Postępowanie karne. Zajęcia nr 3: Uczestnicy postępowania karnego

Transkrypt

1 Postępowanie karne WSP Zajęcia nr 3: Uczestnicy postępowania karnego mgr Błażej Boch Katedra Postępowania Karnego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytet Wrocławski

2 Pytania kontrolne 1. Wniosek o ściganie: a) może byd zawsze cofnięty, b) może byd zawsze cofnięty, ale do dokonania tej czynności wymagana jest zawsze zgoda organu prowadzącego postępowanie, c) może byd cofnięty, poza sytuacją, gdy został złożony w sprawach o przestępstwa przeciwko wolności i obyczajności seksualnej, d) żadne z powyższych.

3 2. Wniosek o ściganie wyłącznie niektórych sprawców przestępstwa: a) nie wywołuje żadnych skutków prawnych, b) powoduje zawsze ściganie wszystkich sprawców przestępstwa, c) powoduje zawsze ściganie wyłącznie wskazanych we wniosku sprawców, d) żadna z powyższych.

4 3. Przed złożeniem przez pokrzywdzonego wniosku o ściganie: a) nie jest dopuszczalne przeprowadzenie żadnych czynności dowodowych, b) jest dopuszczalne przeprowadzenie każdej czynności dowodowej, c) jest dopuszczalne dokonanie czynności niecierpiących zwłoki w celu zabezpieczenia śladów i dowodów, d) żadna z powyższych.

5 Kazus: wniosek o ściganie W dniu 25 marca 2010r. na komisariat Policji we Wrocławiu zgłosiła się Anna K. i złożyła zawiadomienie o tym, że w dniu 24 marca 2010r. w trakcie imprezy domowej zorganizowanej przez szwagra Krzysztofa W. w jego mieszkaniu groził on jej wraz z dwoma kolegami Józefem D. oraz Rafałem G. że jeżeli nie da im pieniędzy na alkohol, to lepiej, żeby już się nie pojawiała na dzielnicy. Anna K. opuściła mieszkanie szwagra, ale jak zeznała w trakcie przesłuchania, znając kryminalną przeszłośd mężczyzn, obawia się, że ich groźby mogą zostad spełnione. Pouczona o fakcie, że przestępstwo z art k.k. jest przestępstwem ściganym na wniosek pokrzywdzonego, złożyła taki wniosek w odniesieniu do Józefa D., gdyż jak stwierdziła, to on był prowodyrem całego zajścia, a jej szwagier oraz Rafał G. bez zachęty ze strony Józefa D. nigdy nie wyrządzili by jej krzywdy. Jaki skutek ma złożony przez Annę K. wniosek o ściganie? Czy pokrzywdzona może go cofnąć?

6 Przesłanki procesowe Pytanie kontrolne Zaistnienie negatywnej przesłanki procesowej powoduje: a) zawsze umorzenie postępowania; b) zawsze odmowę wszczęcia postępowania; c) zawieszenie postępowania; d) żadna z powyższych.

7 Zbieg przesłanek procesowych Sąd Okręgowy we Wrocławiu po przeprowadzeniu postępowania w sprawie o przywłaszczenie mienia ustalił, że oskarżonemu Wojciechowi S. nie można przypisad popełnienia przestępstwa, gdyż nie można uznad, iż wypełnił on znamiona zarzucanego mu czynu zabronionego. Zarazem ustalił jednak, że niezależnie od powyższych ustaleo sprawa uległa przedawnieniu. Jakie rozstrzygnięcie powinien wydać Sąd?

8 Przypomnienie wiadomości z poprzednich zajęd Właściwośd sądu Wyłączenie sędziego Skład sądu Ławnicy i referendarze

9 Kazus: właściwośd sądu Jan C. został oskarżony o czyn z art k.k. Sąd Okręgowy, orzekając w składzie dwóch sędziów zawodowych oraz trzech ławników, skazał go za ten czyn na karę 25 lat pozbawienia wolności. Apelację od tego wyroku wniósł obrooca oskarżonego. Przewodniczący wydziału karnego w Sądzie Apelacyjnym wyznaczył rozprawę apelacyjną w składzie pięciu sędziów zawodowych. Czy przewodniczący wydziału w Sądzie Apelacyjnym postąpił prawidłowo? Omów skład sądu orzekającego w postępowaniu odwoławczym.

10 Uczestnicy procesu Uczestnik procesu to kategoria zbiorcza obejmująca każdą osobę, która w procesie spełnia funkcję wyznaczoną jej przez prawo procesowe. Uczestnikiem procesu jest tylko osoba pełniącą funkcję wyznaczoną jej przez prawo.

11 Uczestnicy procesu Uczestnik procesu kategoria zbiorcza, obejmująca każdą osobę, która w procesie spełnia funkcję wyznaczoną jej przez prawo procesowe ORGANY PROCESOWE STRONY PROCESOWE REPREZENTANCI STRON PROCESOWYCH OSOBOWE ŹRÓDŁA DOWODOWE RZECZNICY INTERESU SPOŁECZNEGO POMOCNICY ORGANÓW PROCESOWYCH

12 Kategorie uczestników procesu Organy procesowe Strony procesowe Reprezentanci stron procesowych Rzecznicy interesu społecznego Osobowe źródła dowodowe Pomocnicy organów procesowych Podmiot zobowiązany z art. 91a k.p.k.

13 Organy procesowe Organy procesowe to organy paostwowe uprawnione do wydawania decyzji procesowych w określonych etapach procesu, niezależnie od innych uprawnieo. Trzy najważniejsze organy procesowe: sąd; prokurator; Policja, ABW, CBA i inne uprawnione służby.

14 Poprzednie zajęcia Sąd

15 Prawo do sądu art. 45 ust. 1 Konstytucji RP art. 6 EKPC art. 14 MPPOiP

16 Zasada samodzielności jurysdykcyjnej sądu karnego Jest to zasada prawnie zdefiniowana, pozakonstytucyjna, określona w art. 8 k.p.k., wyrażająca dyrektywę, że sąd karny samodzielnie kształtuje zarówno faktyczną, jak i prawną podstawę każdego rozstrzygnięcia. Autonomia orzekania. Wyjątek: art. 8 2 k.p.k. Podręcznik: str

17 Zasada udziału czynnika społecznego w procesie karnym Zasada prawnie zdefiniowana, wyrażona w art. 182 Konstytucji RP i art. 3 k.p.k. Wyraża się w udziale w składzie orzekającym sądu oraz w udziale przedstawiciela społecznego. Podręcznik: str

18 Prokurator W procesie działa prokurator, a nie prokuratura. Prokuratura jest tylko instytucją, w skład której wchodzą prokuratorzy. Prokuratura w Polsce jest zorganizowana na zasadach: niezależności prokuratorów, hierarchicznego podporządkowania, jednolitości i niepodzielności prokuratury. Zasady organizacyjne prokuratury: podręcznik, str

19 Policja, ABW, CBA, inne uprawnione służby Policja to umundurowana i uzbrojona formacja służąca społeczeostwu i przeznaczona do ochrony bezpieczeostwa obywateli oraz do utrzymania bezpieczeostwa i porządku publicznego. Policją kieruje Komendant Główny Policji. Agencja Bezpieczeostwa Wewnętrznego jest instytucją paostwową, właściwą w sprawach ochrony bezpieczeostwa wewnętrznego paostwa i jego porządku konstytucyjnego. Centralne Biuro Antykorupcyjne jest służbą specjalną do zwalczania korupcji w życiu publicznym i gospodarczym, w szczególności w instytucjach paostwowych i samorządowych, a także do działalności godzącej w interesy ekonomiczne paostwa. Inne służby: Straż Graniczna, organy kontroli skarbowej, Służba Celna, Żandarmeria Wojskowa, Służba Kontrwywiadu Wojskowego.

20 Policja Policjant obowiązany jest przestrzegad dyscypliny służbowej oraz wykonywad rozkazy i polecenia przełożonych oraz dochowad obowiązków wynikających z roty złożonego ślubowania. Policjanci w toku wykonywania czynności służbowych mają obowiązek respektowania godności ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka. Na Policji spoczywa główny ciężar walki z przestępczością w Polsce.

21 Policja Z reguły to Policja jest tym organem, który otrzymuje pierwszą wiadomośd o przestępstwie i do którego należy zabezpieczenie pierwszych dowodów przestępstwa oraz podjęcie czynności zmierzających do wykrycia i ujęcia sprawcy. Policja przeprowadza też tzw. czynności operacyjno-rozpoznawcze. Im rzetelniej i bardziej fachowo wykonywane są czynności dowodowe przez Policję, tym większe jest do nich zaufanie sądu i prokuratora.

22 Organy procesowe w poszczególnych stadiach procesu Zależnie od stadium procesu rozróżniamy: 1) organy postępowania przygotowawczego; 2) organy postępowania głównego i odwoławczego; 3) organy postępowania wykonawczego.

23 Organy prowadzące i nadzorujące Organy prowadzące są to organy paostwowe, które same przeprowadzają czynności dowodowe w postępowaniu przygotowawczym, chodby zakres tych czynności był ściśle ograniczony. Organem nadzorującym jest organ, który w zasadzie nie przeprowadza postępowania bezpośrednio, lecz czuwa nad zgodnością postępowania z prawem i dba o jego sprawnośd

24 Organy postępowania przygotowawczego Śledztwo prowadzi: prokurator (art k.p.k.); Policja, jeżeli prokurator powierzy jej prowadzenie śledztwa w całości lub w określonym zakresie albo dokonanie poszczególnych czynności (art k.p.k.); Straż Graniczna, ABW, Służba Celna, CBA, Żandarmeria Wojskowa oraz inne przewidziane w przepisach szczególnych, np. Paostwowa Straż Łowiecka (art. 312 pkt 1 i 2 k.p.k.).

25 Organy postępowania przygotowawczego Dochodzenie prowadzi: Policja, która jest klasycznym organem dochodzenia (art. 325a 1 k.p.k.), prokurator, jeżeli ze względu na wagę lub zawiłośd sprawy tak postanowi (art. 325a 1 in fine), organy Straży Granicznej, CBA, ABW w sprawach należących do ich właściwości, finansowe organy dochodzenia w zakresie ich właściwości, inne uprawnione organy, np. organy Inspekcji Handlowej, funkcjonariusze Straży Leśnej, etc.

26 Organy postępowania przygotowawczego Organami nadzorującymi postępowanie przygotowawcze są: prokurator, którego zakres uprawnieo w dziedzinie nadzoru określają art oraz art k.p.k.; sąd, któremu k.p.k. zastrzega: wyłącznośd niektórych decyzji, rozpoznawanie zażalenia na niektóre postanowienia prokuratora, upoważnia do niektórych czynności dowodowych.

27 Organy postępowania sądowego Organy postępowania jurysdykcyjnego: sąd w znaczeniu składu orzekającego, przewodniczący rozprawy (składu orzekającego) lub prowadzący posiedzenie pojednawcze, prezes sądu (przewodniczący wydziału), który nie działa tylko jako organ administracyjny w sądzie, ale i wykonuje wiele czynności procesowych, z reguły bardzo istotnych w procesie, przesądzających o jego dalszym toku.

28 Strony postępowania Strony procesowe to podmioty posiadające interes prawny w korzystnym dla nich rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu.

29 Kategorie stron Klasycznym podziałem stron jest rozróżnienie stron czynnych i stron biernych. Strona czynna to taka, która występuje z żądaniem rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności prawnej zgodnie z jej interesem prawnym. Strona bierna to taka, przeciwko której żądanie jest skierowane.

30 Strony czynne 1) Oskarżyciele: publiczni, prywatni, posiłkowi: uboczni, subsydiarni. 2) Pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym i przejściowym

31 Strony bierne 1) Podejrzany 2) Oskarżony 3) Skazany

32 Strony szczególne podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej w postępowaniu karnoskarbowym interwenient rodzice lub opiekun nieletniego mający prawa strony.

33 Strony postępowania w kolejnych stadiach procesu w postępowaniu przygotowawczym w postępowaniu sądowym publiczny subsydiarny (samoistny) pokrzywdzony oskarżyciel posiłkowy prywatny uboczny podejrzany oskarżony

34 STRONY POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO Nie w każdym postępowaniu przygotowawczym występują obie strony. W praktyce możliwe są cztery konfiguracje: 1. stroną postępowania przygotowawczego jest pokrzywdzony i podejrzany; 2. stroną postępowania przygotowawczego jest wyłącznie pokrzywdzony (np. w sytuacji gdy nie ustalono sprawcy przestępstwa); 3. stroną postępowania przygotowawczego jest wyłącznie podejrzany (w sytuacji tzw. przestępstw bez ofiar, np. prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości, przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów); 4. w postępowaniu przygotowawczym brak jest stron (np. w sytuacji postępowania dotyczącego przestępstwa bez ofiar, w którym nie ustalono sprawcy).

35 Oskarżyciel Oskarżycielem jest uczestnik procesu, który występuje do sądu z wnioskiem o ukaranie sprawcy przestępstwa i wniosek ten popiera w całości.

36 Oskarżyciel publiczny Oskarżyciel publiczny to organy paostwa, które wnoszą akty oskarżenia w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego lub wyjątkowo w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego, jeżeli uznają, że wymaga tego interes społeczny (art. 60), a następnie te akty popierają przed sądem.

37 Oskarżyciel publiczny Zasadniczo oskarżycielem publicznym przed wszystkimi sądami jest prokurator (art k.p.k.). Art. 32 ust. 1 ustawy o prokuraturze: prokurator wykonuje czynności oskarżyciela przed wszystkimi sądami i może również wykonywad czynności w sprawach wniesionych do sądu przez innych oskarżycieli.

38 Kto jeszcze może byd oskarżycielem publicznym? w sprawach, w których postępowanie przygotowawcze zakooczyło się w formie dochodzenia asesor prokuratorski nieposiadający tzw. wotum prokuratorskiego w sprawach, w których prowadzono dochodzenie organy paostwowe, z wyjątkiem Policji, upoważnione z mocy szczególnych przepisów ustawy

39 Oskarżyciel publiczny Wszystkie organy, które wyjątkowo mogą byd oskarżycielami publicznymi tracą to prawo, jeżeli prokurator sam występuje przed sądem: niedopuszczalnośd dualizmu oskarżania publicznego. Wyjątek: postępowanie karnoskarbowe działa tam finansowy organ jako oskarżyciel publiczny obok lub zamiast prokuratora.

40 Oskarżyciel publiczny Oskarżyciel publiczny ma obowiązek wniesienia i popierania aktu oskarżenia o czyny ścigane z urzędu, a także uzyskania stosownego zezwolenia władzy, od którego ustawa uzależnia ściganie. Wnosząc i popierając oskarżenie, oskarżyciel publiczny musi byd przekonany co do winy i sprawstwa oskarżonego. Przekonanie to powinno opierad się na dowodach przeprowadzonych zgodnie z zasadą obiektywizmu i ich ocenie w myśl zasady swobodnej oceny dowodów. Art k.p.k.

41 Strony bierne Stronami biernymi są: oskarżony (art k.p.k.) i skazany (k.k.w.). Pojęcie oskarżonego występuje w trzech znaczeniach (art k.p.k.): 1) ścisłym wówczas oskarżonym jest osoba, przeciwko której wniesiono akt oskarżenia, a także osoba, co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania; 2) szerszym wówczas za oskarżonego uznaje się nie tylko oskarżonego w sensie ścisłym, ale również podejrzanego, czyli osobę, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego; 3) najszerszym obejmuje także osobę podejrzaną (tzw. faktycznie podejrzanego), czyli osobę, w stosunku do której podjęto w postępowaniu przygotowawczym pewne czynności procesowe (np. art. 219, 237 4, 243, 244, 308 k.p.k.) wskazujące, że traktuje się ją jak podejrzanego, chod nie wydano jeszcze postanowienia o przedstawieniu zarzutów lub nie przystąpiono do przesłuchania w charakterze podejrzanego. Skazany to osoba, w stosunku do której wydano prawomocny wyrok skazujący. Oskarżony przekształca się w skazanego z chwilą uprawomocnienia się wyroku skazującego.

42 osoba podejrzana PRZEDSTAWIENIE ZARZUTÓW ART. 313 podejrzany WNIESIENIE DO SĄDU OSKARŻENIA/WNIOSKU O WARUNKOWE UMORZENIE oskarżony Osoba podejrzana to tzw. faktycznie podejrzany, czyli osoba w stosunku do której podjęto w postępowaniu przygotowawczym określone czynności procesowe (art. 219, 237 4, art. 243, 244, 308), ale nie zostały jej przedstawione zarzuty. Osoba podejrzana to osoba znajdująca się w kręgu zainteresowania organów postępowania. art podejrzany to osoba, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo bez wydania takiego postanowienia przesłuchano w charakterze podejrzanego art oskarżony to osoba, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osoba, co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania. PODEJRZANY I OSOBA PODEJRZANA TO NIE JEST TO SAMO!!!

43 POKRZYWDZONY Fakt pokrzywdzenia przestępstwem wynika z przepisów prawa karnego materialnego i nie jest to status nadawany w jakikolwiek sposób przez organy postępowania przygotowawczego. Określona osoba albo jest albo nie jest pokrzywdzonym niezależnie od woli organów prowadzących śledztwo czy dochodzenie. art k.p.k.: 1. Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. 2. Pokrzywdzonym może być także niemająca osobowości prawnej: 1) instytucja państwowa lub samorządowa, 2) inna jednostka organizacyjna, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną. 3. Za pokrzywdzonego uważa się zakład ubezpieczeń w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest obowiązany do jej pokrycia

44 POKRZYWDZONY Może być stroną postępowania sądowego pod warunkiem wstąpienia w rolę oskarżyciela posiłkowego (ubocznego/subsydiarnego). Tendencja wzrostowa roli pokrzywdzonego w procesie karnym. Uwzględnianie interesów pokrzywdzonego przy jednoczesnym poszanowaniu jego godności jest jednym z celów procesu karnego, Prawo złożenia wniosku o naprawienie szkody na podstawie art k.k., Na etapie postępowania przygotowawczego przysługują mu wszystkie prawa strony (por. slajd Strony procesowe ), W postępowaniu sądowym ma prawo: Wziąć udział w rozprawie i pozostawać na sali rozpraw, choćby miał składać zeznania jako świadek, Brać udział w posiedzeniach: w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania, w przedmiocie skazania bez przeprowadzania rozprawy, w przedmiocie wniosku oskarżonego skierowanego w trybie art. 338a k.p.k., Sprzeciwić się wnioskowi o skazanie bez przeprowadzenia rozprawy oraz wnioskowi o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności karnej, Wnieść apelację od wyroku warunkowo umarzającego postępowanie.

45 POKRZYWDZONY Pokrzywdzony jest stroną postępowania przygotowawczego. W sprawach ściganych na wniosek pokrzywdzonego to od jego woli zależy wszczęcie postępowania przygotowawczego (art. 12 k.p.k.). Pokrzywdzonemu przysługuje prawo złożenia zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub o jego umorzeniu, a w związku z tym prawo przejrzenia akt (art k.p.k.). ma prawo do informacji o uprawnieniach i obowiązkach (art. 16 k.p.k., art k.p.k.) inicjatywa dowodowa Art. 315 k.p.k.: 1. Podejrzany i jego obrońca oraz pokrzywdzony i jego pełnomocnik mogą składać wnioski o dokonanie czynności śledztwa. 2. Stronie, która złożyła wniosek, oraz jej obrońcy lub pełnomocnikowi nie można odmówić wzięcia udziału w czynności, jeżeli tego żądają. Przepis art. 318 zdanie drugie stosuje się.

46 POKRZYWDZONY Pokrzywdzony nie jest stroną postępowania sądowego! Aby występować jako strona procesowa przed sądem, pokrzywdzony musi przyjąć status oskarżyciela posiłkowego. Tzw. przestępstwa bez ofiar takie, w których nikt nie został bezpośrednio pokrzywdzony, chod czyn mógł w sposób pośredni godzid w dobra prawne określonej osoby. Osoby pośrednio pokrzywdzone mają określone prawa na gruncie k.p.k. - por. art pkt 3. Art. 53 k.p.k.: W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego pokrzywdzony może działać jako strona w charakterze oskarżyciela posiłkowego obok (oskarżyciel posiłkowy uboczny) oskarżyciela publicznego lub zamiast niego (oskarżyciel posiłkowy subsydiarny). Art k.p.k.: Jeżeli akt oskarżenia wniósł oskarżyciel publiczny, pokrzywdzony może aż do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej złożyć oświadczenie, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego.

47 Nawet jeżeli pokrzywdzony nie wstąpi w prawa strony, przysługują mu szczególne uprawnienia. W doktrynie uznaje się, że pokrzywdzony jest quasi-stroną postępowania sądowego. I tak: - pokrzywdzony może sprzeciwić się wnioskowi oskarżonego o skazanie bez rozprawy albo dobrowolne poddanie się karze - może wnieść apelację od wyroku warunkowo umarzającego postępowanie wydanego na posiedzeniu - może uczestniczyć w posiedzeniach i rozprawach - może mieć pełnomocnika

48 OSOBY WYKONUJĄCE PRAWA POKRZYWDZONYCH Podmioty, które nie są pokrzywdzonym w rozumieniu art i 2, ale wykonują jego prawa zatem uczestniczą w postępowaniu karnym. Są to: 1. organy Państwowej Inspekcji Pracy jeżeli w zakresie swojego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania (art. 49 3a) w sprawach o przestępstwa przeciwko prawom pracownika (art ) oraz przestępstwo z art k.k. 2. organy kontroli państwowej, które w zakresie swojego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania (art. 49 4) w sprawach o przestępstwa, którymi wyrządzono szkodę w mieniu instytucji państwowej lub samorządowej lub jednostki organizacyjnej z 2 jeżeli nie działa organ pokrzywdzonej instytucji 3. przedstawiciel ustawowy małoletniego pokrzywdzonego albo ubezwłasnowolnionego całkowicie albo osoba, pod której stałą pieczą taki pokrzywdzony pozostaje (art. 51 2) wykonuje = obligatoryjnie występuje w procesie zamiast rzeczywistego pokrzywdzonego 4. jeżeli pokrzywdzonym jest osoba nieporadna, w szczególności ze względu na wiek lub stan zdrowia, jego prawa może wykonywać osoba, pod której PIECZĄ pokrzywdzony pozostaje (art. 51 3) 5. w razie śmierci pokrzywdzonego prawa, które by mu przysługiwały mogą wykonywać osoby najbliższe lub osoby pozostające na jego utrzymaniu, a w wypadku ich braku lub nieujawnienia prokurator, działając z urzędu (art. 52)

49 Osoby najbliższe oraz osoby pozostające na utrzymaniu pokrzywdzonego mogą wejść do postępowania albo jako strony zastępcze, albo jako strony nowe. Status ten uzależniony jest od tego, czy pokrzywdzony zmarł jeszcze przed rozpoczęciem przewodu sądowego i nabyciem praw strony procesowej czy też już po rozpoczęciu przewodu sądowego i nabyciu praw strony procesowej. W pierwszym przypadku mamy do czynienia ze stronami zastępczymi, które realizują w postępowaniu swoje interesy, w drugim ze stronami nowymi.

50 Do prokuratora przychodzi matka z 10-letnim synem, aby złożyć zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia na jego szkodę przestępstwa przez ojca. Następnie składa oświadczenie o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego i w tym charakterze działa. Czy jest to dopuszczalne? Do prokuratora przychodzi matka z 10-letnim synem, aby złożyć zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia na jego szkodę przestępstwa przez ojca. Prokurator w fazie in personam przesłuchuje chłopca bez pouczenia go o prawie do odmowy składania zeznań ze względu na stosunek bliskości z podejrzanym. Oceń postępowanie prokuratora.

51 Uchwała SN z 30 września 2010 r., I KZP 10/10: Wykonywanie uprawnień małoletniego pokrzywdzonego Rodzic małoletniego nie może, działając w charakterze przedstawiciela ustawowego, wykonywać praw tego małoletniego jako pokrzywdzonego w postępowaniu karnym, w tym także w postępowaniu z oskarżenia prywatnego, jeżeli oskarżonym jest drugi z rodziców. Uchwała SN z 20 grudnia 1985 r., VI KZP 28/85: Decyzja o skorzystaniu z prawa odmowy zeznań (art k.p.k.) należy do osoby, której przysługuje wymienione uprawnienie także wtedy, gdy do dnia przesłuchania nie ukończyła 18 lat. Uchwała SN z 19 lutego 2003 r., I KZP 48/02: Prawo odmowy zeznań, określone w art k.p.k., przysługuje każdemu świadkowi, a więc także małoletniemu.

52 Uchwała (7) SN z r., I KZP 10/10 Rodzic małoletniego nie może, działając w charakterze przedstawiciela ustawowego, wykonywać praw tego małoletniego jako pokrzywdzonego w postępowaniu karnym, w tym także w postępowaniu z oskarżenia prywatnego, jeżeli oskarżonym jest drugi z rodziców. Chodzi o zapobieganie ewentualnej kolizji interesów przedstawiciela ustawowego pokrzywdzonego i oskarżonego. SN zwraca uwagę, że w wypadku gdy jeden z rodziców dziecka występuje de facto jako przeciwnik procesowy drugiego rodzica, zachodzić musi uzasadniona obawa związana z trudnością dokonania przez niego obiektywnej oceny sytuacji, mającej przede wszystkim na względzie interes dziecka, a nie swój własny. Por. jednak postanowienie SN z r. rodzic może być przedstawicielem ustawowym w sprawie przeciwko drugiemu z rodziców w przypadku przestępstwa nie alimentacji art. 209 k.k.

53 OSKARŻYCIEL POSIŁKOWY Wyróżnia się dwa rodzaje oskarżycieli posiłkowych: uboczny - działający jako strona procesowa obok oskarżyciela publicznego (art. 53 k.p.k.) subsydiarny (samoistny) - działający jako strona procesowa zamiast oskarżyciela publicznego, który nie wniósł aktu oskarżenia (art. 53 in fine k.p.k.)

54 OSKARŻYCIEL POSIŁKOWY UBOCZNY Pokrzywdzony może dokonać tego przez złożenie oświadczenia na piśmie albo ustnie do protokołu do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej, Istnieją również inne możliwości nabycia statusu w trakcie toczącego się postępowania (zob. art. 54 2, art art i 2 k.p.k.), Sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych ubocznych, Oskarżyciel posiłkowy uboczny może odstąpić od oskarżenia poprzez złożenia oświadczenia na piśmie lub ustnie do protokołu; w taki przypadku ponowne przyłączenie się do procesu jest niedopuszczalne, Cofnięcie aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego nie pozbawia uprawnień oskarżyciela posiłkowego ubocznego (art k.p.k.). Akt oskarżenia może być popierany przez oskarżyciela posiłkowego ubocznego występującego wówczas samodzielnie, W przypadku śmierci osoby najbliższe lub pozostające na jego utrzymaniu mogą przystąpić do postępowania w każdym stadium.

55 OSKARŻYCIEL POSIŁKOWY SUBSYDIARNY Subsydiarny akt oskarżenia wniesiony po dwukrotnym umorzeniu lub dwukrotnej odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego (przymus adwokacko-radcowski), Na polecenie sądu Policja dokonuje określonych przez sąd czynności dowodowych, a ich wyniki przedstawia następnie sądowi, W każdym czasie do postępowania może wstąpić prokurator; wówczas oskarżyciel posiłkowy subsydiarny staje się oskarżycielem posiłkowym ubocznym, Ewentualne odstąpienie powoduje obowiązek zawiadomienia prokuratora, który w ciągu 14 dni może się przyłączyć do postępowania, Śmierć powoduje zawieszenia postępowania, a osoby najbliższe lub pozostające na utrzymaniu mogą wstąpić w jego prawa w terminie 3 miesięcy.

56

57 Skarga subsydiarna - art. 55

58 OSKARŻYCIEL POSIŁKOWY Zasada - pokrzywdzony w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego może działać w roli oskarżyciela posiłkowego obok lub zamiast oskarżyciela publicznego. Jeżeli działa "obok" oskarżyciela publicznego, staje się oskarżycielem posiłkowym ubocznym. Wstępuje do postępowania po wszczętego przez uprawnionego oskarżyciela. Działa "zamiast" oskarżyciela publicznego : 1. cofnięcie aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego nie pozbawia uprawnień oskarżyciela posiłkowego. Pokrzywdzony, który uprzednio nie korzystał z uprawnień oskarżyciela posiłkowego może w terminie 14 dni od powiadomienia go o cofnięciu aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego oświadczyć, że przystępuje do postępowania jako oskarżyciel posiłkowy. 2. wnosi subsydiarny akt oskarżenia (art. 55 1) tzn. od początku pokrzywdzony występuje zamiast oskarżyciela publicznego. Status oskarżyciela posiłkowego ubocznego ma też pokrzywdzony, który przyłącza się do oskarżyciela subsydiarnego w sytuacji wskazanej w art Każdy oskarżyciel posiłkowy jest samodzielną stroną procesową, działa niezależnie od innych, może też w pełni zaskarżać zapadłe orzeczenia sądów bez ograniczeń co do zakresu zaskarżania

59 Do sprawy wszczętej na podstawie aktu oskarżenia wniesionego przez oskarżyciela posiłkowego może w każdym czasie wstąpić prokurator, stając się oskarżycielem publicznym. Postępowanie toczy się wówczas z oskarżenia publicznego, a pokrzywdzony, który wniósł akt oskarżenia, korzysta z praw oskarżyciela posiłkowego, o którym mowa w art. 54. Cofnięcie aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego jest dopuszczalne jedynie za zgodną pokrzywdzonego, który wniósł akt oskarżenia art Prokurator, w sytuacji, gdy dwukrotnie umorzył postępowanie, czyli że zrezygnował ze ścigania danego przestępstwa, jeżeli zmieni zdanie (przesłanki zmiany decyzji nie są nigdzie sformułowane) może wstąpić do postępowania oskarżyciela subsydiarnego w roli głównego oskarżyciela, spychając pokrzywdzonego do roli oskarżyciela posiłkowego.

60 Oskarżyciel prywatny (art k.p.k.) Prawo karne materialne wymienia następujące przypadki przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego: 1) art i 3 w zw. z 4 k.k. uszkodzenie ciała lub spowodowani rozstroju zdrowia, gdy naruszenie czynności nie trwało dłużej niż 7 dni; 2) art i 2 w zw. z 4 k.k. pomówienie; 3) art i 2 w zw. z 5 k.k. zniewaga; 4) art w zw. z 3 k.k. naruszenie nietykalności cielesnej. Postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego: art k.p.k.

61 Prawo oskarżenia w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego pokrzywdzony (art k.p.k.); osoby najbliższe lub osoby pozostające na utrzymaniu - w razie śmierci pokrzywdzonego, jeżeli w terminie zawitym 3 miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela prywatnego złożą oświadczenie, że wstępują w prawa zmarłego (art i 2 k.p.k.; są to tzw. strony zastępcze); prokurator czynna legitymacja dwojakiego rodzaju: może wnieśd oskarżenie w takiej sprawie w razie śmierci pokrzywdzonego (art k.p.k.), jeżeli wymaga tego interes społeczny; wówczas prokurator może bądź wszcząd postępowanie, bądź wstąpid do już wszczętego postępowania prywatnoskargowego; pokrzywdzony w takich wypadkach może wystąpid w roli oskarżyciela posiłkowego ubocznego.

62 Konsekwencje śmierci stron postępowania oskarżyciel publiczny zastępuje go inny oskarżyciel publiczny (np. inny prokurator) oskarżyciel posiłkowy uboczny Śmierd oskarżyciela posiłkowego nie tamuje biegu postępowania; osoby najbliższe lub osoby pozostające na jego utrzymaniu mogą przystąpid do postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego w każdym stadium postępowania (art. 58 1) oskarżyciel posiłkowy subsydiarny oskarżyciel prywatny pokrzywdzony (strona w postępowaniu przygotowawczym) Postępowanie zawiesza się (sąd lub referendarz sądowy), a osoby najbliższe lub osoby pozostające na utrzymaniu zmarłego mogą wstąpid w jego prawa. Jeżeli w terminie zawitym 3 miesięcy osoba uprawniona nie wstąpi w prawa zmarłego, sąd lub referendarz sądowy umarza postępowanie.(art w zw. z art. 61) Postępowanie zawiesza się (sąd lub referendarz sądowy), a osoby najbliższe lub osoby pozostające na utrzymaniu zmarłego mogą wstąpid w jego prawa. Jeżeli w terminie zawitym 3 miesięcy osoba uprawniona nie wstąpi w prawa zmarłego, sąd lub referendarz sądowy umarza postępowanie.(art. 61) W razie śmierci pokrzywdzonego prawa, które by mu przysługiwały, mogą wykonywad osoby najbliższe lub osoby pozostające na jego utrzymaniu, a w wypadku ich braku lub nieujawnienia - prokurator, działając z urzędu (art. 52) oskarżony Umorzenie postępowania (art pkt. 5), chyba że chodzi o kasację (art. 529) czy wznowienie postępowania (545). Osoby najbliższe mogą po śmierci oskarżonego dochodzid roszczeo z rozdziału 58 k.p.k.

63

64 REPREZENTANCI STRON PROCESOWYCH Osoby działające za stronę i w jej imieniu na mocy odpowiedniego tytułu prawnego. Reprezentanci stron procesowych to: 1. obrońcy 2. pełnomocnicy 3. przedstawiciele ustawowi 1. pełnomocnictwo udzielone przez stronę lub jej przedstawiciela ustawowego 2. zarządzenie prezesa sądu, referendarza sądowego, (np. art. 81, 378), 3. postanowienie sądu (por. 387) 4. przepis ustawy

65 OBROOCA Prawo do obrony w znaczeniu formalnym to prawo do korzystania z pomocy obroocy. Ze względu na rodzaj tytułu do obrony, obroocy mogą byd: - obrona z wyboru tytułem pranym jest upoważnienie do obrony udzielone adwokatowi (radcy prawnemu) przez oskarżonego lub jego przedstawiciela ustawowego - obrona z urzędu tytułem prawnym jest zarządzenie prezesa sądu (referendarza sądowego) Ze względu na obowiązek posiadania obroocy: obrona obligatoryjna oskarżony musi mied obroocę w sytuacjach wskazanych w ustawie (art i 2 oraz art. 80) obrona fakultatywna oskarżony sam podejmuje decyzję czy chce korzystad z pomocy obroocy

66 OBROOCA Obrońcą może być jedynie adwokat lub radca prawny (por. art. 82). Oskarżony może mieć max. 3 obrońców. Natomiast jeden obrońca może bronić dowolnej liczby oskarżonych o ile interesy tych oskarżonych nie są sprzeczne (art. 85 1) Wyrok SA w Warszawie z dnia 18 września 2012 r., II AKa 191/12 Sprzeczność interesów oskarżonych zachodzi wtedy, gdy obrona jednego z oskarżonych w sposób nieuchronny naraża dobro drugiego z nich, a więc gdy wyjaśnienia jednego z oskarżonych oraz ich ocena godzi w interes drugiego. Kolizja interesów prowadzi w takiej sytuacji do unicestwienia roli obrońcy w procesie karnym, co stanowi pogwałcenie uprawnień z art. 6 k.p.k. i z reguły musi być traktowane jako mogące mieć wpływ na treść wyroku. Sąd (w postępowaniu przygotowawczym również prezes sądu właściwego do rozpoznania sprawy), stwierdzając sprzeczność interesów, wydaje w tej kwestii postanowienie, w którym jednocześnie: 1. przy obronie z wyboru wyznacza oskarżonym termin ustanowienia innych obrońców 2. przy obronie z urzędu wyznacza innego obrońcę.

67 Obrońca z wyboru / z urzędu, Oskarżony ustanawia obrońcę na podstawie upoważnienia do obrony, Obrońcę z urzędu prezes sądy lub referendarz sądowy wyznacza z listy obrońców; przyznanie obrońcy z urzędu wymaga wykazania, że oskarżony nie jest w stanie ponieść kosztów działania pełnomocnika bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny (tzw. prawo ubogich), Uwaga! Zob. art pkt 2, art pkt 11 i art. 627 k.p.k., Obowiązek podejmowania czynności procesowych aż do prawomocnego zakończenia postępowania, obowiązek sporządzenia apelacji, gdy domaga się tego oskarżony, Możliwość udzielenia substytucji

68 Obrońca może przedsiębrać czynności procesowe jedynie na korzyść oskarżonego. Udział obrońcy w postępowaniu nie wyłącza osobistego działania w nim oskarżonego. Z nakazu działania wyłącznie na korzyść wynika też potrzeba uznania za bezskuteczne czynności obrończych niekorzystnych dla oskarżonego. Postanowienie SN z dnia 28 lipca 2004 r., V KK 60/04 Obrońca zawsze winien działać z należytą starannością, niezależnie od tego czy jest obrońcą z wyboru, czy też z urzędu oraz czy obrona ma charakter obligatoryjny. Obrońca może zostać ustanowiony (wyznaczony) do udziału w całym postępowaniu, jego części (np. w postępowaniu kasacyjnym) lub do dokonania określonej czynności (np. sporządzenia apelacji, udziału w przesłuchaniu świadka małoletniego).

69 OBROOCA Z WYBORU Obroocę ustanawia oskarżony, ewentualnie przedstawiciel ustawowy. Do czasu ustanowienia obroocy przez oskarżonego pozbawionego wolności, obroocę może ustanowid inna osoba, o czym niezwłocznie zawiadamia się oskarżonego tzw. pełnomocnictwo tymczasowe. Upoważnienie do obrony może byd udzielone na piśmie albo przez oświadczenie do protokołu organu prowadzącego postępowanie karne. Zakres działania - art Ustanowienie obroocy lub wyznaczenie obroocy z urzędu uprawnia go do działania w całym postępowaniu, nie wyłączając czynności po uprawomocnieniu się orzeczenia, jeżeli nie zawiera ograniczeo.

70 OBROOCA Z URZĘDU 1. Oskarżony, który nie ma obroocy z wyboru, może żądad, aby mu wyznaczono obroocę z urzędu, jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieśd kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny. 1a.Przepis 1 stosuje się odpowiednio, jeżeli oskarżony żąda wyznaczenia obroocy z urzędu w celu dokonania określonej czynności procesowej. 2. Sąd może cofnąd wyznaczenie obroocy, jeżeli okaże się, że nie istnieją okoliczności, na podstawie których go wyznaczono. Na postanowienie o cofnięciu wyznaczenia obroocy przysługuje zażalenie do innego równorzędnego składu tego sądu.

71 OBRONA OBLIGATORYJNA Przesłanki obrony obligatoryjnej zachodzą, gdy oskarżony (podejrzany): nie ukończył 18 lat, jest głuchy, niemy lub niewidomy, zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności w czasie popełnienia czynu (tempore criminis), zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy stan jego zdrowia psychicznego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny, jest oskarżony o zbrodnię w postępowaniu przed sądem okręgowym. Oskarżony musi mieć obrońcę także wtedy, gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na inne okoliczności utrudniające obronę.

72 Inne okoliczności utrudniające obronę Postanowienie SN z r., II KK 124/14 1. Fakt, iż sprawa jest skomplikowana pod względem faktycznym lub nawet pod względem prawnym, sam przez się nie może zadecydować o przyjęciu przez organ procesowy istnienia przesłanki obrony obligatoryjnej, określonej w art k.p.k. 2. Decyzja, czy zachodzi przesłanka obrony obligatoryjnej, określona w art k.p.k., należy do organu procesowego i powinna być podejmowana w oparciu o kryteria zobiektywizowane, tym niemniej ma ona charakter ocenny, a jednym z istotnych elementów służących do dokonania właściwej oceny jest stanowisko oskarżonego co do możliwości skutecznego prowadzenia obrony osobistej. Chodzi o właściwości osobiste oskarżonego, które nie uniemożliwiają, ale w znaczący sposób utrudniają realizację prawa do obrony materialnej bezpośrednio przez samego oskarżonego, np.: wiek, stan zdrowia, stan psychiczny, nieporadność.

73 Obrona obligatoryjna Od reguły, że oskarżony samodzielnie decyduje, czy chce bronid się samodzielnie czy korzystad z pomocy obroocy, kpk wprowadza wyjątek w postaci obrony obligatoryjnej. W sytuacjach wskazanych w art. 79 i 80 oskarżony musi mied obroocę. Jeżeli nie ma obroocy z wyboru, prezes lub referendarz sądowy sądu właściwego do rozpoznania sprawy wyznacza mu obroocę z urzędu. ze względów podmiotowych okoliczności dotyczące oskarżonego wskazane w art i 2 obrona obligatoryjna ze względów przedmiotowych waga zarzutów, jakie ciążą na oskarżonym art. 80

74 PEŁNOMOCNIK Reprezentant procesowy strony innej niż oskarżony (np. pokrzywdzonego, oskarżyciela posiłkowego), a także osoby nie będącej stroną (np. świadka), Może nim być adwokat lub radca prawny, Odpowiednie stosowanie przepisów o obrońcy, Może być wyznaczony z urzędu pod warunkiem wykazania, że wnioskodawca nie jest w stanie ponieść kosztów działania pełnomocnika bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny, Działa wyłącznie w granicach swego umocowania i nie jest ograniczony kierunkiem podejmowanych czynności.

75 OBROOCA A PEŁNOMOCNIK Pełnomocnik i obrooca mają różną pozycję procesową. Zaniedbania obroocy nie mogą negatywnie oddziaływad na oskarżonego. Natomiast strona inna niż oskarżony ponosi ujemne konsekwencje nierzetelnego zachowania pełnomocnika. Por. zwłaszcza uchwała SN z 1 października 2013 r., I KZP 6/13

76 PRZEDSTAWICIEL USTAWOWY 1. osoby reprezentujące z mocy ustawy pokrzywdzonych małoletnich albo ubezwłasnowolnionych całkowicie lub częściowo przedstawicielami ustawowymi są: rodzicie (art k.r.o.) opiekun faktyczny (art k.p.k.) opiekun prawny wyznaczony przez sąd opiekuńczy zgodnie z art. 145 i następne k.r.o. 2. Osoba pod której pieczą pozostaje pokrzywdzony, który jest osobą nieporadną w szczególności ze względu na wiek lub stan zdrowia. 3. Osoby reprezentujące z mocy ustawy oskarżonego nieletniego lub ubezwłasnowolnionego (art. 76 k.p.k.) Jeżeli oskarżony jest nieletni lub ubezwłasnowolniony, jego przedstawiciel ustawowy lub osoba, pod której pieczą oskarżony pozostaje, może podejmować na jego korzyść wszelkie czynności procesowe, a przede wszystkim wnosić środki zaskarżenia, składać wnioski oraz ustanowić obrońcę.

77 RZECZNICY INTERESU SPOŁECZNEGO Przedstawiciel organizacji społecznej, który bierze udział w postępowaniu sądowym jeżeli zachodzi potrzeba ochrony interesu społecznego lub ważnego interesu indywidualnego objętego zadaniami statutowymi tej organizacji w szczególności w zakresie ochrony wolności i praw człowieka, Przykład: prezes organizacji zajmującej się ochroną praw zwierząt w postępowaniu sądowym w sprawie o przestępstwo z art. 35 ust. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie praw zwierząt, Może zgłosić się do udziału w postępowaniu do rozpoczęcia przewodu na rozprawie głównej, Sąd decyduje o dopuszczeniu niezaskarżalnym postanowieniem, Prawo uczestniczenia w rozprawie, wypowiadania się i składania oświadczeń na piśmie bez prawa składania wniosków dowodowych i wnoszenia środków odwoławczych.

78 Tzw. kasacja nadzwyczajna - art Minister Sprawiedliwości - Prokurator Generalny, a także Rzecznik Praw Obywatelskich może wnieśd kasację od każdego prawomocnego orzeczenia sądu kooczącego postępowanie.. 2. Rzecznik Praw Dziecka może wnieśd kasację od każdego prawomocnego orzeczenia sądu kooczącego postępowanie, jeżeli przez wydanie orzeczenia doszło do naruszenia praw dziecka. 3. Organy, o których mowa w 1 i 2, mają prawo żądad do wglądu akt sądowych i prokuratorskich oraz akt innych organów ścigania po zakooczeniu postępowania i zapadnięciu rozstrzygnięcia Rzecznicy interesu społecznego podmiot uprawniony do wniesienia kasacji z art. 521 Rzecznik Praw Obywatelskich Rzecznik Praw Dziecka Art. 672a Kasację, o której mowa w art. 521, do Izby Wojskowej Sądu Najwyższego może wnieśd również Naczelny Prokurator Wojskowy. przedstawiciel społeczny prokurator

79 PRZEDSTAWICIEL SPOŁECZNY 1.W postępowaniu sądowym udział w postępowaniu może zgłosić organizacja społeczna, jeżeli zachodzi potrzeba ochrony interesu społecznego lub interesu indywidualnego, objętego zadaniami statutowymi tej organizacji, w szczególności ochrony wolności i praw człowieka. 2.W zgłoszeniu organizacja społeczna wskazuje interes społeczny lub indywidualny, objęty zadaniami statutowymi tej organizacji, oraz przedstawiciela, który ma reprezentować tę organizację. Do zgłoszenia dołącza się odpis statutu lub innego dokumentu regulującego działalność tej organizacji. Przedstawiciel organizacji społecznej przedkłada sądowi pisemne upoważnienie. 3.Sąd dopuszcza przedstawiciela organizacji społecznej do występowania w sprawie, jeżeli przynajmniej jedna ze stron wyrazi na to zgodę. Strona może w każdym czasie cofnąć wyrażoną zgodę. W wypadku braku zgody choćby jednej ze stron na występowanie w sprawie przedstawiciela organizacji społecznej sąd wyłącza tego przedstawiciela od udziału w sprawie, chyba że jego udział leży w interesie wymiaru sprawiedliwości. 4.Sąd dopuszcza przedstawiciela organizacji społecznej do występowania w sprawie pomimo braku zgody stron, jeżeli leży to w interesie wymiaru sprawiedliwości. 5.Sąd odmawia dopuszczenia przedstawiciela organizacji społecznej do występowania w sprawie, jeżeli stwierdzi, że wskazany w zgłoszeniu interes społeczny lub indywidualny nie jest objęty zadaniami statutowymi tej organizacji lub nie jest związany z rozpoznawaną sprawą. 6.Sąd może ograniczyć liczbę przedstawicieli organizacji społecznych występujących w sprawie, jeżeli jest to konieczne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania. Sąd wzywa wówczas oskarżyciela i oskarżonego do wskazania nie więcej niż dwóch przedstawicieli organizacji społecznych, którzy będą mogli występować w sprawie. Jeżeli w sprawie występuje więcej niż jeden oskarżony lub więcej niż jeden oskarżyciel, każdy z nich może wskazać jednego przedstawiciela. Niewskazanie przedstawiciela uznaje się za cofnięcie zgody na jego występowanie w sprawie. Niezależnie od stanowisk stron sąd może postanowić o dalszym udziale poszczególnych przedstawicieli organizacji społecznych, jeżeli ich udział leży w interesie wymiaru sprawiedliwości. Art. 91 Dopuszczony do udziału w postępowaniu sądowym przedstawiciel organizacji społecznej może uczestniczyć w rozprawie, wypowiadać się i składać oświadczenia na piśmie.

80 Stwierdzenie do rozpoczęcia przewodu sądowego należy rozumieć jako rozpoczęcie przewodu sądowego w pierwszej lub drugiej instancji. Warunek niezbędny uczestnictwa przedstawiciela społecznego w rozprawie potrzeba ochrony interesu społecznego lub ważnego interesu indywidualnego objętego zadaniami statutowymi organizacji społecznej. Np. ochrona praw człowieka i przedstawiciel Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka Zakres uprawnień: 1. może uczestniczyć w rozprawie (należy go zatem zawiadamiać o jej terminach) 2. może wypowiadać się w toku przewodu sądowego 3. składać oświadczenia na piśmie 4. ma prawo zabrać głos w głosach stron art Po zamknięciu przewodu sądowego przewodniczący udziela głosu stronom, ich przedstawicielom oraz przedstawicielowi społecznemu. Głos zabierają w następującej kolejności: oskarżyciel publiczny, oskarżyciel posiłkowy, oskarżyciel prywatny, przedstawiciel społeczny, obrońca oskarżonego i oskarżony. Przedstawiciele procesowi stron zabierają głos przed stronami.

81 OSOBOWE ŹRÓDŁA DOWODOWE Osoby wezwane przez organ procesowy do dostarczenia środka dowodowego 1. oskarżony (podejrzany) wyjaśnienia 2. świadek - zeznania 3. biegły - opinia 4. osoba poddana badaniom lub oględzinom (oskarżony, podejrzany, osoba podejrzana, pokrzywdzony, świadek) 5. zawodowy kurator sądowy wywiad środowiskowy

82 Pomocnicy organów procesowych osoby ułatwiające im wykonywanie ich funkcji specjaliści ( biegli!) - osoby dokonujące czynności technicznych protokolanci stenografowie tłumacze konwojenci

83 Niektórzy uczestnicy procesu mogą: KUMULACJA RÓL PROCESOWYCH 1) zmieniać swe role w zależności od stadium, w którym działają, np. prokurator jest organem postępowania przygotowawczego, a w postępowaniu sądowym jest stroną 2) kumulować w swojej osobie, w zależności od konkretnego układu procesowego, kilka kategorii uczestników procesu (spełniać kilka ról procesowych), np. pokrzywdzony może być w postępowaniu przed sądem jednocześnie oskarżycielem posiłkowym, powodem cywilnym i świadkiem. Kumulacja ról procesowych jest niedopuszczalna w następujących przypadkach: 1) Organ procesowy nie może spełniać żadnej innej roli poza tą jedyną organu. Nie może wiec sędzia, ławnik, prokurator pełnić dodatkowej drugiej roli, np. świadka, biegłego 2) Sprzeczność ról uczestników procesu uniemożliwia łączenie ich przez jedną osobę (jedna i ta sama osoba nie może pełnić ról przeciwstawnych). Nie można np. być równocześnie w tym samym procesie obrońcą oskarżonego i pełnomocnikiem oskarżyciela posiłkowego 3) Łączne spełnianie niektórych ról uczestników procesu przez jedną osobę spowodowałoby nienależyte wykonanie jednej z ról. Od niektórych uczestników niebędących organami wymaga się bezstronności, a działanie w innej roi równocześnie podważa wiarę w tą bezstronność. Dlatego do biegłego, protokolanta, stenografa i tłumacza odnoszą się przepisy o wyłączeniu sędziego z powodu powołania ich w sprawie w charakterze świadka, a także dlatego, że byli świadkami w sprawie. Ustawa zezwala jednak na kumulację roli świadka i obrońcy, ale z bardzo poważnym ograniczeniem. W myśl art. 178 k.p.k. nie wolno przesłuchiwać jako świadków obrońcy albo adwokata lub radcy prawnego działającego na podstawie art , co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę,

84

85 Podmiot zobowiązany (art. 91a k.p.k.) Właściciel przedsiębiorstwa (art. 91b) osoba fizyczna, prawna, ułomna osoba prawna przesłanka: uzyskanie korzyści majątkowej lub bezpodstawne wzbogacenie się kosztem podmiotów paostwowych lub samorządowych przesłuchanie w charakterze świadka prawo do odmowy zeznao prawo do pomocy tłumacza obowiązek stawiennictwa jak oskarżony prawo do pomocy pełnomocnika dostęp do akt postępowania sądowego inicjatywa dowodowa prawa strony w zakresie czynności procesowych odnoszących się do tego środka przesłanki: z przestępstwa sprawca osiągnął, chociażby pośrednio, korzyśd majątkową znacznej wartości przedsiębiorstwo jest własnością osoby fizycznej przedsiębiorstwo służyło do popełnienia tego przestępstwa lub ukrycia osiągniętej z niego korzyści właściciel tego chciał lub się na to godził

86 ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE I. Część ogólna. 7. Samodzielność jurysdykcyjna sądu karnego i wyjątki od niej. 22. Prokurator jako organ postępowania karnego. 23. Oskarżyciel publiczny. 24. Cofnięcie aktu oskarżenia. Odstąpienie od oskarżenia przez oskarżyciela posiłkowego i prywatnego. 25. Pokrzywdzony pojęcie, reprezentacja pokrzywdzonego. 26. Oskarżyciel posiłkowy uboczny wstąpienie w prawa, odstąpienie od oskarżenia, konsekwencje śmierci. 27. Oskarżyciel posiłkowy subsydiarny podmioty uprawnione do wniesienia skargi subsydiarnej i tryb jej wnoszenia. 28. Oskarżyciel prywatny wstąpienie w prawa, odstąpienie od oskarżenia, konsekwencje śmierci. 29. Oskarżony, podejrzany, osoba podejrzana. Obowiązki dowodowe oskarżonego i osoby podejrzanej. 30. Oskarżony i jego uprawnienia. 31. Pełnomocnik w postępowaniu karnym. 32. Obrońca oskarżonego pojęcie i zakres uprawnień. 33. Przedstawiciel społeczny pojęcie, zakres działania oraz uprawnienia.

87 NASTĘPNE ZAJĘCIA 1. Należy zapoznad się z następującymi przepisami: art. 4, 6, 8, 45-91b k.p.k. i wszystkimi innymi powołanymi w prezentacji. 2. Należy zapoznad się z prezentacją multimedialną. 3. Należy przeczytad z podręcznika pod red. prof. Skorupki str oraz str Na następnych zajęciach kartkówka z zakresu uczestników postępowania karnego. 5. Na następnych zajęciach utrwalamy wiedzę dotyczącą uczestników procesowych oraz omawiamy czynności procesowe.