Ocena narażenia na pyły nietoksyczne występujące w środowisku pracy (ocena stężenia pyłu całkowitego i frakcji respirabilnej)

Transkrypt

1 . Ocena naraŝenia na pyły nietoksyczne występujące w środowisku pracy Ocena narażenia na pyły nietoksyczne występujące w środowisku pracy (ocena stężenia pyłu całkowitego i frakcji respirabilnej).. Pyły występujące w środowisku pracy... Charakterystyka pyłów występujących w środowisku pracy Pyły stanowią aerozole w których fazę rozproszoną stanowią cząsteczki stałe. Aerozol jest to układ koloidalny, czyli układ dwóch substancji, w którym jedna jest rozproszona w drugiej. Cząstki fazy rozproszonej posiadają jednoimienne ładunki elektryczne, co zapobiega ich łączeniu się w większe krople lub grudki. W zależności od sposobu działania na organizm ludzki pyłu podzielić można na [4]: pyły pylicotwórcze, powodujące działanie biologiczne; w przypadku pyłów zwłókniających skutkiem przedostania się pyłów do płuc jest trwałe uszkodzenie pęcherzyków płucnych w postaci zwłóknienia tkanki płucnej co powoduje wystąpienie pylicy. Do pyłów tych zalicza się m.in. dwutlenek krzemu, piasek, kwarc, azbest, pyły ceramiczne, włókna szklane, drażniące, mających własności drażniące poszczególne części ciała, np. błony śluzowe górnych dróg oddechowych. Zalicza się do nich cząstki węgla, żelaza, szkła, aluminium, związku baru, alergiczne, powodujące wystąpienie odczynów alergicznych w miejscach narażenia na oddziaływanie pyłów. Zalicza się do nich pyły pochodzenia organicznego, przede wszystkim bawełny, lnu, drewna oraz pyłki kwiatowe, pyły pochodzenia zwierzęcego i pyły arsenu, miedzi, cynku, chromu, toksyczne, obejmujące pyły związków chemicznych, które mogą być rozpuszczalne w płynach ustrojowych, czego skutkiem może być zatrucie organizmu (np. związkami ołowiu, manganu, niklu). Do kategorii tej zalicza się również pyły o działaniu rakotwórczym i mutagennym, wymagające przeprowadzenia dodatkowej analizy zgodności z wymaganiami, uwzględniającej grupy szczególnego ryzyka.... Zasady identyfikacji pyłów występujących w środowisku pracy Identyfikacja rodzajów pyłów występujących na stanowisku pracy wymaga przeprowadzenia analizy możliwości ich wystąpienia i oddziaływania na zatrudnionego. Konieczne jest, na podstawie dokumentacji stosowanych procesów technologicznych oraz dokumentacji bhp określenie:

2 . Ocena naraŝenia na pyły nietoksyczne występujące w środowisku pracy rodzaju, charakteru i przebiegu procesu technologicznego, charakterystyk stosowanych materiałów mogących być źródłem pyłów, charakteru i poziomu szkodliwego działania pyłów występujących w procesie pracy, chronometrażu pracy dla pracowników pracujących w warunkach narażenia na oddziaływanie pyłów, charakteru stosowanych środków ochrony zbiorowej, charakteru stosowanych środków ochrony indywidualnej, charakteru stosowanych środków organizacyjnych, poziomu oddziaływania na podstawie dotychczasowych pomiarów substancji szkodliwych (pyłów) w środowisku pracy, liczby pracowników wykonujących pracę w warunkach narażenia na oddziaływanie pyłów, w tym w szczególności kobiet, kobiet w ciąży i w okresie karmienia oraz pracowników młodocianych. Dodatkowe źródło informacji, w niektórych sytuacja bardzo istotne, stanowić wywiady z pracownikami i obserwacje wykonane bezpośrednio na stanowisku pracy, podczas wykonywania typowych procesów technologicznych. W prostych procesach technologicznych stosunkowo łatwo przewidzieć rodzaj i charakter występujących pyłów. Jednakże w wielu przypadkach podczas określenia rodzaju pyłu napotyka się na szereg trudności związanych ze stopniem skomplikowania procesu technologicznego. W tych przypadkach identyfikację zanieczyszczeń powietrza pyłami przeprowadzić można na podstawie szczegółowych badań identyfikacyjnych wykorzystujących odpowiednie techniki badawcze. Podczas identyfikacji pyłów występujących w środowisku pracy oraz szacowania potencjalnych skutków zdrowotnych ich oddziaływania na zatrudnionych niezbędne jest poddanie analizie wszystkich materiałów mogących być przyczyną występowania szkodliwych efektów zdrowotnych. Podczas przeprowadzania analizy pamiętać należy o możliwych źródłach emisji pyłów występujących na sąsiadujących stanowiskach pracy... Istota pomiarów i oceny narażenia na pyły nietoksyczne Podstawą weryfikacji poziomu oddziaływania pyłów w środowisku pracy jest identyfikacja występującego czynnika zagrożenia. Obowiązkiem pracodawcy jest ustalenie, czy w środowisku wykonywania pracy występują pyły stwarzające zagrożenia o charakterze nietoksycznym oraz przeprowadzenie i udokumentowanie oceny ryzyka zawodowego stwarzanego przez występujące pyły. Ocena zgodności z wymaganiami oparta jest na oznaczaniu podstawowych frakcji pyłów. Należą do nich: pył całkowity, obejmujący zbiór wszystkich cząstek otoczonych powietrzem w określonej objętości powietrza, pył respirabilny, stanowiący zbiór cząstek przechodzących przez selektor wstępny o charakterystyce przepuszczalności według wymiarów cząstek opisanej logaryt

3 3. Ocena naraŝenia na pyły nietoksyczne występujące w środowisku pracy micznonormalną funkcją prawdopodobieństwa ze średnią wartością średnicy aerodynamicznej 3,5 ± 0,3 μm i z geometrycznym odchyleniem standardowym,5 ± 0,, włókna respirabilne, tzn. włókna o długości powyżej 5 μm, o maksymalnej średnicy poniżej 3 μm i o stosunku długości do średnicy > 3. W Polsce do oznaczania zawartości pyłu całkowitego [] lub oznaczania pyłu respirabilnego [3] zwieszonego w powietrzu pomieszczeń pracy stosuje się metody wagowe (grawimetryczne), za pomocą których określa się masę cząstek pyłu zawartego w jednostce objętości powietrza [4]. Oznaczanie zawartości włókien respirabilnych wykorzystuje się metody liczbowe [4], za pomocą których określa się liczbę cząstek pyłu zawartych w jednostce objętości powietrza [4]. Ważnym parametrem pyłów, z uwagi na jego szkodliwe działanie jest zawartość wolnej krystalicznej krzemionki. Zatem każda ocena narażenia na działanie pyłów musi być uzupełniona analizą zawartości krzemionki. Podczas pobierania próbek uwzględnia się przede wszystkim założenie, zgodnie z którym przyjmuje się, że do organizmu mogą przedostawać się cząstki stanowiące frakcję wdychaną, tzn. znajdujące się w otoczeniu ust i nosa. Natomiast pamiętać należy, że w przypadku niektórych substancji szczególne znaczenie dla zdrowia mają mniejsze frakcje, przedostające się głębiej przez krtań lub wnikające aż do bezrzęskowych dróg oddechowych [0].... Oznaczanie pyłu całkowitego Oznaczanie pyłu całkowitego na stanowisku pracy przeprowadzane jest metodą filtracyjnowagową. Metoda ta polega na zasysaniu zapylonego powietrza, w warunkach znanego strumienia przepływu powietrza przez filtr pomiarowy. Do oceny wymagana jest określenie czasu przepływu powietrza przez filtr pomiarowy. Do oceny stopnia narażenia na oddziaływanie pyłu niezbędne jest określenie masy pyłu zatrzymywanego na filtrze. Masę pyłu zatrzymanego na filtrze wyznacza się jako przyrost masy filtru pomiarowego ważonego przed i po pobraniu próbki pyłu. Stężenie pyłu całkowitego ( ) oblicza się jako stosunek masy pyłu zatrzymanego na filtrze pomiarowym do objętości przefiltrowanego powietrza, wg zależności []: 000 mg/m masa filtra pomiarowego przed pobraniem próbki [mg], masa filtra pomiarowego po pobraniu próbki [mg], V objętość próbki powietrza obliczona jako iloczyn strumienia objętości pobieranego powietrza i czasu pobierania [L]. Najmniejsza ilość pyłu całkowitego, jaką można oznaczyć w warunkach pobierania próbek wynosi 0,5 mg w m 3 powietrza.

4 . Ocena naraŝenia na pyły nietoksyczne występujące w środowisku pracy 4... Oznaczanie pyłu respiralnego Oznaczanie pyłu respiralnego na stanowisku pracy przeprowadzane jest metodą filtracyjnowagową. Metoda ta polega na zasysaniu zapylonego powietrza, w warunkach znanego strumienia przepływu powietrza przez filtr pomiarowy. Zasysanie odbywa się kolejno przez mikrocyklon stanowiący selektor wstępny (zatrzymujący frakcje gruboziarniste), a następnie przez filtr pomiarowy (na którym osadza się pozostała respirabilna frakcja pyłu). Do oceny wymagana jest określenie czasu przepływu powietrza przez filtr pomiarowy. Do oceny stopnia narażenia na oddziaływanie pyłu niezbędne jest określenie masy pyłu zatrzymywanego na filtrze. Masę pyłu zatrzymanego na filtrze wyznacza się jako przyrost masy filtru pomiarowego ważonego przed i po pobraniu próbki pyłu. Stężenie pyłu respiralnego ( ) oblicza się jako stosunek masy pyłu zatrzymanego na filtrze pomiarowym do objętości przefiltrowanego powietrza, wg zależności [3]: 000 mg/m masa filtra pomiarowego przed pobraniem próbki [mg], masa filtra pomiarowego po pobraniu próbki [mg], V objętość próbki powietrza obliczona jako iloczyn strumienia objętości pobieranego powietrza i czasu pobierania [L]. Najmniejsza ilość pyłu całkowitego, jaką można oznaczyć w warunkach pobierania próbek wynosi 0,3 mg w m 3 powietrza...3. Oznaczanie stężenia liczbowego respirabilnych włókien azbestu Oznaczanie stężenia liczbowego respirabilnych włókien azbestu na stanowisku pracy przeprowadzane jest metodą mikroskopii optycznej [4]. Metoda ta polega na pobraniu próbki azbestu na filtry membranowe poprzez zassanie kontrolowanej objętości powietrza ze strefy oddychania pracownika za pomocą indywidualnej pompki. Do przeprowadzenia oceny niezbędne jest uprzezroczystnienie filtra. Liczba włókien respirabilnych azbestu obecnych w losowo wybranych polach widzenia jest zliczana przy użyciu mikroskopu fazowokontrastowego. Wynik wyrażony liczbą włókien w ml powietrza otrzymuje się z oszacowanej liczby włókien na filtrze pomiarowym odniesionej do objętości przefiltrowanego powietrza. Czas trwania pojedynczego pomiaru (t) w minutach określić można w przybliżeniu korzystając ze wzoru [4]: min

5 5. Ocena naraŝenia na pyły nietoksyczne występujące w środowisku pracy czynna powierzchnia filtra pomiarowego [mm ], wymagane obłożenie filtra pomiarowego włóknami, wyrażone liczbą włókien w polu zliczania, powierzchnia pola zliczania siatki WaltonBecetta [mm ]. oczekiwane średnie stężenie włókien w czasie pobierania próbki, wyrażone liczbą włókien w ml, strumień objętości powietrza [ml/min]. Sposób zliczania włókien zależny jest od [4]: wymiarów włókien, położenia włókien w polu zliczania, rozszczepienia włókien, występowania włókien w postaci pęku. Stężenie liczbowe respirabilnych włókien azbestu w badanym powietrzu (X) wyrażone liczbą włókien w ml oblicza się dla pojedynczego pomiaru wg wzoru [4]: min czynna powierzchnia filtra pomiarowego [mm ], całkowita liczba zliczonych włókien, powierzchnia pola zliczania siatki WaltonBecetta [mm ]. liczba analizowanych pól zliczania, strumień objętości powietrza [ml/min], czas pobierania próbki [min]. Metoda pozwala oznaczyć co najmniej 0,0 włókna w ml powietrza przy pobieraniu próbek przez 8 godzin...4. Oznaczanie zawartości wolnej krystalicznej krzemionki w pyle całkowitym na stanowisku pracy metodą spektrometrii absorpcyjnej w podczerwieni Oznaczanie zawartości wolnej krystalicznej krzemionki w pyle całkowitym na stanowisku pracy metodą spektrometrii absorpcyjnej w podczerwieni polega na wykorzystaniu selektywnej absorpcji promieniowania podczerwonego przez krystaliczną krzemionkę i ilościowej zależności między absorpcją promieniowania i zawartością α kwarcu w badanej próbce pyłu pobranego na stanowisku pracy [5]. Zawartość wolnej krystalicznej krzemionki w badanym pyle całkowitym ( ) oblicza się w %, wg wzoru [5]: 00

6 . Ocena naraŝenia na pyły nietoksyczne występujące w środowisku pracy 6 masa wolnej krystalicznej krzemionki odczytana z krzywej wzorcowej [mg], całkowita masa próbki po spopieleniu filtra pomiarowego z pobranym pyłem [mg], masa pyłu osadzonego na filtrze pomiarowym przy pobieraniu próbki powietrza [mg], masa próbki pobranej do analizy po spopieleniu filtra pomiarowego z pobranym pyłem [mg], Najmniejsza ilość wolnej krystalicznej krzemionki jaką można oznaczyć korzystając z metody wynosi 0,05 mg w próbce pyłu [5, ]...5. Oznaczanie zawartości wolnej krystalicznej krzemionki w pyle respirabilnym na stanowisku pracy metodą spektrometrii absorpcyjnej w podczerwieni Oznaczanie zawartości wolnej krystalicznej krzemionki w pyle respirabilnym na stanowisku pracy metodą spektrometrii absorpcyjnej w podczerwieni polega na wykorzystaniu selektywnej absorpcji promieniowania podczerwonego przez krystaliczną krzemionkę i ilościowej zależności między absorpcją promieniowania i zawartością α kwarcu w badanej próbce pyłu pobranego na stanowisku pracy [6]. Zawartość wolnej krystalicznej krzemionki w badanym pyle respirabilnym ( ) oblicza się w %, wg wzoru [6]: 00 masa wolnej krystalicznej krzemionki odczytana z krzywej wzorcowej [mg], całkowita masa próbki po spopieleniu filtra pomiarowego z pobranym pyłem [mg], masa pyłu osadzonego na filtrze pomiarowym przy pobieraniu próbki powietrza [mg], masa próbki pobranej do analizy po spopieleniu filtra pomiarowego z pobranym pyłem [mg], Najmniejsza ilość wolnej krystalicznej krzemionki jaką można oznaczyć korzystając z metody wynosi 0,05 mg w próbce pyłu [5, ].

7 7. Ocena naraŝenia na pyły nietoksyczne występujące w środowisku pracy..6. Oznaczanie zawartości wolnej krystalicznej krzemionki w pyle całkowitym i respirabilnym w obecności krzemianów na stanowisku pracy metodą kolorymetryczną Oznaczanie zawartości wolnej krystalicznej krzemionki w pyle całkowitym i respirabilnym w obecności krzemianów na stanowisku pracy metodą kolorymetryczną polega na przeprowadzeniu wolnej krystalicznej krzemionki zawartej w próbce pyłu w rozpuszczalny krzemian sodowy i kalorymetrycznym oznaczeniu jonów krzemianowych. Przeszkadzające krzemiany i krzemionkę bezpostaciową obecne w badanej próbce usuwa się poprzez działanie kwasem flurobramowym w podwyższonej temperaturze [7]. Zawartość wolnej krystalicznej krzemionki w badanym pyle całkowitym lub respirabilnym ( ) oblicza się w %, wg wzoru [7]: 00 całkowita objętość roztworu badanej próbki [ml], wartość zmierzonej absorbancji, objętość roztworu próbki badanej poddanej analizie [ml], masa próbki pyłu [mg], średni współczynnik absorpcji. Najmniejsza ilość wolnej krystalicznej krzemionki jaką można oznaczyć wynosi korzystając z metody 0,05 mg w próbce pyłu..3. Ocena możliwości wykonywania pracy Możliwość wykonywania pracy determinowana jest rodzajem pyłów występujących w środowisku pracy, poziomem narażenia oraz rozwiązaniami zastosowanymi w celu minimalizacji negatywnego oddziaływania na zdrowie zatrudnionych. Charakter zagrożeń związanych z narażeniem na oddziaływanie pyłów w środowisku pracy wymaga przeprowadzenia oceny w odniesieniu do parametrów, identyfikujących poziom narażenia oraz czas jego oddziaływania. Jest to NDS, najwyższe dopuszczalne stężenie: wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinna spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń []. Przykładowe wartości NDS dla pyłów występujących w środowisku pracy zamieszczono w tab.. Najczęściej stosowanym sposobem oceny narażenia na występujące zagrożenia chemiczne jest ocena z wykorzystaniem dozymetrii indywidualnej oraz pobieraniem

8 . Ocena naraŝenia na pyły nietoksyczne występujące w środowisku pracy 8 próbek powietrza. W przypadku próbek powietrza pobranych z zastosowaniem dozymetrii indywidualnej wskaźnikiem narażenia jest stężenie średnie ważone dla zmiany roboczej (Cw), obliczone z uwzględnieniem czasu pobierania poszczególnych próbek:... mg/m C, C,, C n wynik stężenia uzyskany podczas oznaczania poszczególnych próbek [mg/m 3 ], t, t,, t n czas pobierania poszczególnych próbek W przypadku zastosowania pomiarów stacjonarnych wskaźnik narażenia określić należy wykorzystując posiadane wyniki oznaczeń stężeń chwilowych. Wyznaczyć należy: wartości logarytmów stężeń pyłów w poszczególnych pobranych próbkach (lg Xi), średnią arytmetyczną logarytmów (lg ), która odpowiada logarytmowi średniej geometrycznej, ze wzoru lg lg n n liczba próbek pobranych w danym okresie pomiarowym/ zmianie roboczej, logarytm geometrycznego standardowego odchylenia (lg Sg) lg n oraz logarytmy, odpowiednio dolnej (DG) i górnej (GG) granicy przedziału ufności lg lg lg n lg lg lg n t wartość parametru StudentaFishera dla prawdopodobieństwa 0,95 i liczby stopni swobody n =.

9 9. Ocena naraŝenia na pyły nietoksyczne występujące w środowisku pracy Podczas przeprowadzania pomiarów z zastosowaniem dozymetrii indywidualnej wskaźnikiem narażenia jest średnie stężenie ważone (Cw), a w pomiarach stacjonarnych: górna i dolna granica przedziału ufności dla średniej rzeczywistej (GG i DG) lub górna i dolna granica przedziału ufności dla średniego stężenia ważonego (GGw i DGw). Wobec tego: warunki pracy uznaje się za bezpieczne (są zgodne z wymaganiami higienicznymi), jeżeli obliczone wartości wskaźników narażenia Cw, GG lub GGw nie przekraczają wartości NDS, warunki pracy uznaje się za szkodliwe, jeżeli obliczone wartości wskaźników narażenia Cw, DG lub DGw są większe od wartości NDS, W przypadku, gdy wartość NDS znajduje się w przedziale ufności dla średniej geometrycznej wyników pomiarów uzyskane dane nie są wystarczające do jednoznacznego potwierdzenia lub wykluczenia z określonym prawdopodobieństwem zgodności warunków pracy z normatywami higienicznymi. Warunki te interpretuje się jako akceptowalne, równocześnie nakładając na pracodawcę obowiązek przeprowadzenia dodatkowych badań i oceny środowiska wykonywania pracy. Ocenę taką należy przeprowadzić w ciągu najbliższych 30 dni, wykonując pomiary na dwóch losowo wybranych zmianach roboczych pobierając, co najmniej 5 próbek powietrza na każdej z nich. Uzyskane wyniki poddaje się ocenie łącznie z wynikami uzyskanymi podczas poprzednich badań. Jeżeli wyniki oznaczeń ponad 50% próbek są wyższe od wartości NDS, warunki pracy określa się jako nieakceptowane (szkodliwe). W przeciwnym razie warunki pracy można uznać za bezpieczne [7]. W przypadku jednoczesnego występowania na stanowisku pracy kilku rodzajów pyłów, ocenę przeprowadza się zgodnie z zasadą sumowania szkodliwego działania, wg wzoru: NDS NDS NDS obliczone wskaźniki narażenia, określające średnie stężenie ważone lub średnie stężenie geometryczne, NDS odpowiednie wskaźniki najwyższych dopuszczalnych stężeń. Ponadto niedopuszczalne jest zatrudnianie pracowników młodocianych w sytuacji występowania narażenia na szkodliwy wpływ (zał. nr, pkt. II. []): pyłów o działaniu zwłókniającym i drażniącym, których stężenia przekraczają /3 wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń określonych w przepisach w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, pyłów o działaniu uczulającym, pyłów o działaniu rakotwórczym lub mutagennym.

10 . Ocena naraŝenia na pyły nietoksyczne występujące w środowisku pracy 0.4. Wymagania dotyczące częstotliwości przeprowadzania pomiarów Częstotliwość oraz termin wykonywania kolejnych badań i pomiarów pyłów występujących w środowisku pracy uzależniony jest od poziomu ich oddziaływania (tzw. krotności przekroczenia), określonego w stosunku do największego dopuszczalnego stężenia (NDS) czynnika szkodliwego dla zdrowia oraz rodzaju czynnika szkodliwego (pyłu) występującego w środowisku pracy [3]: a) w przypadku występowania szkodliwego dla zdrowia pyłu (z wyjątkiem pyłów o działaniu rakotwórczym lub mutagennym) badania i pomiary wykonuje się: co najmniej raz w roku, jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,5 wartości NDS, co najmniej raz na dwa lata, jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0, do 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS), jeżeli wyniki dwóch ostatnich badań i pomiarów szkodliwych dla zdrowia czynników chemicznych lub pyłów wykonanych w odstępie co najmniej dwóch lat nie przekroczyły 0, wartości NDS, pracodawca może odstąpić od wykonywania badań i pomiarów, b) w przypadku występowania pyłów o działaniu rakotwórczym lub mutagennym badania i pomiary wykonuje się: co najmniej raz na trzy miesiące, jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika szkodliwego dla zdrowia o działaniu rakotwórczym lub mutagennym powyżej 0,5 wartości NDS, co najmniej raz na sześć miesięcy, jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika szkodliwego dla zdrowia o działaniu rakotwórczym lub mutagennym powyżej 0, do 0,5 wartości NDS, jeżeli wyniki dwóch ostatnich badań i pomiarów szkodliwych dla zdrowia czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, wykonanych w odstępie co najmniej sześciu miesięcy nie przekroczyły 0, wartości NDS, pracodawca może odstąpić od wykonywania badań i pomiarów, c) w przypadku występowania pyłu zawierającego azbest badania i pomiary wykonuje się: co najmniej raz na trzy miesiące, jeżeli wyniki dwóch ostatnich badań i pomiarów nie przekroczyły 0,5 wartości NDS, częstotliwość może być zmniejszona do co najmniej raz na sześć miesięcy. Badania i pomiary pyłów szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy wykonuje się każdorazowo, jeżeli nastąpiły zmiany w wyposażeniu technicznym, w stosowanym procesie technologicznym lub w warunkach wykonywania pracy, jeżeli zmiany te mogły mieć wpływ na poziom emisji lub narażenia lub też wystąpiły inne okoliczności uzasadniające ich ponowne wykonanie.

11 . Ocena naraŝenia na pyły nietoksyczne występujące w środowisku pracy.5. Zasady wykonywania pracy w warunkach narażenia na występowanie pyłów nietoksycznych w środowisku pracy Jeżeli podczas przeprowadzania oceny narażenia na emitowane podczas pracy pyły okaże się, że wartości wskaźników narażenia są wyższe od wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS) obowiązkiem pracodawcy jest niezwłocznie podjąć działania i środki zmierzające do zlikwidowania przekroczeń, poprzez zmianę procesu technologicznego, hermetyzację procesu, automatyzację lub robotyzację, stosowanie urządzeń odpylających, stosowanie urządzeń wentylacyjnych oraz stosowanie odpowiednich środków ochrony indywidualnych. W sytuacji występowania narażenia na pyły występujące w środowisku pracy wymaga się, aby stosowane rozwiązania zapewniały, że: powietrze doprowadzane z zewnątrz przy zastosowaniu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej jest oczyszczone z pyłów, stanowiących zagrożenie dla zdrowia ( 35, pkt []), urządzenia lub ich części, z których mogą wydzielać się szkodliwe pyły były zhermetyzowane lub wyposażone w odciągi miejscowe ( 34 []), w pomieszczeniach pracy, w których występują pyły łatwo palne lub niebezpieczne pod względem wybuchowym maksymalna temperatura nawiewanego powietrza nie spowoduje powstania pożaru lub wybuchu. Ponadto, jeżeli w procesach pracy wykorzystywane są lub powstają pyły o działaniu rakotwórczym, biologicznym i innym podobnym stwarzającym zagrożenie dla życia lub zdrowia zatrudnionego wówczas podstawowym obowiązkiem pracodawcy jest rozważenie możliwości zastąpienia ich innym procesami nie stwarzającymi takiego zagrożenia. W sytuacji braku takiej możliwości, pracodawca ma obowiązek ( 00, pkt. []): ograniczyć występowanie powyższych czynników szkodliwych w środowisku pracy, ograniczyć do minimum liczbę pracowników narażonych na oddziaływanie powyższych czynników szkodliwych, zapewnić stosowanie przez zatrudnionych środków ochrony zbiorowej, a jeżeli podejmowane działania nie są wystarczające, dodatkowo środków ochronny indywidualnych, dostosowanych do specyfiki występujących zagrożeń (rodzaju i parametrów pyłu), zapewnić stosowanie przez pracowników wymagań higieny, a w szczególności nie dopuścić do spożywania posiłków, picia napojów i palenia tytoniu w miejscu wykonywania pracy, określić w instrukcji zasady postępowania w sytuacji powstania nieprzewidzianej sytuacji powodującej wystąpienia zagrożenia dla pracowników, zapewnić oznaczenie miejsc stwarzających ryzyko dla zdrowia pracowników, poprzez umieszczenie w miejscach występowania narażenia dla zdrowia pracowników odpowiednich napisów i znaków ostrzegawczych, zapewnić pomieszczenia, instalacje i urządzenia przystosowane do regularnego i skutecznego czyszczenia.

12 . Ocena naraŝenia na pyły nietoksyczne występujące w środowisku pracy Przy ocenie możliwości wykonywania pracy w warunkach narażenia na oddziaływanie pyłów ważnym zadaniem jest uwzględnienie profilaktyki medycznej. Zgodnie z nią do pracy w środowisku o wysokim zapyleniu nie wolno przyjmować osób z wrodzonymi lub nabytymi zmianami układu oddechowego i układu krążenia.

13 3. Ocena naraŝenia na pyły nietoksyczne występujące w środowisku pracy Tabela. Wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń pyłów szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (przykłady)[]. L.p. Nazwa i numer CAS czynnika szkodliwego dla zdrowia Najwyższe dopuszczalne stężenie mg/m 3 włókien w cm Pyły zawierające wolną (krystaliczną) krzemionkę powyżej 50% [ ],[446446],[546833]: pył całkowity pył respirabilny 0, Pyły zawierające wolną (krystaliczną) krzemionkę od % do 50% [ ],[446446],[546833] pył całkowity pył respirabilny Pyły zawierające azbest (jeden lub więcej rodzajów azbestu wymienionych poniżej): a) aktynolit [ ] b) antofilit [ ] c) chryzotyl [0095] d) krokidolit [0084] e) grueneryt (amozyt)[7735] f) tremolit [ ] pył całkowity włókna respirabilne Pyły grafitu [77845],[ ]: a) pyły grafitu naturalnego pył całkowity pył respirabilny b) pyły grafitu syntetycznego pył całkowity Inne nietrujące pyły przemysłowe w tym zawierające wolną (krystaliczną) krzemionkę poniżej % []: pył całkowity 0 Pyły organiczne pochodzenia zwierzęcego i roślinnego []: a) zawierające 0% lub więcej wolnej krzemionki pył całkowity pył respirabilny b) zawierające poniżej 0% wolnej krzemionki pył całkowity pył respirabilny Pyły talku i talku zawierającego włókna mineralne (w tym azbest) [ ]: a) talk nie zawierający włókien mineralnych (w tym azbestu) pył całkowity pył respirabilny b) talk zawierający włókna mineralne (w tym azbest) pył całkowity włókna respirabilne 4 0, , 0,5

14 . Ocena naraŝenia na pyły nietoksyczne występujące w środowisku pracy 4 L.p. Nazwa i numer CAS czynnika szkodliwego dla zdrowia Najwyższe dopuszczalne stężenie mg/m 3 włókien w cm Pyły sztucznych włókien mineralnych []: 8 a) pyły sztucznych włókien mineralnych, z wyjątkiem włókien ceramicznych pył całkowity włókna respirabilne,0 b) pyły włókien ceramicznych pył całkowity włókna respirabilne,0 c) pyły włókien ceramicznych w mieszaninie z innymi sztucznymi włóknami mineralnymi pył całkowity włókna respirabilne,0,0 0,5 0,5 9 Pyły cementów portlandzkiego i hutniczego [659975]: pył całkowity pył respirabilny 6 0 Pyły apatytów i fosforytów zawierające wolną krystaliczną krzemionkę poniżej % []: pył całkowity pył respirabilny Pyły apatytów i fosforytów zawierające wolną krystaliczną krzemionkę powyżej % [] pył całkowity pył respirabilny 6 4 Pyły sadzy technicznej [338864]: pył całkowity (dotyczy sadzy technicznej niezawierającej więcej niż benzo[a]pirenu niż 35 mg w kg sadzy) 4 Pyły węgla kamiennego i brunatnego []: a) zawierające wolną krystaliczną krzemionkę powyżej 50% pył całkowity pył respirabilny b) zawierające wolną krystaliczną krzemionkę powyżej 0% do 50% pył całkowity pył respirabilny c) zawierające wolną krystaliczną krzemionkę od % do 0% pył całkowity pył respirabilny d) zawierające wolną krystaliczną krzemionkę poniżej % pył całkowity 0,3 4 0

15 5. Ocena naraŝenia na pyły nietoksyczne występujące w środowisku pracy L.p. Nazwa i numer CAS czynnika szkodliwego dla zdrowia Najwyższe dopuszczalne stężenie mg/m 3 włókien w cm Pyły drewna []: 3 a) pyły drewna, z wyjątkiem pyłów drewna twardego, takiego jak buk i dąb pył całkowity b) pyły drewna twardego, takiego jak buk i dąb pył całkowity c) pyły drewna mieszanego zawierającego pył drewna twardego, takiego jak buk i dąb pył całkowity Pyły krzemionek bezpostaciowych i syntetycznych: a) ziemia okrzemkowa (diatomit) niekalcynowana [679053] pył całkowity pył respirabilny b) ziemia okrzemkowa (diatomit) kalcynowana [ ] pył całkowity pył respirabilny c) krzemionka bezpostaciowa syntetyczna (strącona i żel) [96008] pył całkowity pył respirabilny d) krzemionka stopiona (szkło kwarcowe) [ ] pył całkowity pył respirabilny Pyły węglika krzemu niewłóknistego o zawartości wolnej krystalicznej krzemionki poniżej % [4090]: pył całkowity 0 Pyły gipsu zawierające wolną krystaliczną krzemionkę poniżej % i niezawierające azbestu [777889]: pył całkowity 0 Pyły dolomitu zawierające wolną krystaliczną krzemionkę poniżej % i niezawierające azbestu []: pył całkowity 0 Pyły kaolinu zawierające wolną krystaliczną krzemionkę poniżej % i niezawierające azbestu [33587]: pył całkowity 0 Pyły ditlenku tytanu zawierające wolną krystaliczną krzemionkę poniżej % i niezawierające azbestu [ ]: pył całkowity 0 0 0

16 . Ocena naraŝenia na pyły nietoksyczne występujące w środowisku pracy 6 Literatura: [] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 listopada 00 r., w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy; Dz. U. 00, nr 7, poz. 833, ze zm. [] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 6 września 997 r., w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy; tekst jednolity: Dz. U. 003, nr 69, poz. 650, ze zm. [3] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia lutego 0 r., w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy; Dz. U. 0, nr 33, poz. 66 [4] Bryła R., Bezpieczeństwo i higiena pracy, Wydawnictwo Elamed, Katowice 0 [7] Więcek E., StroszejnMrowca G., Maciejewska A., Pyły środowiska pracy, w: Indulski J. (red.) Higiena przemysłowa, t., Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera, Łódź 999 [8] PNISO 45:999, Jakość powietrza. Zagadnienia ogólne. Terminologia, PKN, Warszawa [9] PNISO 45/Ak:999, Jakość powietrza. Zagadnienia ogólne. Terminologia, PKN, Warszawa [] PNZ :99, Ochrona czystości powietrza. Badanie zawartości pyłu. Oznaczanie pyłu całkowitego na stanowisku pracy metodą filtracyjnowagową, PKN, Warszawa [] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 sierpnia 004 r., w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianych i warunków ich zatrudnienia przy niektórych z tych prac; Dz. U. 004, nr 00, poz. 047, ze zm. [3] PNZ :99, Ochrona czystości powietrza. Badanie zawartości pyłu. Oznaczanie pyłu respirabilnego na stanowisku pracy metodą filtracyjnowagową, PKN, Warszawa [4] PNZ0400:988, Ochrona czystości powietrza. Badanie zawartości azbestu. Oznaczanie stężenia liczbowego respirabilnych włókien azbestu na stanowiskach pracy metodą mikroskopii optycznej, PKN, Warszawa [5] PNZ04080:99, Ochrona czystości powietrza. Badanie zawartości wolnej krystalicznej krzemionki. Oznaczanie wolnej krystalicznej krzemionki w pyle całkowitym na stanowiskach pracy metodą spektrometrii absorpcyjnej w podczerwieni, PKN, Warszawa [6] PNZ040803:99, Ochrona czystości powietrza. Badanie zawartości wolnej krystalicznej krzemionki. Oznaczanie wolnej krystalicznej krzemionki w pyle respirabilnym na stanowiskach pracy metodą spektrometrii absorpcyjnej w podczerwieni, PKN, Warszawa

17 7. Ocena naraŝenia na pyły nietoksyczne występujące w środowisku pracy [7] PNZ040804:99, Ochrona czystości powietrza. Badanie zawartości wolnej krystalicznej krzemionki. Oznaczanie wolnej krystalicznej krzemionki w pyle całkowitym i respirabilnym w obecności krzemianów na stanowiskach pracy metodą kolometryczną, PKN, Warszawa [0] PNEN 48:998, Atmosfera miejsca pracy. Określenie składu ziarnowego dla pomiaru cząstek zawieszonych w powietrzu, PKN, Warszawa