Pnącza przy ekranach akustycznych dobór gatunków. Iwona Gąsak Marek Kucharczyk

Transkrypt

1 Pnącza przy ekranach akustycznych dobór gatunków Iwona Gąsak Marek Kucharczyk

2 Ekrany akustyczne jako specyficzne siedlisko pnączy Typy ekranów akustycznych: materiały (panele betonowe, przezroczyste, zielone ściany, kasety aluminiowe, stalowe, PCV, płyty PC itp.) kolorystyka (beż, brąz, szarość, zieleń) Właściwości, konstrukcja i rodzaj materiału jeden z warunków sukcesu nasadzeń pnączy Właściwy dobór gatunków (sposób wzrostu i korzystania z podpór) Ekran akustyczny stanowi swoistą podporę dla roślin - cechy: - nieprzezroczysty - porowata struktura lub elementy umożliwiające roślinom wspinanie się, przyczepianie do elementów konstrukcyjnych - kolorystyka wtapiająca się w otoczenie, tło dla roślin

3 Ekrany akustyczne jako specyficzne siedlisko pnączy Ekrany betonowe, o gładkiej, porowatej lub pofalowanej strukturze -> gatunki tworzące przylgi lub korzenie czepne (winobluszcze, bluszcz pospolity) Ekrany betonowe z dodatkowymi podporami, solidność podpora dla ciężkich pnączy (kokornak, milin) Ekrany metalowe (aluminiowe, stalowe) podatne na nagrzewanie, przemarzanie. Różnice warunków cieplnych niekorzystne dla roślin. Ekrany drewniane - dobra podpora dla lekkich pnączy, nietrwałe. Ekrany typu zielona ściana - konstrukcja z siatki, stabilne, najlepsza podpora.

4 Pędy rdestówki auberta przy ekranie typu zielona ściana. S12 odcinek Lublin - Piaski (fot. Iwona Gąsak). Ekrany akustyczne jako specyficzne siedlisko pnączy

5 Ekrany akustyczne jako specyficzne siedlisko pnączy Ekran akustyczny - dwie strony o odmiennych warunkach siedliskowych: wewnętrzna akustyczna, przylega do pasa drogowego zewnętrzna sąsiaduje z otoczeniem drogi, zabudową wpływ antropogeniczny - podwyższone stężenie zanieczyszczeń powietrza, wód, gleby, zasolenie Korzystniejsze warunki siedliskowe, choć nadal zmienione sąsiedztwo nawierzchni silne nagrzewanie, warunki przewietrzania (stagnacja zanieczyszczeń) mało przestrzeni glebowej, podłoże mocno zmienione, niska zasobność w składniki odżywcze, zmieniona warstwa humusowa Sąsiedztwo większej powierzchni gleby, mniej się nagrzewa, lepiej przewietrzana większa przestrzeń dostępna dla roślin, podłoże również zmienione niska wilgotność, nadmierne nasłonecznienie / ocienienie, oddziaływanie mrozowe

6 Ekrany akustyczne jako specyficzne siedlisko pnączy Ekspozycja ekranów - różnorodne warunki świetlne, od pełnego słońca do ocienienia Przykład: wzdłuż drogi o przebiegu równoleżnikowym 4 różniące się warunkami siedliskowymi strony ekranów (transekty): zewnętrzna (zabudowy) o ekspozycji południowej wewnętrzna (akustyczną) o ekspozycji północnej wewnętrzna (akustyczną) o ekspozycji południowej zewnętrzna (zabudowy) o ekspozycji północnej Zewnętrzna strona ekranu (zabudowy): - szersze spektrum gatunków Różne warunki siedliskowe: - Świetlne - Zanieczyszczenia - Cyrkulacja - Mróz itp.. Efekt: Wpływ na wzrost, kondycję i odporność roślin na czynniki chorobotwórcze - wrażenia estetyczne mieszkańców, odbiór przez zwierzęta (zieleń naprowadzająca).

7 Ekrany akustyczne jako specyficzne siedlisko pnączy ekspozycja Winobluszcz pięciolistkowy porastający ekran akustyczny w Rzeszowie przy ul. Rzecha (Fot. Iwona Gąsak)

8 Ekrany akustyczne jako specyficzne siedlisko pnączy wpływ antropogeniczny zasolenie zasolenie gleb przydrożnych w podwyższonej ilości od strony wewnętrznej drogi (akustycznej) wyższe zasolenie gleby wzdłuż ciągów komunikacyjnych w okresie zimowym Stres solny powstaje w wyniku wzrostu ogólnego stężenia soli w glebie, przez gromadzenie się chlorku sodu stosowanego do zwalczania śliskości w okresie zimowym (Borowski J., Latocha P., 2006). chlorek sodu ma wpływ na wzrost, rozwój i przezimowanie roślin alkaliczny odczyn wzdłuż szlaków komunikacyjnych (zimą ph 8,1-8,8; wiosną wzrost ph)

9 Ekrany akustyczne jako specyficzne siedlisko pnączy wpływ antropogeniczny - zanieczyszczenia powietrza 1m 2 zielonego ekranu eliminuje z powietrza aż do 6 gramów pyłów w ciągu 1 dnia! ( Rośliny bytujące w sąsiedztwie drogi narażone są na szereg stresów. Zieleń przydrożna, w tym pnącza, ma znaczący wpływ na ograniczenie zanieczyszczenia powietrza.

10 Cechy pnączy, stanowiące o ich atrakcyjności jako roślin osłonowych zmiękczają surowe elementy, walory ozdobne rozbijają monotonię zmniejszają negatywny odbiór ekranów przez kierowców i mieszkańców okolic zajmują niedostępne dla innych roślin płaszczyzny pionowe potrzebują niewiele gruntu wykazują silny wzrost stanowią istotny element w kształtowaniu krajobrazu, zwłaszcza miejskiego, w którym występuje deficyt przestrzeni pozwalają na estetyczne wkomponowanie ekranu w otoczenie ograniczają uliczny hałas i zanieczyszczenia powietrza

11 Charakterystyka ekologiczna pnączy Przeanalizowano 23 gatunki pnączy pod kątem szeregu kryteriów: Sposób wzrostu i przyczepiania się do podłoża Ekspansywność i siła wzrostu, maksymalna wysokość Wygląd, kwiaty Preferencje usytuowania względem stron świata (reakcja na warunki świetlne) Preferowane stanowisko pod względem wilgotności i typu gleby Mrozoodporność Odporność na choroby / szkodniki/ zanieczyszczenia/ zasolenie Możliwość sadzenia po określonej stronie ekranu Obecność/brak owoców (atrakcyjność dla ptaków) Ekspansywność /inwazyjność gatunku

12 Charakterystyka ekologiczna pnączy 1 Winobluszcz zaroślowy Parthenocissus inserta (syn. P. vitacea) 2 Winobluszcz pięciolistkowy Parthenocissus quinquefolia 3 Winobluszcz trójklapowy Parthenocissus tricuspidata 4 Winorośl pachnąca Vitis riparia 5 Winorośl japońska Vitis coignetiae 6 Dławisz okrągłolistny Celastrus orbiculatus 7 Bluszcz pospolity Hedera helix 8 Rdestówka Auberta (rdestówka bucharska) Fallopia baldschuanica (syn. F. aubertii) 9 Wiciokrzew zaostrzony Lonicera acuminata 10 Trzmielina Fortune a Euonymus fortunei 11 Chmiel zwyczajny Humulus lupulus 12 Hortensja pnąca Hydrangea anomala 13 Kokornak wielkolistny Aristolochia macrophylla 14 Powojniki Clematis sp. 15 Milin amerykański Campsis radicans 16 Przywarka japońska Schizophragma hydrangeoides 17 Glicynia kwiecista (słodlin) Wisteria floribunda 18 Wiciokrzew japoński Lonicera japonica 19 Wiciokrzew pomorski Lonicera periclymenu 20 Akebia pięciolistkowa Akebia quinata 21 Winorośl właściwa Vitis vinifera 22 Kielisznik bluszczowaty Calystegia hederacea 23 Winnik tojadowaty Ampelopsis aconitifoilia

13 Cechy pnączy, stanowiące o ich atrakcyjności jako roślin osłonowych Sposób wzrostu i przyczepiania się do powierzchni podpór przylgi, korzenie przybyszowe, wijące pędy, wąsy czepne Bluszcz pospolity na gotowych podporach - przyspieszenie efektu zazielenienia gładkich ekranów betonowych (źródło: nature4life.pl).

14 Ekrany akustyczne jako specyficzne siedlisko pnączy Winobluszcz pięciolistkowy i winorośl pachnąca na zewnętrznej stronie ekranu DK97 w Rzeszowie (fot. Iwona Gąsak).

15 Ekrany akustyczne jako specyficzne siedlisko pnączy Winorośl pachnąca (fot. Iwona Gąsak).

16 Rdestówka Auberta przy ekranie akustycznym wzdłuż drogi ekspresowej S12 Lublin-Piaski (fot. Iwona Gąsak). Ekrany akustyczne jako specyficzne siedlisko pnączy

17 Charakterystyka ekologiczna pnączy tempo i siła wzrostu Winobluszcz pięciolistkowy, popularne i odporne pnącze. Kokornak wielkolistny.

18 Charakterystyka ekologiczna pnączy kwitnienie Kwitnąca w lipcu rdestówka Auberta (fot. Iwona Gąsak). Hortensja pnąca ( Akebia pięciolistkowa (

19 Charakterystyka ekologiczna pnączy owocowanie Niedojrzałe owoce winobluszczu, stanowiące jesienią i zimą pokarm dla ptaków.

20 Charakterystyka ekologiczna pnączy ekspansywność i inwazyjność We florze Polski ok. 1/3 roślin jest obcego pochodzenia. Część z nich to tylko sezonowe rośliny, większość jednak (ok. 460 gatunków) to gatunki, które zadomowiły się na stałe. Wśród nich ok. 30 uznaje się obecnie za gatunki inwazyjne. Wśród tych 30 są 3 gatunki inwazyjnych pnączy. Gatunki obce to gatunki, które występują poza swoim naturalnym zasięgiem. Gatunki inwazyjne (agriofity), to gatunki obce, które doskonale funkcjonują w nowych warunkach z sukcesem rozmnażają się i rozpoczynają ekspansję, zajmując nisze rodzimych gatunków, wypierając je.

21 Charakterystyka ekologiczna pnączy ekspansywność i inwazyjność Oddziaływanie ekologiczne gatunków inwazyjnych, obcych rodzimej florze = wypieranie, zagłuszanie flory rodzimej poprzez zajmowanie tych samych nisz ekologicznych. Efekt ekologiczny = redukcja liczby gatunków pierwotnie występujących (flory rodzimej) na terenie stopniowo opanowywanym przez gatunki obce (wpływ na różnorodność biologiczną) Efekt ekonomiczny (koszty): np. rolnictwo, leśnictwo, turystyka, budownictwo, transport (np. niszczenie nawierzchni) Pnącza inwazyjne lub potencjalnie inwazyjne: powojnik pnący, winobluszcz zaroślowy, winorośl pachnąca

22 Charakterystyka ekologiczna pnączy ekspansywność i inwazyjność Postępowanie z gatunkami inwazyjnymi: art. 120 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody Lista roślin inwazyjnych: załącznik do do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym. Problem transgraniczny: od 1 stycznia 2015 r. obowiązuje rozporządzenie PE i Rady (UE) nr 1143/2014 z dnia 22 października 2014 r. w sprawie zapobiegania wprowadzania i rozprzestrzeniania się inwazyjnych gatunków obcych i zarządzania nimi.

23 Charakterystyka ekologiczna pnączy Gatunki obcego pochodzenia ( 1. Parthenocissus quinquefolia Winobluszcz pięciolistkowy 2. Parthenocissus inserta Winobluszcz zaroślowy 3. Vitis riparia Winorośl pachnąca 4. Celastrus orbiculatus Dławisz okrągłolistny Zdolność do spontanicznego opanowywania zbiorowisk leśnych: winobluszcz zaroślowy wiciokrzew przewiercień powojnik pnący dławisz okrągłolistny Źródło: Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zając M., Zając A., Urbisz A., Danielewicz W., Hołdyński C Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Warszawa.

24 Charakterystyka ekologiczna pnączy Parthenocissus quinquefolia Winobluszcz pięciolistkowy gatunek obcy potencjalnie inwazyjny Parthenocissus inserta Winobluszcz zaroślowy gatunek obcy inwazyjny Parthenocissus tricuspidata Winobluszcz trójklapowy gatunek nieinwazyjny (źródło: Gatunki obce w Polsce, Instytut Ochrony Przyrody PAN)

25 Charakterystyka ekologiczna pnączy atrakcyjność dla zwierząt, głównie ptaków jadalne owoce i nasiona, miejsce gniazdowania wabienie zwierząt - śmiertelność wskutek kolizji z pojazdami wabienie zwierząt - rozprzestrzenianie inwazyjnych gatunków Winobluszcz pięciolistkowy Winorośl pachnąca

26 Wybór super pnącza Super pnącze - kryteria: szerokie wymagania siedliskowe odporność na stres środowiskowy - zanieczyszczenia i zasolenie silny wzrost łatwość uprawy brak cech ekspansywności i inwazyjności nieatrakcyjność dla zwierząt

27 Kryteria i ich wagi w analizie wielokryterialnej: A - Sposób wzrostu/ przyczepiania się do podłoża (1) - nie wymaga podpór (korzenie czepne, przylgi) (0) - wymaga podpór (wąsy, wijące pędy) B - Ekspansywność/ siła wzrostu, maksymalna wysokość (2) - ekspansywny (1) - szybki wzrost (0) - powolny wzrost C - Wygląd, również poza okresem wegetacyjnym (2) - zimozielony (1) - zrzucający liście, przebarwiający się jesienią (0) - zrzucający liście, nie przebarwiający się D - Wystawa (usytuowanie względem stron świata), warunki świetlne (2) - brak szczególnych wymagań świetlnych (1) - słoneczne, półcień (0) wymagający Wybór super pnącza

28 Kryteria i ich wagi w analizie wielokryterialnej (c.d): E - Wilgotność, typ gleby (2) - brak szczególnych wymagań siedliskowych (1) - wymagania siedliskowe i wodne, ale znosi przeciętne warunki (0) - szczególne wymagania glebowo-wodne F - Mrozoodporność (2) - pełna mrozoodporność (1) - mrozoodporny, ale w niektórych strefach wymaga zabezpieczenia, może przemarzać (0) - niepełna mrozoodporność G - Odporność na choroby / szkodniki/ zanieczyszczenia/ zasolenie (1) - odporny (0) - brak danych lub wrażliwy H - Strona ekranu (wewnętrzna - akustyczna jezdnia; zewnętrzna domy) (2) -wewnętrzna i zewnętrzna (1) - wewnętrzna (0) zewnętrzna Wybór super pnącza

29 Kryteria i ich wagi w analizie wielokryterialnej (c.d): I - Obecność/brak owoców (atrakcyjność dla ptaków) (1) - owoce nieatrakcyjne dla ptaków (-1) - owoce atrakcyjne dla ptaków (0) brak danych J - Kwiaty (1) - dekoracyjne (0) niepozorne K - Ekspansywność /inwazyjność (-2) - inwazyjny (-1) - potencjalnie inwazyjny (1) - nieinwazyjny Wybór super pnącza

30 Wybór super pnącza Nazwa A B C D E F G H I J K SUMA Pozycja w rankingu Winobluszcz pięciolistkowy Parthenocissus quinquefolia Winobluszcz trójklapowy Parthenocissus tricuspidata Dławisz okrągłolistny Celastrus orbiculatus Winobluszcz zaroślowy Parthenocissus inserta (syn. P. vitacea) Trzmielina Fortune a Euonymus fortunei Akebia pięciolistkowa Akebia quinata Winorośl pachnąca Vitis riparia Winnik tojadowaty Ampelopsis aconitifoilia Rdestówka Auberta, rdestówka bucharska Fallopia baldschuanica (syn. F. aubertii) Hortensja pnąca Hydrangea anomala subsp. Petiolaris Winorośl japońska Vitis coignetiae Wiciokrzew zaostrzony Lonicera acuminata Chmiel zwyczajny Humulus lupulus Przywarka japońska Schizophragma hydrangeoides wiciokrzew japoński Lonicera japonica wiciokrzew pomorski Lonicera periclymenu Winorośl właściwa Vitis vinifera Kielisznik bluszczowaty Calystegia hederacea Bluszcz pospolity Hedera helix kokornak wielkolistny Aristolochia macrophylla Milin amerykański Campsis radicans Glicynia kwiecista (słodlin) Wisteria floribunda powojniki Clematis sp

31 Wybór super pnącza Analiza wielokryterialna wskazała: 3 gatunki winobluszczy - godny polecenia winobluszcz trójklapowy trzmielinę Fortune a i akebię pieciolistkową jako dwa zimozielone i półzimozielone odporne pnącza Stosowane w Polsce gatunki: siła wzrostu, tolerancja, szybki efekt. Zasadne jest zwracanie uwagi na wymagania siedliskowe danego miejsca i cechy biologiczne gatunku oraz stosowanie szerszego wachlarza gatunków pnączy. Najczęściej wybieranym jest winobluszcz pięciolistkowy - nie spełnia wymagań ekologicznych, ale spełnia oczekiwania użytkowe, przez co może uzyskać miano żelaznego pnącza.

32 mobilane.co.uk