Bernard Krajczy, Andrzej Pi.larz, R E WE RSYJNEGO FOLA MAGNE TYCZNEGO NA WŁASNOŚCI ODU: WÓW Z ALUMINIUM AO. l. Wprowadzenie

Transkrypt

1 Kr ze p nięc i e metali i sto pów t. VI I! PL ISSN ISBN łłj Os sol i nl.!um l :HI4 Józef Gawroński, Jan Szajp.ar Bernard Krajczy, Andrzej Pi.larz, WP LYW WlR.UJĄCEGO R E WE RSYJNEGO FOLA MAGNE TYCZNEGO NA WŁASNOŚCI ODU: WÓW Z ALUMINIUM AO l. Wprowadzenie Pierwsze badania przeprowadzone w świecie [15] zwrócily uwagę na latwaść i ekonomiczność stosowania pól e lektromagnetycznych w procesie odlewania gotowych odlewów, a przede wszystkim pólfabrykatów otr Żymywanych metodami pólcictglcgo i ciąglego odlewania. Z ainteresowanie odlewaniem w z miennych polach elektromagne tyc znych wynika również z faktu, że brak w tych metodach bezpośredniego kontaktu urządzenia wytwarzającego i przekazującego pole e lektromagnetyczne do cieklego metalu a cicklym metalem, będ ą cym w kadzi lub formie odlewniczej. Wynikiem takich rozw i ą z ań teclmiczno-tcchnologicznych jest możliwość zastąpienia stosowanych w przemyśle metod oddzialywania ultradźwiękami na proces krystalizacji, jak również k lasycznych procesów modyfikacji odlewaniem w polu elektromagnetyczny m, eliminując przy tym nicdogodności tych procesów (dy spergowanie penen atora pr z eka z ującego ultradźwię ki do c ieklego metalu, wysokie kosz ty stosowania modyfikatorów). 2. Odlewanie w polu elektromagnetyc znym Glówny m c ele m odlewania w polu elektromagnetyczny m jest u zyskanic : a ) drobnokrystalicznej i jednorodnej struktury odlewu,

2 92 Józef Gawroński, Bernard Krajczy, Andrzej Pilarz, Jan Szajnar b ) usunięcie lub zmniejszenie segregacji pierwiastków stopowych, c ) poprawy własności użytkowych odlewu. Uzyskanie tych efektów możliwe jest w dwojaki sposób: - poprzez oddziałyyjanie drgań indukowanych przez siły elektredynamiczne na krzepnący metal, - poprzez proces mieszania cieklego metalu w kadzi odlewniczej lub formie po zalaniu jej ciekłym metalem. W Instytucie Odlewni-ctwa Folitechniki Śląskiej prowadzi się badania nad odd z iaływaniem drgań indukowanych przez zmienne pole magnetyczne i przepływ zmiennego prądu przez ciekły metal (rys. l ) oraz stałe pole magnetyczne i przepływ zmiennego prądu przez ciekły krzepriący metal w formie (rys. 2 ). 1 --I ~~lu - 3 Rys. l. Schemat układu indukujące_i!o dr_gania: l - indukt'or, 2- elektrody, 3 - ciekły metal l Rys. 2. Schemat indukowania drgań w ciekłym metalu W pracy [l, 9 J zmienne pole magnetyczne wytwarzano za pomocą induktora (selenoidu) umieszczonego na zewnątrz formy~ Zmienny prąd doprowadzono do ciekłego metalu przy użyciu elektrod zanurzonych w metalu (rys. 2 ). Caly układ zasilono z jednego źródła prądu. Taki układ pola i ciekłego metalu, -przez który przepływał prąd, indukował w kąpieli metalowej drgania o częstotliwości 50~500 Hz. 'Efektem odd z iaływania drgań było rozdrobnienie i ujednorodnienie struktury odlewu walcowego wykonanego z czystego Al i stopu F A2N. Stwierdzono rów" nież, że średnia wielkość ziarna zależy od wielkości indukcji pola

3 Wpływ wirującego rewersyjnego pola magnetycznego elektromagnetycznego i wielkości prądu przepływającego przez ciekły krzepnący metal. W badaniach [l J udowodniono również, że oprócz efektu oddziaływania drgań duży wpływ na proces krystalizacji ma również mieszanie metalu, będące wynikiem niejednorodności ciśnień powstałych w ciekłym metalu. Aby zwiększyć intensywność mieszania krzepnącego Il)etalu w pracy [10] zastosowal).o ukł a:i indukujący drgania (rys. 2 ), w którym stale pole elektromagnetyczne wytworzone przez induktor umieszczony na zewnątrz formy oddziaływało na ciekły metal przewodzący zmienny prąd o częstotliwości 50 Hz. Układ taki gęnerowal drgania o częstotliwości 50 Hz, będące efektem zmian ciśnienia p J-Lo ~ i sin o gdzie ).! 0,)-l- przenikalność magnetyczna próżni i ciekłego metalu, k - w spółczynnik rozpływu prądu, n - liczba zwojów w induktorze (cewki }, h - wysokość wydzielonego e lementu, R - promień induktora, - wysokość induktora, i o wartość szczytowa prądu przeplyv:,ającego przez ciekły metal, - prąd przepływający przez induktor, f - częstotli w ość, y odległość wyodrębnionej objętości od środka wysokości induktora. Zmiana ciśnienia jest wyni~iem zmian kierunku prądu przepływającego przez metal. W tym układzie ciśnienie z mienia się dwustronnie w przeciwieństwie do układu z rys. l, gdzie ciśnienie wyka z ało tylko zmia- ' r,y pulsacyjne. Niejednorodność zmian ci śnienia w objętości cieklego metalu wywoływała cyrkulację metalu, powodującą jego intensywne mieszanie. l: fek.,. tern tych oddziaływań było usunięcie struk tury dendrytycznej w odlewa- '

4 94 Józef Gawro!l.ski, Bernard Krajczy, AndrzeJ Pilarz, Jan Szajnar nych próbkach z Al oraz kilkakrotne rozdrobnienie ziarna w przypadku stopu P A2 i P A2N odlewanych statycznie. Przeprowad zono również próby zastosowania drgań indukowanych układem z pracy [10] przy odlewaniu wlewków aluminiowych z czystego aluminium klasy AO (Al 99, 99) wykonywanych ~etodą pólciągłą [s, 10]. Stale pole elektromagnetyczne wytwarzała cewka (induktor ) o 5 zwojach i prądzie 400 A. Prąd zmien: ny przepływający przez ciekły metal wynosił 600 A. Badania prowadzono w Z. M. "Trzebinia", odl.:;wając wlewki o przekrojach 150 x 450 mm', uzyskując 4-krotne rozdrobnienie ziarn i ograniczając znacznie strefę kryształów dendrytycznych. W literaturze opisane są również podobne opracowania z tego tematu, A. M. Ageev w pracy [ 2 J przedstawił sposób wytwarzania drgań w ciekłym metalu za pomocą sił pola magnetycznego. Drgania indukowano wykorzystując współdziałanie stałego pola magnetycznego wytworzonego przez elcktromagne s i zmiennego pola magnetycznego wytworzonego przez solenoid. W badaniach [ 3 J przeprowadzonyc~ na krzepnących pod działaniem wibracji w polu elektromagnetycznym stopach Al-Cu i Al-Zn stwierdzono znaczne rozdrobnienie ziarna, przy czym efekt był proporcjonalny do gęstości prądu, tj. amplitudy drgań. Podobne wyniki badań osiągnięto w pracy [ 4 J. Badano wpływ sił elektromagnetycznych na strukturę krzepnącego stopu dwuskładnikowego Sn-10% Pb. Określono wpływ pola elektrycznego, magnetycznego i pól połączonych na strukturę krzepnącego metalu. W opracowaniu wyciągnięto wniosek, że struktura kry sz tałów słupkowych (dendrytów) powstaje na skutek braku ruchu ciekłego metalu na froncie krzepnięcia. Drobnoziarnistą strefę równoosiową uzyskać można przez zastosowanie wymuszonego przepływu ' ciekłego metalu. Ostatecznie w pracy te) zaproponowano optymalne skojarzenie pola elektrycznego i magnetycznego do efektywnego oddziaływania na pro.ces krystalizacji. Podobne efekty uzyskuje się stosując sam proces mieszania krzep.-' nącego metalu. Do mieszania metalu w formie bądź kadzi wykorzystuje się tylko zewn ętrzne pole magnetycżne, eliminując tym samym elektrody przekazujące prąd do cieklego metalu. Ponadto usuwamy dodatkowe ilości

5 Wpływ wirującego rewersyjnego pola magnetycznego 95 c1epła Joule' a wytwarzane przez prąd pr ze pływający przez metal. W sensie fizycznym mieszanie siłami elektrodynamicznymi, t zw. mieszanic indukcyjne osiąga się wzbudzaniem w formie wype łnionej ciekłym metalem strumieni o burzliwym charakterze ruchu pod działaniem.. ruchomego pola elektromagnetycznego z wirowym lub liniowym kierunkiem ruchu. W z wi ązku z tym indukcyjne metody mieszania można podzielić ze w z ględu na rodzaj pola oddziałującego na ciekły metal [ 5]: - oddziaływanie pola elektromagnetycznego wytworzonego przez pojedynczy l~b wielezwojowy induktor zasilany prądem zmiennym ( "efekt pieca indukcyjnego do topienia metali" ), - oddziaływanie wirującego pola magnetycznego, - odd ziaływanie wędrującego pola magnetycznego. Budowa i zasada działania ur ządzeń wytwarzających wirujący ruch ciekłego metalu je s~. analogiczna do typowego silnika asynchronicznego, gdzie w miejsce wirnika umieszczany jest ciekły metal przeznaczony do mieszania. Badając wpływ parametrów wirującego pola magnetycznego na ciekły metal w warunkach kierunkowego krzepnięcia odlewów stwierdzono [ 5, 11], że ciągły, jednokierunkowy ruch ciekłej fazy sprzyja tworzeniu się równomiernej drobnoziarnistej struktury, ale równoc ze śnic powoduje zmniejszenie gęstości stopu, co prowadzi do obniżen i. a jego własności mechanicznych. Intensywne przemieszczenie ci ek łego metalu zapewnia: - szybkie rozpuszczanie się dodatków stopowych, - ujednorodnienie składu chemicznego, - wyrównanie temperatury w całej objętości metalu, - wytrącanie zanieczyszcze ń niemetalicznych do żużla. Wymienione wyżej cechy wykorzystuje się w budowie kadzi - mieszalników. Inne zastosowanie wirującego p ola magnetycznego, bezpośrednio w procesie odlewania, przedstawiono w pracy [ 6J. Wirujące.pole magnetyczne zastosowano przy ciągłym odlewaniu stali. Induktor umieszc zono pod krystalizatorem w mie jscu, w którym za le żno ść między całko witą grubością zakrzepniętego metalu a całkowitą szerokością wlewka wynosi l : 1{2. Wymagana je s t odpowiednia wysokość induktora, ok re ślena jako

6 96 Józef GawroJ1ski, Bernard Krajc zy, Andrzej Pilar:z, Jan S zajnar gdzie V m - max prędkość odlewania (m/min),' K - stała. Pożądane r ezultaty procesu mie_szania otrzymać można dzięki polu o określonej c harakterystyce pod warunkiem, że czas trwania procesu mieszania przekracza pewną minimalną wartość ustaloną na 10 sekund. W badaniach ustalono ponadto, że decydującym czynnikiem wstrzymującym wzrost dendrytów jest jak to określili autorzy tzw. ciśnienie magnety c zne, które podano wz orem p 2 e gdzie c.j - prędkość kątowa pola wiru jąc ego, 9 - oporność ciekłego metalu, B - maksymalna wartość indukcji,. e - śred nica c iekłe go metalu na poziomie dzia ł ania pola.,ciekawe badania na temat mieszania indukcyjnego w odlewaniu ciąg łym przeprowadzonó w USA [7]. Wykryto m '. i~., że j eżeli opsza:r: mies z ani a je s t krótki zbyt gw a łtowne jest wzbudzanie duż e j siły mieszania, gdy czoło wlewka wchodzi w obszar mieszania, we wlewkach powstaje segregacja strefowa. lstota opracowania eliminuj ąca możliwość wystąpie nia segregac ji polega na tym, że siła mieszająca rośnie od zera do warl tości maksymalne j a następnie maleje do wartości zerowej. Mieszanie odbywa się przy użyciu cewki spiralne j wytwarzającej pole magne tyczne jednokierunkowe wzdłuż osi wlewka, umieszczonej poniżej krystalizatora. Przedstawiono również kilka wariantów budowy cewki o z mie nnej indukcji wzdluż osi. Stosowanie mieszani a indukcyjnego ma głównie n a celu uniknięc ie tworzenia s truktury dendrytycznej w odlewie. Według C zernyszewa [11] wzrost dendrytów i tworzenie s i ę s truktury dendrytyc zn e j przy krystalizacj-i metalu bez jego mieszania z achodzi okresowo. Po osiągnięciu temperatury likwidus warstwa metalu na granicy metal - forma w procesie kry s t a li zacji wydziela utajone ciepło krystalizacji. Ciepło to częściowo

7 Wpływ wirującego rewersyjnego pola magnetycznego, 97 oddawane jest do Ścianek formy, a częściowo przekazywane najbliższej warstwie cieklej fazy. Tym samym temperatura w tej warstwie' z w iększa się z t do t Zatem podwy~szonej temperaturze w najbliż sze j warstwie 1 2 ciekłej fazy.potrzeba określonego czasu dla je j obniżenia do 'punktu t, 3 nieco poniżej temperatury krytycznej (przech ło dzenia ). Wtedy ponownie następuje skokowy przyrost kryształów. Periodyczna zmiana temperatury w granicznych warstwach metalu (rys. 3a) jest niemoż liw a przy mieszaniu cieklego me talu (rys. 3b). W warstwach granicznych ruch wirowy a b Rys. 3. Rozkład temperatury w warstwach granicznych przy krzepnięciu: a - bez mieszania, b - z mieszaniem metalu w formie wyrównuje temperaturę (t = 't ). Temperatura zak r zepłe j warstwy zmnie j~ 1 2 sza się do wartości t przy temperaturze formy tf' Ruch wirowy ciekłego metalu według Czernyszewa powoduje obłamywanie się dendrytów lub rozpuszczanie się ich wierzc hołków na granicy faza cie kła - ' faza stała, przy c,zym ich wzrost przebiega w kierunku stycznym, a nie promieniowym jak przy krzepnięciu naturalnym. Przy tym główne osie dendrytów kierują si. ę w stronę przeciwną do kierunku mieszania, a struktura ma charakter warstwowy. Po w yższe spostrzeżenia potwierdzają również badania prowadzone w lnstytucie Odlewnictwa Folitechniki Śląskiej [ 8 J. Szczególnie w yraź nie występuje krystalizacja dendrytyczna o kierunku stycznym do ruchu,

8 98 Józef Gawroński, Bernard Krajczy, Andrzej Filar z, Jan Szajnar mimo intensyw'nego ruchu wirowego metalu, przy krzepnięciu czystych metali i stopów o dużej skłonności do kry stalizacji dendrytycznej, np. AL i ZLCr26 (rys. 4). Rys. 4. Makrostruktura wlewka z AL o średnicy ~ 100 mm odlanego pod działaniem wirującego pola magne tycznego Wynikiem tych badań bylo opracowanie innego sposobu mieszania ciekłego metalu, a mianowicie zastosowano wirujące rewersyjne pole magne tyczne. Je s t to metoda będąca modyfikacją znanej metody odlewania w wirującym polu magnetycznym. Istota metody polega na tym, że formę odlewnic zą wypełnioną ciekłym metalem umieszcza się we wnętr zu induktora w ytwar zającego wiruj ą ce rewersyjne pole magnetyczne (WRPM) i proces przebiega w tymże polu. Metodę tę nazwano odlewaniem w wirują cym rewersyjnym polu magnetycznym. WRPM jest to pole wir uj ące o zm i enia j ącym s ię kierunku wirowania z odpowiednią częstotliwością tych zmian wyt worzor:e, np. przez stojan ~rójfazowego silnika async h roni c z- nego.

9 Wpływ wirującego rewersyjnego pola magnetycznego Badania własne 3.1. Cel i zakres badań Celem badań było określenie wpływu częstotliwości rewersji pola, czasu od d ziaływania pola i temperatury zalewania na proces krystalizacji i zmian strukturalnych wlewków z czystego Al. Badania realizowano przy użyciu stanowiska, którego schemat przedstawia rys. 5. Wirujące pole 2 Rys. 5. Schemat stanowiska badawczego: l - kokila ze stali lhl BNST, 2 - stojan, 3 - przekaźnik, 4 - multiwibrator, 5 - zasilacz, 6 - amperomierz, 7 - stycznik, B - autotransf'ormator trójfazowy elektromagnetyczne wytworzono przy użyciu asynchronicznego 2 o parametrach h 750 o br. /min. 3 A, :wymiary: ~ stojana indukcyjnego silnika indukcja: 0,9 T. 95 mm x 170 mm, Rewersję wirującego rola elektromagnetycznego uzyskano przez zmianę dwóch f'az R i S zasilających stojan. /.miany dokonano za pomocą... przekaźnika 3 i multiwibratora 4. Częstotliwość rewersji pola zmieniano w zakresie 0,22~2 wymiarach ~ llz. Odlewano wlewki aluminiowe z aluminium AO o 80 x 200 mm. Przebieg doświadc?:enia ulożono na podstawie metody statystycznego p lanow<jllia badań, tzw. planowania czyn nikowego [12. 13]. ParametrJmi

10 100 józef Gawroński, Ber:p.ard Krajczy, Andrzej Pilarz, Jan Szajnar doświadc z enu~ wybrano twardość (HB ) i wielkość ziarna (mm), Jako czynniki ustalono: t - cz'as oddziaływania wi rującego rewersyjnego pola magnetycznego (s), f - cz ęstotliwość rewersji pola ( Hz ), T - temperaturę zalewania ( K). Celem planowania czynnikowego było określenie wpły wu i wz ajemnych powią zań czasu.oddziaływania pola, częstotliwości zmian rewersji pola, temperatury zalew ania na twardoś ć i. wielkoś ć ziarna. Liczba próbek wynosiła 8 dla poziomu l. Dla każdego z czynników, kierując się wynikami. przedstawionymi w pr:acy [ 14], określono poziom podstawowy i przedział. zmian, określając w ten sposób przestrzeń czynnikową x 1 - czas (s) x 2 - często tliwość rewersji. pola ( Hz ) x 3 - temperatura zalewania (K) poziom podstawowy 20 l' (730 C) przed zia ł zmian Pcłną macierz planowanego doświad czenia przedstawiono w tab. l, Tabela l. Macierz doświadczalna Nr próby Xl (s) X2 ' Hz ) X3 ( K) l (760 C) , , (700 C) , , l' (730 C) l O 20 l' l1 20 l, Od lewanie prowadzono w kokili wykonane j ze stali niemagnetycznej llil8n9t, ;;tosując parametry podane w tab, l. Następnie wlewki przecinano w polowic wysokości i. odpowiednio przygotowaną powierzchnię tra-

11 ' Wpływ w i rującego rewersyjnego pola magnetycznego wiono odczynnikie m Tilckera w celu ujaw nie ~ ni a budowy kryst alicznej. \lijniki badań p r zedstawiają rys Twardość Brinella mie - ~ rzono stosuj ąc kulkę o średnicy 10 mm i obciążeni u 500 kg. Wielkość ziarna mie r z o no mikroskopem optycznym przy po w iększeni u 4 x Ziarno mierzono w miejscach pokazanych na rys. 6, określając wie lk o ść ziarna według wz oru Rys. 6. Miejsce pomiaru w ielkości ziarna w z liczba ziarn na \ + liczb a zi ar n na 1 2 ( mm ) Wyniki pomiarów przedstawiono w tab. 2. Tabela 2. Wyniki pomiarów twardości i wie l k o ści ziarna wlewków z AO Twardość H B ) Nr próby R miejsce R/8 W/.. (mm i - 2 pomiaru l 19,9 17, l 2 18,8 17, 5 0,9 3 19, , ,9 17,7 0, ,7 17,3 0, , 5 18,8 o, , 5 20,6 0, ,3 0, 66 '.9 19, , , , , 5 21,8 0, 82 wzorzec 20,2 21,2 2,4

12 102 Józc!' Gawr.oński, Bernard Krajczy, AndrzeJ P ilarz, Jan Szajnar Rys. 7. Budowa makrostrukturalna wlewka: a- wzorcowego 1003K (730 C ), b- odlanego pod działaniem wirującego rewersyjnego pola magnetycznego ( WRPM), czas oddziaływania pola t = 20 s, czą'itotliwość rewersji f = l, 11 Jlz, T l = 1003K rnooc ) za a) b) Rys, 8. Budowa makrostrukturalna wlewków odlanych pod działaniem 1 /.JEPM, T l = 973K (700oc), f= 0,22 Hz: a- t= 35 s, b- t= S s za

13 Wpływ wirując~go rewe.rsyjnego pola magnetycznego a) b) Rys. 9. Budowa makrostrukturalna wlewków odlanych pod działaniem WRPM, T l = 1033K(760 C), f= 0,22 Hz: a - t = 35 s, b - t = 5 s za a) b) Rys. 10. Budowa makrostrukturalna wlewków odlanych pod działaniem WRPM, T l = 973K (700 C), f = 2 Hz: a - t = 35 s, b - t = 5 s za.

14 104 Józef Gawroński, Bernard Krajczy, Andrzej Pilarz, Jan Szajnar o) b) Rys. 11. Budowa makrostrukturalna wlewków odlanych pod działaniem o WRPM, T l = 1033K (760 C ), f= 2Hz: a - t = 35 s, b - t = 5 s za. 4. Analiza wyników badań i wnioski Na podstawie planowania czynnikowego badań określono istotność poszczególnych czynników i ich wpływ na bada:re parametry. I tak stwierdzono, że analiz owane czynniki, tj. czas, temperatura zalewania, częstotliwość rewersji pola nie mają decydującego wpływu na twardość odlewanych wlewków z czystego Al. Przeprowadzona analiza statystyczna wpływu czynników na drugi parametr końcowy, czyli wielkość ziarna ( WZ ), określiła jako istotne dla procesu czynniki: temperaturę zalewania oraz częstotliwość rewersji pola wirującego. Otrzymano równanie regresji w postaci WZ = 0, ,04625X + 0,03625X 2 3 gdzie x - częstotliwość rewersji pola, 2 x3 - temperatura zalewania.

15 Wpływ wirującego rewersyjnego pola II!agn,e _trcząęgg._. _, 105 Hipotezę o adekwatności równania weryfikowano kryterium F, uzyskując nierówność. F '< F czyli 16,05 < 19,3. oblicz. tabl.' Mało istotnym czynnikiem okazał się czas oddziaływania pola, a jego wpływ uwidocznił się jedynie w zmianie długóści strefy kryształów słup-, kowych. Można zatem stwierdzić, że ze względów ekonomicznych wystarczy stosować czasy minimalne z przestrzeni czynnikowej, tj. około 5 s i zapewniające efektywne oddziaływanie WRPM na strukturę odlewu o objętości 0,016 m 3 Wydaje się również, że celowe będzie przeprowadz~nie dalszych badań, w których poziom podstawowy wynosić będzie 8 s, a przedział zmian ::6 s. Zamieszczone w niniejszej pracy fotografie makrostruktur -(rys ) w lewk6w z aluminium AO po z w al a ją na stwierdzenie, że oddziaływanie wirującego rewersyjnego pola magnetycznego wpływa modyfikująco na budowę krystaliczn.ą, w z'orcowej (rys. 7a) zawiera trzy strefy: odlewanych próbek. Budo w a krystaliczna próbki Rys. 12. S ~r e fa kryształów słupkowych (dendryty "faliste" ) powiększenie 2 x '.

16 106 Józef, Gawroński, Bernard Krajczy, Andrzej Filar z, Jim Szajnar - bardzo małą strefę kryształów zamrożonych, - obejmującą niemal całą powierzchnię przekroju wlewka strefę kryształów słupkowych (dendrytów), - zrukową strefę kryształów równoosiowych. Rysunki 8.;.11 przedstawiają budowę krystaliczną wlewków odlanych pod działaniem wirującego rewersyjnego pola magnetycznego. Budowa makrostrukturalna tych próbek jest również trójstrefowa, z tym że - strefa kryształów słupkowych jest około 3 razy mniejsza, a jej wielkość zależna jest od częstotliwości rewersji WRPM i temperatury zalewania, - kryształy słupkowe mają charakter "falisty", pokazany w powiększeniu na rys. 12, co j~st efektem dzialania sił mieszająco-łamiących prostopadłych do kierunku wzrostu dendrytów (kierunku odprowadzenia ciepła), - strefa kryształów równoosiowych zajmuje większą część powierzchni przekroju (około 60%). Jest to skutek wyrównania temperatur na przekroju wlewka (mniejszy gradient temperatury), przejścia. z krzepnię- cia warstwowego w krzepnięcie obj'itościowe, spowodowanego intensywnym mieszaniem ci ek łego metalu oraz tworzeniu dodatkowych zarodków krystalizacji poprzez fragmentację rosnących dendrytów. Na podstawie wyników badań i analizy statystycznej potw ferdzono moż- / liwość zastosowania wirującego rewersyjnego pola magnetycznego do ingerowania w proces krystalizacji i zdaniem autorów uściślono czasową przestrzeń czynnikową (czas oddziaływania WRPM), z tym że przeprowadzi się badania sprawdzające, o których w spomniano wcześniej. Literatura [ l] J. Gawroński i in.: Wpływ drg~ń indukpwanych w ciekłym metalu bez pośrednictwa penetratora na warunki,krystalizacji. aluminium, Krzepnięcie Metali i Stopów, PAN, Katowice, zesz. 3, [ 2 J A. N. Ageev: Ob elektrodinamiczeskim wozbużdeni ultrazwuku w żidkich mietałłach, Magnitnaja Gidrodinamika, 4 (1974).

17 Wpływ wirującego rewersyjnego pola magnetycznego [3] A, Nashimura, Y. Kawano: lnstitut Light Metals, 6 (197 '::i). [ 4] S. Asai, K. Yasui, l. Muchi: Effects of Elektromagnetic Forces on Solidified Structure of Metal, Transaction ISU, [ 5] F. Fikus, T. Wieczorek: Urządzenia magnetyhydrodynamiczne w odlewniach i hutach, Śląsk, Katowice [ 6 J R. Alberny i in. : Method to improve the structure of c as t metal during continuons casting Hereof, Patent Zaravas i in.: lnduction stirring in continous casting, Rep. Steel Corporation, Cleveland Praca zbiorowa: Oddziaływanie drgań elektrodynamicznych w procesie pólciąglego odlewania aluminium na wielkość ziarn w odlewach, Sprawozdanie z Obozu Naukowego - Trzebinia, [ 9 J W. Sakwa i in.: Badanie warunków krystalizacji wlewka pod wpływem drgań wytworzonych w ciekłym metalu bez pośrednictwa penetratora, Sprawozdanie z pracy badawczej NB-I-20/RMT-3/76 Instytut Odlewnictwa Folitechniki Śląskiej, [10] W. Sakwa i in.: Wykorzystanie drgań wysokiej częstotliwości w kształtowaniu struktury odlewu pólciągłego ze stopów aluminium, Sprawozdanie z pracy badawczej Instytutu Odlewnictwa Fol. Sl. NB-I-20/RMT -3/76. [ 11] l. S. Czernyszew: Elektromagnitnoje woziejstwije na mietaliczeskije razpławy, Mettalurgizdat., Moskwa [12] Prac-a zbiorowa: Matematyczne metody planowania doświadczeń, Mater. Szkol. z Sympozjum MR20, Częstochowa [13] W. Wolk: Statystyka stosowania dla inżynierów, WNT, Warszaw a [14] Praca zbiorowa: Oddziaływanie drgań wywołanych silami elektromagnetycznymi na krystalizację odlewu, Sprawozdanie z pracy NB-I-20/RMT-3/81, zadanie 20,01-04, [15] N.Ł. Powch, A.B. Kapusta: Magnitnaja gidrodinamika w mietałłurgii, Nauka, Moskwa 1971.