Sprawa wyborów online wraca jak bumerang. A im częściej się o tym mówi, tym mniej jestem do e- wyborów przekonany.

Transkrypt

1 PYTANIE NR 5 Twoja gmina chcąc stawić czoła coraz niższej frekwencji wyborczej rozważa wsparcie rządowych inicjatyw mających na celu zmodernizowanie systemu wyborczego poprzez wprowadzenie możliwości głosowania przez Internet. W pierwszej kolejności zorganizowano jednak cykl debat lokalnych mających na celu poznanie wszystkich mocnych i słabych stron takiego rozwiązania. Jesteś jednym z liczących się działaczy lokalnych, który przedstawia swoje stanowisko w tej sprawie. Spróbuj przekonać do niego swoich słuchaczy. Po prezentacji, jury wcielając się w rolę osób nieprzychylnych Twojemu stanowisku, zada Ci kilka pytań. Kryteria oceny: umiejętność selekcjonowania ważnych informacji ze zgromadzonych materiałów, klarowność prezentacji, umiejętność przekonania o słuszności swoich argumentów i obrony zajmowanego stanowiska. 1

2 MATERIAŁ POMOCNICZY NR 1 E-wybory, czyli schowaj wnukowi komputer Sprawa wyborów online wraca jak bumerang. A im częściej się o tym mówi, tym mniej jestem do e- wyborów przekonany. Tomasz Grynkiewicz - Prawie jedna trzecia Polaków oddałaby swój głos w najbliższych wyborach parlamentarnych za pośrednictwem internetu, gdyby była taka techniczna i prawna możliwość - czytam sobie o badaniach SMG/KRC przeprowadzonych na zlecenie firmy D-Link. Hmm... Umożliwienie oddania głosu on-line mogłoby zwiększyć frekwencję wyborczą o ponad 8 procent - czytam dalej. 2

3 Hasło e-votingu samo w sobie jest chwytliwe. Dobrze się kojarzy, w polityce ostatnio moda na "nowe" technologie (zamiast spieprzaj dziadu, u nas twórca Gadu-Gadu, czy jakoś tak). No i jeszcze może - jak wynika z badań - podnieść kulawą u nas frekwencję. Dlaczego więc mam wątpliwości? 1. O ułomnościach technicznych wiele już napisano - nie będę powtarzał - można rzucić okiem np. na opinię ISOC w tej sprawie. Co oczywiście nie wyklucza pochylenia się na e-głosowaniem: w końcu w Estonii i Szwajcarii tak głosują, a i głosowanie papierowe nie jest wolne od cudów nad urną. Idźmy jednak dalej Konstytucja RP, art 96, pkt 2: "Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym". A głosowanie online traci jeden, dość istotny przymiotnik - nie jest już tajne - bo system musi najpierw zidentyfikować uprawnienie danej osoby do oddania głosu. I choćby nie wiem, jak to potem anonimizować, to ślad pozostaje. Osobiście to mi może by i zwisało, czy ktoś wie, jak głosowałem. Ale wolałbym uniknąć sytuacji, w której ktoś dysponujący taką wiedzą, mógłby z niej uczynić polityczny oręż ("przypadkowo wiemy, że oligarcha Tomasz G. głosował w ostatnich wyborach na: tu odpowiednie nazwisko. Ta osoba zna z kolei X, który w 2003 r. był bliskim współpracownikiem Y etc.") W słynnym już "komputerowym modelu układu" mogłoby wyjść na jaw wiele. A może nawet więcej. 3. Wiele razy podaje się jako argument "za" przykład Estonii (w której, nawiasem mówiąc, chcą już wprowadzić głosowanie przez komórki). Tam głosowano już online dwukrotnie - w 2005 r. w wyborach lokalnych, w tym roku - na parlamentarzystów. Afer nie było. W pierwszych wyborach zagłosowało przez internet 9,3 tys. Estończyków; w 2007 r. - 30,2 tys. Wszystko to ładnie (z rozbiciem na płeć, wiek, dni a nawet godziny) przedstawiono tu: E-wybory w Estonii. Nie znalazłem jednak nigdzie kluczowej informacji: ile osób zagłosowało dzięki temu że umożliwiono oddanie głosu przez internet. Wiemy tylko, że w 2005 r. e-votersów było 1,9 proc., w tym roku - już 5,4 proc. To już sporo, ale czy były to osoby, które pomyślały "o, fajnie, w końcu zagłosuję". Czy były to po prostu osoby, które zagłosowały przez sieć, bo wygodniej, a wcześniej i tak chodziły na wybory. 4. System zastosowany w Estonii - dowód z chipem i czytnik - brzmi rozsądnie. Tym bardziej, że można z nich korzystać także w e-bankowości. Gdyby tak było w Polsce, że głosowanie byłoby jedną z wielu możliwych "funkcjonalności", to może bym się wyzbył wątpliwości. Inaczej - szkoda kasy i zachodu. A jakoś mam obawy, że u nas będzie właśnie inaczej. 3

4 No i jeszcze w grę wchodzi tylko Internet Explorer ("You can't use Firefox, that's one big problem") ;-) 5. Ale to, co mnie naprawdę martwi, to to, że nie wiem, czy wolę głosy osób określanych pogardliwie jako "moherowe berety", czy tych: Wśród osób, które 21 października nie zamierzają wybrać się do urn, 15 proc. zdecydowałoby się wziąć udział w wyborach, jeśli miałoby możliwość głosowania przez internet. Podobnie jak co czwarta osoba (25 proc.), która jeszcze nie wie, czy pójdzie na wybory. Bo czy chciałbym, by głosował ktoś, komu dziś nie chce się iść i wypełnić wyborczej ankiety? Wnuczek schował ci dowód? Schowaj mu komputer. MATERIAŁ POMOCNICZY NR 2 Skutki społeczne Obywatelskiej Inicjatywy Ustawodawczej Proponowane zmiany w ordynacji wyborczej polegające na wprowadzeniu możliwości oddania głosu w wyborach powszechnych za pośrednictwem Internetu niosą w sobie niezwykle istotne, pozytywne skutki dla polskiej demokracji. W Polsce od pewnego czasu możemy obserwować niepokojącą tendencje do spadku poparcia dla instytucji demokratycznych, przejawiającą się w coraz mniejszej partycypacji wyborczej. Dotyczy do zarówno wyborów parlamentarnych (europejskich i krajowych), prezydenckich, samorządowych, jak też referendów ogólnokrajowych i lokalnych. Najczęściej przyczyn poszukuje się w popularnych teoriach dotyczących kompromitacji elit politycznych, co skutkuje odwracaniem się obywateli od polityki (przeczy temu rekordowa oglądalność, jaką cieszą się programy informacyjne i publicystyczne). Sądzimy, że w tym przypadku należy analizować przyczyny głębsze - strukturalne, w związku z tym chcemy zwrócić uwagę na dwa czynniki, które w decydujący sposób wpływają na frekwencję wyborczą: problem mobilności społecznej oraz kwestię uzyskiwania praw wyborczych przez kolejne pokolenia, dla których głównym medium, poprzez które dokonuje się ich partycypacja społeczna jest Internet. Skutki społeczne zmiany w ordynacji wyborczej polegające na wprowadzeniu możliwości oddania głosu w wyborach powszechnych za pośrednictwem Internetu, można zatem podzielić na dwie grupy: Pierwsza odnosi się do niezwykle istotnego problemu mobilności społecznej i pozwala na inkluzję obywatelską takich grup społecznych jak: studenci, migranci wewnętrzni, jak i zewnętrzni, osoby niepełnosprawne, przewlekle chore i osoby w podeszłym wieku, dla których dotychczasowa ordynacja wyborcza stanowi istotną barierę w partycypacji wyborczej. W tym przypadku skutki byłyby niejako natychmiastowe i z pewnym prawdopodobieństwem można podać liczbę potencjalnych beneficjantów. W drugim przypadku będziemy mieli do czynienia ze zmianą wizerunku państwa, które dla wielu osób funkcjonujących w postindustrialnej rzeczywistości jawi się jako zbiurokratyzowane i 4

5 nieprzyjazne. Kwestia zaufania do państwa to problem niezwykle istotny dla współczesnej polskiej demokracji, jednak, co oczywiste, trudna do oszacowania. Możemy jednak powiedzieć, że w długofalowej perspektywie beneficjantem nowelizacji ustawy wyborczej będzie zarówno państwo jak i jego obywatele. MOBILNOŚĆ SPOŁECZNA ZWIELOKROTNIENIE LICZBY STUDENTÓW W OSTATNIEJ DEKADZIE Obecnie w Polsce studiuje ponad 2 miliony młodych ludzi, przy czym, co bardzo istotne w kontekście nowelizacji ordynacji wyborczej, około 2/3 studiuje poza miejscem swojego zamieszkania. Taki stan rzeczy wpływa na frekwencję wyborczą, w tym niezwykle istotnym dla kraju segmencie, gdyż w tym przypadku fakt głosowania poprzedzony musi być czasochłonnymi i kosztochłonnymi (dojazd do rodzinnej miejscowości) zabiegami. Ponadto akcesja Polski do struktur UE stwarza możliwości studiowania za granicą, a praktyka ta staje się coraz bardziej powszechna. Włączenie Polski w europejską przestrzeń edukacyjną zwielokrotnia również liczbę studentów wyjeżdżających na wymianę studencką w ramach rozmaitych stypendiów. W tym przypadku udział w wyborach na mocy obowiązującej ustawy jest jeszcze bardziej utrudniony. MIGRACJE WEWNĘTRZNE Skutkiem radykalnej zmiany systemowej 89 roku jest zmiana struktury rynku pracy w Polsce, która w dużym skrócie polega na tym, że ubywa miejsc pracy na szeroko rozumianej prowincji (upadek PGR, monokulturowych, postsocjalistycznych zakładów przemysłowych np. były COP, rejon Wałbrzycha, itp.), natomiast przybywa w dużych miastach, gdyż to właśnie tam napływają inwestycje zagraniczne, dynamicznie rozwija się sektor usług. To oczywiście skutkuje masową wręcz migracją do dużych miast w poszukiwaniu pracy, przy czym formalnie osoby pracujące i mieszkające np. w Warszawie, czy Krakowie nadal zameldowane są w swojej rodzinnej miejscowości, tym samym wymykają się oficjalnym statystykom. Problemem jest więc precyzyjne opisanie skali zjawiska (spis powszechny, ani roczniki statystyczne nie dostarczają danych w tym zakresie), ostrożne szacunki pozwalają mówić o liczbie 2-3 milionów osób, które z racji zamieszkiwania poza miejscem zameldowania napotykają na utrudnienia w uczestnictwie w wyborach powszechnych. Tendencje te będą się nasilać z uwagi na intensyfikację procesów globalizacyjnych, które radykalnie zmieniają strukturę rynku pracy w naszym kraju, wymuszając większą mobilność pracowników. MIGRACJE ZEWNĘTRZNE Pisząc o migracjach zewnętrznych przede wszystkim mamy na myśli obywateli polskich wyjeżdżających za granicę w celu podjęcia czasowej pracy zarobkowej. Zjawisko to, powszechne po upadku komunizmu i zniesieniu wiz wjazdowych do krajów Wspólnoty Europejskiej, przybrało wręcz masowy charakter po akcesji Polski do UE. W tym przypadku również nie jesteśmy w stanie przytoczyć dokładnych danych o skali zjawiska, gdyż przede wszystkim tyczy się to szarej strefy, która wymyka się wszelkim statystykom. Ostatni spis powszechny z roku 2002 w kategorii osoby zameldowane w Polsce a przebywające dłużej niż dwa miesiące poza granicami kraju, podaje liczbę 5

6 786 tyś. Natomiast spis z 1988 liczbę 509 tyś. (Źródło; Narodowy Spis Powszechny 2002). Różnica 280 tyś. w przypadku radykalnej zmiany w możliwościach wyjazdu między PRL a współczesną Polską, karze przypuszczać, że dane te nie oddają w pełni rzeczywistości. Starając się oszacować liczbę migrantów zewnętrznych, warto zwrócić uwagę na fakt, że wybory parlamentarne odbywają się w Polsce tradycyjne we wrześniu, w sezonie zintensyfikowanego popytu na prace w sektorze budowlanym, rolniczym i usługach (gastronomia) - są to sektory, w których najczęściej podejmują pracę polscy pracownicy sezonowi. Dlatego też liczbę osób, która nie może uczestniczyć w wyborach powszechnych, przebywając w tym czasie za granicą, można szacować na 4-5 milionów. Biorąc pod uwagę fakt, że w perspektywie najbliższych lat rynek pracy dla polskich obywateli będzie dostępny we wszystkich krajach członkowskich UE, a być może zostaną zniesione wizy wjazdowe do USA oraz to, że skutkiem boomu edukacyjnego jest rewolucyjna wręcz poprawa wykształcenia i znajomości języków obcych w polskim społeczeństwie, to tendencje do podejmowania pracy poza granicami Polski będą coraz częstsze i coraz więcej obywateli polskich nie będzie brało udziału w wyborach powszechnych. INKLUZJA NIEPEŁNOSPRAWNYCH, PRZEWLEKLE CHORYCH I OSÓB W WIEKU PODESZŁYM Nowelizacja ordynacji wyborczej umożliwiająca udział w wyborach za pośrednictwem Internetu jest jedyną szansą udziału w praktykach demokratycznych dla osób, które z przyczyn losowych nie mogą opuszczać swoich mieszkań, szpitali czy ośrodków rehabilitacyjnych lub też, dla których sam fakt udania się do komisji wyborczej stanowi ogromne wyzwanie fizyczne. W tym przypadku problem dotyczy znacznej liczby obywateli polskich. Według najnowszych danych z Małego Rocznika Statystycznego z 2004 roku w Polsce jest emerytów i rencistów oraz osób niepełnosprawnych (źródło: Mały Rocznik Statystyczny 2004). W związku z tym państwo ma moralny obowiązek, aby jego obywatele boleśnie doświadczeni przez los nie cierpieli kolejnej dyskryminacji wynikającej z fizycznej bariery, która uniemożliwia oddanie głosu w wyborach powszechnych. Warto zwrócić uwagę na fakt, że wszystkie dane demograficzne wskazują na tendencje do starzenia się polskiego społeczeństwa, więc z całą pewnością możemy powiedzieć, że problem ten będzie przybierał na znaczeniu. Oczywistym problemem dnia dzisiejszego jest nikła dostępność i znajomość Internetu w tych grupach społecznych, jednak dynamiczny rozwój nowoczesnych technologii karze przypuszczać, że w niedalekiej przyszłości Internet stanie się tak samo popularny i łatwy w obsłudze jak dziś telewizor, który jeszcze kilkadziesiąt lat temu był dobrem elitarnym. Ponadto w przypadku osób niepełnosprawnych duże znaczenie ma fakt instytucjonalnych działań (zintensyfikowanych po akcesji Polski do UE), na rzecz upowszechniania Internetu jako istotnego instrumentu inkluzji społecznej. PODSUMOWANIE Mobilność społeczna, która ma tendencję do intensyfikacji, stanowi niezwykle istotny problem w przypadku partycypacji wyborczej we współczesnej Polsce. Sumując powyższe szacunkowe dane: 7-8 milionów obywateli polskich, a więc ok. 25% potencjalnych wyborców (w Polsce uprawnionych do głosowania jest ok. 31 milionów obywateli), napotyka na poważne bariery uniemożliwiające czynny udział w wyborach powszechnych na mocy dotychczasowej ordynacji wyborczej, przebywając w dniu wyborów poza miejscem swojego stałego zameldowania. Żadne państwo nie może sobie pozwolić, 6

7 aby 1/4 najbardziej dynamicznych, mobilnych i wykształconych wyborców wykluczyć z możliwości decydowania o losach państwa. Obecna ordynacja wyborcza powoduje wykluczenie awangardy społeczeństwa, która w najbliższym czasie miałaby stanowić o jego obliczu. Na drugim biegunie znajduje się znaczna część polskiego społeczeństwa, dla której w wyniku kalectwa, choroby i podeszłego wieku dotychczasowa ordynacja stanowi również istotną barierę w partycypacji wyborczej. Uwaga ta nie odnosi się do całkowitej liczby statystycznej dla tej kategorii, czyli ponad 14,5 milionów (mogą się tutaj nakładać na siebie kategorie: osoby niepełnosprawnej i rencisty, a kategorii emeryt nie należy jednoznacznie utożsamiać z niedołęstwem). Niemniej jednak problem ten z całą pewnością może dotyczyć podobnej liczby osób, jak w przypadku osób mobilnych, czyli 7-8 milionów obywateli polskich, a więc 25% elektoratu. Sumując te liczby, w perspektywie najbliższych lat (kwestia upowszechnienia informacji i dostępu do Internetu oraz oswojenia się z nową formą wyborów), beneficjentów zmiany ordynacji wyborczej możemy szacować na blisko 50% obywateli polskich uprawnionych do głosowania. W tej sytuacji nowelizacja ordynacji wyborczej dopuszczająca możliwość głosowania przez Internet staje się kluczowym problemem dla polskiej demokracji. DŁUGOFALOWE SKUTKI DLA POLSKIEGO SPOŁECZEŃSTWA Wskazując na długofalowe skutki wprowadzenia możliwości oddania głosu w wyborach powszechnych za pośrednictwem Internetu, należy zwrócić uwagę na kwestię integracji społecznej. Polskie społeczeństwo na skutek nakładania się wielu istotnych, głębokich procesów społecznych, takich jak: transformacja systemowa, oddziaływanie procesów globalizacyjnych, ewolucji z modelu industrialnego do postindustrialnego, znajduje się w głębokim kryzysie. W pewnym uproszczeniu możemy mówić o dwóch częściach polskiego społeczeństwa. Jedna funkcjonuje już w rzeczywistości zbliżonej do modelu społeczeństwa postindustrialnego, druga natomiast wciąż tkwi w rzeczywistości, którą uformowała epoka industrialna. SPOŁECZEŃSTWO POSTINDUSTRIALNE W całej swojej złożoności cechuje się przede wszystkim opisaną powyżej mobilnością społeczną oraz rozwojem systemów abstrakcyjnych, definiowanych przez klasyka problemu A. Giddensa jako disembodying mechanisms (mechanizmy odcieleśniające), takie jak np. wirtualny przepływ pieniędzy, plastikowe karty płatnicze w miejsce banknotów, itp. Wydaje się, że to właśnie te cechy społeczeństwa postindustrialnego silniej wpływają na spadek frekwencji wyborczej w Polsce niż popularne teorie dotyczące apatii i odwracania się polskiego społeczeństwa od polityki. W ciągu ostatnich kilku lat prawo wyborcze uzyskało kilka milionów młodych ludzi z wyżu demograficznego lat 80-tych ubiegłego wieku, dla których rzeczywistość wspomnianych systemów abstrakcyjnych, czyli rzeczywistość wirtualna postrzegana jest jako naturalna, swojska, w przeciwieństwie do świata tradycyjnych urzędów, zaświadczeń, komisji wyborczych, które postrzegana są jako zbiurokratyzowane, obce, zniechęcające do kontaktu. W tym przypadku możliwość głosowania przez Internet będzie oswajać wyobcowaną jak do tej pory procedurą wyborczą grupę obywateli, co w sposób oczywisty przełoży się na większą frekwencję wyborczą. Ponadto, o czym należy pamiętać, z roku na rok zwiększać się będzie liczba wyborców, których habitusem będzie wirtualna rzeczywistość, czyli członków społeczeństwa informatycznego. 7

8 Obok opisanej powyżej kategorii dzisiejszych dwudziestolatków, problem ten dotyczy również wielu innych kategorii społecznych, które wykonują zawody charakterystyczne dla społeczeństwa postindustrialnego, a Internet stanowi dla nich codzienne narzędzie pracy, jest czymś naturalnym. W przypadku tej grupy mamy ponadto do czynienia z niezwykle istotnym problemem, mianowicie z wyobcowaniem państwa, które jawi się jako zbiurokratyzowane, źle zarządzane, zacofane. W tej sytuacji możliwość głosowania przez Internet, jako niewątpliwe novum, tak w sensie technologicznym, jak i społecznym, pozwoli przewartościować opinie na jego temat. Państwo uzyska nowy symboliczny wizerunek - nowoczesnego i odbiurokratyzowanego. Ponadto, dla osób, które w swoim codziennym życiu i pracy przekonują się o możliwościach Internetu pozwalających na oszczędzanie zarówno czasu, jak i pieniędzy, państwo zacznie jawić się jako oszczędne i tanie. Wszystko to w konsekwencji zwiększać będzie zaufanie do państwa i jego struktur. W tym kontekście warto wspomnieć doświadczenia brytyjskie zawarte w haśle Cool Britania, polegające na konstruowaniu symbolicznego wizerunku państwa w modnym młodzieżowym języku popkultury, który z łatwością dociera do młodych odbiorców. Połączenie dumy młodych Polaków z państwa, które staje się awangardą nowoczesności w Europie, z ich językiem - językiem wirtualnej rzeczywistości, pozwoli powstrzymać niebezpieczną tendencję odwracania się młodych ludzi od państwa i praktyk demokratycznych. Zmiana ordynacji wyborczej przynieść może również pozytywne skutki dla tej części polskiego społeczeństwa, która wciąż jeszcze żyje w rzeczywistości industrialnej i pozbawiona jest dostępu do nowoczesnych technologii, postrzegając je jako obce, stanowiące zagrożenie dla ich status quo. Nowelizacja ordynacji wyborczej umożliwiająca głosowania przez Internet, poprzedzona kampanią informacyjną wydaje się być doskonałym instrumentem, dzięki któremu można upowszechniać i oswajać Internet w tych segmentach polskiego społeczeństwa, które na skutek braku możliwości uczestnictwa w społeczeństwie informacyjnym skazywane są na pauperyzację i marginalizację. Dziś to właśnie nierównomierny dostęp do informacji i nowoczesnych technologii powoduje niebezpieczne rozwarstwiania się polskiego społeczeństwa na tę część, która się szybko modernizuje i nadrabia zaległości do społeczeństw zachodniej Europy i tę, która stojąc w miejscu tylko ten dystans zwiększa, pauperyzuje się. Abyśmy mogli mówić o nowoczesnym, obywatelskim społeczeństwie informacyjnym musi się dokonać integracja obu grup. Bez wątpienia najlepszym środkiem, który może nas przybliżyć do tego celu, jest nowelizacja ustawy wyborczej umożliwiająca głosowanie przez Internet. Ponadto istotnym skutkiem społecznym nowelizacji ordynacji wyborczej może być konstrukcja symbolicznego wizerunku Polski - jako państwa pioniera społeczeństwa informatycznego w Europie. W społeczeństwach europejskich wokół naszego kraju narosło wiele negatywnych stereotypów odnoszących się do zacofania gospodarczego społeczeństwie cywilizacyjnego. Ustawienie Polski w awangardzie informatyzacji systemu wyborczego bez wątpienia przyczyni się do zmiany tych stereotypów, czego dobitnym przykładem może być Irlandia czy Finlandia. Kraje te jeszcze kilkadziesiąt lat temu były synonimem zacofania w Europie, natomiast konsekwentnie budując swój wizerunek jako przyjaznych dla nowoczesnych technologii, pionierów w tej dziedzinie, dziś stanowią synonim nowoczesności. Dla Polski taka zmiana stereotypu to niewątpliwie jeden z głównych celów polityki europejskiej, a szybka zmiana ordynacji wyborczej może w tym kontekście być znaczącym krokiem. Piszemy i podkreślamy szybka, gdyż bez wątpienia nieuchronny postęp technologiczny zmianę taką wymusi. Dziś jednak tę zmianę możemy zdyskontować i włączyć w strategie promocji Polski jako kraju nowoczesnego. Później będziemy już tylko gonić Europę i umacniać stereotyp 8

9 kraju zacofanego. Mamy więc szansę poczucia się podmiotami procesów europejskich, prawdziwymi Europejczykami, dla których hasło powrotu do Europy przejdzie na karty podręczników do historii i nie będzie determinować naszego codziennego życia. MATERIAŁ POMOCNICZY NR 3 W mediach pojawiają się ostatnio informacje o inicjatywach wprowadzenia powszechnych elektronicznych form głosowania (w tym "przez internet"). Stowarzyszenie Internet Society Poland[1] analizuje je w świetle wymogów przejrzystości procedury wyborczej oraz nadziei na poprawę frekwencji wyborczej. Przedstawiono wybrane doniesienia o przypadkach manipulowania wynikami wyborczymi oraz kompromitacji elektronicznych maszyn wyborczych. Wskazano też na przykłady nasilającego się lobbingu producentów rozwiązań wspierających elektroniczne głosowania. Na ich tle, zdaniem ISOC, postulaty modyfikacji procedury wyborczej w kierunku dopuszczenia głosowania przez internet niosą ryzyko zagrożenia dla demokracji oraz wyeliminowania wyborców z procesu wyborczego. 1. Wstęp Głosowanie elektroniczne uzależnia uczciwość procesu demokratycznego od skomplikowanych systemów komputerowych, w które wgląd ma tylko wąska grupa osób. Tym samym głosowanie elektroniczne znacząco zmniejsza przejrzystość procedury wyborczej w porównaniu z wyborami tradycyjnymi. Przykłady innych państw pokazują, że takie głosowanie nie wpływa w znaczący sposób na zwiększenie frekwencji. Wybory są jedną z najważniejszych instytucji w demokracji. Sposób ich przeprowadzenia musi w oczach każdego obywatela gwarantować ich uczciwość, która jest podstawą prawidłowego funkcjonowania demokratycznego państwa. System wyborczy jest osią demokracji i nawet najdrobniejsze jego zmiany trzeba analizować z najwyższą uwagą. Nasze stanowisko opieramy na doświadczeniu zawodowym członków stowarzyszenia oraz doświadczeniach międzynarodowych. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej gwarantuje, że wybory do Sejmu, Senatu oraz prezydenckie są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym (art. 96, 97 i 127). Od strony technicznej wymienia się następujące warunki, jakie powinny gwarantować procedury wyborcze: anonimowość i tajność wyborów, brak możliwości sprzedaży głosu, prawidłowość wyników i weryfikowalność wyników przez wyborcę[2]. Wybory elektroniczne to pojęcie obejmujące szeroki zakres zastosowań technik informatycznych w referendach oraz wyborach powszechnych. 9

10 1. Elektroniczna wizualizacja wyników wyborów systemy komputerowe pełnią rolę pomocniczą przy prezentacji i wizualizacji wyników wyborów przeprowadzonych tradycyjnie. 2. Głosowanie wspomagane elektronicznie systemy komputerowe są głównym narzędziem służącym do przyjmowania i zliczania głosów. Głosy są oddawane przez wyborców osobiście w lokalach wyborczych na dedykowanych komputerach wyborczych (tzw. "voting machines"). 3. Głosowanie przez internet głosy są oddawane zdalnie z dowolnej lokalizacji za pomocą Internetu, a ich przyjmowaniem i zliczaniem zajmuje się centralny komputerowy system wyborczy. Polskie Krajowe Biuro Wyborcze od kilku lat stosuje wizualizację wyników wyborów oraz komputerowe wspomaganie przekazywania wyników z jednostek terenowych do centrali krajowej. Systemy informatyczne nie są jednak jedynym ani głównym mechanizmem składania i zliczania głosów są nim komisje wyborcze. Wiążącymi wynikami wyborów są wyniki opublikowane przez Krajowe Biuro Wyborcze na podstawie ręcznego liczenia głosów przez każdą z komisji (przykładowo dla wyborów do Sejmu i Sentau RP: art. 70, ust. 1 ustawy Ordynacja Wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej[3]), zaś sieć komputerowa służy jedynie do ich przesyłania (art. 41, ust. 1 ustawy[4]). Część krajów europejskich jak i USA wdrożyła różne formy głosowania wspomaganego elektronicznie lub głosowania przez Internet. Większość wdrożyła jedynie głosowanie wspomagane elektronicznie, czyli głosowanie przy pomocy komputerów z ekranem dotykowym ustawionym w lokalu wyborczym (USA, Brazylia, Belgia). Jedynie nieliczne (Estonia) wdrożyły głosowanie przez Internet. 2. Przejrzystość procedury wyborczej Doświadczenia z czasów PRL ( 3 razy tak ), fałszerstwa wyborcze na Ukrainie w 2004 roku[5], w niektórych republikach Federacji Rosyjskiej (Czeczenia[6]) oraz liczne problemy wyborcze w USA[7] pokazują, że krytyczny dla uczciwości wyborów jest niezależny audyt prac komisji wyborczych. W polskim systemie wyborczym audyt procesu wyborczego jest gwarantowany przez instytucję mężów zaufania, których uprawnienia umożliwiają weryfikowanie prac komisji wyborczej. Instytucja męża zaufania ma zapewniać niezależny audyt i przejrzystość prac komisji w celu zapobieżenia nadużyciom. Prawo do wystawienia swojego męża zaufania przez każdą zainteresowana stronę (partia polityczna, kandydat) i umieszczenia go w każdej komisji gwarantuje, że zmiana wyników wyborów na poziomie komisji wyborczych jest znacznie utrudniona[8]. Przy tradycyjnych wyborach z wykorzystaniem kart do głosowania, urn oraz ręcznego zliczania głosów mężowie zaufania mają pełny wgląd w prace komisji. Każdy mąż zaufania, niezależnie od wykształcenia i doświadczenia, może sprawdzić urnę, karty do głosowania i wynikowe protokoły oraz obserwować prace komisji. Dzięki łatwości wykonania procedury weryfikacji możliwe jest wydelegowanie dostatecznej liczby mężów zaufania, by skontrolować każdą komisję wyborczą. Dzięki tym cechom, w tradycyjnych wyborach proces głosowania jest więc niemal całkowicie przejrzysty. 10

11 Przy wyborach wspomaganych elektronicznie lub prowadzonych przez internet, czyli tam gdzie przyjmowaniem i zliczaniem głosów zajmują się systemy informatyczne, przejrzystość procesu głosowania dla mężów zaufania jest niemal zerowa. Nie mogą oni samodzielnie monitorować procesu zbierania i liczenia głosów, ponieważ odbywa się on w czarnych skrzynkach jakimi z ich punktu widzenia są komputery wyborcze. Oczywiście, przeanalizowanie działania takiego systemu jest teoretycznie możliwe ale jest czynnością dostępną tylko wąskiej grupie wykwalifikowanych specjalistów, niezwykle czasochłonną, kosztowną i zawsze pozostawiającą pewien margines niepewności. Przykłady nieprawidłowości w wyborach elektronicznych pokazują, że procedura ta kosztuje zwykle znacznie więcej niż zakładano, a mimo to ma poważne luki (przypadek irlandzki, przypadek Ciber Inc - omówione niżej). Ponadto niezwykle trudne jest przeprowadzenie weryfikacji przebiegu wyborów bez pogwałcenia tajności głosowania. W związku z tym głosowanie elektroniczne oznacza znaczące ograniczenie jawności procesu wyborczego w porównaniu z głosowaniem tradycyjnym, a co za tym idzie - znaczne ryzyko dla uczciwości głosowania[9]. 3. Głosowanie internetowe a frekwencja Jednym z głównych argumentów wysuwanych na rzecz wyborów elektronicznych jest nadzieja na radykalną poprawę frekwencji wyborczej dzięki łatwiejszej dostępności narzędzi do głosowania, zwiększeniu atrakcyjności aktu wyborczego oraz zainteresowania obywateli jego formą. Głosowanie przez internet jako swoista recepta na zwiększenie frekwencji wyborczej postulowane jest m.in. przez Instytut Spraw Publicznych[10], wprowadzenie takiej formy głosowania publicznie postuluje również senator Dariusz Bachalski z Platformy Obywatelskiej[11], a także Stowarzyszenie Polska Młodych, które rozpoczęło kampanię na rzecz zebrania 100 tys. podpisów pod obywatelskim projektem nowelizacji Ordynacji Wyborczej, w celu wprowadzenia przepisów umożliwiających głosowanie przez internet [12]. Jedynym krajem europejskim, który wprowadził głosowanie przez internet jest Estonia. Jej doświadczenia pokazują, że mimo ogromnego kosztu dostępność głosowania elektronicznego tylko w minimalnym stopniu zwiększyła frekwencję elektronicznie oddano 1,84% głosów (9 tys. głosów elektronicznych z 500 tys. głosów w wyborach samorządowych w 2005 roku przy frekwencji 47%[13]). Przyczyną tak nikłego zainteresowania były prawdopodobnie bardzo wysokie wymagania wobec komputerów i osób chcących głosować elektronicznie. Te wysokie wymagania pomija się w większości publikacji powołujących się na estoński sukces. Potwierdzenie tożsamości głosującego musiało odbywać się za pomocą karty kryptograficznej, a ta wymagała specjalnego czytnika oraz dodatkowego oprogramowania. Wymagania te znacznie przewyższają standard, do którego przyzwyczajeni są użytkownicy internetu, na przykład w bankowości internetowej. Zapewne z tego powodu w Estonii elektronicznie głosowało niecałe 2% wyborców, choć ogólne poparcie dla tego pomysłu deklarowało ponad 85% ankietowanych. 11

12 Z drugiej strony nie można obniżyć wymagań wobec uwierzytelnienia wyborców, jeśli głosowanie ma być bezpieczne. Nadużycia w systemach e-bankowych (np. phishing[14]) są zjawiskiem powszechnym (tylko w 2004 roku w USA skradziono w ten sposób 80 mln dolarów[15]) i straty te są pokrywane z ubezpieczeń budowanych na podstawie analizy ryzyka[16]. W przypadku nadużyć w systemie wyborczym konsekwencje są trwałe i nieodwracalne. Trudno je również wycenić dla potrzeb ewentualnej rekompensaty finansowej[17]. 4. Głosowanie zdalne a sprzedaż głosów W każdym przypadku głosowania zdalnego czy to listownego, czy internetowego zagrożona jest tajność głosu i niezawisłość wyborcy, ale pojawia się również problem z uwierzytelnieniem, czyli potwierdzeniem tożsamości wyborcy, które zawsze wykonywane jest w tradycyjnym lokalu wyborczym poprzez sprawdzenie dokumentu tożsamości. Doświadczenia światowe pokazują, że w przypadku głosowania listownego takie nadużycia mogą mieć miejsce np. podczas wyborów w Birmingham[18] domokrążcy skupowali karty do głosowania pocztowego w cenie 1 funta. Internet daje tutaj większe możliwości zabezpieczenia dzięki zastosowaniu silnych i osadzonych w systemie prawnym mechanizmów kwalifikowanego podpisu elektronicznego. Niemniej ich zastosowanie generuje dodatkowe, wymierne koszty po stronie klienta (komputer, oprogramowanie, karta kryptograficzna, czytnik i sam certyfikat) oraz tworzy kolejną barierę technologiczną przy realizowaniu praw obywatelskich. Wspomniana wyżej praktyka estońska pokazuje, że jest to bariera, która praktycznie niweluje sens głosowania internetowego jako narzędzia zwiększającego dostępność wyborów. W Estonii dowody osobiste z certyfikatem kwalifikowanym posiada prawie połowa z 1,3 mln populacji (dla porównania w Polsce na 38 mln obywateli wydano ok. 20 tys. certyfikatów[19]). Koszty poniesione na stworzenie równoległego z tradycyjnym systemu głosowania internetowego wydają się zatem niewspółmierne do osiągniętego rezultatu czyli mniej niż 2% oddanych za pośrednictwem internetu głosów. 5. Nieprawidłowości w głosowaniach elektronicznych Zarzuty odnośnie sfałszowania wyborów lub możliwych nieprawidłowości w głosowaniu elektronicznym podnoszono wielokrotnie w Stanach Zjednoczonych, a także w innych krajach, gdzie prowadzi się wybory wspomagane przez komputery wyborcze (Holandia, Irlandia, Włochy). Wymienione poniżej przykłady nieprawidłowości towarzyszące wyborom przeprowadzanym elektronicznie wskazują, że brak pewności co do dokładności zliczanych głosów, podejrzenia o manipulację wynikami wyborów i nieprzejrzystość procedur wyborczych są jak na razie raczej standardem niż wyjątkiem. W przypadku pojawienia się wątpliwości niemożliwe lub znacząco utrudnione jest też zweryfikowanie wyników wyborów (powtórne liczenie). Przypadek Clintona Curtisa 12

13 W 2000 roku amerykański programista Clinton Curtis[20] miał napisać na zlecenie firmy Yang Enterprises, będącej producentem maszyn do głosowania, oprogramowanie o charakterze konia trojańskiego służące do niezauważalnego fałszowania wyników zebranych przez daną maszynę. Curtis opublikował oświadczenie w tej sprawie w grudniu 2004 roku. Promieniowanie z nieba? W maju 2003 roku podczas głosowania z użyciem komputerów wyborczych DigiVote w Belgii jedna z kandydatek otrzymała nadmiarowe 4 tys. głosów nie oddanych przez żadnego wyborcę. Oficjalnie fenomen ten wyjaśniono przypadkowym i spontanicznym przestawieniem się bitu w liczniku znajdującym się w pamięci komputera z niewyjaśnionych powodów później tłumaczono to m.in. działaniem promieniowania kosmicznego[21]. Raport naukowców w sprawie urządzeń Diebold We wrześniu 2003 roku powołana przez stan Maryland komisja SAIC22 opublikowała raport wskazujący na liczne problemy z bezpieczeństwem urządzeń DIEBOLD[23]. Dziennikarze i źródła W 2003 roku dziennikarka Bev Harris znalazła na stronach firmy DIEBOLD kod źródłowy komputerów wyborczych AccuVote TS 4. Latem 2003 roku grupa naukowców (m.in. znany kryptolog Avi Rubin) po przeanalizowaniu ujawnionego kodu opublikowała obszerny raport, w którym ujawniła poważne luki w bezpieczeństwie wyborów oraz prywatności wyborców[24]. Generator liczb losowych Przeprowadzony w 2004 roku niezależny audyt kodu źródłowego belgijskiego oprogramowania DigiVote ujawnił szereg błędów programistycznych m.in. błędy w generatorze liczb losowych mogące naruszyć prywatność wyborcy[25]. Belgijskie raporty W 2004 roku dwa stowarzyszenia belgijskie Pour EVA oraz Université Libre de Bruxelles opublikowały oświadczenia w sprawie wyborów wspomaganych elektronicznie w Belgii. Pierwsze z nich skrytykowało uzależnienie demokratycznych wyborów od uczciwości jednej, prywatnej firmy. Drugie wskazało na wciąż zdarzające się błędy w komputerach wyborczych, wbrew deklaracjom producentów składanym przed wyborami[26]. Zgubiono 4,4 tys. Głosów 13

14 W 2004 roku w hrabstwie Carteret w Północnej Karolinie doszło do bezpowrotnego zgubienia 4,4 tys. głosów przez komputery wyborcze UniLect Patriot ze świeżo zaktualizowanym oprogramowaniem producenta[27]. Kontrowersyjne wybory prezydenckie w USA Wybory prezydenckie w USA w 2004 roku wzbudziły wiele kontrowersji w związku z zgłoszonymi i rzekomymi nieprawidłowościami w działaniu elektronicznych systemów wyborczych[28]. System za 52 miliony euro nie daje gwarancji W 2004 roku irlandzkie władze przygotowując się do wyborów do Parlamentu Europejskiego zakupiły za 52 mln euro komputery wyborcze NEDAP. Później, pod naciskami organizacji pozarządowych i opozycji powołano Commision on Electronic Voting (CEV[29]), której zadaniem była ocena wybranego rozwiązania. Komisja oceniła, że system nie daje gwarancji tajności i dokładności wyborów wymaganych przez ordynację wyborczą, w związku z czym zrezygnowano z jego użycia w wyborach. Od tej pory na roczne utrzymanie bezużytecznego sprzętu wydawane jest ok. 800 tys. euro rocznie[30]. Demonstracja fałszerstwa W czerwcu 2005 roku Jon Sancho, mąż zaufania w hrabstwie Leon na Florydzie, wraz ze specjalistą Harrym Hursti zademonstrowali w praktyce fałszerstwo wyborcze na komputerach wyborczych DIEBOLD dokonane przy pomocy odpowiednio spreparowanych kart wyborczych. Według producenta takie fałszerstwo miało być niemożliwe[31]. Wielka Brytania porzuca plany wprowadzenie e-votingu We wrześniu 2005 rząd Wielkiej Brytanii ogłosił, że porzuca plany wprowadzenia głosowania zdalnego przez internet i SMS, uzasadniając to większymi kosztami i większym ryzykiem nadużyć niż w przypadku głosowania tradycyjnego a nawet przez pocztę[32]. Nie pokażemy źródeł W grudniu 2005 roku firm DIEBOLD odmówiła przekazania kodu źródłowego swoich komputerów wyborczych komisji powołanej przez stan Północna Karolina w celu dokonania niezależnego audytu[33]. Polska nauka a e-voting W czerwcu 2006 we Freiburgu zespół prof. dr hab. Mirosława Kutyłowskiego[34] zademonstrował metody zarażania oprogramowania służącego do składania głosów przez internet, tak aby w sposób 14

15 niezauważalny dla głosującego, bez generowania dodatkowej komunikacji, informacje o przesłanym głosie były dostępne dla atakującego. Atak dotyczył znanych i uważanych za bezpieczne protokołów kryptograficznych[35]. Procedury testowania a uprawnienia certyfikacyjne Latem 2006 amerykańska komisja Election Assistance Commission odebrała uprawnienia certyfikacyjne fimie Ciber Inc., która zajmowała się m.in. testowaniem bezpieczeństwa amerykańskich systemów wyborczych. Przyczyną odebrania uprawnień były zaniedbania w procedurach testowych, gwarantujących uczciwość głosowań. Decyzja o odebraniu uprawnień została upubliczniona jednak dopiero w styczniu 2007 roku[36]. Nieautoryzowane oprogramowanie W sierpniu 2006 stowarzyszenie Open Voting Foundation[37] ujawniło, że komputery wyborcze DIEBOLD umożliwiają trywialne załadowanie nieautoryzowanego oprogramowania[38]. Naukowcy kręcą filmy pokazujące kompromitację maszyn wyborczych We wrześniu 2006 grupa prof. Eda Feltena z Uniwersytetu Princeton opublikowała obszerny raport na temat bezpieczeństwa komputerów wyborczych DIEBOLD AccuVote-TS, przeprowadzony na podstawie analizy produkcyjnego egzemplarza urządzenia, bez dostępu do kodu źródłowego. Zespół wskazał na szereg błędów w zabezpieczeniach, umożliwiających m.in. zainstalowanie w nich nieautoryzowanego oprogramowania modyfikującego wyniki głosowania[39]. Anonimowe źródła dostarczają dyskietki W październiku 2006 zatrudniona w Fundacji Freemana aktywistka Cheryl C. Kagan (wcześniej związana z administracją prezydenta Clintona) otrzymała z anonimowego źródła kod źródłowy oprogramowania komputerów wyborczych DIEBOLD BallotStation oraz GEMS, wraz z notatką krytykującą bezpieczeństwo tych systemów oraz politykę producenta. Przesłanie dysków do fundacji doprowadziło do wszczęcia śledztwa FBI[40]. Instalacja nieautoryzowanego oprogramowania w telewizji W październiku 2006 holenderskie stowarzyszenie WVSN[41] zademonstrowało w programie telewizyjnym instalację nieautoryzowanego oprogramowania i fałszowanie wyników głosowania w komputerach wyborczych firmy NEDAP[42]. Jakie państwo kontroluje proces wyborczy? W listopadzie 2006 gazeta Washington Post opublikowała artykuł wskazujący na to, że właścicielem firmy Smartmatic produkującej popularne komputery wyborcze Sequoia jest wenezuelska grupa Bizta, w której z kolei 30% udziałów ma rząd Wenezueli. Wzbudziło to obawy odnośnie potencjalnych 15

16 manipulacji wynikami wyborów, jakich tą drogą mógłby dokonywać otwarcie wrogi wobec USA rząd Wenezueli[43]. Proces sądowy po ostatnich wyborach do Kongresu USA 29 grudnia 2006 amerykański sąd odmówił Christiane Jennings prawa do wglądu w kod źródłowy maszyn obsługujących głosowanie elektroniczne w ostatnich wyborach do Kongresu w niektórych hrabstwach stanu Floryda, tłumacząc to koniecznością ochrony tajemnicy handlowej producenta. Christiane Jennings uzasadniała swoją prośbę niezwykle wysoką liczbą pustych głosów, co jej zdaniem sugeruje, że maszyny zgubiły część głosów. W wyborach tych kandydat Republikanów, Vern Buchanan, wygrał przewagą jedynie 369 głosów. Przedmiotem sporu są maszyny z ekranami dotykowymi, które obsługiwały wybory w hrabstwie Sarasota. W hrabstwie tym odnotowano pustych głosów (prawie 15%), zdecydowanie więcej niż w równoległych wyborach do Senatu i na stanowisko gubernatora stanu[44]. Powyżej wymieniono tylko wybrane przypadki, w rzeczywistości było ich znacznie więcej: Stowarzyszenie Campaign for Verifiable Voting in Maryland udokumentowało setki przypadków zgubienia lub niezgodności w wynikach głosowań oraz tysiące przypadków zawieszenia, zresetowania lub niemożności uruchomienia komputerów do głosowania w USA w latach W ich wyniku stracono tysiące godzin pracy lokali wyborczych[45]. Stowarzyszenie Voters Unite udokumentowało liczne przypadku utraty głosów i innych błędów w komputerach wyborczych dziewięciu producentów stosowanych w USA ES&S, Diebold, Sequoia, MicroVote, AVS/WINvote, Hart Intercivic, Unilect, Danaher, VTI. Niemal wszystkie posiadały wymagane prawem certyfikaty bezpieczeństwa[46]. Z aferami podsłuchowymi w tle Na zakończenie tej części należy też zwrócić uwagę na głośne skandale związane z poufnością komunikacji elektronicznej, które nie ominęły nawet takich rządów, jak rząd Grecji, kolebki demokracji. Dzięki interfejsom podsłuchowym umieszczonym w centralach telefonicznych Ericssona, nieznani sprawcy podsłuchiwali rozmowy prowadzone przez telefony komórkowe greckiego premiera Kostasa Karamanlisa, wielu członków jego gabinetu, polityków opozycji i licznych przedsiębiorców. Podsłuchiwano rozmowy szefa greckiego MSZ Petrosa Moliwiatisa, a na liście kontrolowanych numerów znalazł się również jeden należący do ambasady USA w Atenach. Podsłuchiwano ponad 100 osób przez rok. Sprawców nie wykryto. Przywołany przykład wskazuje na to, że w elektronicznym świecie niezwykle trudno uzyskać naprawdę poufny kanał zdalnej komunikacji elektronicznej[47]. 6. Lobbing producentów maszyn do głosowania w Polsce Rynek komputerów wyborczych jest obecnie rynkiem takim jak każdy inny i silna konkurencja wymusza na producentach intensywną walkę o rynki zbytu. Jednak interes tych firm nie stanowi uzasadnienia dla ingerowania w tak ważną instytucję demokratycznego państwa jaką są powszechne 16

17 wybory. Dotyczy to zwłaszcza organów stanowiących w Polsce prawo, które są i będą poddawane nasilonemu lobbingowi mającemu na celu pokazanie faktycznych lub rzekomych zalet głosowania elektronicznego, przy pominięciu jego wad. Prareferendum europejskiego w Głuchołazach W 2003 roku podczas prareferendum europejskiego w Głuchołazach firmy SAS Institute, Diebold Polska, Ośrodek Badań Wyborczych, Polska Grupa Badawcza oraz poseł PO Tadeusz Jarmuziewicz zaprezentowali maszynę do głosowania Diebold AccuVote-TS. Marcin Palada z OBW: Polska ordynacja wyborcza jest przestarzała i nie dopuszcza głosowania elektronicznego. Nasz system wyborczy wymaga gruntownej przebudowy - jest to jeszcze dziedzictwo poprzedniej epoki. Nie chodzi tylko o nowinki technologiczne, system jest niewydolny w sensie sprawności machiny. Duże nadzieje wiążę ze zmierzająca do władzy koalicją. Być może uda się wprowadzić elektroniczne wybory już za cztery lata [48]. Propozycja integracji w ramach e-puap W 2004 roku konsorcjum firm McKinsey i Infovide zaproponowało wprowadzenie głosowania przez portal internetowy (PUB.O.17) w ramach projektu e-puap. Według wyliczeń McKinsey administracja miałaby zaoszczędzić 5,9 mln zł, a wyborcy 23,9 mln zł, jednak wyliczenie to wydaje się nierzetelne ponieważ całkowicie pominięto w nim koszt budowy i utrzymania elektronicznego systemu wyborczego oraz koszt uwierzytelnienia ze strony wyborców np. podpis kwalifikowany[49]. Pokażmy kandydatom na prezydenta maszyny w ich lokalach W październiku 2005 w dwóch lokalach wyborczych w Warszawie i Sopocie zaprezentowano komputery wyborcze ipos produkcji firm Wincor Nixdorf z oprogramowaniem firmy Suport. Inicjatorem eksperymentu była firma Polska Grupa Badawcza. Prawdopodobnie nie przez przypadek wybrano dwie komisje wyborcze, w których swój głos w wyborach prezydenckich mieli oddać dwaj kandydaci na ten urząd: Lech Kaczyński i Donald Tusk[50]. Skąd głosowanie przez internetowy portal w notatce z obrad Rady Ministrów? W notatce omawiającej obrady Rada Ministrów, które odbyły się w dniu 1 sierpnia, kiedy to Rada Ministrów przyjęła rozporządzenie w sprawie Planu Informatyzacji Państwa na rok 2006, wymieniono głosowanie przez portal internetowy", chociaż sam Plan Informatyzacji Państwa na rok 2006 nie wspomina o takim głosowaniu[51]. Komentarz do wyborów w Brazylii W październiku 2005 przy okazji komentowania wyborów w Brazylii swoje komputery wyborcze zaprezentował Unisys Polska[52]. 17

18 Prezentacje konferencyjne W lutym 2006 na konferencji Computerworld Państwo w mikro i makroskali zaprezentowano holenderskie maszyny do głosowania NEDAP[53]. Potestujmy w Częstochowie W kwietniu 2006 roku Częstochowski Urząd Miasta przeprowadził testowe głosowanie przy pomocy maszyn NEDAP[54]. 7. Wnioski Biorąc pod uwagę powyższe Stowarzyszenie Internet Society Poland uważa, że: W interesie polskiej demokracji jest pozostanie przy dotychczasowym systemie wyborów bezpośrednich i prowadzonych w lokalach wyborczych, bez wprowadzania eksperymentów z głosowaniem przez internet. Zastosowanie systemów informatycznych w procesie wyborczym powinno ograniczać się do funkcji pomocniczych, takich jak wizualizacja wyborów, co leży w interesie przejrzystości procesu wyborczego. Zastosowanie komputerów wyborczych stanowi nieuzasadniony wydatek oraz poważne zagrożenie dla przejrzystości oraz uczciwości procesu wyborczego. Środki inwestycyjne należy przeznaczyć przede wszystkim na usprawnienie procedur elektronicznej wizualizacji wyników, dodatkowych mechanizmów weryfikacji uczciwości tradycyjnych procedur wyborczych przy pomocy technik kryptograficznych (np. Punchscan[55]) i procedur umożliwiających weryfikację oddanego głosu przez wyborcę. Nienaruszalnymi, koniecznymi warunkami obowiązującymi przy jakichkolwiek przyszłych zmianach w procedurach wyborczych powinny być: anonimowość, tajność, niemożność sprzedaży głosu, prawidłowość wyników oraz weryfikowalność wyników przez wyborcę. Postulaty wprowadzenie elektronicznego głosowania w powszechnych wyborach, w tym głosowania przez internet, nie mogą ignorować aktualnego stanu wiedzy i zagrożeń sygnalizowanych przez naukowców[56]. Znane są nam przykłady grup złożonych z osób o wysokich kwalifikacjach technicznych, które opracowały skuteczne i bezpieczne procedury głosowania internetowego we własnym gronie - najbardziej znanym przykładem jest społeczność twórców systemu Debian. Sądzimy, że z czasem doświadczenie zebrane przez takie społeczności i idące w ślad za tym rozszerzanie grona osób rozumiejących wszystkie praktyczne wymagania proceduralne związane z takim głosowaniem, doprowadzą do powstania ogólnie uznanych i sprawdzonych zasad demokracji opartej na głosowaniu przez internet w wyborach powszechnych. Będzie to jednak proces powolny, obejmujący równolegle edukację wyborców oraz organizatorów i administratorów procesu wyborczego. 18

19 Internet Society Poland deklaruje chęć współpracy ze wszystkimi zainteresowanymi rozwojem społeczeństwa obywatelskiego z wykorzystaniem internetu. Internet może być bardzo wygodnym narzędziem prowadzenia debaty publicznej, w tym prowadzenia konsultacji społecznych, a także być wykorzystywany do udostępniania informacji publicznej. Chociaż jesteśmy pasjonatami internetu uważamy, że jeszcze nie nadszedł czas na wybory organizowane elektronicznie, a także przez internet. Stanowisko to zostało zredagowane przez grupę członków Internet Society Poland: Marcina Cieślaka, Józefa Halbersztadta, Krzysztofa Kowalczyka, Pawła Krawczyka, Jarosława Lipszyca, Władysława Majewskiego i Piotra Waglowskiego jako podsumowanie trwającej przez kilka ostatnich miesięcy środowiskowej dyskusji. Źródła Dr Paweł Kubicki: ekspertyza dot. Społecznych skutków zmian w ordynacji wyborczej proponowanych przez stowarzyszenie Polska Młodych. Stanowisko Stowarzyszenia Internet Society Poland w sprawie głosowania elektronicznego w wyborach powszechnych przyjęte przez Zarząd Stowarzyszenia w dniu 10 stycznia 2007 roku (uchwała Zarządu ISOC Polska nr 2/2007) 19