ISSN POLONII NUMER SPECJALNY CZASOPISMO ŚRODOWISKA POLONIJNEGO NR 14/2015

Transkrypt

1 ISSN POLONII NUMER SPECJALNY CZASOPISMO ŚRODOWISKA POLONIJNEGO NR 14/2015

2 Drodzy Czytelnicy! Dragi Čitaoci! Drodzy Czytelnicy! W związku z prowadzonymi wykopaliskami polskich archeologów w miejscowości Risan, Stowarzyszenie Polaków w Czarnogórze wydało numer specjalny czasopisma środowiska polonijnego Głos Polonii. Zadedykowany on został zespołowi archeologów z Ośrodka Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego na czele z prof. dr hab. Piotrem Dyczkiem z okazji 15-lecia prowadzenia wykopalisk. O pracach polskich archeologów zamieszczaliśmy i wcześniej artykuły pana Tomasza Kowala i pana Piotra Dyczka w czasopismach: Nr 5/2010, 7/2011, 10/2013 i 13/2015. My, Polonia zamieszkała w Czarnogórze, jesteśmy dumni z tego, że to właśnie Polacy odkryli czarnogórskie skarby, za co im serdecznie dziękujemy. Teresa Medojević Poštovani Čitaoci! U vezi sa poljskim arheološkim iskopinama u Risnu, Udruženje Poljaka u Crnoj Gori izdalo je specijalni broj našeg časopisa Głos Polonii. Taj broj smo posvetili grupi arheologa iz Centra za proučavanje Antike Jugoistočne Europe Univerziteta iz Varšave, koju predvodi prof.dr hab. Piotr Dyczek, povodom 15. godišnjice arheoloških iskopavanja. O radu poljskih arheologa i ranije objavljivali smo članke gospodina Tomasza Kovala i gospodina Piotra Dyczka u časopisima: br. 5/2010, 7/2011, 10/2013 i 13/2015. Mi Poljaci, koji živimo u Crnoj Gori vrlo smo ponosni na činjenicu da naši, poljski arheolozi otkrili crnogorsko blago, za što im se srdačno zahvaljujemo. Teresa Medojević W NUMERZE: 1) Anna Popivoda Polscy archeolodzy oczyma czarnogórskich ekspertów, 2) Polscy archeolodzy w Risan. Wystawy z Ambasadą Polską w Podgoricy, 3) Polscy archeolodzy w Risan. Media Czarnogórskie. Styczeń 2012 kwiecień 2015, 4) W Boce ukryte inni artyści o umiejętnościach Janusza Recława, 5) Słów kilka o współpracy Stowarzyszenia Polaków z polskimi archeologami w Czarnogórze. U OVOM BROJU: 1) Ana Popivoda Poljski arheolozi u očima crnogrskih eksperata, 2) Poljski arheolozi u Risnu. Izložbi sa Ambasade Poljske u Podgorici, 3) Poljski arheolozi u Risnu. Medija u Crnoj Gori. Januar April.2015, 4) U Boki skriveno drugi umjetnici o umjetničkom radu Januša Reclava, 5) Nekoliko rječi o saradnji Udruženja Poljaka sa poljskim arheolozima u Crnoj Gori.

3 STOWARZYSZENIE POLAKÓW ZAMIESZKAŁYCH W CZARNOGÓRZE SPECJALNY NUMER GŁOSU POLONII DEDYKUJE ZESPOŁOWI ARCHEOLOGÓW UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO NA CZELE Z PANEM PROF. DR HAB. PIOTREM DYCZKIEM I PANEM JANUSZEM RECŁAWEM UDRUŽENJE POLJAKA NASTANJENIH U CRNOJ GORI SPECIJALNI BROJ ČASOPISA GLOS POLONII POSVJEĆUJE GRUPI ARHEOLOGA IZ VARŠAVSKOG UNIVERZITETA POD RUKOVODSTVOM g-dina prof. dr hab. PIOTRA DYCZKA I g-dina JANUSZA RECŁAWA RISAN, WANDA VUJISIĆ PREZES STOWARZYSZENIA POLAKÓW ZAMIESZKAŁYCH W CZARNOGÓRZE

4 POLJSKI ARHEOLOZI U OČIMA CRNOGORSKIH EKSPERATA Tokom posljednjih 15 godina poljski arheolozi su radili na arheološkim pozicijama u Risnu u Crnoj Gori. Nastali su o njima mnogi novinski članci, reportaże i intervjui. MolimoVas da nam približite Vaša iskustva iz perioda saradnje sa poljskim arheolozimai pripremama reportaža o njima? POLSCY ARCHEOLODZY OCZYMA CZARNOGÓRSKICH EKSPERTÓW Przez ostatnich 15 lat polscy archeolodzy pracowali na stanowiskach archeologicznych w Risan w Czarnogórze. Powstało o nich wiele artykułów, reportaży i wywiadów prasowych. Proszę nam przybliżyć Pani doświadczenia z okresu współpracy z polskimi archeologami i przygotowywania reportaży o nich? Współpraca z polskimi archeologami jest na pewno pozytywnym doświadczeniem. Oni wykazali zainteresowanie i postanowili zająć się pracami archeologicznymi w Czarnogórze. To naprawdę ciekawa okazja, by przygotować o nich reportaż. Czarnogórska publiczność miała okazję dowiedzieć się więcej na temat tego nad czym archeolodzy z Polski pracują w lokalizacji Carine w Risan. Reportaż obejmował krótkie przedstawienie ich badań i odkryć, które zostały dotychczas znalezione pod powierzchnią Risan. Widzowie mają okazję uczyć się od nich o historii tego miejsca i tego jak dawno temu wytwarzano ceramike, monety lub mozaiki. Tak, to naprawdę brzmi niespotykanie i dlatego ich praca była dla nas inspiracją i wystarczającym powodem do przygotowania takich właśnie reportaży. W jakiej kategorii były pokazywane programy o polskim zespole archeologów? Reportaże z prac archeologów z Polski były to wiadomości telewizyjne, które zostały pokazane najbardziej zaufanym widzom w Czarnogórze. Szersza wersja jest wyświetlana w serialu Cudowna Czarnogóra, który przedstawiał ciekawych ludzi, miejsca i wydarzenia. To był pierwszy pokaz, który przywołał uwagę publiczności. Krótszy reportaż został przedstawiony w programie Boje jutra, także w telewizji Vjesti. Saradnja sapoljskim arheolozima, svakako predstavlja pozitivno iskustvo. To što su pokazali interesovanje i odlučili da se bave arheološkim radom u Crnoj Gori, zaista je bio interesantan povod da uradimo priču o njima. Crnogorska javnost imala je priliku da sazna više o onome što arheolozi iz Poljske godinama rade na lokalitetu Carine u Risnu. U kratko su predstavljena njihova istrazivanja, nalazi, sve što je do sadapronađeno ispod površine Risna. Gledaoci su imali priliku da od njih saznaju više o istoriji ovo gmjesta i o tome kako je nekada davno izgledalo posuđe, novac iz tog vremena, ili recimo mozaici. Tako da, to zaista zvuči nevjerovatno i upravo zbog toga, njihov rad za nas je bio primamljiv i dovoljan razlog za jednu isto takvu priču. U kojim programima su prikazivane emisije o polskoj ekipi arheologa? Reportaže o radu arheologa iz Poljske prikazivane su na TV Vijesti koja godinama uživa najveće povjerenje gledalaca u Crnoj Gori. Šira verzija prikazana je u emisiji Čudesna Crna Gora koja se bavila zanimljivim ljudima, mjestima i događajima. Bila je to prva emisija kojom smo probili led i to uspješno, budući da je izazvala pažnju publike. Kraća reportaža prikazana je u emisiji Boje jutra, takođe na televiziji Vijesti. U pitanju je jutarnji program na nasoj. tv. Molim da navedete reportaże i približne datume emitovanja. Kako je tekla saradnja sa poljskim arheolozima? Uradili smo dvije reportaže o poljskim arhelozima. Jedna je bila o areheološkim istraživanjima u Risnu u opšte, i druga o izložbi fotografija Januša Reclava. Obje su emitovane sredinom juna godine, dakle, u reportražno-dokumentarnoj emisiji Čudesna Crna Gora. I kraća reportaža o arheološkim istraživanjima prikazana je takođe sredinom juna u emisiji Boje jutra. Šta za Vas predstavlja rad poljskih aerhologa u Crnoj Gori i zašto ste baš njih pokazali kao televizija? Kao što je sam već rekla kroz odgovor na prvo pitanje, svakako je zanimljivo to što su poljski areheolozi došli baš u Crnu Goru da istražuju. Tim prije, što njihov stručni rad godinama privlači pažnju javnosti i medija. Privukao je, dakle, i pažnju TV Vijesti i svakako pažnju naših gledalaca. I to pokazuje da smo zajednicki uradili dobar posao.

5 Proszę o wymienienie reportaży i przybliżonych dat emisji? Jak układała się współpraca z polskimi archeologami? Da li po Vašem mišljenju poljski arheolozi promovišu Poljsku u Crnoj Gori? Zrobiliśmy dwa reportaże na temat polskich archeologów. Jeden z nich był o badaniach archeologicznych w Risan, a inne o wystawach zdjęć pana Janusza Recława. Oba zostały wyemitowane w połowie czerwca 2014 roku w związku z programami Cudowna Czarnogóra i Boje jutra. Czym wg Pani jest praca polskich archeologów w Czarnogórze i dlaczego właśnie ich Państwo pokazaliście jako telewizja? Jak już mówiłam odpowiadając na pierwsze pytanie, jest to interesujące, że polscy archeolodzy po prostu przyjechali do Czarnogóry i rozpoczęli badania. Tym bardziej, że ich praca zawodowa przyciągnęła uwagę publiczności i mediów. Czy zdaniem Pani polscy archeolodzy promują Polskę w Czarnogórze? Pamiętają, aby promować Polskę. Ich przybycie do nas to akt promowania Polski. Jednak w pierwszej kolejności promują to co robią w miejscu swojej pracy i to jest godne pozazdroszczenia. Ponadto, przekazują nam wiedzę o wszystkim co leży pod powierzchnią czarnogórskiej ziemi i to jest godne pochwały. Zamierzają również współpracować z gminą Kotor ustanawiając instytucję, która byłaby muzeum i miałaby charakter naukowy, a to jest doskonała forma promocji Polski. Czy przewiduje Pani kontynuację współpracy z polskimi archeologami? Naravno da promovišu Poljsku. Sam njihov dolazak predstavlja promociju njihove drzave. Ipak, na prvom mjestu je promocija kroz ono što pokazuju na terenu, a to je zavidno. Osim toga, prenose znanje o svemu što se krije ispod površine, što je naravno, za pohvalu. I to što imaju namjeru da zajedno sa opštinom Kotor osnuju jednu instituciju koja bi bila i muzejskog, ali i naučnog karaktera, je odličan vid promocije Poljske. Da li predviđate nastavak saradnje sa poljskim arheolozima? Svakako, ukoliko bude bilo prilike i povoda, raspoloženi smo za dalju saradnju. No, oni nijesu jedini koje smo promovisali, a da dolaze izpoljske. Mažena Peričić koja je udata u Starom Baru, dolazi iz Poljske, bila je jedan od naših sagovornika za priču o tome lijepom mjestu. Ona je sa nama podijelila kako izgleda kad neko dođe sa strane i preseli svoj život u Crnu Goru. Govorila nam je i o običajima iz Starog Bara, ali i ljubavi koja ju je dovela tamo i traje već dugi niz godina. To je možda najbolji pokazatelj da iskustva treba dijeiti. A, Poljska i Crna Gora, cini se, imaju mnogo da podijele. Srdačno zahvaljujem za intervju. Mislim da će narednih 15 godina donijeti poljskim arheolozima slavu i mjesto u istoriji savremen CrneGore. Sa Anom Popivodom je razgovarala Agnješka Klasa, Konzul Republike Poljske u Crnoj Gori. Oczywiście, jeśli istnieje szansa czy pretekst, to jesteśmy dostępni dla dalszej współpracy. Polscy archeolodzy nie są jedynymi, którzy promują Polskę. Marzena Pericić, mężatka ze Starego Baru, pochodząca z Polski, była również jednym z naszych rozmówców, która mówiła o tym pięknym miejscu. Podzieliła się z nami, jak to wygląda, gdy ktoś przenosi swoje życie do Czarnogóry. Opowiedziała nam o tradycji Starego Baru. Być może jest to najlepszy przykład, że doświadczenie powinno łączyć Polskę i Czarnogórę, a jak się wydaje te kraje mają wiele wspólnego. Bardzo serdecznie dziękuję za udzielenie wywiadu. Myślę, że następne 15 lat przyniesie polskim archeologom sławę i miejsce w historii współczesnej Czarnogóry. Z Anną Popovidą rozmawiała Agnieszka Klasa, Konsul RP w Czarnogórze.

6 POLSCY ARCHEOLODZY W RISAN WYSTAWY Z AMBASADĄ POLSKĄ W PODGORICY Wystawa w Podgoricy Autor zdjęć wystawionych przez Ambasadę RP w Podgoricy zaprosił zebranych gości i zainteresowane media do oglądania swoich prac wyrażając swą pasję w następujących słowach: Chciałbym, aby wszyscy, którzy obejrzą tę wystawę odkryli Bokę Kotorską na nowo - taką jakiej nie widzi się przy pierwszym spojrzeniu; pełną tajemniczych miejsc, gry świateł, refleksów. Bokę, która została stworzona siłami przyrody, ale którą człowiek, przez kilka tysięcy lat swojej tu obecności, starał się jeszcze bardziej udekorować. Liczne ludy przewinęły się przez ten teren, począwszy od Ilirów, poprzez Greków, Rzymian i Słowian, po Wenecjan, Turków i Austriaków. Wszyscy oni odcisnęli tu swoje piętno i sprawili, że Boka stała się jeszcze bardziej interesująca. Zostawili po sobie piękne mozaiki, kościoły, ale i drogi. To wszystko możemy zobaczyć na własne oczy. Jednak Boka to przede wszystkim ludzie. Mnogość legend, historii i dramatów dziejących się na tak małej powierzchni jest imponująca. Tego nie da się zobaczyć. To się czuje! Kiedy posiądzie się pewną wiedzę i zamknie oczy, wtedy w wyobraźni zobaczymy w Risan iliryjską królową Teutę, w Herzeg Novi piszącego Ivo Andicia, a w Peraście biskup Zmajević otworzy wszystkie okiennice. I ja w Boce zostawiłem kawałek swojego życia. Ale to co zostawiłem, Boka oddała mi pozując do dzisiaj na prezentowanych fotografiach. Mam to szczęście, że od kilkunastu lat biorę udział w badaniach wykopaliskowych w Risan prowadzonych przez Ośrodek Badań nad antykiem Europy Południowo - Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego. Badaniach bardzo owocnych. Fotografie powstały nijako przy okazji tych prac. Wiązało się to z wieloma wyrzeczeniami i niedogodnościami jak poranne wstawanie, wchodzenia na strome wzgórza, penetrowanie niebezpiecznych ruin, pokonywanie sił przyrody oraz atakujących żmij i mrówek. W tym czasie wykonałem kilka tysięcy zdjęć, z czego dla Was wybrałem 20. Mam przewrotną nadzieję, że przez te fotografie zachęcę Państwa do bliższego zapoznania się z historią Boki i uczulę na jej ulotne, malowane światłem piękno. Większość fotografii została wykonana w technice HDR czyli High Dynamic Range. Polega ona na wykonaniu kilku ekspozycji tego samego kadru, z których część jest niedoświetlona, a pozostała część prześwietlona. Potem z tak otrzymanych kilku obrazów składa się jeden. Pozwala to otrzymać fotografię charakteryzującą się dużym kontrastem i bogatą gamą kolorów. Takie przedstawianie rzeczywistości oddaje mnie samego. Lubię mocne kolory, mocny kontrast i dużo szczegółów tak staram się żyć, i takie robić zdjęcia. To autorskie, bardzo osobiste przestawienie rzeczywistości może budzić kontrowersje, ale mam nadzieję, że to co dziś zobaczycie wywrze na Was wrażenie i nie przejdziecie obok tego obojętnie Janusz Recław Polski archeolog, podróżnik, fotograf POLJSKI ARCHEOLOZI U RISNU IZLOŽBE SA AMBASADOM POLJSKE U PODGORICI Izložba u Podgorici Autor izloženih fotografija od strane Ambasade Poljske u Podgorici zamolio je prisutne goste i zainteresovane medije da pogledaju njegove radove izražavajući svoju strast sljedećim riječima: Želio bih da svi koji pogledaju ovu izložbu, otkriju Boku Kotorsku iznova - onakvu kakva se ne vidi na prvi pogled; punu misterioznih mjesta, igre svjetala, refleksije. Boku koja je nastala prirodnim silama, ali u koju je Čovjek nekoliko hiljada ulagao trud kako bi je još više uljepšao. Mnogi narodi su prošli ovim prostorima, počev od Ilira, preko Grka, Rimljana i Slovena, do Mlečana, Turaka i Austrijanaca. Svi su oni ovdje ostavili svoj pečat i učinili Boku još interesantnijom.ostavili su za sobom lijepe mozaike, crkve, ali i puteve. To sve možemo vidjeti svojim očima. Ipak Boka - to su prije svega ljudi. Mnoštvo legendi, istorija i drame koje su se dešavale na ovom malom prostoru su impresivni. To se ne da vidjeti; to se osjeća! Kada se dobije određeno znanje i zatvore oči, tada u mašti vidimo u Risnu ilirsku kraljicu Teutu, u Herceg Novom pisca Iva Andrića kako piše, a u Perastu biskupa Zmajević kako otvara sve škure. I ja sam u Boki ostavio dio svog života. Ali to što sam ostavio, Boka mi je vrtila pozirajući do danas za predstavljene fotografije. Bio sam te sreće da već desetak godina učestvujem u iskopavanjima u Risnu koje sprovodi Centar za proučavanje antike jugo - istočne Evrope Varšavskog univerziteta. Veoma plodnim istraiživanjima. Fotografije su nastale prilikom tih radova. Bilo je to povezano sa mnogim žrtvama i odricanjima kao što je rano ustajanje, penjane na strma brda, prodiranje u opasne ruševine, savladavanje sila prirode i napadi zmija i mrava. U tom periodu sam napravio nekoliko hiljada slika, od kojih sam za Vas izabrao 20. Imam ogromnu nadu da ću Vas ovim fotografijama privoliti da se bliže upoznate sa istorijom Boke i učiniti slabim na njenu ne uhvatljivu, obojenu svjetlom, ljepotu. Večina fotografija je urađena u tehnici DR to jest High Dynamic Range. Sastoji se ona od nekoliko ekspozicija jednog istog kadra od kojih je dio neosvijetljen, a drugi dio presvijetljen. Kasnije, od nekoliko tako dobijenih slika sastavlja se jedna. Na tajnačin je omogućeno da se dobije fotografija koju karakteriše veliki kontarst i široka paleta boja. Takvo predstavljanje stvarnosti predstavlja mene samog. Volim jake boje, jak kontrast i mnogo detalja tako se trudim da živim i takve slike da pravim. To autorsko, vrloosobeno predstvljanjestvarnosti može biti kontroverzno, ali se nadam da će ovo što danas budete vidjeli ostaviti na Vas utisak i da nećete pored svega proći ravnodušno. Januš Reclav poljski archeolog, putnik, fotograf

7 Wystawa poświęcona pracy polskich archeologów z Uniwersytetu Warszawskiego. Ambasador RP w Czarnogórze pani Grażyna Sikorska i Mer Kotoru pani Marija Catović otworzyły w sobotę 14 czerwca 2014 roku w Centrum Rzymskich Mozaik w Risan wystawę obrazującą 10 - letni dorobek jakim poszczycić się mogą archeolodzy z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego. Pani Mer z uznaniem odniosła się do ich spektakularnych sukcesów, które przysparzają sławy historii całemu regionowi pięknej Zatoce Kotorskiej. Pani Ambasador podkreśliła, że jest to nasze wspólne europejskie dziedzictwo, napawające nas wielką dumą, o które wspólnie powinniśmy dbać. Wyraziła też nadzieję, że wspólnie uda nam się zrealizować projekt polskoczarnogórskiego centrum archeologicznego, które pozwoli na publiczną prezentację ilirijskich skarbów odkrytych przez polskich archeologów na czarnogórskim wybrzeżu i będzie turystyczną i edukacyjną atrakcją regionu. Izložba o radu i otkrićima poljskih arheologa sa Varšavskog Univerziteta. Ambasadorka Republike Poljske u Crnoj Gori gospođa Gražina Sikorska i gradonačelnica Kotora gospođa Marija Ćatovićsu u subotu 14. juna otvorile u Centru rimskih mozaika u Risnu izložbu koja predstavlja desetogodišnja dostignuća na koja mogubiti ponosni poljski arheolozi sa Varšavskog univerziteta. Gospođa Gradonačelnica sa poštovanjem spomenula spektakularne uspjehe koji donose slavu istoriji cijele regije - prelijepe Boke Kotorske. Gospođa ambasadorka je istakla da ovo je naše zajedničko evropsko nasljeđe na koje smo jako ponosni, o kojem bismo trebali zajedno brinuti. Takođe se nadamo da ćemo zajedno realizovati projekat poljskocrnogorskog arheološkog centra koji će omogućiti javnu prezentaciju ilirskih blaga koja su našli poljski arheolozi na crnogorskom primorju i postane turistička i edukativna atrakcijaregije.

8 Dzień dziecka w Risan W 2014 roku polonijny Dzień Dziecka i uroczyste zakończenie kursu języka polskiego odbyły się pod znakiem archeologii. Ambasada we współpracy ze Stowarzyszeniem Polaków zamieszkałych w Czarnogórze zorganizowała wyprawę do Risan. Uczestnicy kursu języka polskiego z BijeloPolja skoro świt wyruszyli autokarem na spotkanie z polskimi archeologami z Uniwersytetu Warszawskiego, którzy od 10 lat prowadzą prace wykopaliskowe w Czarnogórze. Profesor Piotr Dyczek z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego opowiadał im o starożytnej Ilirii i życiu w krainie królowej Teuty, która władała nad Zatoką Kotorską dwadzieścia kilka wieków temu. Archeolodzy przygotowali sprawdzian wiedzy z tego wykładu, by uczestnicy mogli otrzymać certyfikaty potwierdzające wizytę w stolicy iliryjskiej królowej Teuty i iliryjskiego króla Ballaiosa w antycznym Rhizon. Ambasador wręczyła też dyplomy ukończenia kursu języka polskiego, a Konsul zakomunikowała wszystkim najwspanialszą niespodziankę - dzieci pojadą na kolonie do Polski! Dan djeteta u Risnu g. je bila proslava Dana djeteta od strane poljske dijaspore i svečani završetak kursa poljskog jezika održali u znaku arheologije. Ambasada je u saradnji sa Udruženjem Poljaka nastanjenih u Crnoj Gori organizovala ekskurziju u Risan. Učesnici kursa poljskog jezika iz Bijelog Polja su ranom zorom krenuli autobusom na susret sa poljskim arheolozima savaršavskog univerziteta koji 10 godina vrše iskopavanja u Crnoj Gori. Profesor Pjotr Dičeksa Instituta arheologije Varšavskog univerziteta je govorio o antičkoj Iliriji i životu u antičkoj zemlji kraljice Teute koja je vladala u Boki Kotorskoj prije dvadesetak vijekova. Arheolozi su pripremili test znanja sa ovo gpredavanja da bi učesnici mogli dobiti sertifikatekoji potvrđuju posjetu glavnom gradu ilirske kraljice Teute i ilirskog kralja Balajosa antičkom Rhizonu. Ambasadorka je dodijelila diplome o završenju kursa poljskog jezika, a konzulka je svima najavila najbolje iznenađenje - djeca će ići na ljetovanje u Poljsku! Wystawa w Kotorze ( ) poświęcona pracy polskich archeologów w Risan w Czarnogórze. Polscy archeolodzy z Ośrodka Badań nad Antykiem Europy Południowo - Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego rozpoczęli wykopaliska w Risan w 2000 roku. Prezentowana wystawa poświęcona była ich dorobkowi i przedstawia wiele ciekawych informacji i fotografii ich znalezisk przedmiotów codziennego użytku, monet oraz biżuterii. Badania polskich archeologów w Risan, pod kierunkiem prof. Piotra Dyczka, nie dotyczą tylko epoki hellenizmu, ale także epok późniejszych w tym imperium rzymskiego. Na zdjęciach cennych znalezisk obejrzeć będzie można m.in. złoty pierścień z III wieku p.n.e, garniec z zawartością 4656 brązowych monet, które zmieniły historię oraz wiele innych wspaniałych znalezisk na skalę światową. Dlatego naszych archeologów nazywamy odkrywcami skarbów. Izložba u Kotoru ( ) posvećena radovima poljskih arheologa u Risnu u Crnoj Gori. Poljski arheolozi iz Centra za istraživanje antike jugoistočne Evrope Varšavskog Univerziteta počeli su iskopavanja u Risnu godine. Prikazana izložba je posvećena njihovim dostignućima i sačinjena je od mnogo interesantnh informacija i fotografija njihovih pronalazaka predmeta za svakodnevnu upotrebu, novčića i nakita. Istraživanja poljskih arheologa u Risnu pod rukovodstvom prof. Piotra Dička ne odnose se samo na epohu helenizma, već i na kasnije epohe između ostalog i rimsku imperiju. Na fotografijama vijednih pronalazaka moći će da se vidi izmedju ostalog prsten iz III vijeka p.n.e., ćup sa 4656 bronzanih moneta koje su promijenili istoriju i mnogo drugih interesantnih pronalazaka od svjetsko gznačaja. Zbog toga naše arheologe zovemo pronalazačima blaga. Imaćete jedinstvenu prilikulično da upoznate profesora Piotra Dička zajedno sa cijelom istraživačkom ekipom i da porazgovarate o njihovom teškom, napornom, ali neobično uzbudljivom poslu.

9 Wystawa w Budwie Muzeum archeologiczne w Budwie prezentowało wystawę przedstawiającą prace wykopaliskowe i sukcesy archeologów z Uniwersytetu Warszawskiego w czarnogórskim Risan. W dniu 20 sierpnia 2014 roku pani Grażyna Sikorska - Ambasador RP w Czarnogórze wraz z panem Lazarem Rađenović - Merem Miasta Budwa otworzyli wystawę przedstawiającą dorobek polskich archeologów z Uniwersytetu Warszawskiego w czarnogórskim Risan, czyli antycznym Rhizon. Dorobek naszych archeologów z Ośrodka Badań nad Antykiem Europy Południowo- Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego, którzy od kilkunastu lat prowadzą prace wykopaliskowe na Bałkanach stanowi niewątpliwie ważny wkład w badanie dziejów regionu, więc warto się z nim zapoznać. Nasze wystawy temu właśnie służą i cieszymy się bardzo gdy spotykają się z tak dużym zainteresowaniem jak otwarta w Budwie. Izložba u Budvu U Arheološkom muzeju u Budvi otvorena bila izložba koja predstavlja radove iskopina i uspjeh arheologa Varšavskog Univerziteta u crnogorskom Risnu. Dana 20. avgusta godine gospodja Gražina Sikorska ambasador Republike Poljske u Crnoj Gori, zajedno sa gospodinom Lazarom Radjenovićem gradonačelnikom grada Budva, otvorila je izložbu koja predstavlja dostignuća poljskih arheologa sa Varšavskog Univerziteta u crnogorskom tj. antičkom Risnu. Dostignuća naših arheologa iz Centra za proučavanje antike jugoistočne Evrope Varšavskog Univerziteta koji već nekoliko godina vrše iskopavanja na Balkanu čini nesumnjivo važan doprinos istraživanjima regiona, stoga je važno upoznati ih. Naše izložbe upravo tome služe i mnogo nas raduje kada nailaze na veliko interesovanje, poput ove u Budvi.

10 Wystawa w Petrowcu W dniu w Petrowcu została otwarta wystawa polskiego fotografa i brytyjskiej malarki pod wspólnym tytułem W Boce Ukryte. Wspólny projekt Ambasad polskiej i brytyjskiej zaowocował udanym wieczorem w którym uczestniczyła Pani Grażyna Sikorska - Ambasador RP w Czarnogórze oraz Pan Lyndon Carl Radnedge Zastępca Ambasadora Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Północnej Irlandii.W otwarciu wystawy udział wzięli przedstawiciele gminy Budva, zaproszeni goście oraz przyjaciele artystów. Izložba u Petrovcu Dana godine u Petrovcu je otvorena izložba poljskog fotografa i britanske slikarke pod zajedničkim nazivom U Boki skriveno. Zajednički projekat ambasada Poljske i Britanije izrodio je uspješno veče u kom je učešće uzela gospodja Gražyna Sikorska ambasador Republike Poljske u Crnoj Gori i gospodin Lyndon Carl Radnedge zamjenik ambasadora Ujedinjenog Kraljevstva Velike Britanije i Sjeverne Irske. Na otvaranja su bili prisutni predstavnici Opštine Budva, pozvani gosti i prijatelji umjetnika. Wystawa i warsztaty fotograficzne w BijeloPolju W ramach współpracy z Polonią Ambasada RP wraz ze Stowarzyszeniem Polaków zamieszkałych w Czarnogórze zorganizowała w Bijelo Polju wystawę fotografii Janusza Recława oraz warsztaty fotograficzne autora dla dzieci Polonii i uczestników kursu języka polskiego. Efekty fotograficznej pasji Janusza Recława, z grupy archeologów Uniwersytetu Warszawskiego prowadzących wykopaliska w czarnogórskim Risan, znamy już z wcześniej organizowanych wystaw, więc niezmiernie ucieszyliśmy się, że zgodził się poprowadzić warsztaty fotograficzne z naszymi polonijnymi podopiecznymi i pokazać swoje prace w zaprzyjaźnionym Bijelo Polju. Izložba i fotografske radionice u Bijelom Polju U okviru saradnje sa poljskom dijasporom, Ambasada Republike Poljske zajedno sa Udruženjem Poljaka nastanjenim u Crnoj Gori organizovala je u Bijelom Poljuizložbu fotografija Januša Reclava i fotografske radionice za djecu Poljaka i polaznika kursa poljskog jezika. Efekti fotografske pasije Januša Reclava, člana grupe arheologa Varšavskog univerziteta koji vršei skopavanja u crnogorskom Risnu, poznati su nam iz ranije organizovanih izložbi, tako da nas raduje činjenica što je prihvatio da održi radionice fotografije sa našim predstavnicima poljske dijaspore i pokazao svoje radove u prijateljskom Bijelom Polju.

11 POLSCY ARCHEOLODZY W RISAN MEDIA CZARNOGÓRSKIE STYCZEŃ 2012 KWIECIEŃ 2015 POLJSKI ARHEOLOZI U RISNU MEDIJA U CRNOJ GORI JANUAR APRIL 2015.

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22 W Boce Ukryte... inni artyści o umiejętnościach Janusza Recława Abaz Dizdarević (malarz) Szeregi podróżników, ludzi poświęconych motywom, które swoim czujnym okiem odnotowywali na swojej drodze, od zawsze mówiły o osobistych wrażeniach. Nie ma nic niezwykłego w tym, że kiedy jesteśmy gdzieś urodzeni, to czasem zaniedbujemy albo wręcz nie zauważamy piękna, które nas otacza. I tak, nierzadko się zdarza, że ktoś, kto po raz pierwszy odwiedza to miejsce, lepiej i w pewnym sensie mocniej dostrzega jego niezwykłość. Zainspirowany pięknem nadrealistycznych pejzaży Czarnogóry Pan Janusz Recław mówi nam właśnie, jak pozornie codzienne zdarzenia mogą uzyskać wręcz magiczny charakter w chwili, gdy uchwyci się je aparatem. Oczywiście, gdyby autor nie miał w sobie wrażliwości na takie bogactwa przyrody, bylibyśmy ubożsi o piękno scen przedstawionych na fotografiach. Fotografie zostały nazwane zwyczajnie według miejsca wykonania i roku powstania, co zdradza nam, że autor przez kilka lat odwiedzał Zatokę, niewątpliwie zawsze z nowymi inspiracjami i punktem widzenia. Przed jego obiektywem znajduje się porzucona łódź (Rose, 2013), unosi się wyspa zakotwiczona na środku Zatoki (Wyspa Kwiatów, 2013) oraz pojawiają się fasady starych budynków, które pochylając się nad lustrem morza toną we własnym odbiciu (Muo, 2011). Niemniej jednak, pomimo wyraźnej potrzeby, by zbliżaniem poznać intymność wybranych przez siebie motywów, Janusza Recława intryguje też kontekst w jakim się one znajdują, w związku z czym, szerokim kadrem pokazuje jak skaliste zbocza czarnogórskich gór przyjmują w ramiona błękit Morza Adriatyckiego (Risan 2010) lub jak białawe kłęby chmur przepływają nad Zatoką (Zalew Risański 2008, Kotor 2008). Przyroda na zdjęciach Janusza Recława odsłania całe swoje piękno i wyjątkowość, a on jako uważny obserwator, wyczekuje jej silnych przejawów i rejestruje obiektywem momenty w wieczności. Ten miłośnik Czarnogóry pokazuje nam także, jak niezwykłe jest to małe, skąpane w cudach natury państwo. U Boki skriveno drugi umjetnici o umjetničkom radu Januša Reclava Abaz Dizdarević (slikar) Pohodi putopisaca su oduvijek govorili o ličnim impresijama, ovih posvećenih ljudi na motive koje su svojim budnim okom bilježili na svom putu. Nije neobično da zbog toga što smo rođeni u određenom okruženju nekada zanemarujemo ili čak ne primjećujemo ljepote koje su oko nas. Tako se ne rijetko desi da neko ko prvi put dolazi u neki krajolik bolje i na neki način snažnije percipira posebnosti toga mjesta. Iniciran ljepotom nadrealnih pejzaža Crne Gore gospodin Januš Reclav nam upravo govori koliko naizgled svakodnevni prizori mogu dobiti gotovo magičnu notu u momentu bilježenja takve stvarnosti. Naravno, da autor ne nosi u sebi emociju prema ovakvim prirodnim bogatstvima bili bi smo uskraćeni za ljepotu fotografijom zamrznutih prizora.fotografije su jednostavno nazvane prema mjestu i godini nastanka, što nam otkriva da je autor više godina posjećivao Boku, očigledno uvijek s novom insipracijom i tačkom posmatranja. U njegovom kadru rastače se napušteni čamac (Rose 2013), pluta ostrvo ukotvljeno na sred zaliva (Gospoda od cvijeća 2013) ili se fasade starih kuća naginju nad ogledalom mora, utapajući se u sopstveni odraz (Muo 2011). Medjutim, i pored očigledne potrebe da zumiranjem upozna initmu svojih motiva, Januša Reclava intirigira i njihov kontekst, pa širokim kadrom prikazuje kako krševiti obronci crnogorskih planina primaju u naručje plavetnilo Jadranskog mora (Risan 2010) ili kako bjeličasta stada oblaka planduju nad Bokom (Risanskizaliv 2008 i Kotor 2008).Priroda na fotografijama Januša Reclava pokazuje svu svoju ljepotu i posebnosti a on kao budni posmatrač isčekuje njene snažne manifestacije i bilježi objektivom trenutke u vječnosti. Ovaj zaljubljenik u CrnuGoru i nama ukazuje na posebnosti ove male ali prirodnim čudesima okupane države. ROSE 2013 GOSPODA OD CVIJEĆA 2013

23 MUO 2011 RISAN 2010 RISANSKI ZALIV 2008 KOTOR 2008 KOSTANICA 2013 PERAST 2011

24 Anto Baković (fotograf) Jadąc z Cetyni, drogą przez wieś Njeguši, z punktu widokowego rozpościera się obraz Zatoki Kotorskiej. Mając aparat fotograficzny w ręce, poniesiesz, nie tylko w oku i w sercu, zapisaną na wieczność chwilę, która Cię totalnie otumani. Taki obraz Zatoki Kotorskiej tworzy filar niniejszej wystawy; na nim opierają się pozostałe zdjęcia. Zatoka Kotorska jest wdzięcznym motywem do fotografowania. Zrobiono jej milion zdjęć, ciężko znaleźć nowe kąty, podejścia i motywy, ale w kolorystyce jest zawsze inne światło. Poza tym, oko fotografa jest też zawsze inne, a to niuanse mają decydujące znaczenie, dając ów faktor X zdjęciom. Dobre oddzielanie planów, głębia przestrzeni, światło oraz sposób wykonania przez autora obróbki HDR z wykorzystaniem nowej technologii przyczyniły się do lepszej widoczności szczegółów, oryginalności i wiarygodności fotografii. Motywy i kolory wystawionych zdjęć są wzajemnie wyważone, wypływa z nich historia, która oddziałuje harmonijnie i płynnie jako ramy rzeczywistego; że istnieje imponujący Zalew otoczony górami, dzwonnicami, kamiennymi budynkami i wąskimi uliczkami pełnymi śródziemnomorskiego ducha. Postęp technologiczny, automatyzacja klasycznych fotoaparatów, technika cyfrowa i w końcu, telefony komórkowe z wbudowanymi aparatami sprawiły, że właściwie każdy człowiek, który posiada aparat fotograficzny staje się fotografem. Jednakże, wykonanie zdjęć mających jakieś społeczne znaczenie wymaga posiadania wiedzy i informacji, które są niezbędne, aby człowiek rozpoczął przygodę z tworzeniem i nadał swoim zdjęciom indywidualny charakter. To właśnie można dostrzec u autora. W jego pracach można zauważyć także wyraźny autorski sposób obróbki zdjęć na fotografiach stara się pokazać wszystkie swoje wrażenia i szczegóły, które widział w chwili stwarzania i natchnienia. Właściwa ekspozycja, całkowita ostrość większości zdjęć oraz odbicia w wodzie nasilają magiczne wrażenie, które ma każdy odwiedzający Zatokę, a autor właśnie takie wrażenie, swoje odczucia z Zatoki, przedstawia widzom pozostawiając im miejsce na własne doznania. Interesujące kadry i szerokie ujęcia rzeczywistości, w której się to wszystko odbywa, dopełniają całości wystawy. Nie ma wątpliwości, że za obiektywem i fotografiami stoi badacz, a wszystko co powiązane z formą estetyczną dodatkowo mówi o wartości nie tylko jego kultury fotograficznej. Dzisiaj, w czasach dominacji mediów wizualnych i drukowanych, szczęśliwym jest człowiek, który znajdzie się we właściwym miejscu we właściwym czasie i robi światowej klasy dokumentalne i artystyczne fotografie. Wówczas i nigdy więcej. W tym przypadku autor jest swobodny w swoim podejściu i w poszukiwaniu dobrych motywów i dobrych ujęć, stwarzając długotrwałe świadectwo miejsca, które odwiedził, pokochał i do którego powraca. Możliwe, że charakter większości fotografii jest czysto dokumentalny, ale niewątpliwie pojawia się tendencja podróżowania w kierunku sztuki i wiele z wystawionych zdjęć jest właśnie tym fotografią artystyczną. Podsumowując, autor znalazł się ze swoimi pracami we właściwym miejscu we właściwym czasie z jasnym przesłaniem Zatoki należy doświadczyć. Nie na marne nazywają ją Niewiastą Adriatyku, a niewiasta jak wszystkie niewiasty jest zawsze piękna i atrakcyjna. Odbiorca patrząc na fotografie sam ma pragnienie zobaczenia i doświadczenia tych zakątków i to jest ostateczna odpowiedź w kwestii stosunku do pokazanych zdjęć oraz jasna wiadomość od autora, za co należy mu się szacunek. Anto Baković (fotograf) Spuštajući se put Boke sa Cetinja preko Njeguša, savidikovca pukne pogled na Bokokotorski zaliv. Sa fotoaparatom u ruci, osim u oku i srcu, poneseš je zabilježenu za vječnost trenutka koji te je opio. Okosnicu ove fotografske postavke čini upravo takav total Bokokotorskog zaliva unutar kojeg su smještene ostale fotografije. Boka Kotorska je zahvalni motiv za fotografisanje, snimljeno je na million fotografija, teško je pronaći nove uglove, pristupe i motive, ali u koloritu uvijek je drugačije svijetlo. Dakle, i oko fotografa je uvijek drugačije, a nijanse čine svoje, dajući taj factor X usnimljenom. Dobro razdvajanje planova, dubina prostora, svijetlo i kako je autor radio HDR obradu novom tehnologijom, rezultirali su boljoj vidljivosti detalja, originalnosti i realnosti fotografije. Motivi na izložbenim fotografijama su uravnoteženi sa bojom, iz njih izlazi priča i djeluje harmonično i skladno kao okvir stvarnog, da postoji impresivni zaliv okružen planinama, mjestima sa zvonicima i kamenim zgradama, kaletama punih mediteranskog duha. Tehnološki napredak, automatika klasičnih foto-kamera, digitalna tehnika i, napokon, mobilni aparati sa ugrađenim kamericama, učinilisu da je prosječno svaki čovjek sa foto kamerom fotograf, ali fotografije koje nešto znače za društvo traže znanje i informacije, koje čovjek mora imati da bi se upustio u avanturu stvaranja i svojim fotografijama dao autorsko obilježje. To je upravo ovdje imao autor.njegove fotografije imaju vidljiv autorski odnos i u post obradi - prikazati na fotografiji sve impresije i detalje koje je i sam vidio u trenutku stvaranja i nadahnuća. Ispravna ekspozicija, potpuna oštrina na vecini fotografija, odrazi u vodi potenciraju čarobni utisak koji svako doživi u Boki, a autor upravo takav utisak, svoj doživljaj Boke, prezentira promatračima ostavljajuci sve dalje emocije njima. Zanimljivi kadrovi i totali ambijenta u kome se sve to dešava upotpunjuju i čine postavku cjelovitom. Očigledno je da znalac stoji iza kamere i fotografija, a sve vezano za estetsku formu na fotografijama dodatno govori i o važnosti ne samo njegove fotografske kulture. Danas, u doba dominacije vizuelnih i printanih medija, srećan je čovjek koji se nađe na pravom mjestu u pravo vrijeme i učini svjetski prepoznatljivu dokumentarnu ili umjetničku fotografiju. Tad i nikad više. Ovdje je autor relaksiran u svom pristupu i traganju za dobrim motivom i dobrom fotkom, stvarajući trajno svjedočanstvo prostora koji je posjetio, zavolio i vraća mu se. Možda je manir na većini fotografija čisto dokumentarni, ali ne sumnjivo sa tendencijom putanje ka umjetnosti i na dosta izloženih, fotografija postaje upravo to - art photo. Konačno, autor je sa svim svojim radovima - u pravo vrijeme na pravom mjestu - sa jasnom porukom Boku treba doživjeti. Ne nazivaju je uzaludno Nevjestom Jadrana, a nevjesta kao sve nevjeste - uvijek lijepe i atraktivne. Promatrač fotografija, gledajući ih, dobija želju da ode vidjeti te predjele, doživjetiih, i to daje konačan odgovor na odnos prema prezentiranim fotografijama i jasnu poruka autora, što je za poštovanje.

25 RADOVIĆI 2013 GOSPODA U ŠKRPJELA 2011 STOLIV 2011 SVETI ĐORĐE 2008 KOTOR 2013 RISAN 2008

26 Słów kilka o współpracy Stowarzyszenia Polaków z polskimi archeologami w Czarnogórze Pan Tomasz Kowal, archeolog, z Centrum Badań Europy Południowo - Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego, przed pięcioma laty w rozmowie telefonicznej zwrócił się do mnie, jako do prezesa organizacji polonijnej z prośbą o zamieszczenie w czasopiśmie polonijnym Głos Polonii artykułu dot. odkryć polskich archeologów na terenie Czarnogóry, a konkretnie w małej nadmorskiej miejscowości Risan, pt. Spektakularne odkrycie polskich archeologów w Czarnogórze. Skarb monet. Propozycja pana Tomasza była bardzo interesująca i pani Teresa Medojević, redaktor naczelny Głosu Polonii zamieściła artykułu na łamach czasopisma środowiska polonijnego(głos Polonii, Nr 5/2010,str.32 i Nr 7/2011, str.29). Artykuł z wielkim zainteresowaniem był czytany przez tutejszą Polonię. Byliśmy dumni i podekscytowani, że tego sensacyjnego odkrycia, na skalę światową, dokonali właśnie Polacy z UW pod kierownictwem pana profesora Piotra Dyczka. Kolejnym sukcesem polskich archeologów w Risan było odkrycie w 2013 roku figurki z brązu, ukazującej greckiego boga wina-dionizosa, o której to prof. Piotr Dyczek, kierownik wykopalisk, powiedział: (...) Jest to chyba jedno z najpiękniejszych wyobrażeń Dionizosa wśród zabytków brązowniczej sztuki figuralnej. Pan profesor wraz z Ambasadą RP w Czarnogórze wydał albumową trilingwiczną publikację Rhizon-antyczna perła Czarnogóry, która została zaprezentowana w ramach Dni Polskich w Czarnogórze (Podgorica, października 2013 r.). Członkowie naszego Stowarzyszenia mieli okazję, aby z rąk profesora otrzymać ten wspaniały album wraz z dedykacją i osobiście z nim porozmawiać. Informacja o tym wydarzeniu została zamieszczona w czasopiśmie Głos Polonii ( Nr 10/2013, str.20). Największym jednak przeżyciem dla naszej Polonii i dla uczestników IV kursu języka polskiego z Bijelog Polja była wycieczka do Risan zorganizowana z okazji Dnia Dziecka przez Ambasadę RP w Czarnogórze i Stowarzyszenie Polaków pod znakiem archeologii. Na to wszyscy z niecierpliwością czekaliśmy, aby zobaczyć miejsca, gdzie prowadzone są od wielu lat wykopaliska przez ekipę polskich archeologów. W sobotnie upalne popołudnie z wielką polską flagą przeszliśmy uliczkami Risan do miejsca wykopalisk, gdzie czekał na nas pan profesor postać bardzo niezwykła, zaliczana do czołówki światowych archeologów i autor najgłośniejszych odkryć na Bałkanach. Mówił po czarnogórsku, a w trakcie opowiadania o greckim, rzymskim i iliryjskim Risan przybierał ciekawe pozy - kładł Nekoliko riječi o saradnji Udruženja Poljaka sa poljskim arheolozima u Crnoj Gori Gospodin Tomaš Koval, arheolog iz Istraživačkog centra za jugoistočnu Evropu na Varšavskom univerzitetu, prije pet godina u telefonskom razgovoru obratio mi se kao predsjedniku poljske organizacije sa molbom da se u časopisu Glas Polonije objavi članak o otkrićima poljskih arheologa na teritoriji Crne Gore, a konkretno u malom primorskom gradu Risnu, pod naslovom Spektakularna otkrića poljskih arheologa u Crnoj Gori. Blago kovanica. Predlog gospodina Tomaša je bio veoma zanimljiv i gospođa Tereza Medojević, glavni urednik Glasa Polonije, objavila je članak u časopisu za Poljake u Crnoj Gori ( Glas Poloniје, br. 5/2010, strana 32 i br. 7/2011, strana 29). Članak su sa velikim interesovanjem pročitali članovi Polonije. Bili su ponosni i uzbuđeni zbog ovog senzacionalnog otkrića svjetskih razmjera do kojeg su došli upravo Poljaci sa Varšavskog univerziteta pod rukovodstvom gospodina profesora Pjotra Dička. Još jedan uspjeh poljskih arheologa zabilježen je u Risnu kao otkriće godine, a to je mala figura od bronze, koja predstavlja grčkog boga vina Dionisa, o kojoj je prof. Pjotr Diček, rukovodilac iskopavanja, rekao: (...) To je vjerovatno jedna od najljepših figura Dionisa među spomenicima bronzane figurativne umjetnosti. Gospodin profesor zajedno sa Ambasadom Poljske u Crnoj Gori izdao je album sa trilingviznom publikacijom Rizon - antički biser Crne Gore, koji je promovisan u okviru Dana Poljske u Crnoj Gori (Podgorica, oktobar 2013). Članovi našeg udruženja imali su priliku da iz ruku profesora prime ovaj divni album sa posvetom i da sa njim lično porazgovaraju. Informacija o vom događaju bila je objavljena u časopisu Glas Polonije (br. 10/2013, strana 20). Međutim, najveći doživljaj za našu Poloniju i, naravno, za polaznike Četvrtog kursa poljskog jezika iz Bijelog Polja bila je ekskurzija do Risna, organizovana povodom Dana djeteta od strane Ambasade Poljske u Crnoj Gori i Udruženja Poljaka u znaku arheologije. Svi su na ovo putovanje čekali sa nestrpljenjem da bi vidjeli mjesta gdje se vrše iskopavanja od prije više godina od strane tima poljskih arheologa.u subotnje vruće popodne sa velikom poljskom zastavom prošli smo ulicama Risna do mjesta gdje su vršena iskopavanja a gdje nas je čekao profesor - gospodin veoma neobičnog lika, koji je u vrhu svjetskih arheologa i autor najpoznatijih otkrića na Balkanu. Govorio je na crnogorskom jeziku, a tokom predavanja o grčkom, rimskom i ilirskom Risnu zauzimao je zanimljive poze, legao bi na zemlju, poskakivao, sjedao da bi se opet

27 się na ziemi, podskakiwał, siadał by znów nagle się zerwać i poprowadzić nas dalej, a wszystko to bez przerywania fascynującego wykładu. Wszyscy, a szczególnie dzieci, słuchały go z otwartymi buziami ze zdziwienia i nie wiedziały, czy patrzeć na profesora, czy na pokazywane ślady z przeszłości, kamienie, mozaiki. Wszystkim dzieciom pani Ambasador RP w Czarnogórze i pan prof. dr hab. Piotr Dyczek wręczyli certyfikaty, którymi potwierdzono ich udział w seminarium naukowym, odwiedzenie stolicy iliryjskiej królowej Teuty i króla Ballaiosai uzyskanie tytułu miłośnika i znawcy przeszłości (Głos Polonii, Nr12/2014, str.20-21). Na zakończenie pobytu w Risan obejrzeliśmy wystawę poświęconą pracy polskich archeologów. To była bardzo ciekawa wystawa i wspaniale zaplanowana impreza z okazji Dnia Dziecka. Myślę, że kilkoro dzieci łyknęło tę niewielką pigułkę archeologii, którą otrzymali od profesora, za co mu serdecznie dziękujemy. W dniach od 3-4 października 2014 r. w Domu kultury w Bijelom Polju została otwarta wystawa pana Janusza Recława, archeologa, podróżnika i fotografa. Wystawa została zorganizowana przez panią konsul RP w Czarnogórze, Agnieszkę Klasa i Stowarzyszenie Polaków w Czarnogórze. Pan Janusz Recław przedstawił bijelopolskiej publiczności 19 fotografii poprzez które przybliżył zwiedzającym Bokę Kotorską. Jego fotografie charakteryzują się wysokim kontrastem, szeroką paletą kolorów i niepowtarzalnym klimatem. Jego zdjęcia to motywacja, aby udać się w podróż i dlatego nie bez przyczyny tytuł wystawy brzmiał: W Boce ukryte... Jest on nie tylko czynnym uczestnikiem badań archeologicznych, ale także autorem fotografii w wielu publikacjach archeologicznych, takich jak np. Rhizon. Perła Czarnogóry, która została wydana przez UW i Ambasadę RP w Czarnogórze. Pan Janusz Recław poprowadził także dla dzieci z Bijelog Polja warsztaty fotograficzne, które bardzo im się spodobały, ponieważ używając swoich aparatów fotograficznych mogły poszerzyć swoją wiedzę dotyczącą cykania zdjęć. Były to pierwsze tego typu warsztaty, które miały taką praktyczną formę - było mnóstwo pytań i wspaniała atmosfera, prawdziwe spotkanie edukacyjne. W ramach warsztatów pani konsul ogłosiła wyniki konkursu plastycznego pt. Fotografia moich pragnień, na który wpłynęło 148 prac. Szanowny Pan Profesor Piotr Dyczek, Szanowny Pan Janusz Recław, Z okazji Jubileuszu 15-lecia pracy archeologicznej w Czarnogórze Stowarzyszenie Polaków składa serdeczne podziękowanie za dotychczasową współpracę i życzy Panom wszelkiej pomyślności, wielu sukcesów, zapału w kontynuowaniu trudnego dzieła, jakim są Wasze odkrycia archeologiczne. Niech Jubileusz Waszej 15-letniej pracy będzie niezwykłym przeżyciem i wyzwaniem w podejmowaniu nowych działań. Dziękujemy za Waszą pasję, trud i wysiłek jaki wkładacie w budowanie pomostu między przeszłością, a przyszłością w Czarnogórze. Wanda J. Vujisić, Prezes Stowarzyszenia Polaków w Czarnogórze podigao i krenuo dalje, a sve to bez prekida fascinantnog predavanja.svi, a posebno djeca, slušali su ga otvorenih ustiju sa divljenjem i nijesu znali da li da gledaju na profesora ili na pokazane tragovive prošlosti, na kamenje, mozaike. Svoj djeci gospođa Gražina Šikorska, ambasador u Crnoj Gori, i gospodin prof. Pjotr Diček uručili su sertifikate kojima su potvrdili njihovo učešće na naučnom seminaru, na posjeti glavnom gradu ilirske kraljice Teute i kralja Balaiosa, i dobili zvanje ljubitelja i poznavaoca prošlosti (Glas Polonije, br. 12/2014 str ). Na kraju boravka u Risnu posjetili smo izložbu radova poljskih arheologa. Bila je to veoma interesantna i dobro isplanirana manifestacija povodom Dana djeteta. Smatramo da je nekoliko djece progutalo malu pilulu arheologije koju su dobili od profesora, za što smo mu veoma zahvalni. U dane 3-4. oktobra godine u Domu kulture u Bijelom Polju bila je otvorena izložba gospodina Januša Reclava, arheologa, putnika i fotografa. Izložbu je organizovala gospođa konzul u Crnoj Gori, Agnieška Klasa, i Udruženje Poljaka u Crnoj Gori. Gospodin Januš Reclav predstavio je bjelopoljskoj publici 19 fotografija sa kojima je posjetiocima približio Boku Kotorsku. Njegove fotografije se odlikuju visokim kontrastom, širokom paletom boja i neponovljivim doživljajem. Njegova fotografija je motivacija da se ide na putovanje i zbog toga nije bio bez razloga naziv izložbe U Boki sakriveno.on nije samo aktivni učesnik arheoloških istraživanja, nego i autor fotografije u mnogim arheološkim publikacijama, kao što je Rizon. Biser Crne Gore, koju je izdao Univerzitet u Varšavi i Ambasada Poljske u Crnoj Gori. Gospodin Januš Reclav vodio je za djecu Bijelog Polja fotografsku radionicu koja im se veoma svidjela i zbog toga što su koristila svoje fotografske aparate i mogla proširiti svoja znanja o škljocanju fotografija. To je bila prva radionica ovog tipa koja je imala praktičan oblik - bilo je dosta pitanja, vladala je sjajna atmosfera, bio je to izvanredan edukativni susret. U okviru ove radionice gospođa konzul objavila je rezultate likovnog konkursa pod naslovom Fotografija mojih želja na koji je pristiglo 148 radova. Poštovani gospodin profesor Pjotr Diček, Poštovani gospodin Januš Reclav, Povodom jubileja 15-te godišnjice arheoloških radova u Crnoj Gori Udruženje Poljaka odaje iskrenu zahvalnost za dosadašnju saradnju i želi Vam puno uspjeha i entuzijazma u kontinuitetu teškog posla, kakva su Vaša arheološka otkrića. Neka Vaš jubilej 15 godina rada bude izvanredan doživljaj i izazov u preduzimanju novih aktivnosti. Hvala Vam na strasti, trudu i naporu koji ulažete u izgradnju mosta između prošlosti i budućnosti u Crnoj Gori. Vanda J. Vujisić, predsjednik Udruženja Poljaka u Crnoj Gori

28 GŁOS POLONII Czasopismo środowiska polonijnego w Czarnogórze nr 14/2015 Założyciel: mgr Wanda J. Vujisić wanda.vujisic@gmail.com Czasopismo wydaje: Stowarzyszenie Polaków zamieszkałych w Czarnogórze w wersji elektronicznej i papierowej Adres: 84 Bijelo Polje, Lješnica 117 Crna Gora (Montenegro) Ten numer opracowały: Wanda Vujisić, Agnieszka Klasa, Teresa Medojević Redaktor naczelny: Teresa Medojević teresa2montenegro@gmail.com Design i przygotowanie okładki: INK design studio aco@inkdesign.me CZASOPISMO FINANSOWANE PRZEZ AMBASADĘ RP W PODGORICY Publikacja się nie sprzedaje. Redakcja zastrzega sobie prawo adiustacji, skracania tekstów oraz zmiany tytułów.