STRATEGIA ROZWOJU KAPITAŁU SPOŁECZNEGO 2011-2020 30 czerwca 2010
Dokumenty strategiczne Dokumenty strategiczne Raport Polska 2030 Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju STRATEGIA UE 2020 Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 9 horyzontalnych strategii rozwoju 1. Strategia innowacyjności i efektywności gospodarki (koordynator Minister Gospodarki) 2. Strategia rozwoju kapitału ludzkiego (koordynator Minister-członek Rady Ministrów, Przewodniczący Stałego Komitetu Rady Ministrów) 3. Strategia rozwoju transportu (koordynator Minister Infrastruktury) 4. Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko (koordynator Minister Gospodarki) 5. Sprawne państwo (koordynator Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji) 6. Strategia rozwoju kapitału społecznego (koordynator Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego) 7. Krajowa strategia rozwoju regionalnego Regiony-miasta-obszarywiejskie (koordynator Minister Rozwoju Regionalnego) 8. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej (koordynator Prezes Rady Ministrów) 9. Strategia zrównoważonego rozwoju wsi i rolnictwa (koordynator Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi) 2
Odniesienia do kapitału społecznego w strategiach rozwoju
Kapitał społeczny jako wyzwanie rozwojowe Polski Kapitał społeczny jako wyzwanie rozwojowe Polski Kapitałspołeczny jest jednym z najistotniejszych czynników wpływających na rozwój społeczny i gospodarczy kraju, a jego rozwój warunkuje przejście od kapitału adaptacji i przetrwania do kapitału rozwojowego. Poziom kapitału społecznego, po zakończeniu okresu transformacji, nie jest wystarczającydo realizacji wyzwańrozwojowych stojących przed Polską w kolejnych 20 latach. Wzmocnienia wymagajączynniki kapitału społecznego przekładające sięna warunki życia i trwały dobrostan obywateli oraz zrównoważony rozwój kraju, takie jak: zaufanie między ludźmi, poziom aktywności obywatelskiej, umiejętnośćwspółpracyi komunikowania, potencjałkulturowyi kreatywny. Tylko wzrost zaufania społecznego, którego poziom należy obecnie do najniższych w Europie, usprawni szeroko pojętąwspółpracęmiędzy ludźmi w Polsce. To także kapitało charakterze sieciowym, oparty na więziach sięgających poza krąg najbliższych kontaktów. To wreszcie zdolność do nieszablonowego, kreatywnego działania samodzielnie i razem. Ważnym aspektem kapitału społecznego jest potencjał kulturowy i kreatywny odgrywający znaczącą rolę w gospodarce opartej na wiedzy, ale warunkujący teżinnowacyjność uznawanącoraz częściej za kluczowy mechanizm zmiany i rozwoju. W Polsce kultury nadal nie traktuje się jako wartościowego zasobu rozwojowego. Kapitał społeczny ułatwia dostęp do kapitałów ludzkiego, intelektualnego czy fizycznego; zwiększa efektywność wykorzystania tych kapitałów dla realizacji wspólnych celów; ułatwia równy dostęp wszystkich obywateli do dobra wspólnego. Rozwój kapitału społecznego może mieć pozytywne i negatywne skutki, można mówić o dobrym i złym kapitale społecznym. Założeniem Strategii jest minimalizowanie przewidywalnych skutków negatywnych, takich jak hermetyczność czy nepotyzm, a wzmacnianie tych aspektów kapitału, które umożliwiająwspółpracęosób o różnorodnych charakterystykach społeczno-ekonomicznych. Wyzwanie dotyczące wzrostu kapitału społecznego stanowi obszar korelacji i synergiiwszystkich zidentyfikowanych w Raporcie Polska 2030 wyzwaństrategicznych. 4
Definicja kapitału społecznego Definicja kapitału społecznego Raport Polska 2030: Kapitałspołeczny to potencjałzgromadzony w polskim społeczeństwie w postaci obowiązujących norm postępowania, zaufania i zaangażowania, które wspierając współpracęi wymianęwiedzy przyczyniająsiędo wzrostu dobrostanu Polski Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego: Kapitałspołeczny to infrastrukturaspołecznaw postaci instytucji, sieci, norm i przestrzeni, tworząca podstawędla budowania opartych na zaufaniu relacji społecznych, sprzyjających kooperacji, kreatywności, komunikacji i przyczyniających się do zrównoważonego rozwoju Polski 5
Wizja Społeczeństwo, w którym: instytucje tworzą grunt sprzyjający zaufaniu w relacjach społecznych, swobodnemu zrzeszaniu się oraz wymianie wiedzy i doświadczeń, a obywatele chcą i potrafią angażować się we współdziałanie na rzecz dobra publicznego i zrównoważonego rozwoju kraju; systemy edukacji powszechnej, w tym ustawicznej, działająna rzecz budowania kompetencji społecznych i kulturowych, a instytucje tworzą przestrzenie wspólnych wartości, wzmacniając więzi społeczne, afirmację i dumę z przynależności do wspólnoty; komunikacja w sferze publicznej jest wolna od zniekształceń, oparta na zasadach szacunku, tolerancji, odpowiedzialności, otwartości i uczciwości, wykorzystuje treści wysokiej jakości, sprzyjając tym samym wzajemnemu zrozumieniu różnorodnych grup społecznych, obywateli i instytucji, uzgadnianiu wspólnych celów i angażowaniu się w działania na ich rzecz; w konsekwencji: różnorodność talentów, umiejętności, kompetencji i punktów widzenia znajduje wspólną przestrzeń aktywności, służąc tworzeniu innowacji w sferze społecznej, gospodarczej i kulturowej; obywatele mają dostęp do wiarygodnej, rzetelnej informacji o sprawach publicznych, a także niezbędne kompetencje, dzięki czemu mogąracjonalnie, w oparciu o fakty, włączaćsięw debatępublicznąi brać czynny udział w podejmowaniu dotyczących ich decyzji; obywatele i grupy mają równy dostęp do kanałów artykulacji potrzeb i postulatów, dzięki czemu można formułować polityki społeczne skutecznie podnoszące jakość życia, wzmacniające spójność i poczucie przynależności do wspólnoty społecznej. 6
Misja TWORZENIE, UTRZYMYWANIE I DOSKONALENIE WARUNKÓW DLA ROZWOJU INSTYTUCJI, SIECI, SYSTEMÓW, NORM I PRZESTRZENI UMOŻLIWIAJĄCYCH AKTYWNOŚĆ OBYWATELI I ICH WSPÓŁPRACĘ DLA DOBRA WSPÓLNEGO 7
Zasady horyzontalne uwzględniane w realizacji celów Strategii wzmacnianie spójności społecznej wzrost integracji społecznej oraz wzmacnianie więzi społecznych i solidarności społecznej; upowszechnianie otwartości, tolerancji i szacunku dla innych ludzi jako zasad współżycia społecznego; zwalczanie dyskryminacji ze względu na płeć, wiek, wyznanie, rasę i niepełnosprawność; wyrównywanie szans grup i środowisk wykluczonych społecznie lub zagrożonych społeczną marginalizacją; partnerstwo i współdziałanie podmiotów sektora publicznego z obywatelami oraz ich reprezentantami, w szczególności organizacjami społecznymi; wzmacnianie wspólnot lokalnych poprzez wspieranie rozwoju ich podmiotowości, wzajemnej pomocy wspólnot lokalnych oraz wymiany usług lokalnych; innowacyjność, efektywne wykorzystanie nowych technologii w rozwoju społecznym. 8
Czynniki tworzące kapitał społeczny Czynniki tworzące kapitał społeczny zaufanie i aktywnośćobywatelska (transparentne instytucje, społeczeństwo obywatelskie, partycypacja społeczna) komunikacja społeczna (domena publiczna, media publiczne i społeczne, wymiana wiedzy) kultura i kreatywność (instytucje kultury, twórczość, dziedzictwo, przemysły kreatywne) kompetencje i wartości (społeczne, medialne, informacyjne, kulturowe) (wspólna tożsamość, zaufanie, otwartość, szacunek) 9
Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego Diagnoza kluczowe obszary I. Zaufanie i aktywność obywatelska 1. Zaufanie do instytucji życia publicznego 2. Jakość i dostępność informacji publicznej 3. Zaangażowanie w życie publiczne 4. Partycypacja społeczna 5. Instytucje III sektora 6. Społeczna odpowiedzialność biznesu 7. Wykluczenia społeczne 10
Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego Diagnoza kluczowe obszary II. Komunikacja społeczna 1. Zmiany wzorców korzystania z technologii komunikacyjnych i mediów 2. Społeczne konsekwencje zmian technologicznych w mediach elektronicznych 3. Media jako forum debaty publicznej 4. Model mediów publicznych 5. Sektor mediów społecznych 6. Domena publiczna 7. Ochrona tożsamości i suwerenności kulturalnej w mediach elektronicznych w politykach europejskich 8. Wykluczenie cyfrowe 11
Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego Diagnoza kluczowe obszary III. Kultura i kreatywność 1. Uczestnictwo w kulturze kontakty z kulturą 2. Dziedzictwo narodowe materialne i niematerialne 3. Przemysły kultury i przemysły kreatywne 4. Społeczne i kulturowe uwarunkowania dla kreatywności 12
Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego Diagnoza kluczowe obszary IV. Kompetencje, postawy i wartości istotne dla tworzenia wspólnoty 1. Kształtowanie kompetencji społecznych, kulturowych, medialnych i informacyjnych w systemach edukacji szkolnej, pozaszkolnej oraz ustawicznej 2. System kształcenia nauczycieli, trenerów i animatorów 13
Cele Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego Cele Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego Cel główny: Wzmocnienie udziału kapitału społecznego w zrównoważonym rozwoju Polski Cele strategiczne: 1. Zwiększenie kompetencji społecznych, kulturowych, medialnych i informacyjnych obywateli oraz instytucji 2. Zwiększenie partycypacji oraz wpływu obywateli i społeczności na życie publiczne 3. Poszerzenie przestrzeni dla wysokiej jakości aktywnej komunikacji 4. Rozwój i efektywne wykorzystanie potencjału kulturowego i kreatywnego 14
Cel główny: Wzmocnienie udziału kapitału społecznego w zrównoważonym rozwoju Polski Cele strategiczne Cel 1 Zwiększenie kompetencji społecznych, kulturowych, medialnych i informacyjnych obywateli oraz instytucji Cel 2 Zwiększenie partycypacji oraz wpływu obywateli i społeczności na Ŝycie publiczne Cel 3 Poszerzenie przestrzeni dla wysokiej jakości aktywnej komunikacji Cel 4 Rozwój i efektywne wykorzystanie potencjału kulturowego i kreatywnego Cele operacyjne 1. Wspieranie edukacji obywatelskiej oraz innych działańsłużących upowszechnianiu norm i zachowańspołecznych sprzyjających współpracy oraz kształtowaniu postaw kreatywnych. 2. Wspieranie powszechnej edukacji medialnej i informacyjnej. 3. Wspieranie edukacji kulturalnej. 4. Poprawa jakości kształcenia nauczycieli, animatorów i trenerów. 5. Wzmocnienie identyfikacji i tożsamości na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym. 1. Zwiększenie przejrzystości i otwartości instytucji publicznych. 2. Rozwój i wzmocnienie dialogu obywatelskiego i społecznego. 3. Rozwój i wzmocnienie zorganizowanych form aktywności obywatelskiej. 4. Wzmocnienie integracji społecznej i solidarności społecznej. 5. Zwiększenie dostępności i poszerzenie przestrzeni publicznych. 1. Wspieranie udziału mediów w kształtowaniu więzi społecznych i demokracji oraz poszerzenie domeny publicznej. 2. Zapewnienie powszechnego dostępu do usług medialnych i zapobieganie wykluczeniu cyfrowemu, w szczególności na obszarach wiejskich. 3. Poprawa komunikacji międzysektorowej i międzyinstytucjonalnej. 1. Wzmacnianie potencjału kulturowego. 2. Rozwój nowoczesnego sektora kreatywnego. 3. Digitalizacja, cyfrowa rekonstrukcja i udostępnianie dziedzictwa kulturowego. 15
Cele operacyjne 1.Wspieranie edukacji obywatelskiej oraz innych działańsłużących upowszechnianiu norm i zachowańspołecznych sprzyjających współpracy oraz kształtowaniu postaw kreatywnych 2. Wspieranie powszechnej edukacji medialnej i informacyjnej 3. Wspieranie edukacji kulturalnej 4. Poprawa jakości kształcenia nauczycieli, animatorów i trenerów 5. Wzmocnienie identyfikacji i tożsamości na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym Cel 1. Zwiększeniekompetencji społecznych, kulturowych, medialnych i informacyjnych obywateli oraz instytucji Kierunki działań Wzmacnianie w programach nauczania powszechnego i ustawicznego zajęćmających na celu kształtowanie postaw kreatywnych, ukierunkowanych na współpracę oraz kompetencji społecznych. WdraŜanie programów edukacji obywatelskiej w systemie szkolnym i pozaszkolnym skierowanej do róŝnych grup wiekowych oraz podnoszenie kompetencji kadr nauczających. Wzmacnianie systemu identyfikacji liderów społecznych i wspieranie ich rozwoju, w tym programów edukacji liderów Ŝycia publicznego i społecznego. Uruchamianie społecznych form oświatowych; rozpowszechnienie edukacji pozaformalnej i uczenia się przez całe życie (LLL). Promowanie i wzmacnianie potencjału kooperacyjnego poprzez wykorzystanie istniejącej infrastruktury - szkoła, biblioteka, boisko. Wprowadzenie do programów nauczania zajęć kształcących kompetencje krytycznego korzystania z treści medialnych i ich analizy. Zwiększenie dostępu do medialnej i informacyjnej edukacji pozaszkolnej i ustawicznej, szczególnie wśród osób w wieku 50+. Wspieranie działań z zakresu edukacji kulturalnej i animacji kultury. Wzmacnianie wspólnych działańlokalnych instytucji (szkoła-biblioteka-centrumkultury) i współpracy przy realizacji programów edukacyjnych. Poszerzanie dostępu do oferty kulturalnej. Wspieranie działań na rzecz wykluczonych i zagroŝonych wykluczeniem z kultury. Wzmocnienie rangi przedmiotów artystycznych w programach szkolnictwa powszechnego. Wprowadzenie do programów kształcenia nauczycieli zagadnieńdotyczących k kształtowania kompetencji społecznych, kulturalnych, medialnych i informacyjnych. Ułatwienia w nabywaniu uprawnieńumożliwiających artystom nauczanie przedmiotów artystycznych w szkolnictwie powszechnym. Tworzenie pozytywnego wizerunku Polski i Polaków w kraju i za granicą. Tworzenie forów dyskursu na temat tożsamości, dokonańspołecznych, sytuacji i ważnych społecznie wydarzeń. 16
Cel 2. Zwiększenie partycypacji oraz wpływu obywateli i społeczności na życie publiczne Cel 2. Zwiększenie partycypacji oraz wpływu obywateli i społeczności na życie publiczne Cele operacyjne 1.Zwiększenie przejrzystości i otwartości instytucji publicznych 2. Rozwój i wzmocnienie dialogu obywatelskiego i społecznego 3. Rozwój i wzmocnienie zorganizowanych form aktywności obywatelskiej 4. Wzmocnienie integracji społecznej i solidarności społecznej 5. Zwiększenie dostępności i poszerzenie przestrzeni publicznych Kierunki działań Zapewnienie obywatelom powszechnego dostępu do informacji publicznej oraz rzetelnej wiedzy na temat Ŝycia publicznego i zasad oraz mechanizmów funkcjonowania państwa i demokracji. Zwiększenie udziału obywateli w stanowieniu prawa słuŝące poprawie jego jakości na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym. Zwiększenie zakresu zadańpublicznych przekazywanych obywatelom oraz zmniejszenie zakresu uznaniowości we wspieraniu ich realizacji przez rząd i samorządy lokalne. Usprawnienie działańadministracji rządowej i samorządowej, wzmocnienie mechanizmów współpracy z obywatelami i wzajemnej kooperacji instytucji publicznych na poziomie rządowym, regionalnym i lokalnym. Wzmocnienie i upowszechnienie mechanizmów prawno-instytucjonalnych dotyczących konsultacji społecznych oraz innych form dialogu obywatelskiego na poziomie rządu i samorządu. Podniesienie jakości debaty publicznej oraz poziomu kultury dialogu obywatelskiegowśród jego uczestników. Ułatwianie stowarzyszania sięoraz prowadzenia działalności organizacji społecznych i wprowadzenie nowych form aktywności obywatelskiej. Wzmocnienie prywatnych źródełi mechanizmów finansowania aktywności obywatelskiej, w tym indywidualnej i korporacyjnej filantropii. Wspieranie rozwoju i wzmacniania zaplecza społecznego organizacji pozarządowych: liderów, pracowników, członków i wolontariuszy. Wspieranie rozwoju partnerstwa lokalnego oraz innych form współpracy samorządów terytorialnych z organizacjami społecznymi. Wspieranie tworzenia i wdraŝania działańintegracji społecznej skierowanej do grup zagroŝonych wykluczeniem społecznym, w tym ułatwianie dostępu do nowych technologii oraz wzmacnianie aktywności zawodowej osób wykluczonych społecznie. Wspieranie działalności na rzecz dostarczania bezpłatnej i rzetelnej informacji oraz porad prawnych i obywatelskich. Otwarcie przestrzeni publicznych na wspólne działania; udostępnienie infrastruktury publicznej dla działań obywatelskich. Przygotowanie obywateli do wspólnego korzystania z przestrzeni publicznych. 17
Cel 3 Poszerzenie przestrzeni dla wysokiej jakości aktywnej komunikacji Cel 3 Poszerzenie przestrzeni dla wysokiej jakości aktywnej komunikacji Cele operacyjne 1.Wspieranie udziału mediów w kształtowaniu więzi społecznych i demokracjioraz poszerzeniedomeny publicznej 2. Zapewnienie powszechnego dostępu do usług medialnych i zapobieganie wykluczeniu cyfrowemu 3. Poprawa komunikacji międzysektorowej i międzyinstytucjonalnej Kierunki działań Wzmacnianie gwarancji wolności, niezależności i pluralizmu mediów oraz wyznaczanie wysokich standardów jakości treści mediów i treści wspieranych ze środków publicznych. Wspieranie społecznej partycypacji w tworzeniu i upowszechnianiu treści oraz niezależnych mediów lokalnych i regionalnych. Zwiększenie udziału treści edukacyjnych, naukowych i kulturowych w domenie publicznej, zabezpieczenie eksploatacji zasobów w środowisku cyfrowym. Poprawa dostępności informacji i danych publicznych wraz z możliwościąich powtórnego wykorzystania (re-use). Upowszechnienie korzystania z nowoczesnych technologii jako formy debaty społecznej. Wspieranie procesu cyfryzacji przestrzeni medialnej w Polsce, w tym konwersji nadawania sygnału telewizyjnego i radiowego z analogowego na cyfrowy. Inwestycje publiczne (rządowe i samorządowe) oraz publiczno-prywatne w rozwój infrastruktury i zmniejszenie kosztu dostępu do cyfrowego radia i telewizji oraz Internetu, w szczególności na obszarach wiejskich. Wspieranie rozwoju mediów elektronicznych jako rosnącego sektora gospodarki i fundamentu gospodarki opartej na wiedzy i współpracy. Wzmocnienie istniejących platform dialogu międzysektorowego. Tworzenie przestrzeni gromadzenia i wymiany informacji. Wspieranie instytucji państwowych, samorządowych, organizacji pozarządowych oraz podmiotów prywatnych w tworzeniu platform medialnychw celu zwiększania uczestnictwa obywateli w kulturze i życiu społecznym. 18
Cel 4. Rozwój i efektywne wykorzystanie potencjału kulturowego i kreatywnego Cel 4. Rozwój i efektywne wykorzystanie potencjału kulturowego i kreatywnego Cele operacyjne 1. Wzmacnianie potencjału kulturowego 2. Rozwój nowoczesnego sektora kreatywnego 3. Digitalizacja, cyfrowa rekonstrukcja i udostępnianie dziedzictwa kulturowego i dorobku naukowego Kierunki działań Rozwój infrastruktury kultury i jej dostosowanie do standardów europejskich, w tym wyrównywanie zróŝnicowań w dostępie do kultury Unowocześnienie modelu zarządzania i zwiększenie efektywności działania instytucji kultury. Wspieranie włączenia sięinstytucji kultury do dialogu społecznego, w tym zwiększenie dostępności przestrzeni instytucji i jakości współpracy ze środowiskiem lokalnym. Ochrona dziedzictwa kulturowego oraz świadome kształtowanie i ochrona krajobrazu kulturowego. Tworzenie systemów wsparcia dla artystów i twórców(amatorów i profesjonalistów). Wzmacnianie systemu identyfikacji talentów i wspieranie ich rozwoju. Rozwój sieci współpracy między środowiskami kultury, nauki i biznesu, wspieranie wdroŝeń. Rozwój systemu ulg i zachęt finansowych dla przedsiębiorców sektora kreatywnego. Promowanie aktywności artystów i animatorów kultury w tworzeniu obszarów działalności gospodarczej. Dostosowanie programów szkół i uczelni artystycznych do potrzeb sektora kreatywnego. Udostępnianie treści i ochrona własności intelektualnej. Wyznaczanie standardów digitalizacyjnych. Inwentaryzacja, ocena stanu, digitalizacja i cyfrowa rekonstrukcja dorobku polskiej kultury. Rozwój systemów przyjaznego i powszechnego dostępu do zcyfryzowanych treści. Działania na rzecz powszechnego dostępu do wiedzy jako ważnego zasobu kształtującego wspólną tożsamość i samowiedzę(informacja- komunikacja-zasoby). 19
Ogólny harmonogram prac Ogólny harmonogram prac Terminy styczeń maj 2010 czerwiec listopad 2010 grudzień 2010 styczeń 2011 luty marzec 2001 Zakres i rezultaty Przygotowanie założeń Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego. Akceptacja założeń SRKS przez międzyresortowy Komitet Sterujący. Dyskusja nad założeniami strategii (resorty, organizacje pozarządowe, środowiska naukowe etc.). Uruchomienie strony www dla strategii. Przygotowanie 1 wersji dokumentu SRKS. Akceptacja 1 wersji dokumentu SRKS przez Komitet Sterujący. Przedstawienie 1 wersji dokumentu SRKS na Komitecie Koordynacyjnym ds. Polityki Rozwoju. Przekazanie skorygowanej wersji dokumentu SRKS do konsultacji społecznych. Przygotowanie dokumentu SRKS po konsultacjach społecznych. Ocena zgodności Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego ze Średniookresową Strategia Rozwoju Kraju (wykonuje MRR). Posiedzenie Komitetu Sterującego w celu zaakceptowania dokumentu SRKS - wersja do przyjęcia przez Radę Ministrów. Przekazanie SRKS Komitetowi Stałemu Rady Ministrów i Radzie Ministrów. Przyjęcie SRKS przez Radę Ministrów (marzec 2011). 2010 2011 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I II III 20