Formy działalności szkolnych kół krajoznawcze - turystycznych PTTK jako produkt turystyki młodzieżowej

Transkrypt

1 200 Turystyka i Rekreacja Tom 1/2005 Rafał Rowiński Wydział Wychowania Fizycznego, AWF, Warszawa Formy działalności szkolnych kół krajoznawcze - turystycznych PTTK jako produkt turystyki młodzieżowej Forms of the activity school country - lovers' circles PTTK as the product of the youth tourism Summary PTTK is offering the valuable tourist product through the activity of School Country- Lovers' Circles under the environment of children and young people. They arę able them to create the attractive and valuable tourist product offering him "after expenses" in the minimum price without applying high commission the minimum price but also other benefits arę the advantage of the tourist product created by social organizations. These benefits arę as follows: positive educational functions relying on shaping needs, attitudes associated with systematic participation in the tourism, with improvement in efficiency and physical efficiency, as well as generał social effects including the ability of cooperation in the group, the responsibility, the tolerance, the pro-ecological attitude and the like. Wanting to diagnose advantages of the tourist product within the confines of the youth tourism realized by PTTK we put into practice in 1999 years all-polish SKKT PTTK examinations. Wstęp Organizację imprez turystycznych zwykle kojarzy się z działalnością biur podróży, które oferują komercyjny produkt turystyczny. Jednak oprócz biur podróży organizacją imprez turystycznych zajmują się także organizacje społeczne takie jak: PTTK, PTSM, organizacje harcerskie, a także kościelne. Potrafią one stworzyć atrakcyjny i wartościowy produkt turystyczny oferując go po kosztach" w niskiej cenie bez stosowania wysokich marż takich jak u producentów komercyjnych. Zaletą produktu turystycznego tworzonego przez organizacje społeczne jest nie tylko niska cena, ale także inne korzyści. Zaliczyć do nich można przede wszystkim funkcje natury wychowawczej polegające na kształtowaniu potrzeb, postaw związanych z systematycznym udziałem w turystyce, doskonaleniem sprawności i wydolności fizycznej, a także efekty ogólnospołeczne takie jak umiejętność współpracy w grupie, odpowiedzialność, tolerancja, postawa proekologiczna itp. Chcąc zdiagnozować walory produktu turystycznego w ramach turystyki młodzieżowej realizowanej przez PTTK wdrożyliśmy w latach ogólnopolskie badania SKKT PTTK. Pytania badawcze związane z działalnością SKKT PTTK jako produktu turystyki młodzieżowej dotyczyły tego: Jak działają SKKT?, Czy dysponują wartościowo wychowawczą ofertą działalności turystycznej, poznawczej, prozdrowotnej, rekreacyjnej?

2 201 Cel badań Głównym celem badań było określenie aktualnej i prospektywnej roli Polskiego Towarzystwa Turystyczno - Krajoznawczego w systemie wychowania fizycznego dzieci i młodzieży szkolnej. Metody i techniki badań W pracy wykorzystane zostały metody pedagogicznych badań środowiskowych. Do gromadzenia materiału w tym badaniu zastosowałem metodę sondażu diagnostycznego. Badania prowadzone były technikami: obserwacji, wywiadu, ankiety i analizy dokumentów. Charakterystyka badanego środowiska Badaniami objęto pięć grup osób: 1. grupa uczniów uprawiających turystykę w SKKT PTTK osób (Tabela 1), 2. grupa nauczycieli - opiekunów SKKT PTTK - 39 osób, 3. grupa dyrektorów szkół, w których funkcjonuj ą SKKT PTTK - 29 osób, 4. grupa kadry programowej PTTK (przewodnicy turystyczni (PTTK) - 59 osób, 5. grupa prezesów oddziałów PTTK - 49 osób. Tabela 1: Struktura demograficzna wg wieku oraz płci badanych uczniów - uczestników działalności turystycznej SKKT PTTK ( n=401) Pleć respondenta Ogółem do 12 lat lat 16 lat i więcej N dziewczęta N chłopcy N Analiza wybranych danych badawczych Wobec obserwowanej obecnie, szczególnie w dużych środowiskach mnogości ofert spędzania czasu wolnego, SKKT nie mają łatwego zadania w pozyskiwaniu nowych członków wśród uczniów. Wydaje się, sytuacja jest pod tym względem zróżnicowana nie tylko środowiskowo ale zależy też od kadry, jej postaw, kwalifikacji. Szczególne znaczenie wydają się tu mieć umiejętność rozpoznawania i kształtowania motywów aktywności młodych ludzi. Z uzyskanych przez nas materiałów badawczych wynika, że głównym motywem uczestnictwa jest chęć zabawy (Tabela 2). Zabawę w tym przypadku należy postrzegać przede wszystkim jako stan emocjonalny jednostki polegający na osiąganiu przyjemności i radości z uczestnictwa w działalności turystycznej, a nie jako pewien rodzaj gier i ćwiczeń. Ważnymi motywami uczestnictwa są także: możliwość zdobycia nowych umiejętności i wiadomości oraz technik turystycznych, odprężenie po nauce, a także potrzeba zagospodarowania czasu wolnego oraz poprawa sprawności fizycznej uczestników SKKT PTTK. Chęć zabawy jako motyw działalności w SKKT PTTK była wskazywana znamiennie częściej przez respondentów z miast powyżej 500 tyś. mieszkańców (72,9 ) niż wśród ogółu populacji (57,7 ) (p=0,014).

3 202 Tabela 2: Motywy skłaniające dzieci i młodzież do podejmowania działalności w SKKT PTTK (n =401) do 12 lat lat Kategoria odpowiedzi - motywy: l namowa rodziców przykład rodziców przykład kolegów potrzeba zagospodarowania wolnego czasu chęć zabawy chęć poprawy zdrowia chęć poprawy sprawności ruchowej możliwość zdobycia nowych umiejętności, wiadomości oraz echnik turystycznych możliwość odprężenia po nauce chęć uzyskania zgrabnej sylwetki nne motywy Procenty nie sumuj ą się do 100, gdyż była możliwość wybrania więcej niż jednej odpowiedzi 16 lat i więcej Ankietowani członkowie SKKT PTTK w wieku do 12 lat znamiennie rzadziej (35,5 ), a respondenci w wieku od 13 do 15 lat (53,7 ) znamiennie częściej niż ogół próby (44,4 ) wskazywali jako motyw wstąpienia do SKKT PTTK możliwość zdobycia nowych umiejętności i wiadomości oraz technik turystycznych (p=0,003). Wyniki badań w tym zakresie pokazują, że wraz z wiekiem zdobywanie nowych umiejętności i wiadomości oraz technik turystycznych zyskuje na wartości wśród innych motywów. Dla 33,8 badanych ważnym czynnikiem determinującym zaangażowanie się w działalność SKKT PTTK była możliwość odprężenia po nauce. Ankietowani w wieku do 12 lat znamiennie rzadziej (24,6 ) niż ogół próby (33,8 ) wskazywali jako motyw wstąpienia do SKKT PTTK możliwość odprężenia po nauce (p=0,015). Wydaje się, że te różnice powodowane są mniejszym obciążeniem obowiązkami zarówno szkolnymi, jak i domowymi, dzieci i młodzieży, co z kolei kreuje mniejsze potrzeby wypoczynku. Wśród respondentów z liceów ogólnokształcących (48,4 ) i gimnazjów (43,3 ),. znamiennie więcej respondentów niż w całej próbie (33,8 ) wskazało ten motyw. Respondenci ze szkół zawodowych wskazywali nań znamiennie rzadziej (21,4 ) (p=0,019). Potrzeba zagospodarowania wolnego czasu jako motyw działalności w SKKT PTTK była wskazywana znamiennie częściej przez respondentów z miast od tyś. mieszkańców (42,9 ) i z miast powyżej 500 tyś. mieszkańców (38,8 ) niż wśród ogółu populacji (29,5 ) (p=0,002). Znamiennie częściej w przypadku dziewcząt niż chłopców pojawia się motyw uzyskania zgrabnej sylwetki (p<0,0004). Fakt taki można tłumaczyć większym zainteresowaniem w przypadku dziewcząt wyglądem zewnętrznym, a co za tym idzie także większą dbałością o zgrabną sylwetkę. Doskonalenie sprawności i wydolności fizycznej organizmu przyczynia się do polepszenia zdrowia człowieka. Chęć poprawy zdrowia jako motyw działalności w SKKT PTTK była wskazywana przez 22,3 ogółu badanych, znamiennie częściej przez respondentów z miast powyżej 500 tyś. (38,8 ) niż wśród ogółu populacji (22,6 ) (p=0,001). Zapewne różnica ta powodowana jest wyższą świadomością prozdrowotną mieszkańców dużych miast, dostępnością edukacji zdrowotnej oraz modą na zdrowy tryb życia, szczególnie widoczną w dużych aglomeracjach miejskich. Aktywność turystyczną członków SKKT PTTK, obok motywów uczestnictwa charakteryzują także wielkość i zakres uczestnictwa w tej formie zajęć pozaszkolnych.

4 203 Najczęściej dzieci i młodzież z SKKT PTTK poświęcają na turystykę od 2 do 10 godzin tygodniowo (56,6 badanych) ( Tabela 3). Tabela 3: Ilość czasu poświęcanego na działalność turystyczną w tygodniu, z sobotą i niedzielą włącznie (n=401) Kategoria odpowiedzi pomiędzy 1-2 godz. pomiędzy 2-10 godz. powyżej 10 godz. brak danych Ogółem do 12 lat lat lat i więcej Zdecydowana większość badanych (83,1 respondentów) realizuje swą działalność turystyczną w weekendy (Tabela 4). Ta sytuacja ma wpływ na systematyczność uczestnictwa w działalności turystycznej, co zresztą deklaruje przeważająca liczba respondentów - dzieci i młodzieży SKKT PTTK. Tabela 4: Kalendarium działalności turystycznej dzieci i młodzieży z SKKT PTTK ( n=401) Kategoria odpowiedzi w dni powszednie w weekendy w czasie przerw świątecznych w ferie zimowe w wakacje letnie w trakcie zajęć szkolnych do 12 lat lat Procenty nie sumują się do 100, gdyż była możliwość wybrania więcej niż jednej odpowiedzi 16 lat i więcej Prezentując kalendarium działalności turystycznej można stwierdzić, że dzieci i młodzież z miast powyżej 500 tyś. mieszkańców znamiennie częściej (91,8 ) niż mieszkańcy obu typów wsi i dwóch najmniejszych typów miast uprawiają działalność turystyczną w weekendy (p=0,03). Natomiast wyniki badań ukazujące, że mieszkańcy miast ponad półmilionowych znamiennie częściej, (71,8 ), a mieszkańcy wsi gminnych znamiennie rzadziej (30,8 ) niż ogół ankietowanych (53,9 ) uprawiają działalność turystyczną podczas wakacji letnich (p<0,0004), skomentować można w taki sposób, że dzieci i młodzież wiejska w trakcie wakacji letnich angażowana jest w prace polowe w gospodarstwach rolnych rodziców stąd niższy odsetek uczestnictwa w turystyce. Uczestnictwo dzieci i młodzieży szkolnej w zajęciach SKKT PTTK w czasie wolnym jest szansą realizacji ich potrzeb. Oddziaływanie kształcące i wychowawcze jest tym silniejsze, im mniej jest w nim przymusu, a więcej zainteresowania i dobrowolności działania. Tym zapewne należy tłumaczyć, że 94,7 badanych chętnie bierze udział w działalności SKKT PTTK. Proponowane przez Towarzystwo formy aktywności wykraczają poza standardy programowe szkolnego wychowania fizycznego są dobrowolne, pozbawione mechanizmów selekcji, stanowią odejście od stereotypu formy lekcyjnej, słowem charaktelyzująje walory zajęć wolnoczasowych. Co w tych warunkach wybieraj ą uczniowie uczestniczący w działalności SKKT?, Jakie formy aktywności preferują? Do najbardziej popularnych wśród dzieci i młodzieży dyscyplin turystyki należy: turystyka piesza nizinna, w której uczestnictwo deklaruje 3/4 badanych, (Tabela 5).

5 204 Tabela 5: Uczestnictwo dzieci i młodzieży SKKT PTTK w dyscyplinach turystyki.(n=401) Kategoria odpowiedzi - dyscyplina turystyki: piesza nizinna piesza górska colarska turystyczna colarska górska cajakowa narciarska biegowa żeglarska podwodna speleologiczna motorowa na orientację Płeć respondenta dziewczęta Procenty nie sumują się do 100, gdyż była możliwość wybrania więcej niż jednej odpowiedzi chłopcy Duża popularność turystyki pieszej wynika z ogólnej dostępności tej dyscypliny. Małe wymagania techniczne i sprzętowe powodują, że dyscyplina ta jest łatwa i tania. Stąd zapewne notuje się w niej największy udział. Mniej dzieci i młodzieży uprawia takie dyscypliny jak: tury styka kajakowa, żeglarska, narciarska, podwodna, speleologiczna czy motorowa. Część z nich są to dyscypliny sezonowe, jak tury styka narciarska i żeglarska, w których uczestnictwo limitowane jest zimowym bądź letnim sezonem. Inne natomiast to dyscypliny specjalistyczne, o skomplikowanej technice i umiejętnościach do opanowania. Należą do nich: turystyka podwodna i speleologiczna, stąd uczestnictwo w nich jest liczebnie ograniczone. Uczniowie techników i liceów zawodowych znamiennie częściej niż ogół ankietowanych (78,1 wobec 42,6 ) uprawiają turystykę na orientację (p=0,002). Wyniki te tłumaczyć można kształtowaniem w wyżej wymienionych szkołach umiejętności politechnicznych, które wykorzystywać można do uprawiania turystyki na orientację. Uczestnictwo w turystyce wiąże się z wyborem formy działalności turystycznej. Do form uprawiania turystyki zaliczamy: wycieczkę, wędrówkę, obóz wędrowny, imprezy turystyczne, tj. rajd, zlot, spływ, rejs. 66,6 badanych uczniów - uczestników działalności turystycznej SKKT PTTK najczęściej bierze udział w rajdach, 64,5 respondentów to uczestnicy wycieczek jednodniowych. Z kolei 59,7 badanych bierze udział w wycieczkach wielodniowych (Tabela 6). Znaczący udział w wycieczkach wynikać może z uwarunkowań, które powodują, że wycieczka jest uznawana za podstawową formę działalności turystycznej. Tabela 6: Formy turystyki organizowane przez SKKT PTTK dla dzieci i młodzieży (n=401) Kategoria odpowiedzi - formy turystyki wycieczki 1-2 godzinne wycieczki wielogodzinne wycieczki jednodniowe wycieczki wielodniowe wędrówki ( z noclegiem w schroniskach ) obozy wędrowne ( z noclegiem pod namiotami ) rajdy zloty spływy rejsy Pleć respondenta dziewczęta Procenty nie sumują się do 100, gdyż była możliwość wybrania więcej niż jednej odpowiedzi chłopcy

6 205 Mieszkańcy miast powyżej 500 tyś. mieszkańców (81,2 ) oraz miast poniżej 100 tyś. mieszkańców (73,2 ) znamiennie częściej od mieszkańców pozostałych miejscowości (odsetek dla wszystkich miejscowości łącznie - 64,1 ) biorą udział w wycieczkach jednodniowych (p<0,0005). Dla mieszkańców średnich i dużych miast, którzy mają ograniczone zasoby czasu wolnego, wyjazd poza miejsce zamieszkania nawet na parę godzin lub jeden dzień jest często jedyną możliwą formą uczestnictwa w turystyce. Odsetek respondentów biorących udział w obozach wędrownych jest znamiennie wyższy wśród mieszkańców miast powyżej 500 tyś. mieszkańców (31,8 badanych z tej grupy), a niższy wśród mieszkańców wsi (8,2 mieszkańców wsi) i mieszkańców wsi gminnych (5,1 ), niż wśród wszystkich respondentów łącznie (15,7 wszystkich badanych bierze udział w obozach wędrownych) (p<0,0005). Udział dzieci i młodzieży w wycieczkach wielodniowych i obozach wędrownych wiąże się - ze względu na długość wyjazdu - z wysokimi kosztami uczestnictwa. Na tego typu wyprawy stać jest w większej mierze mieszkańców dużych miast, w których poziom życia jest wyższy niż w miastach mniejszych i wsiach, gdzie duży wskaźnik bezrobocia obniża możliwości finansowania zajęć w czasie wolnym. Do wartościowych form uczestnictwa w SKKT PTTK, uzupełniających składowe systemu wychowania fizycznego, zaliczymy: Ogólnopolski Młodzieżowy Turniej Turystyczno - Krajoznawczy rozgrywany w czterech etapach: szkolnym, oddziałowym - międzyszkolnym, wojewódzkim i finałowym, a także kursy Młodzieżowych Organizatorów Turystyki. Kursy Młodzieżowych Organizatorów Turystyki realizowane poprzez obozy wędrowne są formą wdrażania do procesu zdobywania uprawnień w zakresie organizowania i prowadzenia dyscyplin turystycznych w PTTK. Uczestnictwo dzieci i młodzieży w działalności turystycznej PTTK stanowi także formę intelektualizacji, przesycającej proces wychowania fizycznego refleksją i wzmacniającej wiadomościami teoretycznymi poprzez nabywanie wiedzy krajoznawczej. Stwarza warunki do autoedukacji, dającej możliwość współtworzenia własnego rozwoju poprzez zaangażowanie w programowanie działalności turystycznej. Uczestnictwo w programowej działalności SKKT PTTK nakierowane na potrzeby dzieci i młodzieży jest formą indywidualizacji, honorującej zróżnicowane potrzeby, możliwości i zainteresowania dziecka. Działalność turystyczno - krajoznawcza dzieci i młodzieży przebiega w duchu humanizacji, poprzez dostrzeżenie w wychowanku głównego podmiotu całości poczynań PTTK. Polskie Towarzystwo Turystyczno - Krajoznawcze poprzez funkcjonowanie Szkolnych Kół Krajoznawczo - Turystycznych krzewi, popularyzuje uczestnictwo dzieci i młodzieży w dyscyplinach i formach działalności programowej, których istotnym elementem jest aktywność fizyczna - są to inicjatywy stwarzające możliwości uczestnictwa w wychowaniu fizycznym poprzez turystykę i rekreację. Polskie Towarzystwo Turystyczno - Krajoznawcze poprzez swą działalność programową na rzecz dzieci i młodzieży w ramach SKKT istotnie wzbogaca i uzupełnia szkolny system wychowania fizycznego, pełniąc wobec niego rolę komplementarną. Zebrany i poddany analizie materiał badawczy, którego niewielką część mogliśmy tu ukazać, daje podstawy do stwierdzenia, że SKKT PTTK stanowią oryginalną, polską metodę wychowania do turystyki i przez turystykę. Uprawianie różnych dyscyplin turystyki stwarza szansę kształtowania odpowiedniego dla wieku poziomu wydolności i sprawności fizycznej, zarówno podczas turystyki weekendowej, a także wypoczynku wakacyjnego czy wczasowego. Turystyka taka rozwija nie tylko fizycznie ale również przysparza korzyści w dziedzinie rozwoju intelektualnego poprzez uczestnictwo w krajoznawstwie. Dyscypliny szkolnego wychowania fizycznego i pozalekcyjnej oraz pozaszkolnej turystyki wzajemnie się przenikają i uzupełniają. Podczas wyjazdu turystycznego można wykorzystywać nabyte

7 206 umiejętności, np. z zakresu gier zespołowych, uzupełniając i uatrakcyjniając wypoczynek turystyczny. Piśmiennictwo 1. Bukowiec M. 1990: Postulowane, założone i rzeczywiste funkcje wychowania fizycznego w przygotowaniu do uczestnictwa w kulturze fizycznej. Wyd. Monograficzne AWF, nr 39, Kraków 2. Dąbrowski A. 1997: Pozaszkolne kultura fizyczna młodzieży - rzeczywistość a potrzeby i oczekiwania. Studia i Monografie AWF, Warszawa 3. Dąbrowski A.1992: Pozaszkolne formy kultury fizycznej jako element systemu wychowania fizycznego dzieci i młodzieży. W: Wychowanie fizyczne w Polsce, Z warsztatów badawczych AWF, Warszawa 4. Denek K. 1994: Poradnik opiekuna SKKT. Wycieczki szkolne. ODN, Bydgoszcz - Poznań 5. Fąk T., Kaik A., Opoka D. 2000: Gry i zabawy integracyjne. Wyd. TKKF, Warszawa 6. Lubański K. 1986: Turystyka jako forma wychowawcza. Nauczyciel i wychowawca 1986, nr Łobożewicz T. 1990: Krajoznawstwo i turystyka w szkole. WSiP, Warszawa 8. Łobożewicz T., Raczek J. 1987: Poradnik Młodzieżowego Organizatora Turystyki PTTK. ZG PTTK, Warszawa 9. Matela E., Raczek J. 1990: Szkolny Klub Krajoznawczo - Turystyczny PTTK - poradnik metodyczny. Wyd. ZG PTTK, Warszawa 10. Muszyński H. 1990: System wychowania oraz opieki w szkole i poza szkolą. PIW, Kraków 11. Przewęda R. 1989: Szkoła a pozaszkolne formy kultury fizycznej. Zeszyty Naukowe AWF, nr 48, Wrocław 12. Siwiński W. [red.] 1996: Sport, rekreacja ruchowa, turystyka. PDW Ławica", Poznań 13. Staniszewski T. 2000: Zabawy i gry ruchowe. W: Sulisz S. [red.] Wychowanie fizyczne w kształceniu zintegrowanym, WSiP, Warszawa 14. Szpinda Z. 1992: Miejsce i rola TKKF w systemie wychowania fizycznego dzieci i młodzieży. W: Przewęda R. [red.] Wychowanie fizyczne w Polsce, AWF, Warszawa 15. Wolańska T.' 1977: Wychowanie do rekreacji w szkolnym systemie wychowania fizycznego. Studia i Monografie AWF, Warszawa