MODEL KONCEPTUALNY SYSTEMU ZABEZPIECZENIA LOGISTYCZNEGO OKRĘTU

Transkrypt

1 Systemy Logistyczne Wojsk nr 39/2013 MODEL KONCEPTUALNY SYSTEMU ZABEZPIECZENIA LOGISTYCZNEGO OKRĘTU Krzysztof FICOŃ Akademia Marynarki Wojennej Streszczenie. W pracy przedstawiono założenia konceptualne modelowania okrętowego systemu zabezpieczenia logistycznego funkcjonującego na okrętach Marynarki Wojennej RP. Na początku omówiono pojęcie, definicje i współzależność potencjału operacyjnego oraz logistycznego okrętu. Dalej zostały przedstawione zasady organizacji i kierowania systemem zabezpieczenia logistycznego okrętu. Na zakończenie omówiono zadania i organizację trzech okrętowych systemów zabezpieczenia: materiałowego, technicznego i medycznego. Słowa kluczowe: okręt, system, potencjał, logistyka, zabezpieczenie, zaopatrywanie, eksploatacja, usługi. 1. Współzależność potencjału operacyjnego i logistycznego okrętu Zgodnie z leksykalnymi definicjami okrętu i jego prawnomiędzynarodowymi uwarunkowaniami formalnymi 1, jest on przeznaczony do wykonywania wielu różnych zadań w specyficznym środowisku morskim i działa w ściśle określonych, militarnych formacjach organizacyjnych 2. Najogólniej każdy okręt, jako statek morski, musi cechować wiele zdolności do celowych działań prakseologicznych i funkcjonowania w określonych strukturach zadaniowych. Ogół tych zdolności 1 Konwencja Narodów Zjednoczonych o Prawie Morza art. 29, przyjęta w Montego Bay 10 grudnia 1982 r. W Polsce została ona ratyfikowana na mocy Ustawy Dz. U. z 1998 r., nr 98, poz Kodeks Morski. Ustawa z dn. 1 grudnia 1961 r., Dz. U. nr 58, z dnia 15 grudnia 1961 r., poz. 318.

2 Krzysztof FICOŃ techniczno-funkcjonalno-organizacyjnych do działań operacyjnych zgodnych z przeznaczeniem i wyposażeniem okrętu będziemy nazywać potencjałem operacyjnym okrętu. Spektrum zadań wykonywanych przez współczesne okręty można podzielić na dwie zasadnicze kategorie zadania bojowe (operacyjne) i niebojowe, np. szkoleniowe, patrolowe, ratownicze, transportowe, eskortowe, dyplomatyczne itp. Realizację wszystkich funkcji, do których skonstruowany został okręt danej klasy/ podklasy i typu warunkuje jego potencjał operacyjny, rozumiany jako zdolność do wykonywania zadań bojowych i niebojowych na akwenach morskich, w szczególności na morskim teatrze działań wojennych. Potencjał operacyjny każdego okrętu jest funkcją wielu parametrów stałych konstrukcyjno-technicznych i zmiennych organizacyjno-funkcjonalnych i w dużej części zależy od aktualnego poziomu ukompletowania zapasów materiałowych i resursów eksploatacyjnych oraz wyposażenia okrętu w sprzęt okrętowy i środki bojowe. Na potencjał operacyjny okrętu składa się wiele jego funkcjonalności rozumianych jako zdolność wykonywania określonych zadań bojowych i niebojowych na teatrze morskim 3. Kryterium potencjału operacyjnego wymaga, aby okręt wykazywał wysokie walory morskie w sensie dzielności, autonomiczności, szybkości, manewrowości czy bezpieczeństwa żeglugi. Okręt bojowy musi przede wszystkim odznaczać się najwyższymi zdolnościami do prowadzenia aktywnych (ogniowych) działań ofensywnych i defensywnych na współczesnym teatrze morskim. Większość nowoczesnych okrętów operacyjne działania bojowe musi prowadzić w wymiarze 3D w odniesieniu do celów (zagrożeń) nawodnych, podwodnych i powietrznych. Ponadto okręty bojowe muszą wykazywać najwyższą gotowość w sensie obserwacji, łączności i rozpoznania oraz współdziałania z innymi obiektami morskimi, powietrznymi i lądowymi, głównie w zakresie walki elektronicznej, wsparcia ogniowego i zabezpieczenia logistycznego. Niektóre klasy okrętów bojowych są przystosowane do wykonywania specjalnych zadań transportowych, np. okręty desantowe i amfibijne, okręty wojny minowej czy walki radioelektronicznej. Bardzo istotnym elementem potencjału operacyjnego tradycyjnego okrętu jest jego załoga jej stan ukompletowania, poziom wyszkolenia, gotowość do działań, sprawność ogólnoorganizacyjna itp. W tym kontekście pierwszoplanową rolę odgrywa jakość i skuteczność dowodzenia okrętem, rozumiana jako prakseologiczna sprawność kierowania (zarządzania) wszelkimi zasobami kadrowymi, informacyjnymi, technicznymi, logistycznymi, organizacyjnymi oddanymi na mocy regulaminów wojskowych pod jednoosobowe zwierzchnictwo dowódcy okrętu 4. Potencjał operacyjny okrętu determinuje jego zdolności bojowe i dlatego powinien 3 K. Ficoń, Modelowanie potencjału bojowego okrętu, Przegląd Morski, nr 3/ Regulamin służby na okrętach Marynarki Wojennej Rzeczypospolitej Polskiej, MON, Dowództwo Marynarki Wojennej, Mar. Woj. 1084/90, Gdynia

3 Model konceptualny systemu zabezpieczenia logistycznego okrętu być utrzymywany na możliwie najwyższym poziomie, zgodnie z obowiązującymi zasadami sztuki wojennej i regulaminami wojskowymi. Aktualny jego poziom określają nakazane przez przełożonych stany gotowości bojowej (operacyjnej), które w poszczególnych flotach są precyzyjnie i z reguły w trybie niejawnym wdrażane do praktyki okrętowej. Potencjał operacyjny okrętu będący miarą ilościową jego rzeczywistych zdolności bojowych odnoszony do jego funkcjonalności można formalnie zapisać w postaci następującego wyrażenia: R = {R M, R G, R T, R W, R D } = f(d TT,Q) (1) gdzie: R M potencjał morski (autonomiczność, szybkość, manewrowość), R G potencjał ogniowy (nawodny, podwodny, powietrzny), R T potencjał transportowy (desant, sprzęt, środki bojowe), R W potencjał przeciwdziałania (rozpoznanie, walka radioelektroniczna), R D potencjał dowodzenia (skuteczność, współdziałanie, bezpieczeństwo), D TT parametry taktyczno-techniczne okrętu, Q potencjał zabezpieczenia logistycznego. Zgodnie z wyrażeniem (1) potencjał operacyjny okrętu  jest superpozycją cząstkowych (składowych) potencjałów operacyjnych { M, G,R T,R W, D }, natomiast o jego wielkości i jakości (skuteczności) decydują parametry techniczno-taktyczne D TT i aktualny poziom zabezpieczenia logistycznego Q. Parametry taktyczno-techniczne są pochodną przyjętych zadań taktycznych i założeń konstrukcyjnych, które z kolei determinują klasę, podklasę, typ oraz rangę danego okrętu. Wszechstronne zabezpieczenie działań operacyjnych okrętu bojowych i niebojowych gwarantuje odpowiedni potencjał logistyczny, czyli rzeczywisty stan środków bojowych, zapasów materiałowych, resursów eksploatacyjno-technicznych i możliwość świadczenia wielu różnych usług zwłaszcza medycznych i gospodarczo-bytowych dla załogi okrętu oraz serwisów techniczno-remontowych. Natomiast za organizację i utrzymanie tego potencjału na odpowiednim poziomie z reguły normatywnym odpowiada właściwy system logistyczny, będący mniej lub bardziej sformalizowaną strukturą organizacyjno-funkcjonalną. Leksykalnie potencjał logistyczny to ogół zdolności wykonawczych jednostek i urządzeń logistycznych wojska, a także realne zdolności infrastruktury gospodarki narodowej, które mogą być wykorzystane przez siły zbrojne 5. Przygotowanie tak rozumianego potencjału logistycznego polega na zgromadzeniu normatywnych zapasów zaopatrzenia, zorganizowaniu jednostek i urządzeń logistycznych o niezbędnych zdolnościach wykonawczych, zbudowaniu funkcjonalnego układu sieci 5 H. Sołkiewicz (red.), Operacyjno-taktyczny leksykon morski, t. II, AMW, Gdynia 2012, s

4 Krzysztof FICOŃ komunikacyjnej, a także przejęciu sił i środków logistycznych z gospodarki narodowej. Potencjał logistyczny okrętu, jako miara ilościowa, jest wielkością zmienną w czasie i przestrzeni i podlega fizycznym procesom zużycia oraz wyczerpania, dlatego musi być sukcesywnie uzupełniany, aby spełniał obowiązujące normatywy, gwarantujące utrzymanie nakazanego stanu gotowości operacyjnej (bojowej) okrętu. 2. Pojęcie i definicje systemu logistycznego okrętu Zasadnicze dla dalszych rozważań pojęcie systemu logistycznego jest w literaturze definiowane na wiele sposobów i różnie interpretowane. Na gruncie nauk o zarządzaniu, gdzie formalnie sytuowana jest logistyka, przykładami takich definicji są m.in. następujące sformułowania. Według E. Gołembskiej system logistyczny to zbiór podsystemów zaopatrzenia, produkcji dystrybucji, transportu i magazynowania wraz z relacjami pomiędzy nimi i ich właściwościami ze stałą dążnością do podnoszenia stopnia zorganizowania systemu 6. Z kolei prekursor polskiej logistyki S. Abt system logistyczny definiuje jako celowo zorganizowane i zintegrowane w obrębie danego organizmu gospodarczego przepływy materiałów i produktów oraz odpowiadających im informacji umożliwiających optymalizację w zarządzaniu łańcuchami dostaw 7. Szeroką definicję opisową przedstawił P. Blaik, zwięźle można ją ograniczyć do stwierdzenia, że system logistyczny to system działania stanowiący część organizacji, będący zbiorem elementów logistycznych posiadających potencjał materialny i niematerialny, sprzężonych ze sobą strumieniami informacyjno-decyzyjnymi i przeznaczony do racjonalizacji przepływów strumieni materialnych i niematerialnych 8. W obszarze nauk wojskowych dziś nauk o bezpieczeństwie system logistyczny definiowany jest jako uporządkowany organizm wojskowy działający zgodnie z zasadami sztuki wojennej oraz teorii organizacji i zarządzania, który tworzą sprzężone relacjami służbowymi, specjalistycznymi, współdziałania i informacyjnymi, organy kierowania szczebla operacyjnego i taktycznego, oddziały i urządzenia logistyczne, posiadające odpowiedni potencjał materiałowy, techniczny, medyczny i transportowy, a także elementy infrastruktury logistycznej 9. Nowatorska koncepcja matematycznego modelu wojskowego systemu logistycznego została zaprezentowana w pracy K. Ficonia, w której wojskowy system logistyczny został zdefiniowany jako spójna, hierarchicznie zorganizowana organizacja wojskowa (struktura) ukierunkowana na niezawodne zabezpieczenie różnorodnych potrzeb logistycznych 6 E. Gołembska, Kompendium wiedzy o logistyce, PWN, Warszawa Poznań 1999, s S. Abt, Logistyka w teorii i praktyce, Wyd. AE w Poznaniu, Poznań 2001, s P. Blaik, Logistyka. Koncepcja zintegrowanego zarządzania przedsiębiorstwem, PWE, Warszawa 1996, s H. Sołkiewicz (red.), Operacyjno-taktyczny leksykon morski, t. II, op. cit., s

5 Model konceptualny systemu zabezpieczenia logistycznego okrętu nadrzędnego systemu operacyjnego10. Wojskowy system logistyczny jest prakseologicznym systemem sprawnego działania przeznaczonym do wykonywania określonych zadań i funkcji z zakresu zabezpieczenia sił operacyjnych w okresie pokoju, kryzysu i wojny. Przede wszystkim przeznaczony jest do wspomagania i wszechstronnego zaspokojenia potrzeb materialnych i niematerialnych sił operacyjnych w czasie działań bojowych (wojennych). W aspekcie organizacyjno-funkcjonalnym wojskowy system logistyczny składa się z organów kierowania oraz jednostek i urządzeń logistycznych przeznaczonych do realizacji dostaw zaopatrzenia i świadczenia różnorodnych usług logistycznych dla wojskowych jednostek operacyjnych, będących przedmiotem zaopatrzenia (rys. 1). Rys. 1. Holistyczna koncepcja wojskowego systemu logistycznego Autorską, czynnościową definicję systemu logistycznego okrętu podaje A. Bursztyński, który przypisuje mu zadanie organizowania i kierowania specyficzną formą gospodarki wojskowej, tj. gospodarką okrętową prowadzoną na okrętach 10 K. Ficoń, Logistyka operacyjna. Na przykładzie resortu Obrony Narodowej, BEL Studio, Warszawa 2004, s

6 Krzysztof FICOŃ i pomocniczych jednostkach pływających Marynarki Wojennej 11. W dalszej części rozwija branżowe pojęcie gospodarki okrętowej, wyjaśniając, że pod tym pojęciem należy rozumieć zespół czynności w zakresie planowania potrzeb materiałowo-technicznych i gospodarczo-bytowych, procesy gromadzenia i utrzymania na okręcie wymaganych zapasów środków materiałowych i bojowych oraz procedury ewidencji i rozliczania zużycia środków materiałowych, finansowych i resursów technicznych. 3. Kierowanie systemem zabezpieczenia logistycznego Zgodnie z holistyczną koncepcją, okrętowy system logistyczny funkcjonuje w określonym otoczeniu systemowym obejmującym sferę otoczenia zewnętrznego i wewnętrznego. W skład zewnętrznego otoczenia systemowego wchodzą wszystkie elementy zewnętrznego środowiska militarnego, gospodarczego, społecznego, a także politycznego mające wpływ na realizację zadań zabezpieczenia logistycznego. Przykładowo będą to: wojskowe systemy logistyczne przełożonego, sąsiadów, sojuszników, a także przeciwnika oraz narodowy system pozamilitarny, logistyczna infrastruktura terenowa i inne. W przypadku sojuszniczych działań wielonarodowych bardzo ważnym elementem tego otoczenia jest instytucja wsparcia przez państwo-gospodarza HNS (Host Nation Support) czy wykorzystanie kontrahentów komercyjnych. Elementy zewnętrzne otoczenia systemowego mogą być wykorzystane do potęgowania potencjału logistycznego systemu okrętowego i odgrywają bardzo ważną rolę w dynamice działań operacyjnych, kiedy zużycie tego potencjału jest szczególnie intensywne. W trakcie działań operacyjnych potencjał logistyczny okrętu podlega sukcesywnemu wyczerpaniu i wymaga stosownej odbudowy oraz sukcesywnego zasilania. Ciągłość działań operacyjnych gwarantuje niezawodne zabezpieczenie logistyczne na każdym etapie tych działań, które stanowi rodzaj bufora logistycznego między zewnętrznym otoczeniem militarnym i niemilitarnym a pojedynczym okrętem lub zespołem okrętów. Efektywność wykorzystania potencjału logistycznego przez okręt w najwyższym stopniu gwarantuje otoczenie wewnętrzne systemu logistycznego zawierające w ogólności organa kierowania zabezpieczeniem logistycznym, elementy wykonawcze logistyki oraz zgromadzone zasoby, specjalistyczne serwisy i urządzenia techniczne. Zasadniczą rolę w procesie zabezpieczenia logistycznego okrętu odgrywają organa kierowania odpowiedzialne za sprawność i niezawodność tego zabezpieczenia. W skład wojskowych organów kierowania zabezpieczeniem logistycznym wchodzą dowódca szef logistyki, komórka sztabowa oraz pomocnicze struktury kierowania i planowania. Ważną rolę odgrywają jednostki łączności, obsługa informacyjna, finansowa i prawna procesów zabezpieczenia logistycznego. 11 A. Bursztyński, Logistyka marynarki wojennej, AMW, Gdynia 2009, s

7 Model konceptualny systemu zabezpieczenia logistycznego okrętu Modelowy system zabezpieczenia logistycznego sił okrętowych marynarki wojennej w działaniach narodowych funkcjonuje w strukturze hierarchicznej, którą chronologicznie reprezentują: kierownictwo marynarki wojennej, dowództwo i sztab flotylli, komenda portu wojennego, dowództwo i sztab dywizjonu, dowódca okrętu i jego zastępca oraz tradycyjnie bosman okrętowy (rys. 2). W przypadku działań sojuszniczych występują różne komórki sztabowe koordynujące zabezpieczenie wielonarodowych sił morskich 12. Rys. 2. Struktura kierowania systemem logistycznym okrętu Do realizacji wewnętrznych zadań z zakresu zabezpieczenia logistycznego i gospodarki okrętowej każdy okręt posiada odpowiednią strukturę organizacyjno-funkcjonalną odnoszoną tradycyjnie do działów okrętowych. Zgodnie z Regulaminem Służby Okrętowej 13, za realizację wszystkich zadań nakładanych na okręt odpowiada jednoosobowo dowódca okrętu, mający do dyspozycji etatową załogę, która zorganizowana jest w tzw. działy okrętowe. Na okrętach Marynarki Wojennej formalnie występuje IX działów okrętowych, na czele których stoi dowódca działu. Chronologiczny układ działów okrętowych wygląda następująco: Dz. O. I nawigacyjny, 12 K. Ficoń, System zabezpieczenia logistycznego wielonarodowych sił morskich NATO, Konferencja Log-Mare 2013, Jastarnia Regulamin służby na okrętach Marynarki Wojennej Rzeczypospolitej Polskiej, MON, Dowództwo Marynarki Wojennej, Mar. Woj. 1084/90, Gdynia

8 Krzysztof FICOŃ Dz. O. II rakietowo-artyleryjski, Dz. O. III broni podwodnej, Dz. O. IV łączności, Dz. O. V obserwacji technicznej, Dz. O. VI elektromechaniczny, Dz. O. VII chemiczny, Dz. O. VIII służba zdrowia, Dz. O. IX kwatermistrzowski. Na okrętach marynarki wojennej tradycyjnie koordynatorem procesów zabezpieczenia logistycznego okrętu jest mechanik, dowódca działu VI elektromechanicznego, który razem z bosmanem okrętowym odpowiada za należyte funkcjonowanie systemu logistycznego okrętu. Nadrzędna rola dowódcy działu elektromechanicznego wynika z dominujących potrzeb materiałowych i serwisowych tego działu w systemie logistycznym okrętu. Gros środków zaopatrzeniowych na okręcie stanowią paliwo okrętowe i woda, a ich zasoby wyznaczają podstawowy parametr taktyczny okrętu, jakim jest autonomiczność i zasięg pływania bez konieczności uzupełniania zapasów. Natomiast techniczna niezawodność funkcjonowania siłowni okrętowej i sprzężonych z nią agregatów warunkuje wszelkie zdolności manewrowe i stanowi o żywotności okrętu na akwenach morskich. Okręt pozbawiony napędu jest łatwym celem i bezbronnym obiektem na morskim teatrze działań wojennych. Zabezpieczenie logistyczne sił okrętowych może być realizowane w dwóch zasadniczych formach jako zabezpieczenie brzegowe i nawodne. Najbardziej powszechne zabezpieczenie brzegowe wykonywane jest w oparciu o system stałych baz morskich i doraźnych punktów bazowania, organizowanych w sytuacjach kryzysowych. Ma ono charakter stały i przebiega według ściśle określonych procedur w oparciu o zgromadzone w bazach morskich zasoby materiałowe i funkcjonujące tam serwisy techniczne, medyczne, gospodarczo-bytowe. Zabezpieczenie nawodne realizowane na akwenach morskich wykonywane jest z reguły przez specjalistyczne okręty logistyczne i polega głównie na dostarczaniu środków bojowych, zasobów materiałowych (głównie paliwa, wody i żywności) oraz wykonywaniu doraźnych usług remontowych, ewakuacyjnych i holowniczych. Niekiedy zabezpieczenie nawodne okrętów będących w morzu wykonywane jest przez statki powietrzne, głównie śmigłowce, jako sporadyczne działania transportowo-ewakuacyjne. 4. Struktura systemu zabezpieczenia logistycznego Wymaganą gotowość okrętu do działań operacyjnych na teatrze morskim, oprócz spełnienia wielu wymagań taktyczno-technicznych, w najwyższym stopniu warunkują okrętowy system zabezpieczenia logistycznego, jego sprawność organizacyjna i zgromadzone zasoby logistyczne 14. System zabezpieczenia logistycznego okrętu dokonuje transformacji potencjału logistycznego w potencjał operacyjny okrętu i w szczególności determinuje jego bojową użyteczność na teatrze morskim. W aspekcie funkcjonalnym system zabezpieczenia logistycznego okrętu można 14 Doktryna logistyczna Marynarki Wojennej, DD/4.1 SG WP DMW, Gdynia

9 Model konceptualny systemu zabezpieczenia logistycznego okrętu podzielić na trzy podstawowe podsystemy: podsystem zapatrzenia materiałowego, podsystem eksploatacji technicznej i podsystem zabezpieczenia medycznego (rys. 3). Funkcjonalnie wyodrębnione podsystemy działają na rzecz wszystkich działów okrętowych i stosownie do ich specyficznych potrzeb realizują odcinkowe procesy zabezpieczenia logistycznego, gwarantując w efekcie synergiczną jedność i sprawność całego systemu logistycznego okrętu. Techniczno-organizacyjne wymagania w zakresie koordynacji ich działalności są pierwszoplanowym zadaniem organów kierowania okrętowym systemem zabezpieczenia logistycznego. Rys. 3. Zasadnicze zadania podsystemów zabezpieczenia logistycznego okrętu Należy podkreślić, że każda klasa/podklasa, a nawet typ okrętu ma swoje zindywidualizowane wymagania i normy zabezpieczenia logistycznego, które system logistyczny okrętu musi perfekcyjnie wypełnić15. Przykładowo wysoką specyfiką odznaczają się systemy logistyczne okrętów podwodnych, okrętów posiadających lotnictwo pokładowe, okrętów transportowo-desantowych, a także okrętów bojowych 15 Aktualnie w Marynarce Wojennej RP służy 41 okrętów bojowych, 15 jednostek pomocniczych i 30 bazowych środków pływających. 65

10 Krzysztof FICOŃ i niebojowych, czy okrętów specjalnych. Stosunkowo rozbudowany jest system zabezpieczenia logistycznego okrętów logistycznych i różnych baz oraz serwisów pływających, których potencjał logistyczny jest niewspółmiernie duży w stosunku do ich wielkości i parametrów taktyczno-technicznych. Problemy zabezpieczenia logistycznego okrętów zasadniczo się komplikują, jeśli na okręcie stacjonują środki lotnictwa morskiego, w warunkach większości flot są to śmigłowce bojowe lub rozpoznawcze. Wtedy podsystem zaopatrzenia materiałowego równolegle obsługuje dwie kategorie asortymentowe w zakresie paliwa okrętowego i lotniczego oraz okrętowych i lotniczych środków bojowych 16. Eksploatacja techniki lotniczej wymaga zupełnie odrębnych zasad i procedur obsługowych czy remontowych niż w przypadku techniki okrętowej. Stacjonowanie i użytkowanie lotnictwa pokładowego na okrętach marynarki wojennej generuje dodatkowe wymagania w zakresie bezpiecznego hangarowania (parkowania) statków powietrznych na pokładach okrętów oraz zakwaterowania zespołów lotniczych w pomieszczeniach okrętowych. Równie poważne wyzwania pod adresem systemu logistycznego okrętu stawiają siły i środki desantowe transportowane na pokładach okrętów desantowych, kiedy zachodzi konieczność wszechstronnego zagwarantowania bezpieczeństwa transportu, świadczenia sporadycznych usług gospodarczo-bytowych dla sił desantu czy techniczno-remontowych dla środków desantowych. Szerokie spektrum potrzeb logistycznych różnych klas/podklas i typów okrętów musi uwzględniać okrętowy system zabezpieczenia logistycznego, zwłaszcza poszczególne jego podsystemy organizacyjno-funkcjonalne. Specyficzne wymagania w stosunku do tych podsystemów muszą być odpowiednio wcześniej ujęte w planach zabezpieczenia logistycznego konkretnej misji okrętu. Ze względu na nadrzędność planowania operacyjnego, planowanie zabezpieczenia logistycznego jest drugorzędnym procesem i tylko w wyjątkowych przypadkach ograniczenia logistyczne rzutują na plany działań operacyjnych okrętu lub pewnych zespołów sił okrętowych. 5. Podsystem zabezpieczenia materiałowego okrętu Podsystem zabezpieczenia materiałowego odpowiada przede wszystkim za normatywny poziom zapasów, w tym przede wszystkim paliwa, środków bojowych i pozostałych asortymentów materiałowych. Każdy okręt posiada określoną normatywnie jednostkę napełnienia, która musi być dostarczona na okręt przed rozpoczęciem wykonywania swojej misji zadania bojowego, patrolowego, szkoleniowego itp. W sensie planistyczno-ewidencyjnym paliwo okrętowe wchodzi w szerszy asortyment, jako MPS materiały pędne i smary. Podobnie w przypadku środków bojowych w zależności od klasy okrętu obejmujących głównie amunicję 16 K. Krakowiak, System kierowania zabezpieczeniem logistycznym na przykładzie okrętu typu Oliver Hazard Perry, AMW, Gdynia

11 Model konceptualny systemu zabezpieczenia logistycznego okrętu artyleryjską i strzelecką, pociski rakietowe, torpedy morskie, bomby i miny morskie, a także ogniowe środki walki radioelektronicznej obowiązują okrętowe normy zaopatrzenia w postaci jednostek ognia, definiowanych dla każdej klasy, podklasy i typu okrętu. Stosownie do realizowanej misji i posiadanego uzbrojenia okręt musi dysponować normatywnymi zapasami środków bojowych gwarantujących pełne wykorzystanie jego walorów taktycznych na teatrze morskim 17. Bardzo ważną kategorią asortymentów zaopatrzeniowych jest woda i żywność, której normy należności naliczane są w stosunku do liczby członków załogi i planowanej długotrwałości misji okrętu. Zgodnie z obowiązującymi przepisami wojskowymi, do kategorii zaopatrzenia materiałowego zalicza się także asortymenty gospodarczo-bytowe, takie jak umundurowanie, obuwie oraz tzw. wyposażenie hotelowe, tj. artykuły pościelowe czy naczynia kuchenne. Z uwagi na odrębną technologię zaopatrywania okrętu w paliwa i smary, asortymentami tymi zajmuje się dział elektromechaniczny i wchodzi ono w zakres zabezpieczenia technicznego okrętu. Podobnie specyficzne artykuły i środki medyczne są planowane i gromadzone w ramach podsystemu zabezpieczenia medycznego. Praktycznie każdy dział okrętowy planuje zaopatrzenie materiałowe według swoich potrzeb. Przykładowo potrzeby działu nawigacyjnego są dość stabilne i tylko sporadycznie wymagają uzupełnienia w zakresie np. nowych przyrządów nawigacyjnych czy aktualnych map nawigacyjnych dla danego rejonu misji. Podobnie okazjonalnie zaspokajane są potrzeby materiałowe działu łączności, obserwacji technicznej czy działu chemicznego. Za planowanie, dostarczanie i utrzymanie asortymentów materiałowych innych niż paliwo i woda oraz okrętowe środki bojowe odpowiada dział kwatermistrzowski, którym praktycznie dowodzi bosman okrętowy. Przed planowaną misją okrętu zbiera on zapotrzebowania na środki materiałowe z poszczególnych działów okrętowych i po ich akceptacji przez dowódcę okrętu składa w odpowiednich komórkach komendy portu wojennego. Dostarczone na burtę okrętu zapasy materiałowe podlegają szczegółowej ewidencji i dystrybucji do właściwych odbiorców. Proces dokumentowania przychodów i rozchodów materiałowych na okręcie odbywa się zgodnie z zasadami ewidencji ilościowo-wartościowej i podlega kontroli odpowiednich organów nadzorczych. Zaopatrzenie materiałowe okrętu może odbywać się albo w trybie stacjonarnym w bazach morskich, gdzie stacjonują okręty, albo jako mobilne zabezpieczenie nawodne na akwenach morskich. W pierwszym przypadku bezpośrednim dostawcą jest komenda portu wojennego, która materiały zaopatrzeniowe dostarcza na burtę okrętu swoimi środkami transportowymi, natomiast w drugim przypadku jako środki transportowe 17 K. Ficoń, Morskie operacje logistyczne. System zaopatrywania sił morskich, Wojskowy Przegląd Techniczny i Logistyczny, nr 2/

12 Krzysztof FICOŃ wykorzystywane są specjalistyczne okręty logistyczne, głównie zbiornikowce i okręty zaopatrzeniowe (transportowce). W niektórych flotach zaopatrzenie nawodne mogą w ograniczonym zakresie wykonywać komercyjne jednostki pływające sektora cywilnego lub zmilitaryzowane agencje zaopatrywania sił morskich Podsystem zabezpieczenia technicznego okrętu Zasadniczym zadaniem podsystemu zabezpieczenia technicznego jest rozpoznanie i ocena stanu techniki okrętowej, eksploatacja i obsługiwanie urządzeń okrętowych, prowadzenie remontów i napraw, także samoremontów oraz planowanie i kontrola resursów eksploatacyjnych okrętu. W zakresie jego zadań znajduje się również utrzymanie odpowiedniego zapasu części zamiennych, a specyficzną kategorią zadań jest pomiar i standaryzacja pól fizycznych okrętu. W gestii podsystemu zabezpieczenia technicznego znajdują się też zadania z zakresu planowania dostaw paliwa okrętowego, różnych smarów i innych materiałów niezbędnych do technicznej eksploatacji okrętu. Oddzielną kategorią zadań jest utrzymanie wymaganego zapasu części zamiennych oraz niezbędnych narzędzi, w tym właściwe oprzyrządowanie narzędziowe i diagnostyczne siłowni okrętowej. Rutynowym zadaniem każdego okrętu są usługi ratowniczo-holownicze oraz tzw. ewakuacja techniczna z teatru działań wojennych, za którą w dużej części odpowiada podsystem zabezpieczenia technicznego. Podsystem zabezpieczenia technicznego ukierunkowany jest praktycznie na obsługę działu elektromechanicznego, głównie siłowni okrętowej oraz pozostałej techniki okrętowej. Ponieważ dział elektromechaniczny odpowiada za usuwanie różnych awarii i naprawy bieżące, musi zgromadzić na okręcie niezbędne części zapasowe i inne materiały pomocnicze. Szczególnym zadaniem członków działu elektromechanicznego jest walka z pożarami i obrona awaryjna okrętu, także od uszkodzeń bojowych. Realizacja tej funkcji wymaga przede wszystkim profesjonalnego przygotowania załogi tego działu, a także przygotowania niezbędnych narzędzi i materiałów pomocniczych do walki o żywotność okrętu. W zestawie pomocniczych narzędzi znajdują się profesjonalne elektronarzędzia (wiertarki, szlifierki, agregaty spawalnicze), a także proste narzędzia podręczne wykorzystywane w sytuacjach awaryjnych i akcjach ratowniczych. Jako materiały pomocnicze na okręcie muszą być zgromadzone różne materiały konstrukcyjne stalowe (kątowniki, płaskowniki) i drewniane (belki, deski), liny, łańcuchy i odciągi oraz inne urządzenia pomocnicze, np. plastry kadłubowe. Załoga działu elektromechanicznego odgrywa główną rolę w usuwaniu awarii ogólnookrętowych, a także współpracuje z pozostałymi działami w przypadku innych uszkodzeń mechanicznych, np. urządzeń pokładowych, systemów konstrukcyjnych nadbudówek, schodni, korytarzy, magazynków, pomieszczeń okrętowych itp. 18 K. Krakowiak, System kierowania zabezpieczeniem logistycznym na przykładzie okrętu typu Oliver Hazard Perry, op. cit. 68

13 Model konceptualny systemu zabezpieczenia logistycznego okrętu W czasie rejsu w przypadku wystąpienia jakiejś awarii lub uszkodzenia bojowego załoga okrętu zdana jest praktycznie na własne siły i dlatego jest szkolona nie tylko w zakresie technicznej obsługi i eksploatacji powierzonego sprzętu, ale także w realizacji tzw. samoremontów na morzu. Drobne naprawy i samoremonty wykonywane są też na postoju w porcie w ramach rutynowych przeglądów i tzw. dni techniki na okręcie. Podsystem zabezpieczenia technicznego odgrywa decydującą rolę nie tylko w codziennym procesie eksploatacji bojowej i technicznej okrętu, ale także w najwyższym stopniu gwarantuje tzw. żywotność okrętu we wszystkich doraźnych stanach awaryjnych i różnych uszkodzeniach bojowych. 7. Podsystem zabezpieczenia medycznego okrętu Zadaniem podsystemu zabezpieczenia medycznego jest troska o zdrowie i życie załogi oraz zagwarantowanie maksymalnego bezpieczeństwa medycznego w różnych sytuacjach krytycznych. Cel ten można osiągnąć poprzez systematyczne rozpoznanie sytuacji medycznej, prowadzenie właściwej profilaktyki medycznej oraz udzielanie natychmiastowej pomocy medycznej (przedlekarskiej) poszkodowanym członkom załogi. Bardzo ważnym zadaniem jest segregacja rannych i chorych, doraźna ich rehabilitacja i ewakuacja do profesjonalnych punktów opieki medycznej. Z uwagi na fakt, że tylko na dużych okrętach marynarki wojennej RP funkcjonuje etatowa służba zdrowia (lekarz, sanitariusz) na mniejszych jednostkach obowiązki te formalnie pełni zastępca dowódcy okrętu i praktycznie cały stan osobowy jest przygotowany do udzielania pierwszej pomocy medycznej na pokładzie okrętu. Funkcjonowanie tego podsystemu zaczyna się od planowania zaopatrzenia medycznego w zakresie podręcznych instrumentów medycznych, środków opatrunkowych i podstawowych leków używanych w typowych sytuacjach okrętowych. Wszystkie środki medyczne są precyzyjnie ewidencjonowane i rozliczane zgodnie z zasadami księgowości, a ich dystrybucja podlega kontroli, za którą formalnie odpowiada zastępca dowódcy okrętu. Możliwości wykonawcze tego podsystemu ze względu na ograniczony profesjonalizm załogi są dość skromne, jednak w sytuacjach krytycznych jego działania ratowniczo-ewakuacyjne muszą być bardzo skuteczne. Do momentu przybycia profesjonalnych sił służby zdrowia, załogi samoistnie muszą wykonywać podstawowe procedury medyczne z zakresu ratownictwa życia i zdrowia ludzi. Wszystkie cięższe przypadki medyczne kończą się ewakuacją poszkodowanych osób pod opiekę profesjonalnej służby zdrowia na ląd lub na inne okręty posiadające takie możliwości. Do tego celu używa się głównie środków transportu lotniczego śmigłowców transportowo-ratowniczych w relacji okręt-okręt lub okręt-ląd. W dobie teleinformatyki istotnym wspomaganiem dla tego podsystemu jest łączność radiowa oraz rozmaite serwisy medyczne przekazywane drogą radiową, a także poprzez Internet. 69

14 Krzysztof FICOŃ Uwagi i wnioski końcowe System zabezpieczenia logistycznego okrętu w najwyższym stopniu decyduje o potencjale operacyjnym tego okrętu i zdolności wykonywania wszelkich zadań w ramach realizowanej misji. Zużywany sukcesywnie potencjał logistyczny okrętu musi być kontrolowany i cyklicznie odtwarzany, co z reguły odbywa się w portach i bazach morskich. Niektóre kategorie dostaw materiałowych i usług logistycznych mogą być świadczone jako mobilne zaopatrzenie nawodne. Biorąc pod uwagę dużą mobilność okrętów bojowych operujących coraz częściej z dala od macierzystych portów i baz morskich, wiele flot wojennych buduje specjalistyczne okręty logistyczne gwarantujące odtwarzanie potencjału logistycznego okrętów bojowych w morzu. Takie rozwiązanie znakomicie zwiększa zasięg i operatywność sił okrętowych, które mogą kontynuować swoją misję bez potrzeby zawijania do macierzystych portów. Przykładem takiej jednostki jest polski okręt logistyczny ORP Xawery Czernicki (rys. 4), który wielokrotnie uczestniczył w różnych misjach, także w strukturach wielonarodowych sił morskich NATO 19. W Marynarce Wojennej RP funkcję okrętu logistycznego (szpitalnego) może pełnić jeszcze okręt szkolny ORP Wodnik. W zbiorze pomocniczych jednostek pływających aktualnie na stanie Marynarki Wojennej RP znajdują się 2 klasyczne zbiornikowce paliwowe Z-1 i Z-8, kilka mniejszych jednostek pomocniczych typu barki oraz inne jednostki pomocnicze pełniące głównie zadania holownicze i serwisowe. Na okrętach Marynarki Wojennej RP z uwagi na ich wielkość, stan techniczny (wiek) i zakres wykonywanych zadań, system zabezpieczenia logistycznego jest rozproszony po wszystkich działach okrętowych, a koordynacją poszczególnych procesów i podsystemów logistycznych zajmuje się dowódca działu VI elektromechanicznego. Obciążenie poszczególnych podsystemów logistycznych jest dość zróżnicowane. W bazach morskich największym obciążeniem odznacza się podsystem zaopatrzenia materiałowego, który obsługuje praktycznie wszystkie działy okrętowe w zakresie gromadzenia normatywnych zapasów materiałowych. Natomiast w morzu największą aktywność wykazuje podsystem zabezpieczenia technicznego, który gwarantuje ruch okrętu, dostarcza energię elektryczną i czynnie reaguje na wszystkie stany awaryjne i dodatkowe potrzeby techniczne pozostałych działów okrętowych. Stosunkowo równomiernie jest obciążony system zabezpieczenia medycznego, który uaktywnia się tylko w stanach krytycznych, zagrożenia życia i zdrowia załogi, a przez resztę czasu prowadzi działania profilaktyczne i doraźne zabiegi medyczne. 19 Z uwagi na fakt, że okręt ORP Xawery Czernicki stanowi daleko zmodyfikowaną wersję pierwotnego kablowca, jego parametry taktyczno-techniczne i logistyczne tylko częściowo spełniają wymagania stawiane współczesnym okrętom logistycznym. 70

15 Model konceptualny systemu zabezpieczenia logistycznego okrętu Rys. 4. Dane taktyczno-techniczne okrętu logistycznego ORP Czernicki W procesie odtwarzania potencjału logistycznego okrętu zasadniczą rolę odgrywa macierzysty oddział gospodarczy, jakim jest Komenda Portu Wojennego powołana statutowo do wszechstronnego zabezpieczenia okrętowych sił morskich. Jako bezpośredni element otoczenia zewnętrznego realizuje ona kompleksowe zaopatrywanie okrętów oraz świadczenie usług specjalistycznych i gospodarczo-bytowych na bazie wydzielonych sekcji w oparciu o posiadane składy, magazyny, warsztaty i inne urządzenia oraz instalacje logistyczne. Ze względu na aktywny udział okrętów Marynarki Wojennej RP w działaniach wielonarodowych sił morskich NATO i w różnych misjach międzynarodowych, ich systemy logistyczne są wysoce interoperacyjne i kompatybilne ze standardami sojuszniczych flot. Także wykonywane przez Marynarkę Wojenną RP w ramach HNS ograniczone zadania na rzecz sojuszniczych okrętów przebywających w polskich bazach morskich dobrze świadczą o wysokiej jakości świadczonych tam usług logistycznych. 71

16 Krzysztof FICOŃ Literatura [1] Bursztyński A., Morawski M., Logistyka okrętowa, AMW, Gdynia [2] Bursztyński A., Logistyka Marynarki Wojennej, AMW, Gdynia [3] Doktryna logistyczna Marynarki Wojennej. DD/4.1 SG WP DMW, Gdynia [4] Ficoń K., Logistyka operacyjna. Na przykładzie resortu Obrony Narodowej, BEL Studio, Warszawa [5] Ficoń K., Modelowanie potencjału bojowego okrętu, Przegląd Morski, nr 3/1995. [6] Ficoń K., Morskie operacje logistyczne. System zaopatrywania sił morskich, Wojskowy Przegląd Techniczny i Logistyczny, nr 2/2000. [7] Ficoń K., Okręt jako złożony system broni, Seminarium Naukowe nt. Wojskowe zastosowania analizy systemowej, IBSO ASG WP Warszawa, grudzień [8] Ficoń K., System zabezpieczenia logistycznego wielonarodowych sił morskich NATO, Konferencja Log-Mare 2013, Jastarnia [9] Ficoń K., Wymagania standaryzacyjne w zakresie interoperacyjności logistycznej sił okrętowych NATO, Systemy Logistyczne Wojsk, nr 24/1999, WAT, Warszawa [10] Krakowiak K., System kierowania zabezpieczeniem logistycznym na przykładzie okrętu typu Oliver Hazard Perry, AMW, Gdynia [11] Logistyka wielonarodowych sił morskich NATO ALP-11, WBS, Warszawa [12] Regulamin służby na okrętach Marynarki Wojennej Rzeczypospolitej Polskiej, Ministerstwo Obrony Narodowej, Dowództwo Marynarki Wojennej, Mar. Woj. 1084/90, Gdynia [13] Sołkiewicz H. (red.), Operacyjno-taktyczny leksykon morski, t. II, AWM, Gdynia CONCEPTUAL MODEL WARSHIP LOGISTICS SUPPORT SYSTEM Abstract. The paper presents a conceptual modeling assumptions naval logistic system operates on Polish Navy ships. The introduction explains the concept, definitions and interdependence operational capacity and logistical warship. Next the rules in the organization and management of the system. At the conclusion discusses the tasks and organization of three marine support systems: material, technical and medical. Keywords: warship, system, capacity, logistics, support, supply, maintenance, service. 72