BADANIA ŚRODOWISKA PRACY działalność laboratoryjna

Transkrypt

1 Sekcja Badania Środowiska Pracy i Powietrza PSSE w Siedlcach BADANIA ŚRODOWISKA PRACY działalność laboratoryjna Siedlce r.

2 BADANIA ŚRODOWISKA PRACY SBŚPiP działając w ramach OL wykonuje m.in. badania i pomiary w zakresie czynników szkodliwych dla zdrowia na stanowiskach pracy w środowisku pracy : pobranie próbek lub pomiar fizyczny w terenie, analiza laboratoryjna (w SBŚPiP, w SAI lub zlecenie podwykonawcy), opracowanie wyników

3 BADANIA ŚRODOWISKA PRACY Środowisko pracy - tworzy je zespół czynników z którymi styka się pracownik podczas wykonywanej pracy (inaczej: otoczenie pracy). Stanowisko pracy miejsce wynikające z organizacji pracy, w którym pracownik wykonuje czynności zawodowe stale lub okresowo obszar lub obszary, w których wykonywane są czynności związane z pracą.

4 CZYNNIKI SZKODLIWE DLA ZDROWIA - to czynniki, których oddziaływanie na pracownika prowadzi lub może prowadzić do utraty zdrowia, powstania choroby zawodowej lub innego schorzenia związanego z wykonywaną pracą cz. chemiczne cz.biologiczne cz.fizyczne psychosocjologiczne

5 CZYNNIKI SZKODLIWE DLA ZDROWIA czynniki fizyczne zapylenie powietrza cz. mikroklimatyczne hałas i wibracja promieniowanie czynniki chemiczne - substancje chemiczne - trafiające do środowiska pracy jako produkty końcowe lub zamierzone i nie produkty uboczne, powstające w toku procesów technol. - obecne w środowisku pracy jako substraty lub elementy pomocnicze w produkcji

6 Cel badań i pomiarów czynników szkodliwych ocena narażenia zawodowego pracowników na poszczególnych stanowiskach pracy w ramach: - pierwszych pomiarów w zakładzie, - pomiarów po długiej przerwie, - pomiarów po istotnej zmianie procesu rutynowa kontrola warunków pracy sprawdzenie w ramach pomiarów okresowych czy zmieniły się warunki narażenia na stanowiskach pracy

7 Cel badań i pomiarów czynników szkodliwych ocena zgodności warunków pracy z przepisami ocena skuteczności stosowanych środków prewencji technicznej ocena procesu technologicznego i jego dynamiki Realizacja 3 pierwszych celów powinna prowadzić do oceny zgodności uzyskanych wyników badań z wartościami odniesienia obowiązującymi normatywami higienicznymi.

8 Cel badań i pomiarów czynników szkodliwych Dokonując takiej oceny SBŚPiP porusza się w ramach tzw. obszaru regulowanego prawnie. Zgodnie z def. PCA - obszary regulowane prawnie, to obszary oceny zgodności, dla których przepisy prawa krajowego i/lub europejskiego ustalają wymagania specyficzne dotyczące kompetencji laboratoriów warunkujące możliwość wykorzystania wyników badań w obszarach oceny zgodności tu oceny zgodności warunków pracy z normatywami.

9 PODSTAWA PRAWNA DZIAŁALNOŚCI Ustawa Kodeks Pracy (Dz.U.1998 Nr 21 poz.94-tekst jednolity) Dział X Bezpieczeństwo i higiena pracy m.in. nakłada na pracodawcę obowiązki w zakresie odpowiedzialności za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie oraz ochrony zdrowia i życia pracowników. W szczególności jest on zobowiązany przekazywać pracownikom informacje o zagrożeniach dla zdrowia i życia występujących w zakładzie pracy, na stanowiskach pracy i przy

10 PODSTAWA PRAWNA DZIAŁALNOŚCI stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą, w tym przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je pracownikom.

11 3) przypadki, w których należy prowadzić pomiary ciągłe PODSTAWA PRAWNA DZIAŁALNOŚCI Rozporządzenie Ministra Zdrowia z r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U r. Nr 33, poz. 166) które zgodnie z art KP określa : 1) wymagania, jakie powinny spełniać laboratoria wykonujące badania i pomiary, 2)metody, rodzaj i częstotliwość wykonywania badań i pomiarów

12 PODSTAWA PRAWNA DZIAŁALNOŚCI Rozporządzenie w sprawie badań i pomiarów Wymagania dla laboratoriów: Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy wykonują laboratoria, które uzyskały akredytację w tym zakresie na podstawie przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz.U. z 2010 r. Nr 138, poz. 935).

13 PODSTAWA PRAWNA DZIAŁALNOŚCI Rozporządzenie w sprawie badań i pomiarów Oddział Laboratoryjny PSSE Siedlce posiada Certyfikat Akredytacji nr AB 565 wydany przez Polskie Centrum Akredytacji, ważny do r. Akredytowana działalność określona jest w Zakresie Akredytacji wydanie nr 12 z dnia r. zakres dostępny na stronie internetowej PCA

14 PODSTAWA PRAWNA DZIAŁALNOŚCI Rozporządzenie w sprawie badań i pomiarów Metody badań: 16. Badania i pomiary wykonuje się zgodnie z metodami określonymi w Polskich Normach, a w przypadku braku takich norm, metodami rekomendowanymi i zwalidowanymi przez laboratoria, o których mowa w 15 Oznacza to że laboratorium powinno posługiwać się najbardziej aktualnymi wydaniami PN lub metodyk rekomendowanych z piśmiennictwa.

15 Metody badań - wymagania PCA W przypadku, kiedy laboratorium stosuje metody badawcze opisane w nieaktualnych lub wycofanych bez zastąpienia wydaniach norm / przepisów lub własnych procedurach badawczych (jeżeli nie są dostępne metody znormalizowane), laboratorium powinno wykazać się dowodami uzasadniającymi ich stosowanie i poinformować o tym klienta.

16 Metody badań -wymagania PCA Przed zastosowaniem jakiejkolwiek metody badawczej laboratorium ma obowiązek: potwierdzić że jest w stanie prawidłowo realizować metody znormalizowane - PN tj. sprawdzić parametry charakterystyczne każdej metody w warunkach laboratorium (precyzję, powtarzalność, zakres pomiarowy, liniowość, granicę wykrywalności i oznaczalności, niepewność) jeżeli PN zmienia się wówczas potwierdzanie parametrów musi być powtarzane,

17 Metody badań -wymagania PCA w przypadku metod opisanych w procedurach badawczych określić charakterystyczne parametry metody - przeprowadzić pełną walidację. Walidacja metody proces oceny metody analitycznej prowadzony w celu zapewnienia zgodności ze stawianymi tej metodzie wymogami, definiujący tę metodę oraz pozwalający określić jej przydatność

18 PODSTAWA PRAWNA DZIAŁALNOŚCI Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U poz. 817) - określa normatywy higieniczne zgodnie z art KP

19 PODSTAWA PRAWNA DZIAŁALNOŚCI Rozporządzenie o NDS / NDN Typy normatywów higienicznych: dotyczące całej zmiany roboczej i całego okresu aktywności zawodowej pracownika - NDS i NDN dotyczące krótszych odcinków czasu - NDSCh, NDSP - mające na celu ochronę przed działaniem drażniącym a także przewlekłym lub nieodwracalnym uszkodzeniem tkanek w wyniku wystąpienia w krótkim okresie czasu wysokich stężeń substancji w warunkach, gdy stężenie średnie ważone dla zmiany roboczej nie przekracza wartości NDS

20 PODSTAWA PRAWNA DZIAŁALNOŚCI Rozporządzenie o NDS / NDN NDS najwyższe dopuszczalne stężenie chemicznych i pyłowych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w KP, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinna spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia jego i przyszłych pokoleń. NDN najwyższe dopuszczalne natężenie fizycznego czynnika szkodliwego dla zdrowia w środowisku pracy poziomy ekspozycji odpowiednio do właściwości poszczególnych czynników, których oddziaływanie na pracownika w okresie jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia jego i jego przyszłych pokoleń.

21 PODSTAWA PRAWNA DZIAŁALNOŚCI Rozporządzenie o NDS / NDN NDSCh najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe chemicznych i pyłowych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy wartość średnia stężenia, które nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina. NDSP najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe chemicznych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy wartość stężenia, która ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczona w żadnym momencie. Wartości NDSP ustanawiane są dla substancji o działaniu drażniącym, blokującym mechanizm oddychania i innych szczególnie niebezpiecznych.

22 PODSTAWA PRAWNA DZIAŁALNOŚCI Rozporządzenie o NDS / NDN W załączniku nr 1 do w/w rozporządzenia zamieszczono wykaz wartości NDS dla chemicznych i pyłowych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy obecnie obejmuje on 524 substancje chemiczne i 19 rodzajów pyłów.

23 PODSTAWA PRAWNA DZIAŁALNOŚCI Rozporządzenie o NDS / NDN W załączniku nr 2 odnoszącym się do czynników fizycznych określono wartości najwyższych dopuszczalnych natężeń, m.in. dla hałasu, drgań, mikroklimatu, promieniowania optycznego i pola elektromagnetycznego.

24 PODSTAWA PRAWNA DZIAŁALNOŚCI Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas i drgania mechaniczne (Dz. U Nr 157, poz. 1318) Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75 poz. 690 z 2002r. z późn. zm.)

25 ŚRODOWISKO PRACY -klienci laboratorium wewnętrzni Państwowi Powiatowi Inspektorzy Sanitarni podstawę działania stanowią: - roczne plany pracy - Rozporządzenie Ministra Zdrowia z r. (Dz. U.nr 55 poz.336) w sprawie wykazu stacji sanitarno-epidemiologicznych wykonujących badania laboratoryjne i pomiary ze wskazaniem obszaru (zakres wykonywanych badań- wykaz wraz z charakterystyką metod określony jest w załączniku do protokołu uzgodnień na dany rok)

26 ŚRODOWISKO PRACY -klienci laboratorium zewnętrzni zleceniodawcy, głównie pracodawcy, szkoły w odniesieniu do uczniów odbywających praktyczną naukę zawodu w ramach warsztatów szkolnych - podstawę działania stanowią pisemne zlecenia klientów na wykonanie badań.

27 ŚRODOWISKO PRACY - zakres przeprowadzanych badań Zgodnie ze zleceniem klienta i przedstawionymi przez niego priorytetami. Każde zlecenie podlega przeglądowi w ramach którego ustalane są z klientem: wymagany rodzaj badań/pomiarów cel badań / pomiarów i wymagania co do obszaru regulowanego prawnie sposób przeprowadzenia pomiarów / pobrania próbek, transport ekipy pomiarowej

28 ŚRODOWISKO PRACY - zakres przeprowadzanych badań dostępne akredytowane metody badań i możliwości analityczne laboratorium, ewentualne odstępstwa, podwykonawstwo stanowiska pracy przewidziane do badań termin wykonania badań/pomiarów i dostarczenia sprawozdania z badań podawanie niepewności wyniku badania orientacyjny koszt wykonania zlecenia i warunki płatności

29 ŚRODOWISKO PRACY - zakres przeprowadzanych badań Laboratorium nie może narzucać klientowi zakresu badań, nie jest jednostką nadzorującą a usługową, może tylko służyć radą i podpowiedzią. Istnieje duża konkurencja na rynku badań w środowisku pracy. Laboratoria podejmują różne kroki marketingowe by pozyskać i utrzymać klientów.

30 CZYNNIKI CHEMICZNE I PYŁOWE

31 Czynniki chemiczne i pyłowe Pył - zbiór cząstek stałych, które wyrzucone w powietrze, pozostają w nim przez pewien czas. Źródła pyłów - procesy naturalne i sztuczne : procesy technologiczne które wykorzystują pył jako jeden ze składników (piekarnie, huty szkła, cementownie, mieszalnie pasz, odlewnie ) transport materiałów sypkich (wewnątrz i zewnątrz zakładowy, automatyczny taśmociągi jak i ręczny) produkcja i pakowanie materiałów pylistych(cukrownie, produkcja herbaty, nawozów, mas budowlanych i wykończeniowych, młyny) rozdrabnianie i kruszenie materiałów, prace rolnicze spawanie, cięcie i inne procesy obróbki materiałów

32 Czynniki chemiczne i pyłowe Czynniki chemiczne - substancje chemiczne w postaci: gazów, par, cieczy lub ciał stałych obecne w środowisku pracy pracownika powstające w toku procesów technologicznych lub używane jako substraty lub elementy pomocnicze produkcji.

33 Czynniki chemiczne i pyłowe Drogi przedostawania się do organizmu człowieka: -pyły i czynniki chemiczne - głównie przez układ oddechowy, - czynniki chemiczne dodatkowo przez skórę i z przewodu pokarmowego. Układ oddechowy: obszar górnych dróg oddechowych obszar tchawiczo-oskrzelowy obszar wymiany gazowej

34 Czynniki chemiczne i pyłowe Zawiesina cząstek stałych, ciekłych lub stałych i ciekłych w fazie gazowej to aerozol. Powietrze w otoczeniu stanowiska pracy to właśnie aerozol. W tym aerozolu w zależności od wielkości cząstek zawieszonych wyróżnia się frakcje : -frakcja wdychalna frakcja aerozolu wnikająca przez nos i usta, która po zdeponowaniu w drogach oddechowych stwarza zagrożenie dla zdrowia

35 Czynniki chemiczne i pyłowe - frakcja respirabilna frakcja aerozolu wnikająca do dróg oddechowych, która stwarza zagrożenie po zdeponowaniu w obszarze wymiany gazowej - frakcja torakalna frakcja aerozolu wnikająca do dróg oddechowych w obrębie klatki piersiowej, która stwarza zagrożenie po zdeponowaniu w obszarze tchawiczooskrzelowym i obszarze wymiany gazowej -

36 Czynniki chemiczne i pyłowe - włókna respirabilne - włókna o długości powyżej 5 μm o maksymalnej średnicy poniżej 3 μm i o stosunku długości do średnicy > 3.

37 Czynniki chemiczne i pyłowe To jak dany czynnik oddziałuje na organizm zależy od: - stężenia tego czynnika, - składu chemicznego i rozmiarów jego cząstek, - obciążenia wysiłkiem fizycznym, - wieku człowieka i stanu jego zdrowia, pojemności płuc, - prędkości ruchu powietrza na stanowisku, - warunków środowiskowych (t, RH, p).

38 Czynniki chemiczne i pyłowe Normatywy higieniczne Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U poz. 817) - załącznik nr 1

39 Podstawa prawna działalności Rozporządzenie o NDS / NDN NDS-y podawane są w jednostkach stężenia: mg/m 3. Dla czynników chemicznych mg/m 3 zdefiniowano jako jednostkę odnoszącą się do pomiaru wykonywanego w temperaturze 20ºC i przy ciśnieniu 101,3 KPa (760 mm słupa rtęci) Dla pyłów nie określono warunków pomiaru, należy więc przyjmować że są to warunki rzeczywiste stanowiska pracy.

40 Podstawa prawna działalności Rozporządzenie o NDS / NDN pojęcia: pył całkowity, pył respirabilny, dym, aerozol wycofano i zastąpiono określeniem frakcja wdychalna i/lub respirabilna czy torakalna Przyjęto przy tym założenie o równości definicji frakcji wdychalnej i pyłu całkowitego oraz definicji frakcji respirabilnej i pyłu respirabilnego.

41 Czynniki chemiczne i pyłowe A. Substancje chemiczne - przykład LP Nazwa i numer CAS 1) substancji chemicznej Najwyższe dopuszczalne stężenie (w mg/m 3 ) 2) w zależności od czasu narażenia w ciągu zmiany roboczej NDS NDSCh NDSP 1 Acetaldehyd [ ] Aceton [ ] Benzen [ ] 1, Benzyna: a) ekstrakcyjna 5) [ ] b) do lakierów [ ; ; ; ] Cyna [ ] i jej związki nieorganiczne, z wyjątkiem stannanu - w przeliczeniu na Sn - frakcja wdychalna 3) 2 - -

42 Czynniki chemiczne i pyłowe LP Nazwa i numer CAS 1) substancji chemicznej 301 Ksylen - mieszanina izomerów:1,2-; 1,3-; 1,4- [ , , , ] 319 Mangan [ ] i jego związki nieorganiczne w przeliczeniu na Mn a) frakcja wdychalna 3) b) frakcja respirabilna 8) 476 Tlenki żelaza [ ] - w przeliczeniu na Fe frakcja respirabilna 8) Najwyższe dopuszczalne stężenie (w mg/m 3 ) 2) w zależności od czasu narażenia w ciągu zmiany roboczej NDS NDSCh NDSP ,2 0,

43 Czynniki chemiczne i pyłowe B. Pyły przykłady LP Nazwa i numer CAS czynnika szkodliwego dla zdrowia 2 Pyły zawierające wolną (krystaliczną) krzemionkę od 2% do 50% [ ], [ ], [ ] a) frakcja wdychalna 1) b) frakcja respirabilna 2) 3 Pyły zawierające azbest (jeden lub więcej rodzajów azbestu wymienionych poniżej): - aktynolit [ ] - antofilit [ ] - chryzotyl [ ] - grueneryt (amozyt) [ ] - krokidolit [ ] - tremolit [ ] a) frakcja wdychalna 1) b) włókna respirabilne 3) Najwyższe dopuszczalne stężenie mg/m 3 włókien w cm , ,1

44 LP Czynniki chemiczne i pyłowe Nazwa i numer CAS czynnika szkodliwego dla zdrowia Najwyższe dopuszczalne stężenie mg/m 3 włókien w cm 3 5 Inne nietrujące pyły przemysłowe - w tym zawierające wolną (krystaliczną) krzemionkę poniżej 2% [-] - frakcja wdychalna 1) 10-6 Pyły organiczne pochodzenia zwierzęcego i roślinnego: [-] a) zawierające 10% lub więcej wolnej krzemionki: - frakcja wdychalna 1) - frakcja respirabilna 2) b) zawierające poniżej 10% wolnej krzemionki: - frakcja wdychalna 1) - frakcja respirabilna 2)

45 Czynniki chemiczne i pyłowe LP Nazwa i numer CAS czynnika szkodliwego dla zdrowia Najwyższe dopuszczalne stężenie 13 Pyły drewna: [-] a)pyły drewna, z wyjątkiem pyłów drewna twardego 5) - frakcja wdychalna 1) b) pyły drewna twardego, takiego jak buk i dąb - frakcja wdychalna 1) c)pyły mieszane zawierające pył drewna twardego 5) - frakcja wdychalna 1) mg/m 3 włókien w cm ) Drewna twarde takie jak: buk, dąb, osika, jesion, grab, brzoza, klon, czereśnia, wiśnia, grusza, jabłoń, kasztan, orzech włoski i biały, teak, palisander, cis, mahoń, heban

46 Czynniki chemiczne i pyłowe pobieranie próbek Aby wyznaczyć stężenie chemicznego czy pyłowego czynnika szkodliwego na stanowisku pracy należy pobrać próbki powietrza zgodnie z zasadami opisanymi w: wytyczne ogólne - PN-EN 689:2002 Powietrze na stanowiskach pracy. Wytyczne oceny narażenia inhalacyjnego na czynniki chemiczne przez porównanie z wartościami dopuszczalnymi i strategia pomiarowa.

47 Czynniki chemiczne i pyłowe pobieranie próbek szczegóły - PN-Z :2002 +Az-1:2004 Ochrona czystości powietrza. Zasady pobierania próbek powietrza w środowisku pracy i interpretacji wyników Próbka powietrza określona objętość powietrza pobrana w celu przeprowadzenia badań zawartych w nim substancji zanieczyszczających, próbka pobrana losowo w danym miejscu i czasie przeznaczona w całości do jednego oznaczenia.

48 Czynniki chemiczne i pyłowe pobieranie próbek Próbki pobierane są: w strefie oddychania, indywidualnie u każdego zakwalifikowanego do badań pracownika Strefa oddychania przestrzeń zawierająca powietrze pobierane przez ludzi bezpośrednio do oddychania. Uznaje się ze jest to półkula o promieniu 30cm wokół twarzy o środku w połowie linii łączącej uszy.

49 Czynniki chemiczne i pyłowe przez cały okres jego przebywania na stanowisku pracy lub przez okres, co najmniej 75% czasu trwania zmiany roboczej, ocena narażenia zawodowego powinna obejmować wszystkie podstawowe grupy pracowników zatrudnionych przy pracach z czynnikami szkodliwymi.

50 Czynniki chemiczne i pyłowe pobieranie próbek Do oceny należy typować: a) wszystkich pracowników jeżeli liczebność grupy pracowników wykonujących te same lub podobne czynności, w tych samych warunkach wynosi od 1 do 6. b) minimum 6 pracowników, a optymalnie 2 n, (gdzie n liczba pracowników w grupie większa od 6 ) przy większej liczebności grupy niż 6 osób.

51 Czynniki chemiczne i pyłowe pobieranie próbek Metody pobrania próbek - metoda dozymetrii indywidualnej lub metoda stacjonarna. Dozymetria indywidualna - ocena indywidualnego narażenia przez pomiar stężenia substancji szkodliwej za pomocą umieszczonego w strefie oddychania na ubraniu pracownika dozymetru aktywnego (pompka z próbnikiem) lub dozymetru pasywnego.

52 Czynniki chemiczne i pyłowe pobieranie próbek Dozymetria indywidualna Ocena zgodności warunków pracy z NDS - próbki pobiera się przez cały okres przebywania pracownika na stanowisku pracy lub przez okres, co najmniej 75% czasu trwania zmiany roboczej

53 Czynniki chemiczne i pyłowe pobieranie próbek Dozymetria indywidualna Ocena zgodności warunków pracy z NDSCh Na podstawie znajomości procesu technologicznego, zebranych informacji wstępnych lub na podstawie wyników poprzednio przeprowadzonych badań ocenia się czy proces technologiczny charakteryzuje się dużą zmiennością stężeń, wymagającą pomiarów do oceny NDSCh oraz wybiera okresy spodziewanego najwyższego narażenia.

54 Czynniki chemiczne i pyłowe pobieranie próbek Dozymetria indywidualna Ocena zgodności z NDS 1-5 próbek min 75% zmiany roboczej Dozymetry aktywne (pompki z próbnikami) Ocena zgodności z NDSCH min 2 próbki 15 minutowe niezależne od pomiarów NDS Wskaźnik ekspozycji - średnie stężenie ważone C w Wskaźnik ekspozycji - stężenie w każdej próbce C

55 Czynniki chemiczne i pyłowe pobieranie próbek Pomiary stacjonarne próbki powietrza pobiera się w stałych punktach pomiarowych, przy wykorzystaniu aspiratorów stacjonarnych o dużym wydatku zasysania np l/h z próbnikiem, możliwie blisko stanowisk pracy. Próbki powietrza muszą być pobierane w sposób losowy, a czas ich pobierania jest uzależniony od wymagań zastosowanej metody oznaczania.

56 Czynniki chemiczne i pyłowe pobieranie próbek Pomiary stacjonarne Ocena zgodności warunków pracy z NDS Chronometraż pracy Stałe stanowisko pracy o jednorodnym procesie technologicznym(brak etapów) Stałe stanowisko pracy o procesie technologicznym składającym się z 2-3 etapów nie krótszych niż po 2 h Pracownik obsługuje 2-3 stanowiska Pracownik lub grupa pracowników obsługuje więcej niż 3 stanowiska pracy lub miejscem pracy jest całe pomieszczenie robocze Punkty pomiarowe Liczba próbek na stanowisku pracy na stanowisku pracy na każdym ze stanowisk pracy wybrany losowo 1 punkt na 4 pracowników, nie mniej niż 2 punkty pomiarowe w pomieszczeniu co najmniej 5 co najmniej 4 dla każdego etapu co najmniej 4 dla każdego stan. co najmniej 5 w każdym z wybranych punktów

57 Czynniki chemiczne i pyłowe Sprzęt wykorzystywany przy pobieraniu próbek: Pyły i metale: aspirator indywidualny zapewniający przepływ 1,9l/min-pyły frakcja respirabilna 2l/min-pyły frakcja wdychalna - metale. przepływomierz próbnik

58 Czynniki chemiczne i pyłowe Sprzęt wykorzystywany przy pobieraniu próbek: Pyły i metale: próbnik dla frakcji wdychalnej próbnik dla frakcji respirabilnej Sorbent: pyły - filtry polipropylenowe FIPRO metale filtry membranowe nitrocelulozowe Sartorius

59 Czynniki chemiczne i pyłowe Sprzęt wykorzystywany przy pobieraniu próbek: Związki organiczne: przepływomierz aspirator indywidualny zapewniający przepływ poniżej 500ml/min sorbent - rurki adsorpcyjne np. z węglem aktywnym

60 Czynniki chemiczne i pyłowe Sprzęt wykorzystywany przy pobieraniu próbek: Związki nieorganiczne: (amoniak, chlor, formaldehyd, chlorowodór) przepływomierz aspirator stacjonarny sorbent płuczki z płynem pochłaniąjącym charakterystycznym dla badanego czynnika

61 Czynniki chemiczne i pyłowe Sprzęt wykorzystywany przy pobieraniu próbek: Związki nieorganiczne: (tlenek węgla, tlenek azotu, ditlenek azotu) rotametry do kontroli przepływu gazu Miernik odczytu bezpośredniego z czujnikami elektrochemicznymi butla z gazem wzorcowym do kalibracji i kontroli sprawdzania miernika

62 Czynniki chemiczne i pyłowe Kontrolowanie warunków środowiskowych pobrania próbek badania zapylenia temperatura i wilgotność powietrza na stanowisku pracy, badania stężenia czynników toksycznych temperatura, wilgotność i ciśnienie atmosferyczne Dokumentowanie pobrania próbek - w trakcie pobierania próbek i wykonywania pomiarów niezbędne informacje zapisywane są w odpowiednich protokołach / kartach

63 Czynniki chemiczne i pyłowe Transport próbek - zabezpieczone przed uszkodzeniem i zmianą składu próbki niezwłocznie dostarczane są do laboratorium: pyłowe w kasetach oznakowanych numerem protokołu, toksyczne - płuczki, rurki sorpcyjne w koszykach w termotorbie z wkładem chłodzącym, - próbniki do oznaczeń metali w kasetach transportowych.

64 Czynniki chemiczne i pyłowe Ocena próbek wykonuje analityk próbkobiorca, przed przystąpieniem do wykonania oznaczeń, stanowi jednocześnie ich kwalifikację do analizy : prawidłowości wpisów w kartach pobrania próbek ilości próbek, zgodności oznakowania próbki z kartami pobrania próbek i rejestrami próbek, prawidłowości zabezpieczenia i wyglądu próbki - czy próbka nie została mechanicznie uszkodzona, rozlana, stłuczona w transporcie, czy ilość płynu pochłaniającego w płuczkach jest wystarczająca do wykonania analizy, objętości przepuszczonego powietrza, czasu pobrania próbki.

65 Czynniki chemiczne i pyłowe Badania próbek - przeprowadza się najszybciej jak to możliwe i przed upływem okresu ich trwałości: w ramach SBŚPiP oznaczenia wagowe i spektrofotometryczne, - SAI oznaczenia chromatograficzne i ASA - lub przekazując podwykonawcy.

66 Czynniki chemiczne i pyłowe Metody badań próbek - Badania wykonuje się zgodnie z metodami określonymi w Polskich Normach, a w przypadku braku takich norm, metodami rekomendowanymi i zwalidowanymi (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, Dz. U nr 33, poz. 166)

67 Czynniki chemiczne i pyłowe Ogólne wymagania odnośnie metod pomiarów stężenia czynników chemicznych w powietrzu na stanowiskach pracy podaje norma PN-EN 482:2012 Procedury pomiarowe wykorzystywane do oznaczania substancji chemicznych i pyłów powinny charakteryzować się: zakresem pomiarowym: 0,1-2,0 NDS selektywnością

68 Czynniki chemiczne i pyłowe jednoznacznością tzn. powinna dać jednoznaczny wynik stężenia czynnika chemicznego w danym zakresie pomiarowym tj. analitycznie oznaczona wartość powinna odpowiadać tylko jednemu stężeniu. W związku z tym niepewność podawana przy wyniku nie jest uwzględniana przy jego ocenie, a potwierdza jedynie spełnienie w/w wymagań dla stosowanej metody.

69 Czynniki chemiczne i pyłowe całkowitą niepewnością rozszerzoną obejmującą etap pobierania próbek i etap analityczny : Okres odniesienia Zakres pomiarowy Względna rozszerzona niepewność krótkoterminowy (np.ndsch 15min) długoterminowy od 0,5 do 2 NDSCh 50% od <0,1 do <0,5NDS 50% długoterminowy od 0,5 do 2NDS 30% Metody wykorzystywane do oznaczeń w SBŚPiP spełniają powyższe wymagania.

70 Czynniki chemiczne i pyłowe Metody wykorzystywane przez SBŚPiP Rodzaj badania Zakres roboczy Metodyka badawcza Pył -frakcja wdychalna (0,12-45,0)mg/m 3 PN-91/Z * Metoda wagowa Pył -frakcja respirabilna (0,1-7,2) mg/m 3 PN-91/Z * Metoda wagowa Zawartość wolnej krystalicznej krzemionki w pyłach (1 100) % PN-91/Z * Metoda spektrofotometryczna Formaldehyd (0,065-4)mg/m 3 PN-76/Z * Metoda spektrofotometryczna Amoniak (0,8 20)mg/m 3 PN-90/Z * Metoda spektrofotometryczna Chlor (0,07-5,0)mg/m 3 PN-75/Z * Metoda spektrofotometryczna Chlorowodór (0,5-13,3)mg/m 3 PN-93/Z-04225/03 Metoda spektrofotometryczna Tlenek węgla (3,5 580)mg/m 3 PB-28-ŚP wyd. 1 z dnia r. Metoda elektrochemiczna

71 Czynniki chemiczne i pyłowe Metody wykorzystywane przez SBŚPiP Rodzaj badania Zakres roboczy Metodyka badawcza Tlenek azotu (0,25-62,5) mg/m 3 PB-28-ŚP wyd. 1 z dnia Ditlenek azotu (0,19-38) mg/m 3 Stężenie wybranych związków organicznych benzen toluen ksyleny etylobenzen aceton dichlorometan etanol octan etylu octan n-butylu octan i-butylu styren trójmetylobenzen tetrachloroeten (0, ) mg/m 3 (0,01 880) mg/m 3 (0,01 670) mg/m 3 (0,01 880) mg/m 3 ( ) mg/m 3 (0,8 400 ) mg/m 3 (8 4000) mg/m 3 (0, ) mg/m 3 (0, ) mg/m 3 (0, ) mg/m 3 (0, ) mg/m 3 (0,7 450) mg/m 3 (0,7 480) mg/m r. Metoda elektrochemiczna PB-25-AI Wyd. 3 z dnia Metoda chromatografii gazowej z detekcją płomieniowo-jonizacyjną

72 Czynniki chemiczne i pyłowe Metody wykorzystywane przez SBŚPiP Rodzaj badania Zakres roboczy Metodyka badawcza PN-93/Z-04159/05 * Fenol (0,004-12,5) mg/m 3 Metoda chromatografii gazowej Stężenie wybranych związków organicznych 1-butanol (0, ) mg/m 3 izopropanol (3 2100) mg/m 3 benzyna ekstrakcyjna ( ) mg/m 3 benzyna do lakierów ( ) mg/m 3 pentan ( ) PB-25-AI mg/m 3 heksan (2 200) Wyd. 3 z dnia mg/m 3 heptan (2 4000) Metoda chromatografii mg/m 3 oktan (2-4000) gazowej z detekcją mg/m 3 nonan (2 4000) płomieniowo-jonizacyjną mg/m 3 dekan (2 4000) mg/m 3 cykloheksan (2 2000) mg/ m 3 cykloheksen (2 2000) mg/ m 3 metylocykloheksan (2 6000) mg/m 3

73 Czynniki chemiczne i pyłowe Metody wykorzystywane przez SBŚPiP Rodzaj badania Zakres roboczy Metodyka badawcza Stężenie tlenków żelaza w przeliczeniu na Fe, frakcja respirabilna (0,03 67) mg/m 3 Stężenie manganu i jego związków nieorganicznych w przeliczeniu na Mn (0,002-0,8) mg/m 3 frakcja wdychalna, frakcja respirabilna Stężenie miedzi i jej związków nieorganicznych w przeliczeniu na Cu Stężenie ołowiu i jego związków nieorganicznych w przeliczeniu na Pb (0,001-1,3) mg/m 3 (0,003-0,160) mg/m 3 PB-18-ŚP/AI wyd. 3 z dnia Metoda płomieniowej absorpcyjnej spektrometrii atomowej

74 Czynniki chemiczne i pyłowe Metody wykorzystywane przez SBŚPiP Rodzaj badania Zakres roboczy Metodyka badawcza Stężenie niklu i jego związków, z wyjątkiem tetrakarbonylku niklu - w przeliczeniu na Ni Stężenie tlenku cynku w przeliczeniu na Zn frakcja wdychalna Glin (tritlenek glinu) frakcja wdychalna i respirabilna (0,014-1,40) mg/m 3 (0,02 20) mg/m 3 (0,06-1,1) mg/m 3 PB-18-ŚP/AI wyd. 3 z dnia Metoda płomieniowej absorpcyjnej spektrometrii atomowej PB-18-ŚP/AI Wyd. 3 z dnia Metoda absorpcyjnej spektrometrii atomowej z atomizacją w piecu grafitowym Metodyki badawcze oparte na normach archiwalnych oznaczono indeksem *

75 Czynniki chemiczne i pyłowe Wyniki oznaczeń stężenie badanego czynnika w pobranej próbce wyrażane są w mg/m 3 dla warunków rzeczywistych stanowiska pracy. Czynniki chemiczne - zgodnie z zapisami rozporządzenia w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy wartości NDS chemicznych czynników wyrażone są w mg/m 3 z odniesieniem do pomiaru wykonywanego w temperaturze 20 0 C i przy ciśnieniu 101,3kPa (760 mm słupa rtęci).

76 Czynniki chemiczne i pyłowe Wyniki oznaczeń stężenie badanego czynnika w pobranej próbce Z tego względu uzyskane wyniki oznaczeń stężenia czynników toksycznych w pobranych próbkach w warunkach rzeczywistych przelicza się na stężenie w warunkach odniesienia zgodnie z zależnością: C 0 =p 0 x C i x T i /T 0 x p i gdzie: C 0 stężenie w warunkach 20 0 C i 101,3kPa (760 mm słupa rtęci) C i - stężenie w warunkach rzeczywistych p 0 - ciśnienie odniesienia 101,3kPa (760 mm słupa rtęci) p i - ciśnienie w warunkach kontroli przepływu T 0 temperatura odniesienia 20 0 C wyrażona w skali Kelwina jako 293,15K T i temperatura w warunkach kontroli przepływu wyrażona w skali Kelwina

77 Czynniki chemiczne i pyłowe wskaźniki ekspozycji do porównania z NDS Dozymetria indywidualna Stężenie średnie ważone dla 8-godzinnego dnia pracy, porównywane z wartością NDS określane jest wzorem w którym: c 1, c 2,... c n - średnie stężenia substancji, oznaczone w poszczególnych okresach pomiarowych (próbkach), t 1, t 2,... t n - czas trwania poszczególnych okresów pomiarowych pobrania próbek (godz.)

78 Czynniki chemiczne i pyłowe wskaźniki ekspozycji do porównania z NDS Pomiary stacjonarne Z otrzymanych wyników oznaczeń stężeń pojedynczych próbek (X i ) oblicza się: wartości logarytmów logarytm średniej geometrycznej: w którym: n - liczba próbek pobranych w danym okresie pomiarowym/ zmianie roboczej.

79 Czynniki chemiczne i pyłowe pobieranie próbek Pomiary stacjonarne Wielkość ta, po odlogarytmowaniu stanowi średnią geometryczną wyników oznaczeń, w danym okresie pomiarowym/ zmianie roboczej. logarytm geometrycznego standardowego odchylenia ze wzoru:

80 Czynniki chemiczne i pyłowe pobieranie próbek Pomiary stacjonarne Logarytmy dolnej (DG) i górnej (GG) granicy przedziału ufności dla średniej wyników pomiarów ze wzorów: w których: t - wartość parametru Studenta-Fishera dla prawdopodobieństwa 0,95 i liczby stopni swobody n-1 (PN-Z :2002, zał. B). Wielkości te, po odlogarytmowaniu stanowią dolną i górną granicę przedziału ufności, w którym z prawdopodobieństwem 95% znajduje się średnie stężenie substancji w danym okresie pomiarowym.

81 Czynniki chemiczne i pyłowe Sprawozdanie z badań Wyniki badań podlegają przeniesieniu do sprawozdania z badań. Zgodnie z PN-EN 689:2002 i wymaganiami PCA sprawozdanie zawiera: - nazwisko osoby lub nazwę instytucji wykonującej ocenę i pomiary - nazwa i adres przedsiębiorstwa klienta - nazwy badanych substancji - opis czynników na stanowisku pracy wpływających na warunki pracy podczas pomiarów

82 Czynniki chemiczne i pyłowe Sprawozdanie z badań - cel badań - procedurę pomiarową - harmonogram pomiarów: data, rozpoczęcie i zakończenie pomiarów - wyznaczone stężenia w ramach oceny narażenia zawodowego - wszystkie zdarzenia lub czynniki które mogły wpłynąć w znaczący sposób na wyniki - ewentualne dane dotyczące zapewnienia jakości - wyniki porównania z wartością dopuszczalną.

83 Czynniki chemiczne i pyłowe Częstotliwość wykonywania badań uzależniona jest od rodzaju badanego czynnika szkodliwego oraz od krotności uzyskanych wyników: dla czynników chemicznych i pyłów nie zaliczanych do czynników o działaniu rakotwórczym i mutagennym: co najmniej raz na 2 lata jeśli podczas ostatniego badania stwierdzono stężenie czynnika powyżej 0,1 do 0,5 wartości NDS. co najmniej raz w roku jeżeli podczas ostatniego badania stwierdzono stężenie czynnika powyżej 0,5 wartości NDS. jeżeli wyniki dwóch ostatnich badań wykonanych w odstępie co najmniej 2 lat nie przekroczyły 0,1 wartości NDS można odstąpić od wykonywania badań

84 Czynniki chemiczne i pyłowe dla czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym : co najmniej raz na 6 miesięcy jeśli podczas ostatniego badania stwierdzono stężenie badanego czynnika w zakresie powyżej 0,1 do 0,5 wartości NDS co najmniej raz na 3 miesiące jeśli podczas ostatniego badania stwierdzono stężenie badanego czynnika powyżej 0,5 NDS jeżeli wyniki dwóch ostatnich badań wykonanych w odstępie co najmniej 6 miesięcy nie przekroczyły 0,1 wartości NDS można odstąpić od wykonywania badań dla pyłów zawierających azbest: co najmniej raz na 3 miesiące co najmniej raz na 6 miesięcy jeśli wyniki dwóch ostatnich badań nie przekroczyły wartości 0,5 NDS

85 Czynniki chemiczne i pyłowe dla wszystkich czynników szkodliwych - każdorazowo po wprowadzeniu zmian w warunkach występowania badanego czynnika, w procesie technologicznym, wyposażeniu technicznym stanowiska pracy lub w warunkach wykonywania pracy które mogły mieć wpływ na zmianę poziomu emisji / poziomu narażenia.