III ZANIECZYSZCZENIE WÓD PODZIEMNYCH

Transkrypt

1 III ZANIECZYSZCZENIE WÓD PODZIEMNYCH STRUKTURA I ORGANIZACJA SIECI MONITORINGOWEJ Struktura sieci monitoringowej w województwie śląskim przedstawia się następująco: sieć krajowa realizowana od 1991 roku przez Państwowy Instytut Geologiczny Oddział Górnośląski w Sosnowcu. W 2002 roku opróbowano 43 punkty. W odniesieniu do roku 2001 badań nie wykonano w punktach:815 Działoszyn oraz 859 Częstochowa s. nr 5 z powodu stanu technicznego nie kwalifikującego tych punktów do sieci krajowej, natomiast ponownie włączono do badań po roku przerwy punkt 875 Morusy -1. sieć regionalna Regionalnego Monitoringu Wód Podziemnych (RMWP) koordynowana przez WIOŚ w Katowicach. Wykonawcami prac monitoringowych byli: w części północnej Delegatura WIOŚ w Częstochowie, w części centralnej i południowej Katedra Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej Uniwersytetu Śląskiego. Program badań w sieci regionalnej monitoringu wód podziemnych w roku 2002 zakładał opróbowanie w 121 punktach. Ze względów technicznych w obecnej serii badań niemożliwe było opróbowanie następujących punktów monitoringowych sieci regionalnej: 15 Czekanów Szałsza, 67 Solarnia, 70 Dzierżno, Q54 Kokotek. Zestawienie ilości i rodzaju punktów monitoringowych badanych w sieci krajowej i regionalnej w roku 2002 przedstawiono w tabeli nr III.1.3/1. Tabela III.1.3/1. Struktura punktów monitoringowych w sieci krajowej i regionalnej opróbowanych w roku 2002 Rodzaj badanego punktu monitoringowego Ilość punktów w sieci krajowej Ilość punktów w sieci regionalnej Ogółem Studnie wiercone czynne Studnie wiercone nieczynne 1-1 Studnie kopane Piezometry Źródła Chodniki wodne Szyby kopalniane Razem METODYKA I ZAKRES BADAŃ Badania jakości wód podziemnych prowadzone były zgodnie z programem regionalnego monitoringu środowiska. Pobory prób i badania terenowe w monitoringu regionalnym wód podziemnych województwa śląskiego w roku 2002 wykonywane były przez: Delegaturę WIOŚ w Częstochowie w części północnej województwa, 183

2 Katedrę Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej Uniwersytetu Śląskiego na pozostałym obszarze. Wody do badań pobierane były bezpośrednio z kranów czerpalnych zamontowanych na głowicy studni lub z przyrządu pompującego wodę (pompa MP1, pompka perystaltyczna). Technika poboru była zgodna z PN 76/C według procedury badawczej Pobór wód i ścieków oraz zgodnie z wytycznymi IOŚ w tym zakresie. Badania analityczne wykonywane były przez: laboratorium WIOŚ z siedzibą w Bielsku Białej, laboratorium WIOŚ z siedzibą w Częstochowie. Obowiązujący zakres oznaczeń obejmował: substancje rozpuszczone, utlenialność, azot amonowy, azotanowy i azotynowy, fosforany, zasadowość ogólna, twardość węglanowa, twardość ogólna, chlorki, siarczany, fluorki, krzemionka, wapń, magnez, sód, potas, bor, bar, żelazo og., mangan, cynk, ołów, chrom +6, kadm, rtęć, glin, stront, cyjanki wolne, rozpuszczony węgiel organiczny, detergenty, wodorowęglany, kwasowość ogólna, przewodnictwo (PEW), mętność, barwa, zapach, odczyn ph. Mając na uwadze problem degradacji wód podziemnych w powiecie tarnogórskim rozszerzono zakres badań o wskaźniki: trójchloroetylen i czterochloroetylen w 9 punktach monitoringu regionalnego położonych w rejonie Tarnowskich Gór. Celem określenia precyzji uzyskiwanych wyników, rzetelności i jakości pracy zespołów terenowych oraz laboratorium, wprowadzono program kontroli jakości, który obejmował pobór dodatkowych prób kontrolnych w losowo wytypowanych punktach RMWP. Informacje o zagrożeniach wód podziemnych przedstawia mapa III.1.3/1 OCENA CHEMIZMU I JAKOŚCI WÓD PODZIEMNYCH W OPARCIU O WYNIKI MONITORINGU KRAJOWEGO I REGIONALNEGO Chemizm badanych prób wody w roku 2002 oceniono, jak w latach ubiegłych w oparciu o zmodyfikowaną klasyfikację Altowskiego-Szwieca, według której jako makroskładniki określające typ hydrochemiczny uznano jony występujące w ilościach powyżej 20±3% sumy mvali anionów i sumy kationów. Z uwagi na ewentualne błędy analizy przyjęto 3% tolerancję w stosunku do przyjmowanej 20% granicznej wartości. W badanych punktach monitoringowych stwierdzono występowanie następujących typów hydrochemicznych wód: HCO 3 -Ca,HCO 3 -Ca-Mg 33 % punktów HCO 3 -SO 4,HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg,HCO 3 -Cl-Ca 43 % punktów SO 4 -HCO 3 -Ca-Mg,SO 4 -Ca-Mg 8 % punktów inne wielojonowe 13 % punktów SO 4 -NO 3 -Cl-HCO 3 -Ca-Mg-Na,HCO 3 -NO 3 -Ca,HCO 3 -NO 3 - SO 4 -Ca 3 % punktów W przeważającej części badanych punktów występowały wody typu HCO 3 -Ca i HCO 3-184

3 Ca-Mg oraz wody typy HCO 3 -SO 4 -Ca, HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg, HCO 3 -Cl-Ca. W opracowaniu wydzielono wody, w których jon NO 3 występował w ilości przekraczającej 17% mvali. Wysoka zawartość tego jonu świadczyła o silnej antropopresji w miejscu formowania się wód. Procentowy udział poszczególnych typów wód według wydzieleń stratygraficznych przedstawiono na rycinie III.1.3/1. Ryc. III.1.3/1. Chemizm wód podziemnych w piętrach wodonośnych w 2002 roku czwartorzęd trzeciorzęd kreda jura gorna jura środkowa jura dolna trias karbon ogółem % 20% 40% 60% 80% 100% HCO3-Ca,HCO3-Ca-Mg HCO3-SO4-Ca,HCO3-SO4-Ca-Mg,HCO3-Cl-Ca SO4-HCO3-Ca-Mg,SO4-Ca-Mg inne wielojonowe SO4-NO3-Cl-HCO3-Ca-Mg-Na, HCO3-NO3-Ca, HCO3-NO3-SO4-Ca Ocenę jakości wód w punktach monitoringowych wykonano zgodnie z klasyfikacją przyjętą przez IOŚ w 1995 roku, wydzielając wody pozaklasowe w przypadku, gdy stwierdzano przekroczenie stężenia dla III klasy co najmniej trzech wskaźników nietoksycznych, lub jednego wskaźnika toksycznego. Przy zaliczeniu wód do odpowiedniej klasy dopuszczono przekroczenie wartości granicznych przez trzy wskaźniki. Przekroczenie to musiało się jednak mieścić w granicach przyjętych dla klasy bezpośrednio niższej. Przekroczenia te nie mogły dotyczyć wskaźników o charakterze toksycznym, tj.: antymonu, arsenu, azotanów, azotynów, chromu, cyjanków, fenoli, fluoru, kadmu, miedzi, niklu, ołowiu, pestycydów, rtęci, selenu, siarkowodoru i srebra. Podobnie jak w latach poprzednich przy klasyfikacji wód nie brano pod uwagę potencjału redukcyjno-utleniającego Eh oraz dolnej granicy stężenia wapnia. W roku 2002 jakość wód podziemnych w badanych punktach kształtowała się następująco: Wody najwyższej jakości (klasa Ia) 0%, Wody wysokiej jakości (klasa Ib) 43%, Wody średniej jakości(klasa II) 26%, Wody niskiej jakości(klasa III) 27%, 185

4 Wody pozaklasowe(poza) 4%. Procentowy udział poszczególnych klas jakości w wodach określonego poziomu stratygraficznego przedstawiono na rycinie III.1.3/2. Ryc. III.1.3/2. Jakość wód podziemnych w piętrach wodonośnych w 2002 roku czwartorzęd trzeciorzęd kreda jura górna jura środkowa jura dolna trias karbon ogółem 25% 42% 33% 33% 50% 17% 48% 24% 24% 4% 71% 3% 20% 6% 42% 29% 29% 25% 50% 25% 41% 29% 23% 7% 17% 50% 33% 43% 26% 27% 4% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Klasa Ia Klasa Ib Klasa II Klasa III poza klasą Oceniono również jakość wód z punktu widzenia warunków organoleptycznych i fizykochemicznych, jakim powinna odpowiadać woda przeznaczona do spożycia przez ludzi, określonych w Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 w sprawie wymagań jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 203, poz. 1718). Na ogólną liczbę 160 punktów badanych w 2002 roku w 43 z nich (co stanowi 27%) woda odpowiadała (w zakresie badanych wskaźników) normom określonym w rozporządzeniu. W tabeli III.1.3/2 podano wskaźniki nie odpowiadające dopuszczalnym wartościom podanym w rozporządzeniu. Wskaźnikami, które najczęściej nie spełniały warunków rozporządzenia były: ponadnormatywne stężenia związków: manganu, żelaza, azotu, wielkość twardości ogólnej oraz w mniejszym stopniu zawartość metali. W aktualnie nieczynnym ujęciu Staszic stwierdzono ponadnormatywną zawartość trichloroetenu. CHARAKTERYSTYKA POZIOMÓW WODONOŚNYCH Na obszarze województwa śląskiego użytkowe wody podziemne występują w utworach czwartorzędu, trzeciorzędu, kredy, jury, triasu, karbonu, dewonu oraz permu. Spośród poziomów wodonośnych charakteryzujących się bardzo dobrymi parametrami hydrogeologicznymi i dobrą jakością wód wydzielono główne zbiorniki wód podziemnych (GZWP). Obecnie na terenie województwa śląskiego zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2002 w sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy, przyporządkowania zbiorników wód podziemnych do właściwych obszarów dorzeczy, utworzenia regionalnych zarządów gospodarki wodnej oraz podziałów obszarów dorzeczy na regiony wodne (Dz. U. Nr 232, poz. 1953) znajduje się w całości lub częściowo 22 GZWP. Na obszarze północnym 186

5 województwa wydzielenie GZWP jest zgodne z Mapą Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony opracowaną przez Kleczkowskiego w 1990 roku Na pozostałym obszarze wprowadzono szereg zmian w stosunku do stanu przedstawionego na w/w mapie, spowodowanych dokładniejszym rozpoznaniem hydrogeologicznym. Poza opisanymi głównymi zbiornikami wód podziemnych wydziela się użytkowe poziomy wód podziemnych (UPWP) o odpowiednio niższych parametrach hydrogeologicznych niż w przypadku GZWP. Ocenę jakości wód w poszczególnych piętrach wodonośnych przedstawiono w tabelach III.1.3/2, III.1.3/3 i na rycinie III.1.3/2. Tabela III.1.3/3 Ocena jakości wód podziemnych w poszczególnych GZWP w 2002 roku Główne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP) w monitorowanych piętrach wodonośnych Czwartorzęd Numer zbiornika GZWP Ilość pkt. monitoringu Krajo- Wego Regionalnego Ilość pkt. w klasie Ia Ib II III poza Dolina kopalna rzeki Mała Panew Dolina kopalna rzeki górna Kłodnica Zbiornik Pszczyna Dolina rzeki górna Wisła Zbiornik Biskupi Bór Poza GZWP Razem Czwartorzęd/Trzeciorzęd Subniecka Kędzierzyńsko- Głubczycka Poza GZWP Razem Trzeciorzęd Poza GZWP Razem Kreda Niecka Miechowska (NW) Poza GZWP Razem Jura Zbiornik Częstochowa (W) Zbiornik Częstochowa (E) Poza GZWP Razem Trias 187

6 Zbiornik Lubliniec-Myszków Zbiornik Bytom Zbiornik Gliwice Zbiornik Chrzanów Zbiornik Olkusz-Zawiercie Poza GZWP 1-1 Razem Karbon Poza GZWP Razem Flisz karpacki Zbiornik warstw Godula (Beskid Śląski) - kreda Zbiornik warstw Godula (Beskid Mały) - kreda Zbiornik warstw Magura (Babia Góra) - trzeciorzęd Razem OGÓŁEM

7 Tabela III.1.3/2 Zestawienie klas jakości i typów hydrochemicznych wód podziemnych stwierdzonych w punktach sieci krajowej i regionalnej w poziomach wodonośnych w 2002 roku Lp. Numer punktu 1 957kr Nazwa Punktu Częstochowa Wielki Bór Numer zbiornika Typ wody Klasa jakości wód wskaźniki fizyko-chemiczne decydujące o przynależności do danej klasy jakości Czwartorzędowe piętro wodonośne 325 HCO 3 -SO 4 -Cl-Ca Ib NO 3,SiO 2,HCO 3,Corg. 2 Q34 Wręczyca Wielka 325 HCO 3 -SO 4 -Ca III 3 4 Q36 wskaźniki Wskaźniki fizykochemiczne przekraczające normy przekraczające wartości dla wód do picia graniczne dla danej klasy jakości PEW,Mn,PO 4,utl. Mn,utl. NO Q35 Szarlejka 325 HCO 3 -SO 4 -Cl-Ca III NO 3 - męt.,fe,mn Kuźnia Brzeźnicka 326 HCO 3 -Ca III Fe kr Płomnia HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg Ib 6 51kr Solarnia 327 SO 4 -NO 3 -Cl-HCO 3 - Ca-Mg-Na 7 879kr Płomnia HCO 3 -Ca II Ba,PO 4,PEW,Mn,Fe Q33 Kochcice 327 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg III PEW 1709kr Kokotek 328 HCO 3 -Ca-Na II Q55 Brusiek 328 HCO 3 -Ca III męt.,barwa męt.,barwa,fe,mn PEW,Cd,Sr,Tw.og. ph,utl. ph,utl. III NO 3,HCO 3 - NO 3,Fe,Mn,pH,utl. - Mn,Fe Sr męt.,barwa PO 4,pH,Fe Tw.og. Mn,Fe,pH,Tw.og. Sr,Mn Fe męt.,barwa,fe,mn 71 Paczyna 330 HCO 3 -SO 4 -Ca II PEW, Fe, Mn, Ba - Fe,Mn,męt. 66 Rybnik-Stodoły 332 HCO 3 -SO 4 -Ca-Na II PEW, NH 4, Mn, PO 4 - Mn 69 Niewiesze 332 HCO 3 -Ca-Mg II PEW, -, Fe, Mn, Sr - Fe,Mn 1115kr Sośnicowice 332 SO 4 -Ca II PO 4,Mn,Fe PEW,SO 4,HCO 3 Mn,Fe,SO 4 62 Studzienice 346 HCO 3 -Ca-Na III NO 2 - Fe,Mn 8

8 16 38 Zaborze - Gołysz kr Ustroń - Brzegi HCO 3 -Ca-Mg Ib kr Skoczów Pogórze 347 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg II Fe, NH 4, PO 4, ph Mn Fe,Mn,pH 347 SO 4- HCO 3 -Ca II HCO 3,pH,K,utl. Ba,Sr,Cu,PEW,Tw.og ph,utl. 65 Racibórz 332 SO 4 -HCO 3 -Ca III NH 4 Fe Fe,Mn 1114kr Racibórz 332 HCO 3 -Ca-Mg Ib 26 Jaworzno - Szczakowa 1050kr Katowice kr Tychy - Manderlówka Ruda Ślaska Halemba NH 4,Ba,SiO 2,Sr,PEW,Tw.og. Mn,Fe Mn,Fe 453 SO 4 -HCO 3 -Cl-Ca-Mg II - HCO 3, - - HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg- Na SO 4 -Cl-HCO 3 -Ca- Na-Mg Ib Ba,K,SO 4,Sr PEW,utl. Ib NO 3,Cl,Ni,K,SO 4,SiO 2,Sr, S.roz. PEW,pH,HCO 3,utl. utl. Ni,pH,utl. 331 SO 4 -HCO 3 -Ca II PEW, męt., Ba NH 4, Mn Mn, męt.,barwa, 61 Dankowice UPWP HCO 3 -Ca II PEW, barwa, NH 4, Mn, PO 4 - barwa,mn, 63 Żory UPWP SO 4 -HCO 3 -Ca-Mg Ib S.rozp.,Hg, Sr, NO 2, NO 3, SO 4, SiO 2, PO 4, Ba PEW, ph ph 64 Rudyszwałd UPWP HCO 3 -SO 4 -Cl-Ca III Mn Fe Fe,Mn 68 Pilchowice- Nieborowice UPWP HCO 3 -Ca II - Mn męt.,mn 1705kr Bełk UPWP HCO 3 -SO 4 -Cl-Ca Ib Fe,SiO 2,PEW,utl.,Tw.og. Q31 Krzepice UPWP HCO 3 -SO 4 -Ca III Mn Mn,Fe męt.,barwa - męt.,barwa,fe,mn Q32 Sieraków UPWP HCO 3 -SO 4 -Ca III NO 3 - męt.,barwa Q41 Puszczew UPWP SO 4 -HCO 3 -Mg-Ca II ph,fe,mn męt.,barwa,hco 3 ph,męt.,barwa,fe,m n Q42 Blachownia UPWP Cl-SO 4 -HCO 3 -Ca-Na II ph HCO 3 ph,fe Trzeciorzędowe piętro wodonośne 48 Korbielów 445 HCO 3 -SO 4 -Ca II S.rozp. HCO 3, Tw.og. Tw.og. 54 Żabnica 445 HCO 3 -SO 4 -Ca II S.rozp. HCO 3, Tw.og. Tw.og. 9

9 Rajcza Dolna 445 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg Ib HCO 3, Tw.og., NO 2, NO 3, PO kr Soblówka 445 HCO 3 -Ca II utl.,s.roz.,tw.og. HCO 3 Tw.og.,utl. 72 Amandów UPWP HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg Ib kwasow.,tw.og., Tw.w., Fe, NO 2, NO 3, SiO 2 PEW, Fe 73 Adamowice UPWP HCO 3 -SO 4 -Ca III NO 2 - męt.,mn,fe Ustroń na Polesiu Brenna Leśnica Kredowe piętro wodonośne 348 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg Ib HCO 3, NO 2, NO HCO 3 -SO 4 -Ca II S.rozp., Tw.og. HCO 3-44 Bystra Śląska 348 HCO 3 -SO 4 -Ca Ib PEW, NO 2, NO 3, PO Lipowa 348 HCO 3 -SO 4 -Ca II - HCO 3, tw. og. Tw.og. 53 Kamesznica - Złatna 348 SO 4 -HCO 3 -Ca-Mg III Tw.og. HCO 3 Tw.og kr Ustroń - Dobka 348 SO 4- HCO 3 -Ca-Mg Ib NO 3,utl. S.roz.,Tw.og.,HCO 3 Tw.og kr Szyndzielnia 348 HCO 3 -SO 4 -Ca Ib 47 44kr Podlesie HCO 3 -Ca Ib NO 3,utl.,S.roz. HCO 3,Tw.og. - NO 3,utl.,SiO 2,Sr PO 4,PEW - K101 Mełchów 408 HCO 3 -SO 4 -Ca poza Al - męt.,barwa,al K204 Kłomnice 408 HCO 3 -Cl-Ca Ib K207 Koniecpol 408 HCO 3 -Ca III K208 Koniecpol 408 HCO 3 -Ca II Mn S.roz.,tw.w.,Ca,Ba,Sr,NO 3, Cl,SiO 2, HCO 3,PO 4 PEW. męt. PEW,NO 3,PO 4,HCO 3 K męt.,mn męt.,barwa męt.,barwa,mn K209 Koniecpol 408 HCO 3 -Ca II Sr, Fe, Mn, PEW męt.,barwa męt.,barwa,fe,mn K214 Szczekociny 408 HCO 3 -Cl-SO 4 -Ca III NO 3 - męt.,barwa K215 Szczekociny 408 HCO 3 -Ca-Mg II SiO 2 barwa,sr męt.,barwa,fe K216 Rokitno 408 HCO 3 -Ca Ib 74 Koryczany 408 HCO 3 -Cl-Ca III 75 Łany Wielkie 408 HCO 3 -NO 3 -Ca III męt.,s.roz.,tw.w.,ca,fe,al,sr,sio 2,PO 4,NO 3,Si O 2 barwa,pew męt.,barwa NO NO

10 58 45 Bielsko - Biała HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg Ib HCO 3, Tw.og., NO 2, PO Targanice 447 SO 4 -HCO 3 -Ca-Mg III Tw.og. HCO 3 Tw.og. 40 Jeleśnia - HCO 3 -Ca Ib NO 2, PO Ogrodzona - HCO 3 -Ca II 110kr Kamesznica - HCO 3 -Ca-Mg Ib kr Żywiec - Koleby - HCO 3 -SO 4 -Ca Ib Sr,PEW,Tw.og kr Bielsko - Biała HCO 3 -SO 4 -Ca Ib 1073kr Wręczyca 325 HCO 3 -Ca-Mg II 36kr Zawodzie 325 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg Ib J106 Zamłynie 325 HCO 3 -Ca-Mg III Jurajskie piętro wodonośne J109 Blachownia 325 HCO 3 -Ca III - J203 Krzepice 325 HCO 3 -Ca III J204 Przystajń (S-1) 325 Cl-HCO 3 -Ca-Na-Mg III HCO 3,Tw.og.,Sr PEW Tw.og. NO 3,Ba,utl. PEW S.roz. HCO 3,Tw.og. - Mn,PEW K Mn,Fe HCO 3,Pb,K,CN,PO 4 Tw.og. - - męt.,barwa męt.,barwa,fe męt.,barwa,fe męt.,barwa,fe,mn Fe męt.,barwa,sio 2. męt.,barwa,fe,mn NO 3,HCO 3 - ph,fe,mn J205 Kłobuck 325 HCO 3 -Ca II Fe,PO 4 męt.,barwa, męt.,barwa,fe J206 Borowe 325 HCO 3 -Cl-SO 4 -Ca Ib barwa,no 3,NO 2,PO 4 ph,hco 3 ph J kr Częstochowa, ul. Poselska 325 HCO 3 -Ca-Mg Ib barwa,po 4 ph,s.roz.,hco 3 barwa 78 Bodziejowice 326 HCO 3 -Ca Ib HCO 3, Tw.og., Tw.w., Ca, NO 3, PO 4 PEW 79 Lgotka 326 HCO 3 -Ca Ib NO 3, PO 4, deterg. PEW - 48kr Sieraków 326 HCO 3 -Ca-Mg Ib 585kr Janów 326 HCO 3 -Ca Ib NO 3,Cu,K,S.roz. Wierzchowisko źr. Fe,Sr,Ba PEW Fe PEW,PO 4,utl. 326 HCO 3- NO 3 -SO 4 -Ca III NO 3 - NO 3,utl. 860kr Złoty Potok źr. 326 HCO 3 -Ca Ib 861kr Zawada 326 HCO 3 -Ca Ib NO 3,PEW,utl. - - NO 3,Ca,Corg.,S.roz. PEW,utl. utl. - utl. 11

11 kr Żarki-Leśniów źr. 326 HCO 3 -Ca Ib 867kr Sygontka 326 HCO 3 -Ca Ib NO 3,Corg. PEW,utl. utl. NO 3,PEW,utl kr Sygontka źr. 326 HCO 3 -Ca Ib NO 3,PEW,PO kr Morusy HCO 3 -Ca Ib kr Pilica źr. 326 HCO 3 -Ca Ib NO 3,Corg. PEW,utl. utl. NO 3,PO 4,utl. PEW - J304 Wapiennik 326 HCO 3 -SO 4 -Ca Ib barwa,no 3,NO 2,SiO 2,deterg. PO 4 męt. J305 Zawady (Masarnia) 326 HCO 3 -Cl-SO 4 -Ca III NO 3 - J306 Wąsosz Górny 326 HCO 3 -Ca II J307 Mokra 326 HCO 3 -SO 4 -Ca Ib J308 Rywaczki 326 HCO 3 -Ca Ib J309 Waleńczów 326 HCO 3 -SO 4 -Ca Ib J310 Łobodno (st. 8) 326 HCO 3 -SO 4 -Ca III J311 Łobodno (st. 2) 326 HCO 3 -SO 4 -Ca Ib Cr,PO 4 - męt. S.roz.,Tw.w.,Ca,NO 3,SiO 2,PO 4,deter. PEW. - - męt.,barwa,mn męt.,barwa,mn męt.,s.roz.,tw.w.,ca,no 3,PO 4,SiO 2,HCO 3, PO 4,utl. PEW. NO męt. męt.,pew,no 3,PO 4 barwa męt.,barwa J312 Florków 326 HCO 3 -Cl-SO 4 -Ca poza męt.,barwa,cr - męt.,barwa,cr,fe J313 Rząsawy 326 HCO 3 -Cl-Ca III J314 Rudniki 326 HCO 3 -SO 4 -Ca III barwa NH 4 męt.,barwa, NH 4 PEW. męt.,barwa męt.,barwa,fe 97 J315 Rudniki (st. 5) 326 HCO 3 -Ca Ib Tw.w.,NO 3,PO 4 barwa,pew. 98 J316 Częstochowa (st. nr 2) 99 J317B Mirów (st. 3) 326 HCO 3 -SO 4 -Ca Ib 326 HCO 3 -SO 4 -Cl-Ca-Na III barwa,pew,no 3 - męt.,barwa, deterg. S.rozp.,Tw.w.,Ca,NO 3, SO 4,PO 4,detergenty, PEW,HCO J318 Mirów (st. 6) 326 HCO 3 -SO 4 -Cl-Ca poza NH 4,NO 2 - męt.,nh 4,Fe,Mn 101 J319 Mirów (st. 20) 326 HCO 3 -Ca Ib J320 Srocko (st. 38) 326 HCO 3 -Ca Ib J322 Olsztyn Lipówka 326 HCO 3 -Ca Ib PEW,NO 3,PO 4,Tw.w. J323 Lelów 326 HCO 3 -Ca Ib PEW,NO 3,PO 4,utl. - - barwa PEW,NO 3,PO męt. męt.,tw.w.,no 3,PO 4 barwa,pew męt.,barwa 12

12 J324 Antolka 326 HCO 3 -Ca Ib J325 Kotowice 326 HCO 3 -Ca III Tw.w.,Ca,NO 3,NO 2,PO 4, deterg. męt.,barwa,pew męt.,barwa NO 3 - męt.,barwa,deter. 76 Chlina 408 HCO 3 -Ca Ib S.rozp., Tw.og., Tw.w.,Ba, Sr, NO 3, PO 4 PEW, SiO 2-77 Solca 408 HCO 3 -Ca Ib Tw.w.,NO 3,PO 4,deterg. PEW - J107 Drapacz UPWP HCO 3 -SO 4 -Cl-Ca poza Zn,Cd,NO J108 Herby (st. 5) UPWP HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg II Tarnowskie G. - Żyglin Mierzęcice Łubne Triasowe piętro wodonośne męt.,barwa,fe,cd,n O 2 ph,barwa,s.rozp., Fe HCO 3 ph,fe,męt.,barwa 327 HCO 3 -Ca-Mg Ib Tw.og., Tw.w., Zn, Sr,Fe,PO 4 PEW, Ba Fe 327 HCO 3 -SO 4 -Mg-Ca Ib Tw.og.,Tw.w.,Mg,Ba,SO 4,NO 3,PO 4 PEW, 80 Rzeniszów 327 HCO 3 -Mg-Ca Ib Tw.og.,Tw.w.,Mg,Fe,Sr,PO 4 PEW,Ba - 81 Zendek 327 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg III NO 3, Tw.og.,Pb - Tw.og.,Pb 84 Tworóg 327 HCO 3 -NO 3 -Ca-Mg III NO 3-85 Świbie 327 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg II PEW, Ba, Sr, deterg. - deterg. 901kr Świbie 327 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg III kr Bibiela (S - 10) 327 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg II Ba,PO 4,PEW,Fe 119 T201 Lubliniec (M - 2) 327 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg III 120 T202 Starcza 327 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg III - Fe,Mn NO 3,utl. - NO 3,utl. męt.,barwa Sr męt.,barwa,fe - Sr męt.,barwa,fe 121 T203 Kalety (st. 2) 327 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg poza NO 2 - męt.,barwa,fe,mn 122 T204 Bibiela (S-10bis) 327 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg II męt.,barwa,pew,fe,ba Sr męt.,barwa,fe 123 T205 Bibiela (S - 1 bis) 327 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg Ib męt.,tw.w.,mn,so 4,PO 4, PEW. męt.,mn T206 Myszków Osińska Góra T207 Myszków (st. 7a) 327 HCO 3 -Ca-Mg II PEW,Fe,Sr,HCO 3 męt.,barwa, męt.,barwa,fe 327 HCO 3 -Ca-Mg Ib barwa,tw.w.,ba,po 4 męt.,pew,sr męt.,barwa Sr Fe 13

13 T208 Mrzygłódka 327 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg III 19 Będzin Małobądz NO 2 - męt.,barwa,fe 329 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg III NO 3, Tw.og., HCO 3 PEW Tw.og.,deterg. 57 Piekary Śląskie 329 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg II HCO 3, Tw.og, Tw.w. PEW Tw.og. 59 Zabrze 329 SO 4 -HCO 3 -Cl-Ca- Mg-Na II HCO 3, Tw.w. Tw.og., PEW, SO 4 SO 4,Mn,Tw.og. 16 Gliwice 330 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg II PEW, Ba, Sr - męt. 82 Tarnowskie Góry 330 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg III PEW trichloroeten 83 Miedary 330 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg Ib 86 Karchowice 330 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg II deterg.,tw.og tri i tetrachloroetenu, Tw.w., Fe,Mn,PO 4,deterg. PEW męt.,fe,mn PEW, Tw.w.,Cr Kleszczów 330 SO 4 -HCO 3 -Ca-Mg III PEW Sr Fe,Tw.og.,męt. 1704kr Tarnowskie Góry 330 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg Ib 877kr Płomnia HCO 3 -Ca-Mg II Ba,SO 4 PEW,Sr - Ba,Mn,PEW Sr,Fe Mn,Fe 878kr Płomnia HCO 3 -Ca-Mg II Ba,PEW,Sr,Fe HCO 3 Mn,Fe 902kr Repty Śl. S - 1a 330 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg Ib NO 3,Mg,K,SO 4,Corg.,Tw.og., S.roz. PEW,utl. utl. 958kr Gliwice Łabędy S-1a 330 Cl-HCO 3 -SO 4 -Na-Ca III Cl,K,SO 4,Na,Sr,S.roz.,Tw.og. NH 4,PEW 24 Jaworzno 452 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg Ib S.rozp.,Tw.og.,Tw.w.,Mg,NO 2,NO 3,SO 4,PO 4 PEW,Ba 25 Jaworzno 452 HCO 3 -SO 4 -Cl-Ca-Mg Ib 3 Podwarpie 454 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg Ib NH 4,Cl,SO 4,Na,Mg, Mn,Fe,PEW,Tw.og. S.rozp.,Tw.og.,Tw.w.,Mg,Ba,NO 2,NO 3,SO 4,PO 4 PEW - S.rozp.,Tw.og.,Tw.w.,Mg,Ba,NO 3,Sr,SO 4,PO 4,de terg. 4 Czekanka 454 HCO 3 -SO 4 -Mg-Ca Ib Tw.og., Tw.w., Mg, Ba, NO 3, SO 4, PO 4, deterg. PEW - 5 Ciągowice 454 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg Ib PEW Tw.og.,Al,Ba,PO 4,S.rozp Rogoźnik 454 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg Ib S.rozp., Tw.og., Tw.w., NO 3, SO 4, PO 4, deterg. PEW, Ba - 7 Dąbrowa Górnicza 454 HCO 3 -SO 4 -Mg-Ca Ib S.rozp.,Tw.og.,Tw.w.,Mg,Ba,Sr,NO 3,SO 4,PO 4,de terg. 9 Hutki Kanki 454 HCO 3 -Ca-Mg II PEW, HCO 3, Ba - Fe PEW

14 Sławków 454 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg Ib Niegowonice 454 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg Ib kr Zawiercie 454 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg Ib NO 3,Ba,CN,utl kr Łazy Błędowskie S kr Morusy HCO 3 -SO 4 -Ca-Na Ib HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg II Mn,SO 4,Sr,Tw.og. kwasowość,s.rozp.,hco 3,Tw.w.,Mg,Ba,NO 3, SO 4,PO 4 PEW, Tw.og. Tw.og. S.rozp.,Tw.og.,Tw.w.,Mg,Fe,Cd,Ba,SO 4,PO 4, HCO 3 PEW, Sr - PEW - PEW Mn,Tw.og. NH 4,NO 3,Ba,Zn,Sr,HCO 3,Mn,Fe utl.,tw.og. utl.,mn 13 Bytom 329 SO 4 -HCO 3 -Mg-Ca poza PEW, męt., S.rozp., Tw.og., Mg, Zn, SO 4-14 Bytom 329 SO 4 -HCO 3 -Ca-Mg poza PEW, Mg, Cd, NO 3, SO 4-896kr Rogoźnik - HCO 3 -Cl-SO 4 -Ca-Mg III Karbońskie piętro wodonośne męt.,barwa,pew, Tw.og.,Mg,Mn,SO 4 męt.,pew,tw.og.,mg, Fe,Mn,Cd,NO 3, SO 4 NO 2 PEW Mn 58 Czeladź 329 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg II S.rozp., Tw.w., Tw.og.,Fe,Sr PEW, HCO 3 Tw.og.,Fe,Mn 89 Jaworzno 452 HCO 3 -Cl-SO 4 -Ca- Na-Mg II S.rozp., Tw.og., Mn męt., PEW męt.,tw.og.,mn 88 Bieruń Stary UPWP HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg III NO 3, PEW - męt.,tw.og. 90 Toszek UPWP HCO 3 -SO 4 -Cl-Ca II Fe, Ba Mn, PEW męt.,fe,mn kr Tychy - Leśna 1 UPWP HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg Ib NO 3,PEW,Fe,Mn,HCO 3,utl.,SiO 2,Tw.og. Ba,PO 4,pH Mn,pH Objaśnienia: Numer punktu : 897kr punkt monitoringu krajowego; 35 J305 punkt monitoringu regionalnego Numer zbiornika: 329 główny zbiornik wód podziemnych; - punkt ujmujący wody poziomu leżącego poniżej GZWP; - punkt ujmujący wody poziomu leżącego powyżej GZWP; UPWP użytkowy poziom wód podziemnych 15

15 Wody podziemne w utworach czwartorzędu Zbiorniki czwartorzędowe występują w porowych utworach piaszczystych i żwirowych związanych z systemem kopalnych i współczesnych dolin rzecznych: Małej Panwi (GZWP 328), Kłodnicy (GZWP 331), Pszczynki (GZWP 346), Wisły (GZWP 347), Czarnej i Białej Przemszy (GZWP 453, 455), Soły (GZWP 446), Białej (GZWP 448), Rudy (GZWP 345) Wymienione wyżej zbiorniki monitorowane były w 2002 r. poprzez: 10 punktów monitoringu krajowego, 18 punktów monitoringu regionalnego. Zbiornik GZWP 455 Dąbrowa Górnicza nie jest monitorowany ponieważ niemal cały jego obszar stanowią wyrobiska kopalni piasku. Wody tego piętra charakteryzują się występowaniem różnych typów wód począwszy od wód prostych typu HCO 3 -Ca, HCO 3 -Ca-Mg poprzez HCO 3 -SO 4 -Ca, HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg, HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg-Na aż do bardzo złożonych. Chemizm tych wód został przedstawiony na ryc. III.1.3/1 oraz w tabeli III.1.3/2. Jakość wód podziemnych w zbiornikach czwartorzędowych jest zróżnicowana (ryc. III.1.3/2). W badanych punktach tego poziomu stwierdzono: wody wysokiej jakości (Ib) 25%, wody średniej jakości (II) 42%, wody niskiej jakości (III) 33%. Często występującymi wskaźnikami degradującymi wody w poziomie czwartorzędowym były związki: żelaza, azotu, fosforu, które w zasadniczy sposób rzutowały na jakość tych wód. Oceniając wody poziomu czwartorzędu w zakresie przydatności do spożycia stwierdzono, że w 3 punktach (tj. w 9% badanych punktów) woda odpowiadała warunkom określonym w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia [8] Wody podziemne w utworach trzeciorzędu Na obszarze województwa śląskiego wody w utworach trzeciorzędu występują w zachodniej i południowej części. W części zachodniej w zasięgu subregionu kędzierzyńskiego wykształconego jako lądowe utwory sarmatu w postaci: piasków, lokalnie żwirów towarzyszących utworom węglonośnym, bądź też jako żwiry i piaski pliocenu. Wodonośne utwory pliocenu występują lokalnie tworząc łączny kompleks wodonośny wraz z czwartorzędem. Do kompleksu czwartorzędowo-trzeciorzędowego należy Subniecka Kędzierzyńsko-Głubczycka stanowiąca GZWP 332. Zbiornik ten był monitorowany przez: 2 punkty sieci krajowej, 3 punkt sieci regionalnej. Jakość wód w badanych punktach kształtowała się w następujący sposób: wody wysokiej jakości (Ib) 33%, wody średniej jakości (II) 50%, wody niskiej jakości (III) 17%. Obniżenie jakości wód w tym zbiorniku powodowały związki żelaza, manganu i lokalnie związki fosforu i azotu. W żadnym z monitorowanych punktów jakość wody nie spełniała warunków rozporządzenia dotyczącego przydatności do spożycia. Spowodowane to było związkami żelaza i manganu. 189

16 W południowej części województwa wydzielono na podstawie indywidualnych kryteriów fliszowy zbiornik Magura - Babia Góra oznaczony jako GZWP 445. Charakterystykę wód w tym zbiorniku zamieszczono w dalszej części opracowania wraz z pozostałymi zbiornikami fliszowymi. Wody podziemne w utworach kredy Kredowe zbiorniki wód podziemnych występują w dwóch rejonach województwa: w części północno-wschodniej, w pobliżu granicy z województwem świętokrzyskim i małopolskim, region niecki nidziańskiej oraz w części południowej w rejonie Beskidu Śląskiego i Małego, region karpacki. Różnią się one zasadniczo wykształceniem litologicznym i zasobnością. W regionie niecki nidziańskiej poziom wodonośny występuje w spękanych marglach, opokach i wapieniach górno kredowych. Poziom ten charakteryzuje się na tyle dobrymi parametrami, że pozwoliło to na wydzielenie szczelinowo-porowego GZWP Niecka Miechowska NW o numerze 408. Poziom ten był monitorowany przez: 4 punkty sieci krajowej, 12 punktów sieci regionalnej. Dominują w tym zbiorniku wody typu HCO 3 -Ca i HCO 3 -SO 4 -Ca stwierdza się występowanie wód wielojonowych jak HCO 3 -Cl-SO 4 -Ca a nawet silnie przeobrażonych HCO 3 -NO 3 -Ca. Jakość wód w badanych punktach kształtowała się w następujący sposób: wody wysokiej jakości (Ib) 48%, wody średniej jakości (II) 24%, wody niskiej jakości (III) 24%, poza klasą znalazło się 4% punktów. O jakości tych wód zadecydowały azotany, mętność oraz w jednym z punktów pozaklasowa zawartość glinu. Pod względem przydatności do spożycia w zakresie badanych składników woda z regionu niecki nidziańskiej w 31% punktów nadawała się do spożycia bez uzdatniania. W pozostałych punktach wystąpiły przekroczenia żelaza, manganu, barwy i mętności. W regionie karpackim występują dwa GZWP: nr 348-Beskid Śląski i 447-Beskid Mały. Są to zbiorniki fliszowe i zostaną opisane w dalszej części. Wody podziemne w utworach jury górnej Wody w utworach górnej jury występują w północnym i częściowo wschodnim rejonie województwa. Tworzy on na tym terenie szczelinowo krasowy GZWP nr 326 zwany Częstochowa E. Kolektorem wód są spękane i skrasowiałe wapienie kredowate, skaliste i ławicowe. Jest to zbiornik o fundamentalnym znaczeniu dla zaopatrzenia w wodę miasta Częstochowy oraz wielu miast i gmin powiatów: częstochowskiego, kłobuckiego, myszkowskiego i zawierciańskiego. Jest to jednocześnie zbiornik charakteryzujący się niską odpornością na zanieczyszczenia przenikające z powierzchni, głównie z powodu braku pokrywy izolującej utworów czwartorzędu. Odkrycie zbiornika na znacznej powierzchni, przy obecności niewielkich nawet punktowych ognisk zanieczyszczeń i charakterystycznym krasowym i szczelinowym systemie przewodzenia powoduje, że najmniejsze nawet skażenie powoduje szybką 190

17 i długotrwałą degradację wód podziemnych. Zbiornik ten był monitorowany przez: 10 punktów sieci krajowej, 25 punktów sieci regionalnej. W poziomie tym dominującym typem hydrochemicznym są wody typu HCO 3 -Ca lub HCO 3 -Ca-Mg. Inne wody wielojonowe noszą znamiona przeobrażeń antropogenicznych. Jakość wód poziomu jury górnej jest wysoka w badanych punktach tego poziomu stwierdzono: wody wysokiej jakości (Ib) 71%, wody średniej jakości (II) 3%, wody niskiej jakości (III) 20%, wody pozaklasowe 6%. Pogorszenie jakości powodowały azotany i azotyny, fosforany, detergenty i w dwóch punktach związki chromu. Oceniając wody jury górnej pod względem norm określonych dla wód pitnych stwierdzono, że w 14 punktach (tj. w 40% badanych punktów) woda odpowiadała normom określonym dla wód do picia. Wody podziemne w utworach jury środkowej Wodonośne utwory jury środkowej ciągną się od północno zachodnich krańców województwa poprzez rejon Częstochowy aż po Zawiercie. W północnej części tworzy szczelinowo-porowy GZWP nr 325 o nazwie Częstochowa W. Główną warstwą wodonośną są tu piaski i piaskowce warstw kościeliskich o miąższości m i dobrych parametrach hydrogeologicznych. Miejscami w zalegających wyżej iłach rudonośnych występują nieciągłe i o zmiennej miąższości warstwy wodonośne tzw. międzyrudne o niewielkiej wartości użytkowej. W okresie eksploatacji rud żelaza poziom ten był intensywnie odwadniany. Na znacznym obszarze warstwy kościeliskie mają kontakt hydrauliczny z niżej ległymi dolnojurajskimi piaskami warstw łysieckich górnych. Poziom ten był monitorowany przez: 2 punkty sieci krajowej, 5 punktów sieci regionalnej. Pod względem hydrochemicznym wody te w 57% należą do wód prostych HCO 3 -Ca i HCO 3 -Ca-Mg, 29 % stanowią przeobrażone wody wielojonowe: HCO 3 -Cl-Ca-Na, HCO 3 -Cl- SO 4 -Ca-Na, Cl- SO 4 -Ca-Na-Mg. Jakość tych wód jest zróżnicowana od wysokiej do niskiej w badanych punktach stwierdzono: wody wysokiej jakości (Ib) 42%, wody średniej jakości (II) 29%, wody niskiej jakości (III) 29%. W wodach tego poziomu tylko w jednym punkcie badana woda odpowiadała normom określonym dla wód do picia. Głównymi wskaźnikami decydującymi o braku przydatność do picia są przekroczone normy stężenia żelaza i manganu oraz barwy i mętności. 191

18 Wody podziemne w utworach jury dolnej Utwory jury dolnej na omawianym terenie nie tworzą GZWP, stanowią natomiast użytkowy poziom wodonośny o niskich parametrach hydrogeologicznych i niskiej jakości. Warstwę wodonośną stanowią piaskowce synemuru, które podścielają rudonośne utwory jury środkowej. Rozciągają się one na niemal całym północnym obszarze województwa, jednak większe znaczenie mają w części północno zachodniej. W roku 2002 w monitoringu regionalnym funkcjonowały cztery punkty ujmujące wodę z tych utworów. Są to zwykle wody o zróżnicowanym typie od typu HCO 3 -Ca-Mg do wód wielojonowych. Jakość tych wód była niska, w badanych punktach stwierdzono: wody średniej jakości (II) 25%, wody niskiej jakości (III) 50%, wody pozaklasowych 25%. We wszystkich punktach monitoringowych tego poziomu badana woda nie odpowiadała normom określonym dla wód pitnych. Wody podziemne w utworach triasu W obrębie województwa śląskiego głównymi poziomami wodonośnymi w triasowym piętrze wodonośnym są poziomy wapienia muszlowego i retu rozdzielone marglistymi utworami dolnej części warstw gogolińskich. Ponieważ utraciły one, na znacznych obszarach, swój izolujący charakter na skutek redukcji miąższości, zdyslokowania, dolomityzacji oraz sztucznie wywołanych połączeń hydraulicznych, dlatego zwykle traktuje się je jako jeden kompleks wodonośny zwany serią węglanową triasu. Kolektorem wód są tutaj wapienie i zdolomityzowane wapienie z przewarstwieniami margli. Poziom jest zasilany bezpośrednio opadami na wychodniach oraz pośrednio poprzez przesączanie z innych warstw np. czwartorzędowych lub jurajskich. Poziom ten stanowi podstawę zaopatrzenia w wodę szeregu miast Górnego Śląska. Duże ujęcia głębinowe zlokalizowane są w rejonie Lublińca, Kalet, Miasteczka Śląskiego, Myszkowa, Gliwic, Tarnowskich Gór, Jaworzna i Będzina. W rejonie Bytomia w utworach tych występowały rudy cynku i ołowiu, których eksploatacja powodowała odwodnienie znacznego obszaru w części centralnej. Pozostałością po tej działalności jest funkcjonująca nadal centralna pompownia Bolko w Bytomiu, której zadaniem jest zdrenowanie wyżej leżących utworów triasu, w celu zapobiegania zalewaniu niżej leżących wyrobisk kopalń węgla kamiennego. W ramach kompleksu wodonośnego serii węglanowej triasu wydzielono pięć GZWP, które w całości lub w części znajdują się na obszarze województwa śląskiego. GZWP nr 327 Lubliniec Myszków leży pomiędzy Lublińcem a Myszkowem oraz Toszkiem i Tarnowskimi Górami. GZWP 329 Bytom po wyłączeniu z niego środkowej część w rejonie Bytomia, ze względu na złą jakość wód podziemnych, położony jest centralnie w województwie rozciąga się łukiem od Zabrza, przez Bytom, Będzin aż po Sosnowiec. GZWP 330 Gliwice położony jest w zachodniej części województwa pomiędzy GZWP 327 na północy i GZWP 329 na wschodzie. GZWP Olkusz-Zawiercie stanowi przedłużenie w kierunku wschodnim zbiornika Lubliniec-Myszków. W kierunku północno-wschodnim sięga daleko pod utwory jury. Ostatni z triasowych GZWP nr 452 Chrzanów obejmuje węglanowe utwory położone pomiędzy Mysłowicami i Trzebinią. W województwie śląskim znajduje się jego zachodnia część obejmująca obszar Jaworzna, części Mysłowic, Imielina i Chełmu Śląskiego. 192

19 Monitoring wód podziemnych w obrębie tych zbiorników obejmował: 10 punktów sieci krajowej, 34 punkty sieci regionalnej. Skład chemiczny wód tego piętra to głównie wody typu HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg, ponadto występowały wody typu HCO 3 -Ca-Mg. Jakość wód była zróżnicowana, w badanych punktach stwierdzono: wód wysokiej jakości (Ib) 41%, wód średniej jakości (II) 29%, wód niskiej jakości (III) 23%, wód pozaklasowych 7%. Średnia i niska jakość tych wód spowodowana była głównie przekroczeniem dopuszczalnych wielkości twardości ogólnej, mętności, stężeń żelaza, manganu, azotanów, detergentów oraz w ujęciu Staszic ponadnormatywną zawartością trichloroetenu Odrębnym problemem są wody pompowane z przekopów wschodniego i zachodniego w Szybie Bolko. Drenują one cały centralny obszar Niecki Bytomskiej, prowadząc wody pozaklasowe, głównie ze względu na wysoką mineralizację, stężenia siarczanów, magnezu, manganu, sodu i potasu. Niska jakość tych wód może być efektem kumulacji zanieczyszczeń z całego obszaru Niecki, bądź też jest spowodowana technicznymi warunkami ujmowania tych wód na dole, w kopalni. W badanych punktach monitoringowych poziomu wodonośnego triasu w 13 punktach (tj. w 30%) woda odpowiadała normom określonym dla wód pitnych. Wody podziemne w utworach karbonu Poziom ten występuje w centralnej części województwa. Stanowi podstawę zaopatrzenia w wodę dla szeregu zakładów przemysłowych oraz niektórych ujęć miejskich (m. in. Toszek, Jaworzno). Na obszarze województwa śląskiego zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2002 w sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy, przyporządkowania zbiorników wód podziemnych do właściwych obszarów dorzeczy, utworzenia regionalnych zarządów gospodarki wodnej oraz podziałów obszarów dorzeczy na regiony wodne (Dz. U. Nr 232, poz. 1953) w piętrze karbonu nie uwzględniono GZWP. Wody tego piętra występują w piaskowcach i mułowcach izolowanych seriami iłowców, na znacznej niekiedy głębokości od 250 do 500 m. Wykorzystanie wód słodkich z utworów karbonu, zwłaszcza produktywnego jest ograniczone i związane z selektywnym ich odpompowywaniem z kopalń. Zasilanie poziomów wodonośnych w utworach karbonu następuje bezpośrednio na wychodniach, a częściej pośrednio poprzez przepuszczalne utwory czwartorzędu, niekiedy także i triasu. Podstawą drenażu są wyrobiska kopalń węgla kamiennego, a poza obszarami górniczymi także doliny rzek i miejsca skupionej eksploatacji wód. Wody piętra karbonu monitorowane były przez: 2 punkty sieci krajowej, 4 punkty sieci regionalnej. W piętrze tym występowały wody typu HCO 3 -SO 4 Ca Mg oraz wody wielojonowe. Jakość tych wód była następująca: wody wysokiej jakości (Ib) 17%, wody średniej jakości (II) 50%, wody niskiej jakości (III) 33%. 193

20 Podstawowymi czynnikami decydującymi o jakości wód tego poziomu są: wysoka twardość, mętność, podwyższona zawartość manganu i żelaza. W zakresie analizowanych wskaźników we wszystkich badanych punktach poziomu karbonu woda nie spełniała norm dla wód pitnych. Wody w utworach fliszowych Karpat W obrębie utworów fliszowych występują poziomy wodonośne: Trzeciorzędowy GZWP Magura Babia Góra o numerze 445, Kredowy i Kredowo jurajskim GZWP: nr 348-Beskid Śląski i 447-Beskid Mały. Są to poziomy szczelinowe i szczelinowo-porowe. Warstwy wodonośne tworzą osady piaskowcowe a w mniejszym stopniu osady wapienne, występują one w formie ławic naprzemianlegle z osadami praktycznie niewodonośnymi iłów i margli. Wody te monitorowane były w: 3 punktach monitoringu krajowego, 10 punktach monitoringu regionalnego. W monitorowanych wodach z utworów fliszowych dominowały wody typu HCO 3 -SO 4 - Ca, HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg i SO 4 -HCO 3 -Ca-Mg Jakość wód w badanych otworach przedstawiała się następująco: wody wysokiej jakości (Ib) 46%, wody średniej jakości (II) 31%, wody niskiej jakości (III) 23%. O niższej jakości tych wód zadecydowały charakterystyczne dla tych wód niska zawartości substancji rozpuszczonych i wodorowęglanów. Porównując otrzymane wyniki do rozporządzenia w sprawie przydatności wód do spożycia przez ludzi w większości otworów stwierdza się zbyt niską, w stosunku do zalecanej, twardość wody. ZMIANY JAKOŚCI WÓD W LATACH Na podstawie badań monitoringowych prowadzonych w latach stwierdzono następujące zmiany w jakości zwykłych wód podziemnych: w wodach czwartorzędowego piętra wodonośnego, najbardziej narażonego na infiltrację potencjalnych zanieczyszczeń, poprawa jakości wód nastąpiła w 2 punktach badawczych, pogorszenie jakości w 7 punktach badawczych, a w pozostałych 24 punktach nie zaszły zmiany. Pogorszenie jakości związane z przekroczeniem klas w zakresie stężeń żelaza wynikało z intensywnej eksploatacji ujęcia i ługowania jonu Fe +2 z utworów wodonośnych. w wodach piętra trzeciorzędowego poprawy jakości wód nie stwierdzono, pogorszenie jakości wystąpiło w 2 punktach badawczych, a w pozostałych 4 punktach nie zaszły zmiany. Wody tego piętra należą do wód wysokiej i średniej klasy jakości. w wodach kredowego piętra wodonośnego poprawa jakości wód nastąpiła w jednym punkcie badawczym, pogorszenie jakości w 4 punkach badawczych, a w pozostałych 20 punktach nie zaszły zmiany. W piętrze tym wody wysokiej jakości stwierdzono w 48% punktów. w wodach jurajskiego piętra wodonośnego występującego w północnej części woj. śląskiego poprawa jakości wód nastąpiła w 2 punktach badawczych, pogorszenie jakości w 7 punktach badawczych, a w pozostałych 33 punktach nie zaszły zmiany. Wody tego piętra charakteryzują się wysoką jakością. Pogorszenie jakości wód tego piętra nastąpiło 194

21 głównie w zakresie azotanów i azotynów w miejscach, gdzie brak jest izolacji warstwy wodonośnej i zanieczyszczenia z powierzchni mogą bezpośrednio infiltrować do wód tego piętra. w triasowym piętrze wodonośnym występującym w centralnej części województwa i stanowiącym podstawowe źródło zaopatrzenia w wodę dla tego obszaru. Poprawa jakości wód nastąpiła w 3 punktach badawczych, pogorszenie jakości w 7 punktach badawczych, a w pozostałych 31 punktach nie zaszły zmiany. Zmiany jakości, które nastąpiły w tym piętrze w stosunku do roku 2001 są związane z występowaniem w tych wodach związków azotu. Wody pozaklasowe występujące w rejonie Bytomia charakteryzują się wysoką mineralizacją, pozaklasową zawartością siarczanów, cynku, kadmu, potasu, manganu. w karbońskim piętrze wodonośnym o znaczeniu lokalnym - pogorszenie jakości wód nastąpiło w 2 punktach badawczych, a w pozostałych 3 punktach nie zaszły zmiany. W piętrze tym przeważają wody średniej i niskiej jakości o czym decydowała wysoka twardość, podwyższona zawartość baru, żelaza, azotynów. Z oceny ogólnej wynika, że w stosunku do roku 2001 nastąpiło wyraźne pogorszenie jakości wód zaliczanych do wód wysokiej jakości (spadek o 12%), wzrósł natomiast udział wód klasy średniej i niskiej (o 5%)oraz (o 1%) wód pozaklasowych. Zmiany jakości zwykłych wód podziemnych w latach w punktach sieci krajowej i regionalnej opracowano dla punktów opróbowanych zarówno w roku 2001 i 2002 tabela III.1.3/4, ryc. III.1.3/3. Ryc. III.1.3/3. Klasyfikacja ogólna jakości wód podziemnych w latach [%] Ia Ib II III NON Klasy jakości

22 Tabela III.1.3/4. Zmiany jakości wód podziemnych w sieci krajowej i regionalnej w latach L.P. Numer punktu RMWP Numer zbiornika 2001 Klasa jakości wód Składnik decydujący o zmianie klasy 2002 Czwartorzędowe piętro wodonośne Rodzaj punktu Rodzaj wód 1 18 poza II II S G 2 61 poza II II S W 3 63 poza Ib Ib S G 4 64 poza III III S G 5 68 poza III II Fe S G II II S W kr 345 Ib II S G III III S W Ib II Mn, S W kr 350 Ib Ib S W II II S W Ib II Mn, Ba S W kr 352 Ib Ib S W III III S G Ib II HCO 3 S G 16 Q31 poza Ib III męt. barwa S G 17 Q32 poza III III S W 18 Q33 poza III III S W 19 Q34 poza III III S W 20 Q35 poza III III S W 21 Q36 poza II III Fe, męt,barwa S W 22 Q41 poza II II S G 23 Q42 poza II II S W 24 Q III III S G 25 51kr 328 III III P G kr 328 III II HCO 3 S G kr poza Ib Ib S W kr poza II II P W kr poza Ib Ib P G kr poza Ib Ib S G 196

23 31 981kr poza Ib II K,HCO 3,utl. S G kr poza Ib Ib P G kr poza Ib Ib S G Trzeciorzędowe piętro wodonośne poza Ib Ib S W poza II III NO 2 S W kr 445 Ib II HCO 3,utl. Sk G II II Z G II II Z G Ib Ib Z G Kredowe piętro wodonośne Ib Ib Z G II II Z G Ib Ib Z G II II Z G III III Z G kr 348 poza Ib Al Z G kr 348 Ib Ib Z kr poza Ib Ib Z G kr poza Ib Ib Z G poza Ib II Sr,PEW Z G poza Ib Ib Z G Ib Ib S W III III Z G kr 447 Ib Ib Z W III III S W Ib III NO 3 Z G 56 44kr 408 Ib Ib P G 57 K II poza Al S G 58 K Ib Ib S W 59 K III III S W 60 K Ib II męt. barwa, Mn S W 61 K II II S G 62 K III III S G 63 K II II S W 64 K Ib Ib S G Jurajskie piętro wodonośne Ib Ib S W 197

24 Ib Ib S G Ib Ib S G Ib Ib Z G 69 J Ib Ib S W 70 J III III S W 71 J II II Sn G 72 J Ib Ib S W 73 J Ia Ib męt. barwa, Mn S W 74 J III Ib NO 3 S G 75 J III III S W 76 J Ib Ib S W 77 J Ib III NH 4 S W 78 J Ib III męt. barwa, S G 79 J Ib Ib S W 80 J poza poza S G 81 J Ib Ib S W 82 J Ib Ib S G 83 J Ib Ib S G 84 J Ib Ib S W 85 J Ib Ib S W 86 J III III S G 87 48kr 326 Ib Ib P W kr 326 Ib Ib S G kr 326 III III Z G kr 326 Ib Ib Z G kr 326 Ib Ib S W kr 326 Ib Ib Z G kr 326 Ib Ib S W kr 326 Ib Ib Z G kr 326 III Ib NO 3 P G kr 326 Ib Ib Z G 97 36kr 325 Ib Ib P G kr 325 II II P G 99 J II III Fe,SiO 2 Sn W 100 J III III S G 101 J Ib II Fe,PO 4 S W 102 J Ib Ib S W 103 J106 poza Ib III Fe, męt,barwa S W 198

25 104 J107 poza II poza Zn,Cd,NO 2 S W 105 J108 poza II II S W 106 J109 poza III III S W Triasowe piętro wodonośne Ib Ib P G Ib Ib S G Ib Ib S W III III Z G II III NO 3 S G III II NO 3 S G 113 T III III S W 114 T III III S W 115 T Ib poza NO 2 S W 116 T II II S W 117 T Ia Ib Mn,SO 4,PO 4 S W 118 T III II NO 2 S W 119 T Ib Ib S W 120 T III III S W kr 327 III III S G kr 327 II II S W II III NO 3 S W Ib II PEW,HCO 3,tw.węgl S G II II Sz W II II S W Ib III trichloroeten S W Ib Ib S W III II NO 3 S G III III S W kr 330 II II P W kr 330 II II P W kr 330 Ib Ib S W kr 330 III III S G kr 330 Ib Ib S W Ib Ib S W Ib Ib S G Ib Ib S G Ib Ib S W Ib Ib S W 199

26 Ib Ib Z G Ib Ib S W Ib II HCO 3,Ba S W Ib Ib S W kr 454 II II S W kr 454 Ib Ib S W poza poza poza Ch W poza poza poza Ch W Karbońskie piętro wodonośne II II Sz W III III S W II II Sz W poza Ib II Ba,Mn,Fe S W kr poza II III NO 2 S G kr - punkt monitoringu krajowego S - studnia czynna, Sn - studnia nieczynna, P - piezometr, Z - źródło, Ch - chodnik wodny W - wody wgłębne, G - wody gruntowe PODSUMOWANIE Wody podziemne jako jeden z elementów środowiska podlegają szczególnej ochronie. Stanowiąc ważne źródło wody pitnej muszą być systematycznie badane, w celu wykrycia ewentualnego zagrożenia jakości wód. Wyniki badań monitoringu z roku 2002 pozwoliły na sformułowanie następujących wniosków: 1. W 2002 roku na terenie województwa śląskiego badania wód podziemnych prowadzono w 43 punktach sieci krajowej; 117 punktach sieci regionalnej. 2. Na podstawie wyników monitoringu wód podziemnych stwierdzono, że na znacznym obszarze dominują wody typu HCO 3 -Ca i HCO 3 -Ca-Mg oraz inne typy wód HCO 3 -SO 4 - Ca, HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg, HCO 3 -Cl-Ca. Udział typów bardziej złożonych jest mniejszy, niemniej istotny. Świadczy to o częściowym przeobrażeniu naturalnego reżimu chemicznego tych wód. W opracowaniu jako oddzielną grupę wydzielono wody o zawartości jonu NO 3 przekraczającym 17% mvali. Są to wody nie ujęte w pierwotnej klasyfikacji Altowskiego- Szwieca i świadczą o wysokiej antropopresji w miejscu formowania się tych wód. 3. Jakość wód podziemnych województwa śląskiego w 2002 roku była zróżnicowana. Biorąc pod uwagę wyniki uzyskane w sieci krajowej i regionalnej udział poszczególnych klas jakości przedstawiał się następująco: Wody najwyższej jakości (klasa Ia) 0%, Wody wysokiej jakości (klasa Ib) 43%, Wody średniej jakości (klasa II) 26%, Wody niskiej jakości (klasa III) 27%, Wody pozaklasowe (poza) 4%. 200

27 4. Na ogólną liczbę 160 badanych punktów w 43 z nich (co stanowi 27%) woda odpowiadała normom w zakresie badanych wskaźników określonym w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 roku. Wskaźnikami, które najczęściej nie spełniały warunków rozporządzenia były: ponadnormatywne stężenia manganu, żelaza, związków azotu, wielkość twardości ogólnej oraz w mniejszym stopniu zawartość metali. W aktual.nie nieczynnym ujęciu Staszic stwierdzono ponadnormatywną zawartość trichloroetenu. 5. Z oceny ogólnej zmian jakości wód podziemnych wynika, że w roku 2002 w stosunku do roku 2001 nastąpiło wyraźne pogorszenie jakości wód. Udział wód wysokiej jakości zmniejszył się o 12%, wzrósł natomiast udział wód klasy średniej o 5%, niskiej o 5%, pozaklasowych o 1%. 201

28 Tabela III.1.3/2 Zestawienie klas jakości i typów hydrochemicznych wód podziemnych stwierdzonych w punktach sieci krajowej i regionalnej w poziomach wodonośnych w 2002 roku Lp. Numer punktu 1 957kr Nazwa Punktu Częstochowa Wielki Bór Numer zbiornika Typ wody Klasa jakości wód wskaźniki fizyko-chemiczne decydujące o przynależności do danej klasy jakości Czwartorzędowe piętro wodonośne 325 HCO 3 -SO 4 -Cl-Ca Ib NO 3,SiO 2,HCO 3,Corg. 2 Q34 Wręczyca Wielka 325 HCO 3 -SO 4 -Ca III 3 4 Q36 wskaźniki Wskaźniki fizykochemiczne przekraczające normy przekraczające wartości dla wód do picia graniczne dla danej klasy jakości PEW,Mn,PO 4,utl. Mn,utl. NO Q35 Szarlejka 325 HCO 3 -SO 4 -Cl-Ca III NO 3 - męt.,fe,mn Kuźnia Brzeźnicka 326 HCO 3 -Ca III Fe kr Płomnia HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg Ib 6 51kr Solarnia 327 SO 4 -NO 3 -Cl-HCO 3 - Ca-Mg-Na 7 879kr Płomnia HCO 3 -Ca II Ba,PO 4,PEW,Mn,Fe Q33 Kochcice 327 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg III 1709kr Kokotek 328 HCO 3 -Ca-Na II Q55 Brusiek 328 HCO 3 -Ca III męt.,barwa męt.,barwa,fe,mn PEW,Cd,Sr,Tw.og. ph,utl. ph,utl. III NO 3,HCO 3 - NO 3,Fe,Mn,pH,utl. - Mn,Fe PEW Sr męt.,barwa PO 4,pH,Fe Tw.og. Mn,Fe,pH,Tw.og. Sr,Mn Fe męt.,barwa,fe,mn 71 Paczyna 330 HCO 3 -SO 4 -Ca II PEW, Fe, Mn, Ba - Fe,Mn,męt. 66 Rybnik-Stodoły 332 HCO 3 -SO 4 -Ca-Na II PEW, NH 4, Mn, PO 4 - Mn 69 Niewiesze 332 HCO 3 -Ca-Mg II PEW, -, Fe, Mn, Sr - Fe,Mn 1115kr Sośnicowice 332 SO 4 -Ca II PO 4,Mn,Fe PEW,SO 4,HCO 3 Mn,Fe,SO 4 62 Studzienice 346 HCO 3 -Ca-Na III NO 2 - Fe,Mn

29 16 38 Zaborze - Gołysz kr Ustroń - Brzegi HCO 3 -Ca-Mg Ib kr Skoczów Pogórze 347 HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg II Fe, NH 4, PO 4, ph Mn Fe,Mn,pH 347 SO 4- HCO 3 -Ca II HCO 3,pH,K,utl. Ba,Sr,Cu,PEW,Tw.og ph,utl. 65 Racibórz 332 SO 4 -HCO 3 -Ca III NH 4 Fe Fe,Mn 1114kr Racibórz 332 HCO 3 -Ca-Mg Ib 26 Jaworzno - Szczakowa 1050kr Katowice kr Tychy - Manderlówka Ruda Ślaska Halemba NH 4,Ba,SiO 2,Sr,PEW,Tw.og. Mn,Fe Mn,Fe 453 SO 4 -HCO 3 -Cl-Ca-Mg II - HCO 3, - - HCO 3 -SO 4 -Ca-Mg- Na SO 4 -Cl-HCO 3 -Ca- Na-Mg Ib Ba,K,SO 4,Sr PEW,utl. Ib NO 3,Cl,Ni,K,SO 4,SiO 2,Sr, S.roz. PEW,pH,HCO 3,utl. utl. Ni,pH,utl. 331 SO 4 -HCO 3 -Ca II PEW, męt., Ba NH 4, Mn Mn, męt.,barwa, 61 Dankowice UPWP HCO 3 -Ca II PEW, barwa, NH 4, Mn, PO 4 - barwa,mn, 63 Żory UPWP SO 4 -HCO 3 -Ca-Mg Ib S.rozp.,Hg, Sr, NO 2, NO 3, SO 4, SiO 2, PO 4, Ba PEW, ph ph 64 Rudyszwałd UPWP HCO 3 -SO 4 -Cl-Ca III Mn Fe Fe,Mn 68 Pilchowice- Nieborowice UPWP HCO 3 -Ca II - Mn męt.,mn 1705kr Bełk UPWP HCO 3 -SO 4 -Cl-Ca Ib Fe,SiO 2,PEW,utl.,Tw.og. Q31 Krzepice UPWP HCO 3 -SO 4 -Ca III Mn Mn,Fe męt.,barwa - męt.,barwa,fe,mn Q32 Sieraków UPWP HCO 3 -SO 4 -Ca III NO 3 - męt.,barwa Q41 Puszczew UPWP SO 4 -HCO 3 -Mg-Ca II ph,fe,mn męt.,barwa,hco 3 ph,męt.,barwa,fe,m n Q42 Blachownia UPWP Cl-SO 4 -HCO 3 -Ca-Na II ph HCO 3 ph,fe Trzeciorzędowe piętro wodonośne 48 Korbielów 445 HCO 3 -SO 4 -Ca II S.rozp. HCO 3, Tw.og. Tw.og. 54 Żabnica 445 HCO 3 -SO 4 -Ca II S.rozp. HCO 3, Tw.og. Tw.og.