Regulic łączący zamek w Lipowcu z zamkiem w Rudnie, przebiegający przez teren Alwerni przybliŝa miejsca atrakcyjne turystycznie i kulturowo. Długość 38 km. Na terenie Gminy Alwernia warto zobaczyć: Barokowy klasztor i kościół oo. Bernardynów z charakterystyczną wieŝą, widniejącą malowniczo na alwerniańskim wzgórzu, która stała się wizytówką miasta. Słynie, jako ośrodek kultu Pana Jezusa Ecce Homo; Zabytkowy zespół urbanistyczny Alwerni to prostokątny rynek z parkiem z dominującą grupą starych dębów pomników przyrody, zgrupowanych wokół kapliczki. Uroku dopełniają XVII i XVIII wieczne drewniane domy o konstrukcji zrębowej i czterospadowych dachach z podcieniami; Zespół pałacowo-parkowy w Porębie śegoty. Pałac rokokowo-klasycystyczny z drugiej połowy XVIII wieku przedstawia się dziś, jako malownicza ruina. Pałac otoczony jest rozległym parkiem krajobrazowym z XIX wieku uznanym za zabytek przyrody; Kościół w Porębie śegoty pw. św. Marcina i Małgorzaty wybudowano w 1762 roku. Jednonawowy, z wieŝą zwieńczoną baniastym hełmem. Wewnątrz marmurowe ołtarze pochodzące z Katedry Wawelskiej, a przeniesione tu na przełomie XIX i XX wieku; Zespół Kościoła Parafialnego p.w. św. Wawrzyńca w Regulicach. Zgodnie z XIV wiecznym zwyczajem kościół w Regulicach był drewniany. W 1887 roku powstał kościół murowany, większość elementów jego wystroju wewnętrznego została przeniesiona ze starego budynku. W 1946 roku rozbudowano chór, na którym znajdują się zabytkowe organy; 15
Małopolskie Muzeum PoŜarnictwa w Alwerni, najstarsze w Polsce z bogatym zbiorem eksponatów pochodzących z róŝnych regionów i okresów dziejowych. Wyjątkowo cennymi eksponatami są wozy konne z lat 1910-1913 oraz samochody poŝarnicze, w tym mercedes z 1926 roku (za konserwację, którego Muzeum otrzymało wyróŝnienie w Konkursie na Najciekawsze Wydarzenie Muzealne Roku Sybilla 1999), fiat typu 621 L z 1938 roku (III nagroda za dokonania w dziedzinie konserwacji Sybilla 2003 za rekonstrukcję pojazdu poŝarniczego) oraz zrekonstruowany dodge z 1942 roku; Ekomuzeum Alwernia - Zespół osobliwości geologiczno-przyrodniczych Jury: Arkoza kwaczalska, Skały Gaudynowskie, Wywierzysko jurajskiej wody w Regulicach, Warsztat rzemiosła garncarskiego w Regulicach, Warsztat Rzeźbiarski i Galeria drzewna w Porębie śegoty; Platformy widokowe: na Wzgórzu Grzmiączka w Regulicach, na Wzgórzu Kamionka w Kwaczale. 3.3. Ludność Gminę Alwernia zamieszkują 12 673 osoby (zgodnie z danymi za 2006 rok) co stanowi około 9,85% mieszkańców powiatu chrzanowskiego i 0,38% województwa małopolskiego. Gęstość zaludnienia w Gminie wynosi 140 osób na km² na terenach wiejskich i 382 osoby na km² w mieście. Specyfika połoŝenia Alwerni pomiędzy aglomeracją krakowską i śląską sprzyja rozwojowi Gminy, przyczyniając się do wzrostu liczby ludności zamieszkałej na tym terenie. Rosnące ceny mieszkań, szczególnie w Krakowie i jego okolicach, powodują migrację ludności z ośrodków wielkomiejskich na tereny gdzie moŝliwe jest nabycie nieruchomości po relatywnie niŝszych cenach. Dynamiczny przyrost mieszkańców w gminie Alwernia zauwaŝalny jest od 2001 roku, przy jednoczesnym ujemnym przyroście naturalnym. Wzrost liczby mieszkańców przedstawiony został na poniŝszym wykresie. 16
Wykres 1 Liczba mieszkańców Miasta i Gminy Alwernia w latach 2000-2006 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bank Danych Regionalnych GUS Z kolei na poniŝszym wykresie przedstawiono ujemny przyrost naturalny w gminie Alwernia, w tym samym okresie. Potwierdza on, iŝ wzrost liczby mieszkańców gminy ma charakter napływowy. Wykres 2 Przyrost naturalny w Mieście i Gminie Alwernia w latach 2000-2006 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bank Danych Regionalnych GUS PoniŜszy wykres obrazuje tendencję w liczbie urodzeń i zgonów na terenie Gminy Alwernia. W latach 2001-2003 zauwaŝalny był nieznaczny przyrost urodzeń i spadek liczby zgonów, co pozwoliło uzyskać dodatni przyrost naturalny, jednak od 2004 tendencje te uległy zmiennie. 17
Wykres 3 Urodzenia i zgodny w Mieście i Gminie Alwernia w latach 2000-2006 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bank Danych Regionalnych GUS W Alwerni dominują osoby płci Ŝeńskiej, w wieku produkcyjnym. Drugą grupę stanowią osoby młode, w wieku przedprodukcyjnym, przy czym ich liczba w ciągu ostatnich lat stopniowo spada, rośnie zaś liczba osób w wieku poprodukcyjnym. Wykres 4 Ludność Alwerni w podziale na grupy wiekowe Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bank Danych Regionalnych GUS Alwernia, podobnie jak większość gmin leŝących w bezpośrednim sąsiedztwie Krakowa, ma dodatnie saldo migracji, na co wpływa wzmoŝona tendencja osiedlania się nowych mieszkańców na jej obszarze. 18
Wykres 5 Saldo migracji w latach 2000-2006 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bank Danych Regionalnych GUS Wydaje się takŝe, iŝ dla napływowej ludności nieco atrakcyjniejsze wydają się tereny leŝące na terenie poszczególnych sołectw Gminy Alwernia, a nie na terenie samego miasta, co ilustruje poniŝsza tabela. Tabela 1 Mieszkańcy miasta i Gminy Alwernia w latach 2000-2006 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 miasto 3 298 3 300 3 341 3 359 3 366 3 367 3 359 wieś 9 179 9 185 9 197 9 224 9 253 9 276 9 314 3.4. Rynek pracy Zwiększająca się liczba mieszkańców nie wpływa na zwiększenie liczby osób pracujących na terenie Alwerni. Analiza dostępnych danych wskazuje na to, iŝ mieszkańcy Alwerni w coraz częściej podejmują pracuję poza obszarem Gminy, głównie w Krakowie i Chrzanowie, co potwierdza atrakcyjność tamtejszych rynków pracy. Tendencję wśród osób pracujących w Alwerni przedstawia poniŝszy wykres. Wykres 6 Pracujący mieszkańcy Miasta i Gminy Alwernia w latach 2000-2006 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bank Danych Regionalnych GUS 19
Analizując liczbę pracujących kobiet i męŝczyzn na terenie gminy, warto zauwaŝyć, iŝ pomimo większej liczby kobiet zamieszkałych na terenie Alwerni, to męŝczyźni są dominującą grupą jeŝeli chodzi o statystyki zatrudnienia. Wykres 7 Pracujący według płci w latach 2000-2006 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bank Danych Regionalnych GUS Tendencją charakterystyczną dla województwa małopolskiego jest systematyczny spadek liczby rejestrowanych osób bezrobotnych, podobnie sytuacja ta wygląda na terenie samej Gminy Alwernia, gdzie począwszy od 2003 roku notuje się systematyczny spadek liczby osób pozostających bez pracy. Wykres 8 Bezrobotni w latach 2003-2006 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bank Danych Regionalnych GUS Analizując strukturę płci osób pozostających bez pracy, podobnie jak w innych gminach, większość w tej grupie stanowią kobiety, choć warto zauwaŝyć, iŝ dysproporcje pomiędzy płciami nie są specjalnie duŝe. 20