6th SKAM Flint Technology Workshop. Małkocin X.2009 BOOK OF ABSTRACTS

Transkrypt

1 6th SKAM Flint Technology Workshop. Małkocin X.2009 BOOK OF ABSTRACTS Organisers: SKAM the Flintreaders scientific society Dept. of Archaeology, Inst. of History, Szczecin University Publication founded by Marshal's Office of the Westpomeranian Region Wydanie publikacji zrealizowano przy udziale środków finansowych z budżetu województwa zachodniopomorskiego

2 Table of Contents LECTURES Katarzyna Barska... 4 Retusze, pęknięcia i złamania, jako przypadkowy efekt obróbki krzemienia [Retouches, fractures and breakages as the accidental results of flint processing]... 4 Janusz Budziszewski... 4 Łupnięte wczoraj. Trop archeologiczny, trop prehistoryczny [Yesterday knapped. Archaeological and prehistoric trails]... 4 Krzysztof Cyrek, Magdalena Sudoł... 5 Artefacts or geofacts? A dilemma illustrated by an example of Early Vistulian finds from Bisnik Cave, Poland... 5 Marcin Dziewanowski... 5 Stan badao nad produkcją narzędzi wielościennych w późnym neolicie na terenie Pomorza Zachodniego [State of research on the multifacial tools in Western Pomerania during La te Neolithic]... 5 Marcin Dziewanowski, Radosław Szemelak... 6 Wstępne wyniki badao rozpoznawczych nadtywiaoskiego mikroregionu produkcyjnego [Preliminary results of research on Tywa lithic production Centre ]... 6 Jacek Kabacioski, Iwona Sobkowiak-Tabaka... 6 Wytwórczośd krzemieniarska na stanowisku nr 9 w Dąbkach, a zespoły krzemienne społeczności mezolitycznych i neolitycznych Pomorza [Flint technology at the Dabki 9 site and the Pomeranian assemblages of Mesolithic and Neolithic societies]... 6 Mukhiddin Khudzhanazarov, Karol Szymczak, Małgorzata Anna Kot, Bakhtiyor Sayfullayev, Nabi Hushvaktov, Odil Ergashev... 7 Problem with chronology of Kukayaz sites Marta Lewicka, Dariusz Korzec... 7 Some remarks in the case of intentional breakage of blades / bladelets idea... 7 Witold Migal... 8 Cechy morfologiczne intencjonalnej obróbki krzemienia [Morphological features of intentional flint processing]... 8 Mateusz Migal... 8 Ciekawy zespół krzemienny z Normandii [Interesting lithic assemblage from Normandy]... 8 Peter Neruda, Zdenka Nerudová... 9 Moravský Krumlov IV a New Multilayer Palaeolithic Site in Moravia, Czech Republic Zdenka Nerudová... 9 Multiple Approach to Leaf Points: Morpho-technological and Use-wear Analyses Adam Nowak, Damian Wolski... 9 Problem interpretacji archiwalnych zespołów krzemiennych na przykładzie stanowiska Maków 20 pow. Racibórz [Interpretation of archival lithic assemblages a research problem exemplified by Makow 20 site, Poland]... 9 Katarzyna Orzyłowska Does the size matter? Problem of small tools in LMP assemblages - the Stajnia Cave case study

3 Grzegorz Osipowicz Polskie narzędzia z tzw. wyświeceniem typu 23 [The Polish tools with so called polish of type 23 ] Marta Połtowicz-Bobak, Dariusz Bobak, Rafał Janicki Nowe dane o osadnictwie środkowopaleolitycznym na Podkarpaciu [New data on Middle Palaeolithic settlement in Podkarpacie region, southern Poland] Katarzyna Pyżewicz Methods and limitations of microscopic analysis applied to interpretation of Mesolithic flint technology Katarzyna Pyżewicz, Piotr Dmochowski st Replicatory meeting: Madlenian technology. Sowin Lysowody Cmielow Buszkowice Radosław Szemelak, Maciej Gembicki Describing the complexity. New approach to documentation of four sided axes Marcin Szydłowski Możliwości interpretacji zabytków krzemiennych w świetle badao fizyko-chemicznych. [The possibilities of flint artefacts interpretation in the light of laboratory analysis] Natalie Uomini, John Gowlett, (with J. Brink, D. Curnoe, I. Onjala, S. Mathai, G. Warr, O. Mottram) The Acheulean site at Kilombe, Kenya Mikołaj Urbanowski From Rugen beach to Jurassic cave: eoliths revisited Marcin Wąs Problemy badawcze środkowopaleolitycznych materiałów krzemiennych z Mazowsza. Przypadek Polesia 1, pow. Łowicz. [The research problems concerning the Middle Palaeolithic artefacts from Masovia. The case study of Polesie 1, Poland] Andrzej Wiśniewski, Piotr Dmochowski Sekwencje operacyjne rdzeni środkowopaleolitycznych. Ciąg dalszy dyskusji [The chaine operatoire of the Middle Palaeolithic cores. A continuation of the discussion] POSTERS Michał Adamczyk Resurrecting the research. New approach to the old sites interpretation of Płonia River Valley Mesolithic complex Łukasz Czyżewski Metody cyfrowe w interpretacji wyników badao archeologiczno-przyrodniczych Jaskini Biśnik [Digital methods applied to interpretation of the results of archaeological and palaeontological researches conducted in Bisnik Cave, Poland] Peter Neruda, M. Galetová, G. Dreslerová Micoquian Bone Retouchers from Kůlna Cave, Czech Republic Grzegorz Osipowicz Czynności technologiczne w procesie wytwarzania narzędzi krzemiennych w epoce kamienia ziemi chełmioskiej [Technological activities during flint tools production in the Stone Age of Ziemia Chełmioska, Poland] Addendum Hans-Peter Schulz Flint and crystalline rock geofacts from littoral deposits

4 LECTURES Katarzyna Barska Paostwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie [State Archaeological Museum in Warsaw] Długa Warszawa, Poland k.barska@ele-fan.pl Retusze, pęknięcia i złamania, jako przypadkowy efekt obróbki krzemienia [Retouches, fractures and breakages as the accidental results of flint processing] Uzyskane eksperymentalnie odpadki z produkcji wiórowej i bifacjalnej zostały poddane następującym próbom: upadkowi z wysokości i deptaniu na twardym podłożu. Powstałe retusze i pęknięcia zostały sfotografowane i opisane oraz sklasyfikowane według obowiązujących standardów. Pokazane zostaną różne sposoby interpretacji tych zespołów. Janusz Budziszewski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyoskiego [Stefan Wyszynski University] Wóycickiego 1/3, pok. 317, Warszawa, Poland budziszewski.janusz@gmail.com Łupnięte wczoraj. Trop archeologiczny, trop prehistoryczny [Yesterday knapped. Archaeological and prehistoric trails] Wśród wątków związanych z analizą zabytków krzemiennych, które przez wiele lat były zupełnie nieobecne w fachowej literaturze są też problemy dotyczące wyróżniania i interpretacji zabytków noszących cechy świeżego przełamu. Wiedza o nich przekazywana była wyłącznie ustnie, poza naukowym dyskursem, i dziś nawet dotycząca ich terminologia pozostaje nieustalona. Najczytelniejszą cechą świeżo łupanych okazów jest obecnośd niewyłamanych mikropęknięd podpowierzchniowych widocznych - w obrębie wtórnej (pasożytniczej) łuski zachowanej na sęczku lub jego negatywie, - wzdłuż promienistych skaz na negatywowych i pozytywowych powierzchniach przełamów, - na koocach negatywów wyłamanych prostopadle (przedwcześnie) łusek retuszu. Pozostałości tego typu uzupełniają czasami mikrozmiażdżenia widoczne na piętce w punkcie uderzenia. W archeologicznej praktyce terenowej obserwacje śladów tego typu niezbędne są do oceny materiałów powierzchniowych odkrywanych na obszarach wychodni surowców. Szczególnie, gdy wykorzystywane w pradziejach złoża znajdują się w regionach obecnie silnie zurbanizowanych, stałą domieszką standardowych materiałów pracownianych są okazy dokumentujące relatywnie świeże, prymitywne próby łupania. Analogię dla nich możemy znaleźd w krzemieniarstwie schyłkowym epoki metali. Jednak trudno odróżnid je od podobnie prymitywnych prób dokonywanych przez kolejne generacje wyrostków aż po dzieo dzisiejszy. Sytuację taką znam ze wzgórza Krzemieniec w Iłży, pow. radomski. Wśród problemów prehistorycznych, przy których rozwiązywaniu analiza opisywanych śladów odgrywad może istotną rolę jest ocena sposobu przygotowywania krzemiennych wyposażeo grobowych. Czy tworzyły je narzędzia używane wcześniej przez osobę pochowaną, czy wytwory przygotowywane specjalnie podczas obrzędów pogrzebowych? Ciekawych obserwacji w tym względzie dostarczają badania wyposażeo grobowych schyłkowoneolitycznej kultury ceramiki sznurowej. Rzetelne analizy w obu kierunkach dociekao wymagają przygotowania solidnych podstaw. Niezbędne są prace eksperymentalne opisujące zarówno zróżnicowanie śladów świeżej obróbki zależnie od stosowanych technik (twardy tłuk, miękki tłuk, pośrednik, nacisk) oraz obrabianego rodzaju surowca, jak i ich trwałości w różnych warunkach depozycji. 4

5 Krzysztof Cyrek, Magdalena Sudoł Instytut Archeologii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu [Institute of Archaeology, Mikolaj Kopernik University in Torun] Szosa Bydgoska 44/48, Toruo, Poland s (respectively): paleo@umk.pl, sudol@umk.pl Artefacts or geofacts? A dilemma illustrated by an example of Early Vistulian finds from Bisnik Cave, Poland The Biśnik cave is located in the southern part of Częstochowa Highland (Małopolskie Voivodeship). During 11 survey seasons the interdisciplinary research team, led by Krzysztof Cyrek, has revealed 21 sedimentation layers, from the pre-pleistocene period to the Holocene, with at least 16 phases of Mid-Paleolithic settlement of the cave. The paper relates to artifacts included in the inventories B, C and D, originating from Early Vistulian layers (from 9 to 11) of the cave. The goal of the study is to initiate a discussion over the issues related to the doubts over intentional creation of some of these finds, defining features typical for pseudo -retouch and issues of redepositing of sources at the Mid-Paleolithic cave site. So an attempt was made to define the criteria helpful in distinguishing intentional and natural retouch. The problem of defining the methods and criteria of distinguishing post-depositing retouch has been discussed a few times in Polish and Western European literature. Considering the character of the cave sediments and the evidence confirming their redepositing we can conclude, that also the flint finds had been partially moved, significantly influencing the interpretation of Paleolithic inventories. Marcin Dziewanowski Dział Archeologii, Muzeum Narodowe w Szczecinie [Archaeological Department, Szczecin National Museum] Staromłyoska 27, Szczecin, Poland m.dziewanowski@muzeum.szczecin.pl Stan badao nad produkcją narzędzi wielościennych w późnym neolicie na terenie Pomorza Zachodniego [State of research on the multifacial tools in Western Pomerania during Late Neolithic] Obszar Pomorza Zachodniego jest bogaty w złoża różnych surowców skalnych, w tym w s urowce krzemionkowe. Dotychczas rozpoznane wychodnie w krach kredowych i brukach morenowych zawierają konkrecje posiadające walory umożliwiające masową produkcję narzędzi makrolitycznych. Dotychczas, w wyniku intensywnych prac terenowych i kwerend zasobów archiwalnych i magazynowych zebrano informacje o znacznych ilościach neolitycznych wyrobów wielościennych z interesującego nas obszaru. W toku licznych prac rozpoznawczych i nadzorów archeologicznych zebrano informacje o neolitycznych pracowniach krzemieni arskich, zlokalizowanych w okolicach Szczecina i Gryfina. Posiadane informacje pozwalają spodziewad się znaczącej roli Pomorza Zachodniego w produkcji narzędzi wielościennych (siekier, dłut i różnego typu ostrzy bifacjalnych) w okresie neolitu. Brak pełniej zbadanych stanowisk o charakterze pracownianym oraz nieznaczny stopieo rozpoznania sieci stanowisk archeologicznych związanych z wydobyciem, produkcją i użytkowaniem narzędzi wielościennych oraz niezadowalająca ilośd danych o chronologii stanowisk utrudnia opracowanie zagadnienia. Dopiero dysponowanie odpowiednią kolekcją materiałów umożliwi sformułowanie właściwych pytao badawczych o charakterze źródłoznawczym, technologicznym i metodycznym. W referacie podsumuję dotychczasowy stan refleksji nad tym zagadnieniem i określę różnicę między przemysłami reprezentującymi poszczególne, późnoneolityczne kultury archeologiczne. Jednocześnie wskażę oczekiwane rezultaty systematycznych badao. 5

6 Marcin Dziewanowski, Radosław Szemelak Marcin Dziewanowski: Dział Archeologii, Muzeum Narodowe w Szczecinie [Archaeological Department, Szczecin National Museum] Staromłyoska 27, Szczecin, Poland (Marcin Dziewanowski): m.dziewanowski@muzeum.szczecin.pl Wstępne wyniki badao rozpoznawczych nadtywiaoskiego mikroregionu produkcyjnego [Preliminary results of research on Tywa lithic production Centre ] W ostatniej dekadzie pozyskano szereg informacji skłaniających do podjęcia tematu produkcji narzędzi wielościennych w okresie późnego neolitu. Przeprowadzając kwerendę zasobów archiwalnych i magazynowych zebrano dane umożliwiające wskazanie okolic Jeziora Wełtyoskiego i brzegów rzeki Tywy, jako miejsc kryjących świadectwa masowej produkcji siekier. Zebrane dane skłoniły do rozpoczęcia rozpoznawczych badao archeologicznych umożliwiających zebranie próbek materiału zabytkowego, ze znanych stanowisk, namierzenie stanowisk archiwalnych, uzupełnienie siatki stanowisk o charakterze produkcyjnym oraz określenie ich chronologii. Jednocześnie W 2008 i 2009 r. w ramach współpracy między MNS i US przeprowadzono badania rozpoznawcze na terenie centrum obróbki surowców krzemionkowych, zlokalizowanego na wschodnim brzegu Jeziora Wełtyoskiego. W referacie zostanie przedstawiona historia badao w okolicach Jeziora Wełtyoskiego oraz wyniki najnowszych badao przeprowadzonych na stanowisku archiwalnym nr 3 w Chwarstnicy. W oparciu o uzyskane rezultaty zostaną omówione problemy metodyczne, jakie stoją przed badającymi zagadnienie masowej produkcji narzędzi wielościennych. Jacek Kabacioski, Iwona Sobkowiak-Tabaka Instytut Archeologii i Etnologii PAN Oddział w Poznaniu [Institute of Archaeology and Ethnology, Polish Academy of Sciences, Poznan] Rubież Poznao s (respectively): iwona.sobkowiak@iaepan.poznan.pl, kabay@man.poznan.pl Wytwórczośd krzemieniarska na stanowisku nr 9 w Dąbkach, a zespoły krzemienne społeczności mezolitycznych i neolitycznych Pomorza [Flint technology at the Dabki 9 site and the Pomeranian assemblages of Mesolithic and Neolithic societies] W trakcie pięciu sezonów badawczych ( ) przeprowadzonych na stanowisku nr 9 w Dąbkach zarejestrowano ponad 2965 artefaktów krzemiennych. Badania prowadzono w ramach multidyscyplinarnego projektu, którego jednym z celów było rozpoznanie osadnictwa późnomezolitycznego i wczesnoneolitycznego w rejonie Jeziora Bukowo. Wspomniane materiały krzemienne pochodzą ze zróżnicowanych funkcjonalnie stref osady w Dąbkach. Zarówno w sferze technologicznej, jak i typologicznej w analizowanym inwentarzu wyraźne są nawiązania do wytwórczości krzemieniarskiej społeczności należących do kilku jednostek taksonomicznych, rozwijających się w okresie atlantyckim. Z jednej strony zespół z Dąbek posiada wyraźne analogie do do wytwórczości mającej swe korzenie w lokalnych ugrupowaniach mezolitycznych, z drugiej nie brak w nim elementów charakterystycznych dla inwentarzy ugrupowao ertebøllskich. Ponadto wiele cech zaobserwowanych w inwentarzu wskazuje, iż ludnośd zamieszkująca osadę w Dąbkach kontaktowała się również ze społecznościami neolitycznymi. Powyższe fakty powodują, iż jednoznaczna klasyfikacja kulturowa prezentowanego zespołu nie jest możliwa. 6

7 Mukhiddin Khudzhanazarov, Karol Szymczak, Małgorzata Anna Kot, Bakhtiyor Sayfullayev, Nabi Hushvaktov, Odil Ergashev Karol Szymczak, Małgorzata Anna Kot: Instytut Archeologii, Uniwersytet Warszawski [Institute of Archaeology, Warsaw University] Krakowskie Przedmieście 26/28, Warszawa, Poland (Małgorzata Anna Kot): Problem with chronology of Kukayaz sites. Kukayaz sites are located in the Kyzyl-kum desert in north Uzbekistan, some 30 kilometers from a border with Kazakhstan. Concentrations of stone artefacts are spread along the edge of Kukayaz valley (Kukayazkaya vpadina). All the materials are the surface collections. The inventory consists mostly of flakes and flake cores. Massive blades and irregular blade and flake/blade cores are rather rare. Tools consist mostly of big, massive, symmetric bifacial tools in a shape of points or hand axes. Other kinds of tools, like side scrapers are scarce. The chronology of the sites is still under discussion. Analogical bifacial forms are known from such sites as Esen 2, Aralsk, Yengadja or Karakuduk. All of them are dated to Lower or Middle Paleolithic and ascribed to acheulien industries. On the other hand similar but much sma ller and thinner bifacial points are quite frequent in Eneolithic and Bronze Age Central Asian industries. Nevertheless, there is also possibility to date the materials to early Upper Paleolithic. Marta Lewicka, Dariusz Korzec Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego [Institute of Archaeology, Wroclaw University] Szewska 48, Wrocław, Poland mb.lewicka@gmail.com Some remarks in the case of intentional breakage of blades / bladelets idea At present a lot of researchers work at solving the problem of distinguished natural from anthropological effects/traces on a different kinds of material coming from archaeological excavations. In the case of flint artefacts we can also notice different effects/traces which are a result of action of different processes. By processes, we mean, a physical connection between cause and effect/result. However, in the case of the intentional breakage idea we do not ask about process but about agent (source of force) (c.f. Lyman 1994, p. 3). Thus, this is a question if the source of force was trampling, simply breakage in the hand, breakage by retoucher or maybe intendent procedure of blank division ( microburin technique ). However, in our opinion it is impossible to establish such a thing as so far. Because it is just an effect of action of force on soild body which caused... breakage. It can be supported by simply experiment (try to break a blade). Thus, it is argue here that this idea should not be present in archaeological explanations (c.f. Schmitt at el. 2009, p. 11; Mikołajczyk 2007). We would like to also focus on an issue of microlithic technology in the Stone Age. It is argue that we should consider presence of microliths in assemblages from Lower Palaeolithic (c.f. Burdukiewicz 2005; Burdukiewicz & Ronen 2003). It can be fruitful explanation if we take into account dependence of tools production from available stone nodule size. In this way of thinking we are looking for relationship between glacial/interglacial fluctuations and stone technology. Because of some problems with analysis of small tools, reconsideration of this issue could be very useful for us. References: Barton R.N.E. (ed.) Hengistbury Head Dorset, Volume 2: The Late Upper Palaeoli thic & Early Mesolithic Sites, Oxford University Committee for Archaeology, Monograph, 34. 7

8 Schmitt L., Larsson S., Burdukiewicz J., Ziker J., Svedhage K., Zamon J., Steffen H Chronological insights, cultural change, and resource exploitation on the west coast of Sweden during the Late Palaeolithic/early Mesolithic transition, Oxford Journal of Archaeology, 28 (1), p Mikołajczyk A Analiza skupieo kultury hmburskiej ze stanowiska Siedlnica 17, pow. Wschowa, w oparciu o systemy informacji przestrzennej, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 49, p Burdukiewicz J.M. 2005: Microlithic technology in the Stone Age. Journal of The Israel Prehistory. Witold Migal Paostwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie [State Archaeological Museum in Warsaw] Długa Warszawa, Poland awmigal@wp.pl Cechy morfologiczne intencjonalnej obróbki krzemienia [Morphological features of intentional flint processing] Jakkolwiek każdy z archeologów na kursie epoki kamienia w czasie studiów jest uczony podstaw odróżniania naturalnie obrobionych fragmentów krzemienia od tych które formowane były ręką ludzką, to jednak wśród archeologów nie zajmujących się krzmieniarstwem (flint technology) nadal pokutuje przekonanie że (prehistoric flintknappers) najpierw bezładnie uderzali w bryły krzemienia a potem sprawdzali jakie jego fragmenty można zastosowad w praktyce życiowej. Niestety problem wiarygodności oceny intencjonalnej obróbki w dalszym ciągu jest niezwykle ważny. W chwili obecnej szczególnie w Polsce coraz więcej odnajdujemy materiałów wyglądających archaicznie i stajemy przed pytaniami czy nasza ocena materiału jest jedynie silnie związana z emocjonalnym stosunkiem do znaleziska czy też rzeczywiście mamy do czynienia z materiałem zabytkowym. Referat jest próbą utworzenia praktycznej listy cech które z różnym prawdopodobieostwem mogą nam sugerowad że materiał mający cechy obróbki intencjonalnej jest takim istotnie. Oparty będzie na długoletniej praktyce i pomyłkach w ocenie artefaktów zarówno przez autora jak i jego wielu przyjaciół chociaż nie jest jego celem wytykanie nikomu pomyłek. Mateusz Migal mateuncio@o2.pl Ciekawy zespół krzemienny z Normandii [Interesting lithic assemblage from Normandy] Prezentowany zbiór wyrobów krzemiennych został znaleziony w czasie wycieczki z pr zyjaciółmi w Normandii (okolice Luviers). W referacie zostanie przedstawiona jego analiza technologiczna, surowcowa i w koocu typologiczna. Zarówno sytuacja geologiczna miejsca gdzie został odkryty jak i cechy technologiczne obserwowane na poszczególnych wyrobach stanowią, wydaje się, ciekawy przyczynek do dyskusji na tematy związane z: homogenicznością zespołów krzemiennych odkrywanych na powierzchni, ich datowaniem cechami technologicznymi produkcji intencjonalnej Referat niestety nie odpowiada na wszystkie interesujące nas w tym kontekście pytania chociaż jego intencją jest dostarczenie słuchaczom ciekawych doznao. 8

9 Peter Neruda, Zdenka Nerudová Moravské zemské muzeum [Moravian Regional Museum] Zelný trh 6 Brno , the Czech Republic s (respectively): pneruda@mzm.cz, znerudova@mzm.cz Moravský Krumlov IV a New Multilayer Palaeolithic Site in Moravia, Czech Republic. New multilayer open-air site Moravský Krumlov IV was excavated in years The locality is situated in the Krumlovský Les (Krumlovian Forest) region well -known as a source of the local chert deposited about 40 km south-west of Brno (Moravia, Czech Republic). During the excavation 4 Palaeolithic layers have been distinguished. The oldest one is typical by cores with both discoid and Levallois features and dated to the end of Saalian glacial (151 kyr BP; OIS 6). Archaeological layers 1 and 2 are very important for the concept of Moravian Palaeo lithic development because of presence of bifacial tool shaping and Quina type side scrapers. Therefore we correlate these two layers rather with Micoquian and date them to the end of last interglacial (layer 2, OIS 5e) and beginkng of last glacial period (layer 1, OIS 5c). Layer 0 has been classified as Szeletian on the base of leaf points that are documented in several stages of production. A new specific production mode of leaf points has been described. Project no. DE07P04OMG011 is supported by the Czech Ministry of Culture. Zdenka Nerudová Moravské Zemské Muzeum [Moravian Regional Museum] Zelný trh 6 Brno , the Czech Republic znerudova@mzm.cz Multiple Approach to Leaf Points: Morpho-technological and Use-wear Analyses. Within the frame of a grant project in collaboration with the Faculty of Electrical Engineering and Communication of Brno University of Technology, we created a new specialised software which can be used with a common digital camera. This software converts an artefact photo to the continuous contour that is possible to analyse by mathematical and statistical methods. Dimensions (length, width, thickness, perimeter and area), centre of gravity and the angle of point are measured and stored in a database table. The programme includes statistical analyses. Based on preliminary conclusions, we infer that the shape and metric variability of studied leaf points are determined by the level of use; it means the number of reutilization cycles and the size of the initial blank. The most common shapes are semi-leaf and sub-leaf forms with rounded bases or even proximal ends which probably resulted from reparation of damaged or blunted tip(s). The primary aim of fasonage is a point sharpened from both sides made by fashioning of ovoid or irregular shapes. Leaf points were multifunctional tools whose social status tends to be overemphasised in the workshop region of Krumlovský Les. Project is supported by grant project under Czech Ministry of Culture No. DE 07P04OMG011. Adam Nowak, Damian Wolski Instytut Archeologii Uniwersytet Rzeszowski [Institute of Archaeology, Rzeszow University] Hoffmanowej Rzeszów, Poland (Adam Nowak): a.nowak007@wp.pl Problem interpretacji archiwalnych zespołów krzemiennych na przykładzie stanowiska Maków 20 pow. Racibórz [Interpretation of archival lithic assemblages a research problem exemplified by Makow 20 site, Poland] Duża częśd materiałów archeologicznych znajdujących się w polskich muzeach pozostaje nieopracowana. Problem ten dotyka szczególnie muzeów z terenów, które po 1945 roku 9

10 przyłączono do Polski. Przykładem tego typu ośrodka jest Muzeum w Raciborzu, w którym zgromadzono zbiory zabytków z badao prowadzonych przez niemieckich badaczy. Wśród tych zbiorów znajdują się materiały zebrane przez Herberta Lindnera. Badacz ten odkrył i wstępnie opisał wiele stanowisk z okolic Raciborza i Kietrza. Na szczególną uwagę zasługują zabytki ze stanowiska Maków 20 pow. Racibórz, znajdującego się na terenie niewielkiej żwirowni, położonej na lewym stoku doliny Cyny. H. Lindner uznał częśd z nich za jedne z najstarszych w Europie Środkowej. Powtórna analiza profilu stanowiska pozwoliła na przesunięcie chronologii zbioru, który jednak do dnia dzisiejszego nie doczekał się pełnego opracowania. Zebrane zabytki pochodzą bezpośrednio z profilu żwirowni oraz z badao powierzchniowych z jej okolicy. Dokumentacja stanowiska pozbawiona jest danych na temat układu planigraficznego i stratygraficznego. Znaczną cześd materiałów stanowią artefakty ze śladami obtłuczeo oraz geofakty. Zabytki w tym zespole są zróżnicowane chronologicznie i przemieszane, co stanowi znaczne utrudnienie w ich opracowaniu. Sytuacja ta wymaga od badacza szczególnego pode jścia do tego problemu. Zważywszy na specyfikę stanowiska należy zastanowid się nad możliwościami i granicami jego interpretacji oraz doborem odpowiednich metod badawczych. Inspiracją do podjęcia tego tematu stały się trudności wynikające z analizy materiałów ze stanowiska Maków 20, będące przedmiotem pracy magisterskiej jednego z nas (A.N). Katarzyna Orzyłowska Zakład Archeologii, IHiSM, Uniwersytet Szczecioski [Archaeological Department, IH&IR, Szczecin University] Krakowska 71-79, Szczecin, Poland katarzyna.orzylowska@wp.pl Does the size matter? Problem of small tools in LMP assemblages - the Stajnia Cave case study. Three seasons of excavation in Stajnia Cave, Poland ( ) yielded large amount of flint artifacts. Analysis of an archaeological material indicates the deliberate production of asymmetrical knives. The most intriguing part of that group is connected with very small implements, present in Late Middle Palaeolithic (LMP) layers. Such artifacts are rarely recognized in assemblages of that period or excluded from analyses due to some doubts concerning their anthropogenic character. However, it seems that small tools represent an underestimated, but significant aspect of the Middle Paleolithic industrial variability. Their interpretation may be important for understanding the complexity of Neanderthal lithic technology and lifestyle. This study presents the current results of the techno-stylistic analysis of Stajnia knives, focusing on the smallest artifacts. It is intended to stimulate a debate over recognizing, analyzing, and finally - interpreting small tools in the Middle Paleolithic assemblages. Grzegorz Osipowicz Instytut Archeologii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu [Institute of Archaeology, Mikolaj Kopernik University in Torun] Szosa Bydgoska 44/48, Toruo, Poland grezegor@poczta.onet.pl Polskie narzędzia z tzw. wyświeceniem typu 23 [The Polish tools with so called polish of type 23 ] Jednym z aspektów badao traseologicznych jest identyfikacja narzędzi ze śladami użytkowymi wykraczającymi poza klasyfikacje ustalone na drodze badao doświadczalnych i obserwacji mikroskopowych. Do takich wytworów należą bez wątpienia okazy, które łączy obecnośd 10

11 specyficznego wyświecenia, określanego w literaturze jako typ 23. Ma ono zróżnicowany charakter, lecz zawsze występuje w dwóch odmiennych, ściśle ze sobą powiązanych rodzajach. Powtarzalnośd rejestrowanych układów wskazuje, że są one wynikiem jednej czynności. Narzędzia te to z reguły relatywnie duże wióry lub odłupki z naturalnie wklęsłymi, lub (rzadziej) prostymi krawędziami bocznymi, które wykorzystywano do pracy. Wydziela się zwykle dwa typy: okazy z ostrzami mikropiłkowatymi oraz naturalnymi. Duże zróżnicowanie śladów obserwowanych na tych wyrobach powoduje, że ich funkcja jest trudna do interpretacji. Wśród materiałów które mogły byd poddawane obróbce wymienia się głównie: włókna roślinne (pędy lub łodygi roślin krzemionkowych), skórę z dodatkiem ochry, błota lub innych materiałów ściernych, samą ochrę oraz kośd i poroże. Szczególne przeznaczenie miały z pewnością okazy z czytelnym na krawędziach intencjonalnym mikroretuszem, nadającym im przebieg zębaty. Sugeruje się, że wykorzystywano je do rozczesywania delikatnych włókien roślinnych, przeznaczonych do produkcji tekstyliów. Narzędzia z wyświeceniem typu 23 mają dośd ograniczony zasięg chronologiczny i terytorialny. Identyfikowano je do niedawna wyłącznie w materiałach zachodnioeuropejskich, datowanych na schyłkowy mezolit i wczesny neolit. Dopiero szersze zastosowanie metody traseologicznej umożliwiło ich odkrycie również na naszych terenach. Polskie egzemplarze są bardzo zbliżone typologicznie do okazów zachodnioeuropejskich. Mają również podobną chronologię. Zaobserwowano jednak tutaj także pewne różnice, których głębsza analiza może pozwolid na nowe spojrzenie na problem interpretacji sposobu użycia tych rzadkich narzędzi funkcjonalnych. Marta Połtowicz-Bobak, Dariusz Bobak, Rafał Janicki Instytut Archeologii Uniwersytet Rzeszowski [Institute of Archaeology, Rzeszow University] Hoffmanowej Rzeszów, Poland s (respectively): marta.poltowicz@gmail.com, deni@lithics.eu Nowe dane o osadnictwie środkowopaleolitycznym na Podkarpaciu [New data on Middle Palaeolithic settlement in Podkarpacie region, southern Poland] Tereny Polski południowo-wschodniej należą do terenów najsłabiej rozpoznanych pod względem osadnictwa paleolitycznego. O ile jednak posiadamy nieliczne dane na temat górnego paleolitu i schyłkowego, o tyle, poza odnalezionymi w zbiorach PMA w Warszawie materiałami z Przemyśla pochodzącymi z badao S. Krukowskiego, nie były znane żadne ślady środkowego paleolitu. Dlatego za ważne odkrycie należy uznad pojedyncze znalezisko klasycznego ostrza lewaluskiego z miejscowości Ruszelczyce (pow. Przemyśl), w dolinie Sanu. Zabytek został znaleziony przez R. Janickiego, studenta z IA UR. Zabytek został znaleziony na polach na północ od centrum wsi, na łagodnym stoku wzgórza, w odległości około 1 km w linii prostej od dzisiejszego koryta Sanu, około 75 m powyżej dna rzeki (290 m npm). Zabytek wykonano z bliżej nieokreślonej skrzemionkowanej skały pochodzenia metamorficznego (informacje ustne dr inż. J. Trąbskiej oraz dr. J. Badury). Jest to klasyczne, duże ostrze lewaluaskie szerokie, płaskie, symetryczne, otrzymane z rdzenia jednopiętowego o jednokierunkowej, równoległej eksploatacji. Nie ma żadnych podstaw aby określid chronologię znaleziska. Znaczenie znaleziska z Ruszelczyc podkreśla fakt, że jest to punkt w rejonie niemal kompletnie pozbawionym śladów osadnictwa środkowopaleolitycznego, kontrastującym z sytuacją obserw owaną na terenach sąsiednich. Zarówno w zachodniej części Małopolski (rejon Krakowa i Jura) jak też na obszarach Słowacji i Ukrainy stanowiska z tego okresu są reprezentowane. Ruszelczyce leżą na możliwym szlaku wędrówek biegnącym u podnóża Karpat, pomiędzy zachodnią Małopolską a terenami zachodniej Ukrainy. Jest to skromny ale bardzo znaczący przyczynek do badao nad początkami osadnictwa w Polsce południowo-wschodniej ale także dla śledzenia relacji pomiędzy terenami Polski a rejonami położonymi na wschód od granicy. 11

12 Katarzyna Pyżewicz Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu [Institute of Prehistory, Adam Mickiewicz University in Poznan] Wieniawskiego 1, Poznao, Poland kpyzewicz@gmail.com Methods and limitations of microscopic analysis applied to interpretation of Mesolithic flint technology Methods of microscopic analysis of flint surfaces are usually applied to identification of use - were traces, which are the results of various utilizations. The outcomes of such research may reveal how flint artifacts were utilized, which physical actions left characteristic traces on particular tools and what kinds of materials were worked by individual artifacts. Microscopic analysis supports the processes of characterization and verification of debitage techniques. It gives insight into the methods of flint artifacts production. The presented research was based on experimental material from the reference database and the original material consisting of flint artifacts obtained from 3 excavation sites located in western Poland. These artifacts were extracted from Wojnowo 3, Kargowa county (dated to Early Mesolithic), Jastrzębia Góra 4 (Late Mesolithic) Władysławowo county and Turowiec 4 i n Brusy county (suspected to be from Proto-Neolithic). Among most notable results of the performed microscopic analysis and the experimental study was the identification of traces characteristic to several knapping techniques (including immobilization of pressure cores). The research also distinguished different debitage techniques, determining the processes of blank production and tools retouching methods. Katarzyna Pyżewicz, Piotr Dmochowski Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu [Institute of Prehistory, Adam Mickiewicz University in Poznan] Wieniawskiego 1, Poznao, Poland (respectively: ): kpyzewicz@gmail.com 1st Replicatory meeting: Madlenian technology. Sowin Lysowody Cmielow Buszkowice The 1st Replicatory meeting was an excellent opportunity for all the archeologist interested in Madelnian technology to meet, study and discuss their ideas. Present at the meeting were Vitali Asheichyk, Janusz Budziszewski, Piotr Dmochowski, Marcin Dziewanowski, Witold Grużdź, Jerzy Libera, Aleksandra Maron, Witold Migal, Michał Przeździecki, Katarzyna Pyżewicz, Aliaksandr Vashanau, Andrzej Wiśniewski as well as many students from Poznan and Warsaw. The main aims of this meeting were: Direct confrontation of different visions and interpretations of the Madlenian technology, Determination of particular elements of 'chaîne opératoire' by the comparison of experimental materials (which were produced during the meeting) and the original artifacts (from Sowin, Cmielow, Lysowody). We would like to discuss the idea of similar meetings, dedicated to stone technology, experimental archaeology and other domain areas in which direct confrontation is invaluable source of new knowledge. 12

13 Radosław Szemelak, Maciej Gembicki Zakład Archeologii, IHiSM, Uniwersytet Szczecioski [Archaeological Department, IH&IR, Szczecin University] Krakowska 71-79, Szczecin, Poland Describing the complexity. New approach to documentation of four sided axes This study propose the changes in methodology of documentation of four sided axes. Th e aim is to create more precise and objective description of the complex technological aspects. It describes an attempt to apply the method of scar pattern analysis to documentation of this type of artifacts. It is based upon both an analysis of archaeological material and experimentally made replicas. Marcin Szydłowski Zakład Archeologii, IHiSM, Uniwersytet Szczecioski [Archaeological Department, IH&IR, Szczecin University] Krakowska 71-79, Szczecin, Poland marcinszydlowski@wp.pl Możliwości interpretacji zabytków krzemiennych w świetle badao fizyko-chemicznych. [The possibilities of flint artefacts interpretation in the light of laboratory analysis] Referat przedstawia zestaw "narzędzi" badawczych z pogranicza geologii, fizyki i chemii, które mogą byd użyteczne w badaniach nad zabytkami krzemiennymi. Ich interpretacja często może nastręczad wiele problemów (przede wszystkim brak bazy porównawczej). Na podstawie przykładowych wyników ukazana zostanie także problematyka trudności oddzielenia specjalistycznego "bełkotu" od elementów przydatnych dla badao archeologicznych i sposobów ich wdrażania na grunt nauk humanistycznych. Natalie Uomini, John Gowlett, (with J. Brink, D. Curnoe, I. Onjala, S. Mathai, G. Warr, O. Mottram) Natalie Uomini: School of Archaeology, Classics & Egyptology, University of Liverpool, Brownlow Hill, Liverpool, UK, L69 3GS (Natalie Uomini): n.uomini@liv.ac.uk The Acheulean site at Kilombe, Kenya This paper will present some particularly difficult aspects of the 0.78 myr-old Acheulean site of Kilombe, in the Rift Valley of Kenya. Kilombe is noted for its intense presence of bifaces. There is a great variation in handaxe size ranging from 6cm to 26cm, and all come from the same horizon. This phenomenon will be discussed with respect to the "scaling problem": how the biface parameters must be scaled according to the desired final mass of the object. The source of the largest biface blanks is still not known; a survey of the "giant cores" found on the site suggests that these could only account for the smaller handaxes. Finally, the stratigraphy will be discussed. The 2009 field season raised some new questions about the stratigraphy that we thought was secure, with the discovery of a mysterious Acheulean biface on a hil l above the younger deposits. 13

14 Mikołaj Urbanowski Zakład Archeologii, IHiSM, Uniwersytet Szczecioski [Archaeological Department, IH&IR, Szczecin University] Krakowska 71-79, Szczecin, Poland From Rugen beach to Jurassic cave: eoliths revisited The specificity of stone age research in relation to the other fields of archaeology concerns also the character of archaeological materials. In some situations, tracing the anthropogenic origin of the lithic objects may be difficult. Two opposite processes are responsible for that situation. First concerns a degradation of artificial features of lithic artefacts due to the environmental factors. Second refers to a natural creation of pseudo-artefacts, occurring in some geological contexts. The environments, which are characterized by a presence of high-energy postdepositional factors, responsible for both mentioned processes, are nowadays well recognized. However, interpretation of the lithics coming from the other, less dangerous contexts may be also challenging. Many stone age sites, except thousands of obvious artefacts, contain also significant number of objects, which outside the archaeological context would have nev er been determined as an anthropogenic material. This study is intended to answer the question about our ability to interpret such materials. It is based on simple experimental study done in the Rugen island, Germany. This location is known as a good place for observation of natural creation of geofacts since the famous debate over eoliths. The traces of high energy processes affecting lithic objects were studied in order to formulate hints helpful for distinguishing between destroyed artefacts and geofact s. These observation were applied to interpretation of the ambiguous artefacts from a test assemblage. The selected lithics from Stajnia cave, Poland were chosen for that test. The results, combined with the effects of the other researches, made possible to determine the character of the lithics, as well as to propose a reconstruction of the post-depositional processes affecting them. Marcin Wąs Instytut Archeologii Uniwersytet Gdaoski [Institute of Archaeology, Gdansk University] Bielaoska Gdaosk, Poland was.marcin@wp.pl Problemy badawcze środkowopaleolitycznych materiałów krzemiennych z Mazowsza. Przypadek Polesia 1, pow. Łowicz. [The research problems concerning the Middle Palaeolithic artefacts from Masovia. The case study of Polesie 1, Poland] W trakcie ratowniczych badao archeologicznych na obszarze stanowiska Polesie 1, pow. Łowicz odkryto bogate relikty kompleksu osadniczo-sepulkralnego kultury trzcinieckiej. Wśród znalezionych artefaktów krzemiennych wydzielono zespoły wczesnobrązowe, jak również starsze: neolityczne, mezolityczne oraz późnopaleolityczne. W trakcie prac terenowych zebrano także olbrzymią ilośd krzemieni narzutowych. Podczas ich selekcji zidentyfikowano kilka form o cechach środkowopaleolitycznych (rdzeo, formy retuszowane oraz odłupki). Przedstawiany referat ma na celu nie tylko prezentację wydzielonych okazów o proweniencji środkowopaleolitycznej, ale także wskazanie wybranych zagadnieo badawczych. Wśród nich za najważniejsze uznano właściwą identyfikację archeologiczną w kontekście pozycji stratygraficznej zabytków, ich tafonomii i specyfiki technologiczno-surowcowej. 14

15 Andrzej Wiśniewski, Piotr Dmochowski Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego [Institute of Archaeology, Wroclaw University] Szewska 48, Wrocław, Poland Sekwencje operacyjne rdzeni środkowopaleolitycznych. Ciąg dalszy dyskusji [The chaine operatoire of the Middle Palaeolithic cores. A continuation of the discussion] W referacie pragniemy powrócid do rozważao dotyczących odtwarzania technologii w zespołach środkowego paleolitu. Chcemy zabrad głos w dyskusji na temat możliwości i ograniczeo rekonstruowania metod produkcji półsurowca i budowy bardziej ogólnych modeli zachowao technologicznych zwanych powszechnie sekwencjami operacyjnymi. Zawęziliśmy nasze rozważania do wybranych metod redukcji rdzenia środkowopaleolitycznego. Podobnie, jak kilku innych archeologów, doszliśmy do przekonania, że niektóre z procedur analitycznych mają różną wartośd poznawczą dla ilustrowania zachowao technologicznych. Starając się określid granice ich przydatności, ukazaliśmy sytuacje, w których zastosowanie jednej metody z pominięciem innych może prowadzid do uzyskania zniekształconego obrazu technologii. Wykazujemy, że podobne skutki przynosi powierzchowne odczytywanie cech technologicznych za pomocą modnych schematów redukcji rdzeni, które przybrały w ostatnim czasie postad wzorców stylistycznych, wcielając się w rolę kategorii typologicznych. W celu ukazania złożoności problemu podjęliśmy próbę konfrontacji wyników analizy przeprowadzonej za pomocą różnych, częściej lub rzadziej wykorzystywanych procedur. Zestawiliśmy przybliżenia powstałe w wyn iku zastosowania klasyfikacji technologicznych, analiz biografii negatywów i cech metrycznych z rezultatami eksperymentu i studiów składankowych. W konsekwencji pragniemy zaproponowad sposób wielopoziomowego analizowania zespołów, podobnie jak czynią to ba dacze mikrośladów na narzędziach kamiennych (analizy w większych i mniejszych powiększeniach). 15

16 POSTERS Michał Adamczyk Zakład Archeologii, IHiSM, Uniwersytet Szczecioski [Archaeological Department, IH&IR, Szczecin University] ul. Krakowska 71-79, Szczecin, tel.: (091) , fax: Resurrecting the research. New approach to the old sites interpretation of Płonia River Valley Mesolithic complex The poster is presenting complex of Mesolithic sites on Płonia River s Valley (placed between Lake Miedwie and Lake Dąbie, lower Płonia). The most known site of the complex is Szczecin - Jezierzyce 19, but the whole system embraces about 40 sites of Mesolithic period. Płonia s Valley is very important and promising, but difficult research subject. Numerous peat bogs and variability of sites are making outstanding conditions for studying the Mesolithic settlement on Western Pomerania. On the other hand most of the sites are known only from old surface collections. A question of material homogeneity is also a problem. Moreover, a development of Szczecin suburbs threatens the archaeological sites. Author s research on following area is focused both on analyzing the particular sites and an interpretation of the whole settlement system. Łukasz Czyżewski Instytut Archeologii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu [Institute of Archaeology, Mikolaj Kopernik University in Torun] Szosa Bydgoska 44/48, Toruo, Poland grezegor@poczta.onet.pl Metody cyfrowe w interpretacji wyników badao archeologiczno-przyrodniczych Jaskini Biśnik [Digital methods applied to interpretation of the results of archaeological and palaeontological researches conducted in Bisnik Cave, Poland] W bieżącym roku ukooczono realizowane od trzech lat opracowanie systemu dokumentacji i analizy danych dla interdyscyplinarnych stanowisk jaskiniowych. System składa się z dwóch modułów: systemu archiwizacji danych archeologicznych i paleozoologicznych opartego w całości o oprogramowanie Open Source i elementy aplikacji Web oraz częściowo otwarty moduł wizualizacji, bazujący na technologii flash z wykorzystaniem wolnych bibliotek 3d. Dzięki temu powstał w całości niezależny od innych platform, elastyczny system wewnątrz-stanowiskowej analizy materiałów archeologicznych i paleozoologicznych. Pozwala on również na przygotowanie dokumentacji drukowanej w dowolnej postaci. Niniejsza publikacja prezentuje wyniki wdrażania tego systemu, przykładowe rezultaty analizy przestrzennej danych oraz planowane przyszłe modernizacje. Podstawą analizy danych i ich wizualizacji, w tym rekonstrukcji układu stratygraficznego, jest struktura stanowiska oparta o warstwy naturalne. Mogą byd one łączone w zespoły pomiędzy poszczególnymi częściami stanowiska w dowolnych konfiguracjach. Dzięki temu analizy mogą byd równocześnie prowadzone według każdej z klasyfikacji: geologicznej, zoologicznej czy archeologicznej. Nie wymaga to modyfikacji danych źródłowych gdyż definiowane zespoły przechowywane są jako informacje nadmiarowe w tabeli pośredniej filtrującej dane. Dostosowanie systemu do potrzeb zespołu pozwoliło na rozbudowę jego założeo również jako systemu archiwizacji dla innych zbiorów paleozoologicznych. Rodzi on też nadzieję na możliwe przyszłe zbiorcze analizy międzystanowiskowe szczególnie istotne dla badao paleolitu jaskiniowego. 16

17 Peter Neruda, M. Galetová, G. Dreslerová Moravské zemské muzeum [Moravian Regional Museum] Zelný trh 6 Brno , the Czech Republic (Peter Neruda): pneruda@mzm.cz Micoquian Bone Retouchers from Kůlna Cave, Czech Republic The grant project GAČR 404/07/0856 is focused on the research of the fragmented animal bone material that shows traces of human manipulation. We distinguished retouchers with clear marks of lithic tool production. They are relatively abundant in the Micoquian layers in Kůlna Cave and therefore we can attribute them a statistic significance. It is intere sting to note that fragments of heavy bones were prefered for retouchers. Weight and metric comparison attest a certain degree of standardisation. Such process is reflected by lithic technology in Kůlna Cave where we noted low variability of discoid method (in comparison to Taubachian layers) as well as the developing of blade technology that produces more predetermined supports (Neruda 2003, 2005). This year we will compare our results with the Taubachian assemblages from the same cave, where we have described also a lot of retouchers. It will be interesting to see the degree of standardisation that is lower in the lithic technology. Project no. 404/07/0856 is supported by the Czech Grant Foundation. References Neruda P. 2003: Střední paleolit v moravských jeskyních. Unpublished dissertation. FF MU Brno. Brno. Neruda P. 2005: Technologie micoquienu v jeskyni Kůlně. Micoquian Technology from Kůlna Cave (Sloup, South Moravia). Acta Musei Moraviae, Sci. soc. XC, Grzegorz Osipowicz Instytut Archeologii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu [Institute of Archaeology, Mikolaj Kopernik University in Torun] Szosa Bydgoska 44/48, Toruo, Poland grezegor@poczta.onet.pl Czynności technologiczne w procesie wytwarzania narzędzi krzemiennych w epoce kamienia ziemi chełmioskiej [Technological activities during flint tools production in the Stone Age of Ziemia Chełmioska, Poland] Myśląc o technologii produkcji narzędzi krzemiennych widzimy przykładowo retusz zastosowany do wykonania drapacza, czy odbicie dokonane przy wytwarzaniu rylca. Prowadzone badania traseologiczne wykazują jednak, że lista czynności obecnych w tym procesie była dużo dłuższa. Niektóre z nich dotyczyły wyłącznie określonych typów narzędzi, inne miały bardziej powszechny charakter. Pewne działania można zaobserwowad bez większych problemów, na narzędziach typologicznych (wzmiankowane retusze). Częśd uwidacznia się dopiero po określeniu funkcji wyrobu, gdyż wykonywano je na formach nieretuszowanych (np. różnego typu intencjonalne złamania). Jak wykazują wyniki badao traseologicznych również sam retusz miał niejednokrotnie bardzo specyficzne przeznaczenie i nie zawsze służył temu, co może się wydawad na pierwszy rzut oka. Podobnie ma się sytuacja z innymi, pozornie powszechnie zrozumiałymi, czynnościami technologicznymi, towarzyszącymi produkcji narzędzi krzemiennych (lub form, które nie są przez nas tak interpretowane). W prezentacji ukazanych zostanie kilka wybranych typów czynności, relatywnie powszechnie wykorzystywanych przy produkcji narzędzi krzemiennych w epoce kamienia. Podstawę do wysuwanych interpretacji stanowid będą wyniki analizy materiału krzemiennego pochodzącego z kilkudziesięciu stanowisk archeologicznych datowanych na schyłkowy paleolit, mezolit i neolit, znajdujących się na ziemi chełmioskiej. Łącznie badaniom mikroskopowym poddano wyrobów. Doprowadziły one do identyfikacji 1736 narzędzi funkcjonalnych. 17

18 Addendum Hans-Peter Schulz K-P:n ArkeologiaPalvelu Hirvisentie 35, Lestijärvi Flint and crystalline rock geofacts from littoral deposits The aim of this study is to figure out geofact assemblages from littoral deposits of different geological age. The method used is the describing specific features of fractures and edge damages (scars, cracking, splintering) and the rounding index of rocks gained by systematic surface collection of limited areas from littoral environments. The recogniti on of exemplary geofact-attributes (e.g. patterns of edge damages) that are significant for geofact-assemblages should enable an easier specifying of uncertain archaeological assemblages and finds from littoral deposits. The material was collected from three sites, the Island of Rügen (Baltic Sea/NE-Germany) Rue 1: the pebble beach at the foot of the chalk cliffs north of Sassnitz, Rue 2: the sand beach south of Göhren; Island of Sylt (North Sea, N-Germany) Syl 1: the eastern sand beach south of Hörnum. The sediments are of different geological age. The pebbles from Sylt (c. 70% flint and 30 % crystalline rock) were dislocated during the Saalian glaciation, the age of the original glacial deposits is > 130 ka BP; the material from Göhren (c. 15% flint and 85 % crystalline rock) was dislocated during the LGM c ka BP, from the active chalk cliffs north of Sassnitz, every year tons of flint nodules are falling on the beach, there we can find freshly cracked pebbles mixed with older material from the Holocene ( 95% flint and 5% crystalline rock). The study includes also the recording of crystalline rock material from Western Finnish littoral deposits and glacial sediments (eskers and tills), this work is still under progress. A classification of the registered/collected pieces was necessary, because the angles of the edges and ridges affect on the type of damage caused by kinetic impact. Of these groups, pebbles with one or few irregular negatives and irregularly smashed pieces were recorded but not collected, core-like and flake-like pieces were collected and documented. The features regarded as most significant, were the position and angles of negatives, in the case of flakes the surface textures and the angle between platform and ventral surface; the type, size and position of the scars including their variation on the same edge and their angles, and the correlation of the length of the damaged edge to the complete edge length of the item. The collected material contains several flakes of flint with typical striking marks and also few cores that resemble artificial cores. Several pieces with lateral or surface scares could possibly have been collected by non-trained persons as artefacts. However, there was not one case with a reduction sequence fitting for any retouched tool type. It can be nevertheless expected that by collecting more and more material, we also could face toollike items. Regarding just single cases, the distinguishing between artefacts and geofacts is partly impossible, as it is generally known. However, geofact-assemblages as entirety, so far as recorded in this study, differ significantly from archaeological assemblages (e.g. core-flake index, patterns of edge damage). Here we see a good chance for the developing of a functioning tool for future research. The most effective way to proceed in this matter would be international cooperation and the establishing of an open database that allows besides the checking of existing results and methods also the development of new strategies. 18