Wybrane problemy logistyczne i techniczne utylizacji zużytych pojazdów na przykładzie Województwa Podkarpackiego

Transkrypt

1 Wiesław Piekarski 1, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Logistyka - nauka Grzegorz Dzieniszewski 2 Państwowa Wyższa Szkoła Wschodnioeuropejska w Przemyślu Wybrane problemy logistyczne i techniczne utylizacji zużytych pojazdów na przykładzie Województwa Podkarpackiego Wstęp Recykling pojazdów samochodowych ze względu na zagadnienia techniczne i logistyczne stanowi złożony proces technologiczny [2]. Jest to istotne zwłaszcza w aspekcie napływu znacznych ilości zużytych lub uszkodzonych pojazdów. Niezmiernie istotne w tym aspekcie jest właściwe zarządzanie przedsiębiorstwem i zorientowanie procesu decyzyjnego na zoptymalizowanie procesów logistycznych [14]. Wybór właściwej strategii TSL jest czynnikiem determinującym wskaźniki ekonomiczne przedsiębiorstwa [13]. Nabiera to szczególnego znaczenia zwłaszcza w przypadku demontażu i utylizacji zużytych pojazdów. Problemy transportowe i logistyczne są obecne na każdym etapie działalności od chwili pozyskania surowca, którym jest wrak pojazdu, poprzez transport technologiczny aż do logistyki i transportu surowców wtórnych i powstałych odpadów. Zainteresowanie naukowe obszarem Województwa Podkarpackiego nie jest przypadkowe. W tym regionie działa kilka liczących się zakładów utylizacji zużytych pojazdów, działa także duża szara strefa funkcjonująca na pograniczu prawa. Optymalizacja kosztów jest uzależniona od sprawności łańcucha logistycznego [10]. Oczywiście w przypadku stacji demontażu możliwości planowania dostaw surowca mają najczęściej charakter losowy determinowany napływem zużytych pojazdów. Natomiast dostawy surowców do dalszego przetwarzania mają charakter uporządkowany i cykliczny, dlatego tak istotne, a zarazem trudne, jest zoptymalizowanie łańcucha logistycznego. Multilogistyka stanowi obszar styku systemów transportowych, spedycyjnych, logistycznych i wytwórczych [15]. Jest to zatem jedno z możliwych rozwiązań problemów logistycznych przy losowym napływie surowca i cyklicznych procesach realizowanych dla tej materii. Logistyka w ujęciu ogólnym uwzględnia spójność systemu z procesem [11]. W aspekcie recyklingu pojazdów samochodowych istotny jest nie tylko ekonomiczny i techniczny aspekt logistyki, ale też jej stabilność, skuteczność i niezawodność. Niezawodność systemu logistycznego jest konglomeratem działań organizacyjnych i technologicznych [12]. Dodatkową trudność stanowi dwoistość recyklingu samochodowego. Recykling samochodowy dzieli się bowiem na dwie grupy (rys. 1): materiałowy, produktowy. Recykling materiałowy, to przetwarzanie zużytych materiałów na produkt o właściwościach zbliżonych do pierwotnego (np. zużyte oleje, przetwarzane są na nowe lub na smary). Regulacje prawne dotyczące recyklingu materiałowego zawarte są w Dyrektywie 2000/53/EC w sprawie pojazdów wycofanych z eksploatacji [8]. Odmianą recyklingu materiałowego jest recykling kaskadowy (rys. 1), który polega na ponownym wykorzystaniu surowca w innym celu niż poprzednie przeznaczenie, gdzie nie są wymagane tak wysokie parametry techniczne (np. wytrzymałość) jak pierwotne. 1 prof. dr hab. inż. W. Piekarski, profesor zwyczajny / kierownik, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Inżynierii Produkcji, Katedra Energetyki i Środków Transportu 2 dr inż. G. Dzieniszewski, Państwowa Wyższa Szkoła Wschodnioeuropejska w Przemyślu, Instytut Mechatroniki Logistyka 5/

2 Logistyka w przedsiębiorstwie determinuje możliwości wytwórcze [4]. Przedsiębiorstwo przetwarzające zużyte pojazdy ma dodatkowo możliwość prowadzenia recykling produktowego i regeneracji części. Stanowi to czynnik usprawniający funkcjonowanie przedsiębiorstwa, lecz dodatkowo komplikuje logistykę. Formą bezpośredniego ponownego wykorzystania części zespołów będących w dobrym stanie technicznym, przy niewielkim stopniu zużycia jest recykling produktowy. Wyróżniamy dwie jego odmiany: recykling produktowy bezpośredni jest to najprostsza forma recyklingu, polegająca na demontażu części nadających się do zamontowania w innych samochodach, regeneracja części przywrócenie właściwości użytkowych przez nakładanie warstw regeneracyjnych, co wydłuża okres użytkowania. Proces ten obejmuje wstępny demontaż, następnie mycie wszystkich elementów, na końcu następuje regeneracja elementów nadających się do obróbki. Minimalna wytrzymałość elementu po regeneracji nie może być mniejsza niż 80% w stosunku do nowej części. Z przyczyn ekonomicznych regeneracja nie może być droższa niż wyprodukowanie nowych części. Recykling to jedna z odmian odzysku, który definiowany jest jako wszelkie działania bezpieczne dla środowiska i ludzi, mające na celu gospodarcze wykorzystanie odpadów. Mają tutaj zastosowanie między innymi unormowania prawne zawarte w Dz.U r. Nr 62 poz. 628 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach [1] oraz Dz.U r. Nr 62 poz. 628 [9]. Szczególnym rodzajem recyklingu jest odzysk energetyczny, polegający na wykorzystaniu energii cieplnej zawartej w niektórych materiałach pochodzących z pojazdów (np. opony, tworzywa sztuczne, które mogą być materiałem spalanym w cementowniach lub piecach hutniczych). ODZYSK (UTYLIZACJA) RECYKLING ODZYSK ENERGETYCZNY RECYKLING PRODUKTOWY RECYKLING MATERIAŁOWY BEZPOŚREDNI REGENERACJA Wykorzystanie w eksploatacji Wykorzystanie w przemyśle Wykorzystanie w energetyce Rys. 1. Główne kierunki zagospodarowania odpadów motoryzacyjnych Źródło: [3] Powyższe rozważania wskazują na kolejny element procesu logistycznego, którym jest regeneracja części. Prekursorem weryfikacji, regeneracji i dystrybucji części są kraje skandynawskie [3]. Istotne dla procesu transportowego jest optymalizowanie formy i gabarytów surowców uzyskiwanych w procesie demontażu wstępnego. Skutecznym rozwiązaniem jest zastosowanie strzępiarki. Strzępiarka jest młynem przemysłowym, który w bardzo krótkim czasie rozdrabnia całą karoserię samochodu. Istnieje również możliwość równoczesnego oddzielenia frakcji lekkiej oraz jej oczyszczenia. Minimalne wymagania dla młynów przemysłowych podobnie jak dla punktów zbierania pojazdów zawarte są w rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 12 października 2005 r. Dz. U r. Nr 214 poz r [5]. Aby wydzielić frakcję metali żelaznych w strzępiarkach stosowana jest metoda magnetyczna, dla frakcji metali nieżelaznych metoda elektrodynamiczna, natomiast dla frakcji tworzyw sztucznych, szkła i innych materiałów metoda mechaniczno pneumatyczna. 122 Logistyka 5/2015

3 Procesy logistyczne w centrach recyklingu na terenie województwa podkarpackiego Mnogość firm zajmujących się recyklingiem pojazdów samochodowych jest bezsprzecznym dowodem na opłacalność tego przedsięwzięcia. Niemniej jednak ilość rzadko przekłada się na jakość procesu, stąd poniżej zostały zaprezentowane dwie firmy będące wzorem dobrych praktyk w zakresie recyklingu. RAFINERIA NAFTY JEDLICZE Rafineria Nafty Jedlicze prowadzi działalność polegającą na regeneracji olejów odpadowych, tj. przepracowanych. Rafineria Jedlicze jest dominującym w Polsce zakładem przerobu olejów (tab. 1). Zakład przerobu olejów Rafineria Jedlicze Rafineria Glimar Rafineria Jasło Rafineria Trzebinia Renover/Naftpol Petroteam/Techmet Źródło: Opracowanie własne Tab. 1. Polskie zakłady przerobu olejów Wielkość sieci (liczba punktów odbioru) Nie podano Destylacja olejów przepracowanych przebiega w następujący sposób [6]: Zdolność przerobowa (w tys. Mg) Etap I przyjęcie, a następnie składowanie olei w zbiornikach magazynowych, w których również następuje ich oczyszczanie poprzez proces dekantacji. Etap II destylacja: destylacja wstępna jest to destylacja próżniowa przeprowadzana w celu wyeliminowania wody oraz frakcji lotnych czyli gazów. destylacja właściwa odwodniony olej zostaje skierowany do odasfaltowania cieplnego i destylacji frakcjonującej, w której następuje oddzielenie fazy lekkiej i ciężkiej zawierającej wysoko cząsteczkowe polimery i metale. Od 2001 roku główna działalność firmy, tj. regeneracja olejów, prowadzona jest na instalacji hydrorafinacji, czyli jednej z najnowocześniejszych tego typu technologii w Europie, spełniającej najwyższe wymogi Unii Europejskiej w zakresie ekologii. Głównym zagadnieniem logistycznym w przypadku recyklingu środków smarnych jest zapewnienie właściwej segregacji ze względu na własności chemiczne. Powoduje to konieczność gromadzenia oddzielnie olejów silnikowych, oddzielnie olejów przekładniowych, płynów, itp. Trudność logistyczna wynika z rozproszenia podmiotów gromadzących te produkty i niestety jest jednym z głównych powodów zanieczyszczania środowiska tymi substancjami. Wiele firm tzw. recyklingu przekazuje ilości substancji nieproporcjonalne do ilości demontowanych pojazdów. Skrajnie toksyczne substancje są gromadzone w wykopach lub wylewane w przypadkowe miejsca, powodując śmiertelne zagrożenie. Są to fakty znane, jednakże jedynym środkiem zaradczym jest wzmocnienie nadzoru nad procesem technicznym i logistycznym utylizacji i recyklingu. AUTO KASACJA RECYKLING Z SIEDZIBĄ W RUDNEJ MAŁEJ Recykling Auto Kasacja to jedna z najprężniej działających firm na terenie Podkarpacia. Na terenie zakładu wydzielonych zostało cztery sektory, w których przebiega demontaż pojazdów [7]: sektor przyjęć posiadający wagę o skali ważenia do 15 ton, utworzony jako plac wyposażony w system ujmowania odcieków (kratki ściekowe), kierujący je poprzez separator substancji ropopochodnych do bezodpływowego zbiornika odparowującego, Logistyka 5/

4 sektor magazynowania przyjętych odpadów stanowiący betonowy szczelny plac o powierzchni 350 m 2. Sektor ten jest wyposażony w system ujmowania wód opadowych oraz ewentualnych odcieków pochodzących z oczekujących na demontaż pojazdów. Powierzchnia placu posiada spadki podłużne i poprzeczne, co ułatwia odprowadzanie zanieczyszczeń z terenu sektora do kratek ściekowych, skąd następuje ich odprowadzenie poprzez separator substancji ropopochodnych typu RHI 031/B 125 do zbiornika o pojemności 20 m 3. Objętość całkowita separatora wynosi 530 litrów, w tym objętość osadnika 300 litrów, a pojemność magazynu oleju 60 litrów. sektor usuwania z pojazdów elementów i substancji niebezpiecznych, sektor demontażu pozostałych elementów, część sektora magazynowania odpadów, sektory te znajdują się w jednym budynku o powierzchni 234,97 m 2. sektor magazynowania wymontowanych z pojazdów przedmiotów wyposażenia i części nadających się do ponownego użycia mieści się w przyległej do hali demontażu zadaszonej wiacie. Na regałach metalowych znajdują się tu między innymi elementy wyposażenia wnętrza, lusterka, drzwi i szyby. Proces technologiczny demontażu pojazdów przebiega w następujących etapach: Etap 1 czynności wstępne zbiórka samochodów przeznaczonych do recyklingu, sprawdzanie zgodności numerów: rejestracyjnego, silnika oraz VIN albo nadwozia, podwozia lub ramy, ustalanie czy pojazd jest kompletny i czy nie zawiera innych dodatkowych odpadów oraz sprawdzenie jaka jest jego masa, unieważnienie dowodu rejestracyjnego, karty pojazdu i tablic rejestracyjnych, wypełnienie zaświadczeń o demontażu pojazdu i wydanie jednego egzemplarza właścicielowi pojazdu wraz z unieważnionymi dokumentami i tablicami rejestracyjnymi, przekazanie pojazdu na plac postojowy, gdzie znajdują się inne, nie osuszone pojazdy wycofana z eksploatacji, które następnie są sukcesywnie kierowane do osuszania i demontażu. Etap 2 osuszanie pojazdu umieszczenie pojazdu w głównym pomieszczeniu warsztatowego, gdzie dokonywana jest wstępna ocena pojazdu pod względem przydatności poszczególnych elementów do odzysku. Następuje tu także odprowadzenia wszystkich płynów eksploatacyjnych do pojemników technologicznych, z zachowaniem ich segregacji rodzajowej oraz demontaż akumulatora, dalszy demontaż następuje bezpośrednio po dokonaniu powyższych czynności, lub w wypadku większej ilości przyjętych przez firmę samochodów, po upływie niezbędnego czasu oczekiwania na placu postojowym. Etap 3 demontaż podstawowy demontaż przydatnych elementów karoserii oraz foteli, demontaż głównych zespołów pojazdu, przeniesienie demontowanych elementów i podzespołów do pomocniczego pomieszczenia warsztatowego, w którym następuje czwarty etap demontażu, przekazanie nie przydatnej karoserii na plac składowy złomu, gdzie następuje jej mechaniczne zgniatanie, Etap 4 demontaż szczegółowy szczegółowa ocena zdemontowanych elementów i podzespołów pod kątem zużycia oraz ich dalszej przydatności i możliwości regeneracji, segregacja elementów i podzespołów w celu dalszej sprzedaży, remontu, dalszego demontażu, złomowania; przeniesienie elementów i podzespołów przeznaczonych do sprzedaży do miejsca, w którym będą przechowywane do momentu zbycia, naprawa elementów i podzespołów przeznaczonych do remontu, a następnie dołączenie ich do elementów i podzespołów przeznaczonych do sprzedaży, 124 Logistyka 5/2015

5 perforacja szczelnych elementów i podzespołów (na przykład amortyzatory) a następnie osuszenie ich z olejów, demontaż elementów i podzespołów przeznaczonych do kasacji, przeniesienie odpadów uzyskanych z demontażu elementów i podzespołów do miejsc ich magazynowania. Etap 5 wprowadzenie sprawnych elementów i podzespołów do eksploatacji poprzez ich sprzedaż do powtórnego wykorzystywania oraz okresowa kasacja i złomowanie elementów niewykorzystanych. Etap 6 przekazanie odpadów innym posiadaczom odpadów w celu ich dalszego odzysku lub unieszkodliwienia. Ilość pojazdów wycofanych z eksploatacji w 2014 roku w firmie Auto Kasacja Recykling przedstawia tabela 2. Tab. 2. Liczba pojazdów wycofanych z eksploatacji poddanych recyklingowi w firmie Auto Kasacja Recykling w 2014 roku Źródło: [7] Lata produkcji pojazdów Liczba pojazdów / pojazdy niekompletne Masa pojazdów [Mg] do 31 grudnia 1979 r. 37 / 0 32,088 od 1 stycznia 1980 r. do 31 grudnia 1989 r. 436 / 1 389,533 od 1 stycznia 1990 r. do 31 grudnia 1999 r. 576 / 4 633,64 od 1 stycznia 2014 r. 13 / 0 12,614 Razem 1062 / ,875 Głównymi odbiorcami odpadów do dalszego odzysku i recyklingu są przedsiębiorstwa: BATERPOL Sp. z o.o. z siedzibą w Katowicach, CELSA Huta Ostrowiec Sp. z o.o. z siedzibą w Ostrowcu Świętokrzyskim. Firma prowadzi również współpracę z takimi podmiotami gospodarczymi jak: Przetwórstwo Przerobu i Obrotu Złomem ZŁOM HUT Sp. z o.o. z siedziba w Przyborowie i Bodzechowie, PPHU Skup Złomu Metali Nieżelaznych w Kolbuszowej, DSS Recykling w Sławkowie, Raf Ekologia Sp. z o.o. w Jedliczu. Podsumowanie Przeprowadzone analizy wskazują na złożoność problemów logistycznych i technicznych występujących w procesach technologicznych recyklingu zużytych pojazdów samochodowych. Jak wynika z analizy szczegółowej przeprowadzonej dla Województwa Podkarpackiego sprawność procesu wymaga spójności transportowej obsługi zakładów zlokalizowanych także w województwach ościennych oraz w bardziej odległym woj. Śląskim. Także gospodarka magazynowa prowadzona podczas utylizacji pojazdów odznacza się swoistą specyfiką, także w zakresie wymagań logistycznych, lecz głownie w zakresie spełnienia właściwych przepisów dotyczących ochrony środowiska. Proces technologiczny demontażu pojazdów jest złożony. Wymaga specjalistycznych środków transportu bliskiego oraz właściwego zarządzania zapasami, surowcami oraz ewentualnie częściami przeznaczonymi do dystrybucji bezpośredniej. Logistyka 5/

6 Szeroki obszar logistyki i transportu w procesie utylizacji zużytych pojazdów oraz recyklingu stanowi dynamicznie rozwijającą się gałąź logistyki, transportu oraz technologii ładunkowych. Od sprawności tego systemu zależy sprawność przedsiębiorstwa warunkująca jego pozycję i istnienie na dynamicznym rynku kasacji pojazdów. Streszczenie Przedstawiono wybrane problemy logistyczne, technologiczne i techniczne procesu recyklingu zużytych pojazdów. Badaniami objęto region woj. Podkarpackiego ze względu na dynamiczną sytuację w zakresie powstawiania i funkcjonowania firm zajmujących się kasacją pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz firm zajmujących się recyklingiem surowców powstałych w procesie demontażu. Analiza uzyskanych danych wskazuje, że jest to nie tylko duży i dynamiczny obszar działalności gospodarczej, ale także poważny odbiorca usług transportowych i logistycznych. Kluczowe znaczenie mają także obwarowania prawne w zakresie ochrony środowiska, które wymuszają specyficzne rozwiązania w zakresie transportu, logistyki i spedycji w procesie kasacji i recyklingu zużytych pojazdów. SELECTED PROBLEMS OF LOGISTICAL AND TECHNICAL DISPOSAL OF VEHICLES ON THE EXAMPLE OF THE PODKARPACKE PROVINCE Abstract The chosen logistics, technological and technical problems of recycling the used vehicles were presented. The research covered Podkarpacke Province due to the dynamic situation in terms of formatting and functioning the companies which are dealing with the cassation of the vehicles withdrawn from use and companies engaged in recycling raw materials produced in the process of dismantling. The analysis of the data indicates that it is not only large and dynamic area of economic activity but also a major recipient of transport and logistics services. Of key importance are also legal fortifications in the field of environmental protection which impose specific solutions for transport, logistics and freight forwarding in the process of scrapping and recycling used vehicles. The keywords: logistics, transportation, recycling, safety, ecology. Literatura [1] Dz.U r. Nr 62 poz. 628, Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach. [2] Merkisz-Guranowska A., Aspekty rozwoju recyklingu w Polsce, Poznań-Radom, [3] Oprzędkiewicz J., Stolarski S., Technologia i systemy recyklingu samochodów, Warszawa, [4] Sarjusz Wolski Z.: Logistyka w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa, 2012 [5] Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 12 października 2005 r. w sprawie wymagań dla punktów zbierania pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz. U r. Nr 214 poz r.); [6] Protokół z kontroli nr 104, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Rzeszów, [7] Roczne sprawozdanie o pojazdach wycofanych z eksploatacji sporządzone w firmie Auto Kasacja Recykling za rok [8] Dyrektywa 2000/53/EC Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z dnia 18 września 2000 r. w sprawie samochodów wycofanych z eksploatacji [9] Dz.U r. Nr 62 poz. 628 [10]Kolasińska-Morawska K., Zarządzanie logistyczne, Wydawnictwo Społecznej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi, Łódź, [11]Niziński S., Żurek J., Logistyka ogólna, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa, Logistyka 5/2015

7 [12]Nowakowski T., Niezawodność systemów logistycznych, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław, [13]Witkowski J., Bąkowska-Morawska U., Strategie i logistyka w sektorze usług : strategie na rynku TSL, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, Wrocław, [14]Wojciechowski T., Marketingowo-logistyczne zarządzanie przedsiębiorstwem, Difin, Warszawa, [15]Brdulak H. (red.), Logistyka przyszłości, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa Logistyka 5/

8 128 Logistyka 5/2015