Wymogi siedliskowe. Status gatunku w Polsce

Transkrypt

1 Fot. Grzegorz Leśniewski Zielonka Porzana parva Status gatunku w Polsce Zielonka to bardzo nieliczny, lokalnie skrajnie nieliczny, ptak lęgowy niżu (Tomiałojć i Stawarczyk 2003, Lontkowski 2007). W końcu lat 90. ubiegłego stulecia liczebność populacji lęgowej szacowano na par (Lontkowski 2007). Gatunek ten występuje w znacznym rozproszeniu najmniej rozpowszechniony jest na Pomorzu Środkowym, znacznych połaciach Śląska, Kielecczyzny, Lubelszczyzny oraz Suwalszczyzny (Lontkowski 2007). Na południu kraju stanowiska zielonki spotykano do wysokości 340 m n.p.m. Większe skupiska par stwierdzono w dolinach Narwi i Biebrzy, na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim, Stawach Pietkowskich na Podlasiu, Stawach Milickich i w Siemieniu oraz na zarastających, płytkich jeziorach (Świdwie, Oświn, Łuknajno), a także w dolinie Nidy i na Międzyodrzu (Dombrowski 2004, Lontkowski 2007). Wymogi siedliskowe W okresie lęgowym zielonka zasiedla wszelkiego rodzaju zbiorniki wód stojących, zarówno pochodzenia naturalnego (jeziora, śródpolne oczka wodne, starorzecza), jak i sztuczne (stawy rybne, torfianki, glinianki, zbiorniki retencyjne), przede wszystkim o charakterze eutroficznym, porośnięte roślinnością szuwarową. Na Pojezierzu Mazurskim jednymi z głównych środowisk lęgowych są szuwary w strefie litoralu jeziornego (zwłaszcza szuwar trzcinowy) oraz śródpolne zbiorniki wodne z szuwarem pałkowym i turzycowym. Najmniejszy zbiornik zasiedlany przez ptaki miał powierzchnię 0,33 ha. Niezwykle istotne jest występowanie wieloletniej roślinności szuwarowej, w której ptaki budują gniazda na początku sezonu lęgowego, oraz miejsc z otwartą tonią wodną, gdzie zdobywają pożywienie (Taylor i van Perlo 1998, Jedlikowski i in. 2014). Zielonka Porzana parva 195

2 Występowanie zielonki jest ściśle uzależnione od poziomu wody i ten właśnie czynnik wpływa w największym stopniu na obecność bądź brak ptaków na danym obszarze. W przeciwieństwie do blisko spokrewnionych wodnika i kropiatki zasiedla tereny często o dwukrotnie większej głębokości wody (Jedlikowski i in. 2014). Terytorializm i wielkość obszaru użytkowanego w okresie lęgowym Zielonka jest gatunkiem monogamicznym i wykazuje silne zachowania terytorialne. Badania prowadzone na Pojezierzu Mazurskim wykazały, że ptaki często zasiedlają co roku te same zbiorniki wodne, a ich terytoria lęgowe pozostają niezmienione (o ile utrzymuje się stały poziom wody). Badania radiotelemetryczne potwierdziły, że pojedyncza para zajmuje zwykle terytorium o średniej powierzchni około 0,1 ha, choć na obszarach o niewielkim zagęszczeniu par lęgowych wielkość terytoriów może być prawdopodobnie nieco większa. Obszar i granice terytoriów lęgowych pozostają z reguły niezmienne przez cały sezon lęgowy, a w przypadku utraty bądź wyprowadzenia lęgu kolejne gniazda budowane są w niewielkiej odległości od poprzedniego (średnia odległość wynosiła 22 m). Gniazda sąsiadujących par oddalone były od siebie przeciętnie o około 80 m (minimalna odległość wynosiła 28 m), jednakże granice sąsiednich terytoriów lęgowych nigdy na siebie nie zachodziły (J. Jedlikowski dane niepubl.). Podstawowe informacje o biologii lęgowej Gniazdo Zielonka gniazduje w miejscach o średniej głębokości wody 50 cm, aczkolwiek pojedyncze gniazda mogą być zlokalizowane w miejscach płytszych (przy ok. 10 Gniazdo zielonki (fot. Jan Jedlikowski) cm wody) i dwukrotnie głębszych (przy 100 cm wody; Kux 1959, Dittberner i Dittberner 1990, Jedlikowski i in. 2014). Gniazda tego gatunku znajdują się często w pobliżu otwartej toni wodnej i są zawieszone w roślinności szuwarowej nawet do 70 cm powyżej poziomu wody (Afanasyev 1994). Na śródpolnych zbiornikach wodnych zielonka budowała gniazda głównie w pałce oraz turzycy, pojedyncze w trzcinie, mannie mielec, sicie oraz w żabieńcu-babce wodnej (Jedlikowski i in. 2014). Konstrukcja gniazda zielonki ma postać czarki z wysokimi ściankami z jednorodnego materiału (suche liście trzcin lub pałki). Wnętrze gniazda jest suche. Średnica zewnętrza wynosi zwykle cm, wysokość 2 9 cm (Gotzman i Jabłoński 1972, Taylor i van Perlo 1998). W okresie inkubacji oraz karmienia piskląt ptaki często budują dodatkowe platformy w pobliżu właściwego gniazda. Okres lęgowy Badania w północno-wschodniej Polsce wykazały, że ptaki przylatują na obszary lęgowe w połowie kwietnia, a pierwsze zniesienia pojawiają się już w pierwszej dekadzie maja. Szczyt pierwszych zniesień przypada na pierwszą i drugą dekadę maja. Lęgi zastępcze, powtarzane po utracie pierwszego zniesienia, składane są od drugiej dekady maja (J. Jedlikowski dane niepubl.). Większość par odbywa 2 lęgi w roku. Drugi lęg wyprowadzany jest zwykle w okresie od połowy czerwca do połowy lipca (w Polsce północno-wschodniej), choć pojedyncze gniazda z jajami notowane były jeszcze w pierwszej dekadzie sierpnia (J. Jedlikowski dane niepubl.). Wszystkie powyższe terminy są przypuszczalnie o tydzień wcześniejsze dla Polski centralnej i o kilkanaście dni wcześniejsze dla zachodnich części Polski, jednak brak dokładnych danych na ten temat. Wielkość zniesienia Zniesienia zawierają najczęściej 7 9 (4 11) brązowo- -oliwkowych jaj, średnio 6,8. Jaja znoszone są w odstępach 1-dniowych (Taylor i van Perlo 1998). Inkubacja Zielonka jest gatunkiem, który rozpoczyna wysiadywanie przed złożeniem ostatniego jaja, wskutek czego pisklęta wykluwają się asynchronicznie, zwykle w ciągu 2 3 dni (w zależności od liczby jaj w lęgu). Badania prowadzone na Pojezierzu Mazurskim wykazały, że okres wysiadywania w przeliczeniu na jedno jajo trwa średnio 19 (18 20) dni, a okres od zniesienia pierwszego jaja do wyklucia się pierwszego pisklęcia średnio 24 (23 25) dni (J. Jedlikowski dane niepubl.). Taylor i van Perlo (1998) podają, że okresy te są nieco krótsze (odpowiednio dni oraz dni). Wysiadują oba osobniki z pary. Pod koniec inkubacji, gdy wykluwają się pierwsze młode, lęg wysiaduje 196 Zielonka Porzana parva

3 samica, a samiec opiekuje się już wyklutymi pisklętami (Taylor i van Perlo 1998). Pisklęta Pisklęta są zagniazdownikami. Do 10 dni po wykluciu się pozostają we właściwym gnieździe bądź na platformie gniazdowej i są zależne od karmienia rodziców (Dittberner i Dittberner 1990). Po tym czasie samodzielnie zdobywają pokarm, choć nadal często pozostają w pobliżu gniazda, w którym śpią i odpoczywają. Pisklęta uzyskują lotność w wieku dni (Taylor i van Perlo 1998). Identyfikacja lęgu gniazdo, jaja i pisklęta Gniazdo zielonki jest podobne do gniazd innych chruścieli. Jednakże, w przeciwieństwie do gniazd kokoszki czy wodnika, jest zwykle zawieszone w roślinności szuwarowej i cechuje się mniejszymi wymiarami (Taylor i van Perlo 1998). Charakterystyczne dla zielonki jest również wykorzystanie do budowy gniazda materiału jednorodnego, co odróżnia ją od kropiatki, która do budowy zewnętrznej i wewnętrznej warstwy gniazda używa różnego materiału (Gotzman i Jabłoński 1972). Jaja zielonki różnią się wyraźnie ubarwieniem od jaj innych chruścieli. Są gęsto, podłużnie nakrapiane w sposób, który przypomina barwą i wzorem wygląd jaj kosa. Jaja zielonki są zazwyczaj mniejsze od jaj kropiatki i kokoszki, choć wymiary jaj u tych gatunków zachodzą na siebie (Gotzman i Jabłoński 1972, Taylor i van Perlo 1998). Pisklęta w szacie puchowej są, podobnie jak u innych gatunków chruścieli, całkowicie czarne i w tym okresie bardzo trudno je oznaczyć w terenie. W wieku około 4 tygodni puch na spodzie jaśnieje w odróżnieniu od puchu piskląt kropiatki, który na spodzie jest czarny. Podobny do zielonki wodnik ma w tym czasie już wyraźnie dłuższy dziób. Pisklęta opierzone przypominają dorosłą samicę charakteryzują się jasnym spodem z ciemniejszym prążkowaniem na bokach, które sięga aż do piersi. Wyraźna, długa i jasna, beżowa brew schodzi w dół i otacza brązowe pokrywy uszne, tworzące ciemną plamę na boku głowy. Na wierzchu ciała, na plecach (ale nie na karku i szyi), również na końcach dużych pokryw skrzydłowych, widoczne są białe perełki. U nasady dzioba brak czerwonego koloru, charakterystycznego dla ptaków dorosłych (Becker 1995). Strategia liczeń monitoringowych Liczenie na całości obszaru czy na powierzchniach próbnych? Wielkość powierzchni monitorowanej zależy od rodzaju środowiska. Na niewielkich kompleksach stawów rybnych, śródpolnych zbiorników wodnych lub w dolinie rzecznej z nielicznymi starorzeczami, o powierzchni nieprzekraczającej 10 km 2, liczenia należy wykonać na całym obszarze. Jeśli powierzchnia odpowiedniego siedliska jest znacznie rozleglejsza (np. szeroka dolina zalewowa), monitoring należy zaplanować na reprezentatywnych powierzchniach próbnych, najlepiej losowo wskazanych kwadratach o rozmiarach 1 1 km. W przypadku ostoi w miarę jednorodnych krajobrazowo, z przeważającym udziałem siedlisk preferowanych przez zielonkę, możliwy jest systematyczny wybór powierzchni. Dla terenów z mozaiką krajobrazu powinno się stosować losowanie z wyodrębnionej warstwy. W takiej sytuacji konieczne będzie wytypowanie w oparciu o topografię terenu puli kwadratów charakteryzujących się dużym udziałem potencjalnych siedlisk zielonki (patrz niżej, Siedliska szczególnej uwagi ), które dalej traktowane są jak operat losowania. Łączna powierzchnia objęta monitoringiem powinna stanowić około 10 20% kwadratów wyodrębnionych jako potencjalne siedliska zielonki. W kolejnych latach liczenia powinny być prowadzone w tych samych kwadratach. Liczba powierzchni jest zależna od rozległości obszaru. Zalecaną liczbę kontrolowanych powierzchni próbnych, w zależności od areału siedlisk zielonki w obrębie badanego obszaru, przedstawia poniższe zestawienie: do 10 km 2 cały obszar objęty monitoringiem; km powierzchni; km powierzchni; ponad 100 km 2 ponad 20. Liczbę powierzchni zaplanowanych do monitoringu należy zweryfikować w kontekście posiadanych zasobów czasowych i ludzkich. Jeśli wykonywanie badań zalecaną metodyką ze względów technicznych nie będzie możliwe, należy zmniejszyć ilość powierzchni próbnych, dobierając ich liczbę stosownie do możliwości wykonawcy. Liczebność zielonki w bardzo dużym stopniu zależy od stanu środowiska, a przede wszystkim od poziomu wody. W korzystnym pod tym względem roku na jednym obszarze może występować kilkadziesiąt czy nawet kilkaset par lęgowych, podczas gdy w roku suchym liczebność może spaść nawet do zera. Oczywiście najlepiej byłoby liczyć zielonki na tych samych powierzchniach każdego roku. Jeśli jednak jest to niemożliwe, należy powtarzać liczenia co 2 3 lata, a w roku bardzo suchym można znacznie ograniczyć liczbę kontroli lub w ogóle zrezygnować z liczenia. W kluczowych krajowych ostojach gatunku warto jednak wykonywać monitoring corocznie. Cenzus czy indeks co liczyć? Zalecaną metodyką monitoringu zielonki jest śledzenie zmian indeksu liczebności na całym badanym obszarze lub na wyodrębnionych powierzchniach próbnych. Ze względu na skryty tryb życia oraz trudno dostępne siedliska lęgowe, zielonka jest gatunkiem, który zdecydowanie najłatwiej wykryć na podstawie głosu. Dlatego jako wskaźnik liczebności traktowana jest maksymalna liczba rewirów stwierdzonych na ba- Zielonka Porzana parva 197

4 danej powierzchni, ustalona na podstawie odzywających się ptaków. Techniki kontroli terenowej Ogólne określenie metodyki Monitoring zielonki powinien opierać się na mapowaniu miejsc odzywających się ptaków podczas 3-krotnej kontroli powierzchni próbnej lub płatu siedliska w granicach mniejszego obszaru kontrolowanego w całości. Liczenia ptaków są wykonywane z punktów kontrolnych rozmieszczonych co około 200 m, których lokalizacja pozostaje niezmienna w trakcie sezonu i w kolejnych latach monitoringu. Na mapie o możliwie małej skali (1: 5000 i 1: ) należy zaznaczyć lokalizację punktów kontrolnych, miejsc odzywających się ptaków oraz rodzaj głosu, jakim ptaki się odzywały (patrz niżej, Interpretacja zebranych danych ). Należy zwracać szczególną uwagę na stanowiska ptaków odzywających się jednocześnie. Podczas monitoringu zaleca się stosowanie stymulacji głosowej, która znacznie podnosi wykrywalność zielonki (patrz niżej, Stosowanie stymulacji ). Liczenia transektowe oraz wyszukiwanie gniazd nie są zalecanymi technikami monitorowania populacji lęgowej dla tego gatunku. Siedliska szczególnej uwagi W celu zwiększenia efektywności prowadzonego monitoringu liczenia należy wykonywać jedynie w płatach siedlisk potencjalnie najdogodniejszych dla tego gatunku. Należy pamiętać, że najistotniejsza jest obecność gęstej roślinności szuwarowej oraz odpowiednia głębokość wody (mniej więcej do kolan). Punkty kontrolne powinny być w pierwszej kolejności zlokalizowane w następujących siedliskach hydrogenicznych: strefa szuwarów otaczających płytkie jeziora mezotroficzne i eutroficzne; śródpolne zbiorniki wodne z roślinnością szuwarową; torfowiska niskie; starorzecza oraz zabagnione fragmenty dolin rzecznych z roślinnością szuwarową; stawy rybne, najlepiej z niekoszoną roślinnością szuwarową; sztuczne zbiorniki wodne z roślinnością szuwarową; torfianki oraz glinianki z płatami szuwarów. Liczba kontroli i ich terminy Kontrole należy wykonać w podanych niżej terminach: pierwsza kontrola: 15 kwietnia 30 kwietnia (zachodnia i centralna Polska) lub 1 maja 15 maja (wschodnia Polska); druga kontrola: 1 maja 15 maja (zachodnia i centralna Polska) lub 16 maja 31 maja (wschodnia Polska); trzecia kontrola: 16 maja 31 maja (zachodnia i centralna Polska) lub 1 czerwca 15 czerwca (wschodnia Polska). Odstęp pomiędzy kolejnymi liczeniami powienien wynosić dni. Ptaki mogą dolatywać na obszary lęgowe jeszcze w pierwszej dekadzie maja oraz przemieszczać się pomiędzy rewirami w trakcie sezonu lęgowego. Wykonanie mniejszej liczby kontroli nie pozwoli w większości przypadków na zakwalifikowanie stwierdzonych pojawów jako gniazdowanie prawdopodobne czy gniazdowanie pewne (patrz niżej, Interpretacja zebranych danych ). Pora kontroli (pora doby) Badania radiotelemetryczne wykazały, że zielonki cechuje dzienna aktywność (jej szczyt przypada na godziny ranne i wieczorne), a aktywność nocna charakterystyczna jest jedynie dla samców odzywających się głosem godowym od kwietnia do połowy maja (J. Jedlikowski dane niepubl.). Ptaki reagują na stymulację głosową w ciągu całego dnia, jednak zaleca się, aby kontrole przeprowadzać o świcie lub o zmierzchu. Najlepiej rozpocząć je na dwie godziny przed wschodem bądź zachodem słońca, a zakończyć około jednej do dwóch godzin po wschodzie/ zachodzie słońca. W tych przedziałach czasowych zielonka ma największą aktywność głosową (Polak 2005). Przebieg kontroli w terenie Liczenie zielonki na całości niewielkiego obszaru badań (np. w wąskich dolinarz rzecznych, stawach rybnych) jest zdecydowanie łatwiejsze niż na rozległych obszarach odpowiednich dla tego gatunku siedlisk (na powierzchniach próbnych 1 1 km). W tym pierwszym przypadku często wystarczy wykonanie liczenia z punktów wyznaczonych wzdłuż jednej trasy. Przykładowo, monitorując śródpolne zbiorniki wodne liczenia prowadzi się z wzdłuż linii brzegowej zbiornika, o ile szerokość odpowiedniego środowiska wynosi do 150 m. Podczas kontroli większych zbiorników wodnych (np. jezior) z szerokim pasem szuwaru wskazane jest prowadzenie kontroli od strony otwartej toni wodnej z wykorzystaniem sprzętu pływającego (nasłuchy i stymulację głosową należy wykonywać w odległości m od linii szuwarów). W przypadku monitorowania całych powierzchni próbnych (1 1 km) poruszamy się po wytyczonych wcześniej na mapie liniach przejść, odległych od siebie o około 200 m. Należy zatrzymywać się w zawczasu wytyczonych punktach (rozmieszczonych co 200 m), prowadzić nasłuchy i stymulację głosową ptaków oraz zaznaczać na mapie miejsca odzywających się ptaków. Na mapę nanosimy jedynie te osobniki, które zostały stwierdzone w odległości nie większej niż 100 m od punktu nasłuchu. Nanoszenie osobników odzywających się z większej odległości może powodować, że część stwierdzeń będzie dublowanych na kolejnych punktach, a liczebność zielonki będzie zawyżona. 198 Zielonka Porzana parva

5 Jeśli powierzchnia, na której będzie wykonywany monitoring, jest duża (setki hektarów) i nie jest bardzo dobrze znana, należy w ciągu dnia zapoznać się z konfiguracją terenu, lokalizacją rowów i ewentualnych przeszkód, aby poruszając się po zmroku, nie utknąć gdzieś na dłuższy czas. Do orientacji przydatny jest kompas oraz odbiornik GPS, za pomocą którego można precyzyjnie odczytać odległość pomiędzy punktami i własną lokalizację. Przed przystąpieniem do liczenia ptaków zaleca się wprowadzenie do odbiornika GPS koordynatów punktów monitoringowych. Pozwala to na szybkie i precyzyjne nanoszenie na mapę stanowisk odzywających się ptaków. Jeśli powierzchnia jest bardzo rozległa i nie ma naturalnych punktów orientacyjnych, a obserwator nie posiada odbiornika GPS, to w celu lepszej orientacji w terenie należy co 100 m wbijać wysokie tyczki. Liczenie zielonki jest zajęciem czasochłonnym, bo ze względu na słabą słyszalność głosów kontaktowych i alarmowych (głównie druga i trzecia kontrola) należy przystawać, nasłuchiwać i wabić ptaki co około 200 m. Standardowo przejście jednokilometrowego odcinka zajmuje około 60 minut. Liczenie na powierzchni 100 ha oznacza przejście łącznie blisko 4,5 km i zabiera około 4 godzin. Zatem jeden obserwator w ciągu jednego dnia zdoła skontrolować zazwyczaj nie więcej niż dwie powierzchnie próbne. Stosowanie stymulacji głosowej Stosowanie stymulacji głosowej podczas liczeń zielonki zdecydowanie podnosi wykrywalność tego gatunku. W każdym punkcie kontrolnym zaleca się odtwarzanie głosu godowego samca przez 1 minutę, a następnie nasłuch ptaków przez kolejną minutę. W przypadku gdy ptaki się nie odezwą, ponownie wykonujemy stymulację głosową trwającą 2 minuty, a następnie 2-minutowy nasłuch. Na stymulację głosową (głosem godowym samca) ptaki odpowiadają zwykle: głosem godowym (samca, rzadziej samicy), głosem kontaktowym lub głosem alarmowym. Przed przystąpieniem do monitoringu zielonki obserwator powinien być osłuchany w tych czterech typach głosów. Dokładną charakterystykę powyższych typów głosów zielonki podają Cramp i Simmons (1980) oraz Taylor i van Perlo (1998). Po usłyszeniu głosu lub głosów ptaków należy przerwać wabienie, określić miejsce, w którym ptaki się odzywały (kierunek i odległość od punktu monitoringowego) i nanieść daną lokalizację na mapę. Ustalenie odległości może być dość trudne bardzo pomocne jest coroczne testowanie własnych umiejętności w ocenie dystansu dzielącego obserwatora od odzywającego się ptaka. Należy również pamiętać, aby stymulacja głosowa była wykonywana cały czas z tą samą głośnością. Interpretacja zebranych danych Wynikiem monitoringu jest indeks liczebności zielonki na badanym obszarze. Wartość indeksu oblicza się, sumując najwyższe wartości (liczby wykrytych rewirów) uzyskane podczas trzech liczeń wykonanych w każdym z wyznaczonych punktów kontrolnych. W przypadku bardziej zaawansowanych badań cenzusowych niezbędne jest uwzględnianie kategorii lęgowości, a końcowym wynikiem jest przedział liczebności populacji. W celu określenia kategorii lęgowości zielonki największą uwagę należy zwrócić na głosy odzywających się ptaków (tab. 6.6). Ponieważ zielonka ma niewielkie terytoria lęgowe (patrz Terytorializm ), można z dużym prawdopodobieństwem założyć, że ptaki odzywające się w kolejnych punktach kontrolnych należą do osobnych par. Najbardziej charakterystyczny głos godowy (seria kilku powtórzeń sylaby kłek, przyspieszająca i opadająca w tonacji) samce wydają głównie na samym początku sezonu lęgowego (mniej więcej do połowy maja). Głos ten świadczy o zajętym terytorium, ale nie jest dowodem gniazdowania. Samiec odzywa się w ten sposób do momentu zwabienia samicy na swoje terytorium. Po tym okresie ptaki odpowiadają na stymulację głosem kontaktowym (cichsza, pojedyncza, czasem podwójna sylaba kłek lub szybsza i jednostajnie powtarzana sylaba kikikiki ) bądź głosem alarmowym (krótkie, ostre tjik ), co świadczy z dużym prawdopodobieństwem o gniazdowaniu danej pary. W razie stwierdzenia w bliskim sąsiedztwie dwóch ptaków odzywających się głosem kontaktowym należy wnioskować, że należą one do jednej pary. Sporadycznie można usłyszeć również głos godowy samicy zielonki (krótki, miękki terkot brzmiący jak turrr, czasem poprzedzony kilkoma sylabami kłek ; głos bardzo podobny do głosu godowego samicy wodnika), który oznacza chęć znalezienia partnera i gotowość przystąpienia do lęgu. Stwierdzenia te należy jednak traktować w kategorii gniazdowania możliwego, gdyż Tabela 6.6. Kryteria klasyfikacji statusu lęgowego dla obserwacji zielonki Gniazdowanie możliwe Głos godowy samca w odpowiednim środowisku Głos godowy samicy w odpowiednim środowisku Jednorazowe stwierdzenie głosu kontaktowego w odpowiednim środowisku Pojedyncza obserwacja ptaka w odpowiednim środowisku w okresie od maja do lipca Gniazdowanie prawdopodobne Przynajmniej dwukrotne stwierdzenie głosu kontaktowego lub alarmowego w tym samym miejscu Jednorazowe stwierdzenie głosu kontaktowego lub alarmowego oraz obserwacja ptaków w tym samym miejscu podczas przynajmniej jednej z kolejnych kontroli Gniazdowanie pewne Głos alarmowy lub sykliwy przy pustym gnieździe Gniazdo z jajami lub skorupami jaj Gniazdo z pisklętami Obserwacja dorosłego ptaka z pisklętami w szacie puchowej Zielonka Porzana parva 199

6 nieskojarzone samice mogą przemieszczać się na duże odległości w poszukiwaniu partnera. W przypadku usłyszenia w jednym miejscu głosu godowego dwóch samców lub dwóch samic należy je traktować jako dwie potencjalne pary (kategoria gniazdowanie możliwe). Techniki wyszukiwania gniazd Nie zaleca się wyszukiwania gniazd zielonki, mając na względzie jego czasochłonność i bezpieczeństwo lęgów. Niemniej jednak w razie konieczności znalezienia gniazda należy się upewnić, że ptaki zasiedlają dany rewir nie krócej niż 3 tygodnie. Dzięki temu lęg będzie z dużym prawdopodobieństwem w na tyle zaawansowanym stadium, że zlokalizowanie gniazda nie spowoduje jego porzucenia przez ptaki (patrz niżej, Bezpieczeństwo ptaków i obserwatora ). Szukając gniazda, należy przeczesać roślinność szuwarową, zwykle w promieniu kilkunastu metrów od miejsca, w którym ptaki odzywały się najczęściej. W przypadku gdy lęg jest już w końcowym etapie inkubacji, ptaki są bardzo pobudzone i odzywają się głosem alarmowym w pobliżu gniazda, co może ułatwić jego lokalizację. Zalecenia negatywne Ptaki odzywające się w kwietniu mogą być ptakami przelotnymi, dlatego stwierdzenia gatunku w tym okresie mogą stanowić jedynie wskazówkę do podjęcia poszukiwań w zalecanym terminie liczeń (patrz wyżej, Liczba kontroli... ). Kontroli terenowych nie można prowadzić w niesprzyjających warunkach pogodowych wietrznej pogodzie lub padającym deszczu, gdyż może to znacząco obniżyć wykrywalność odzywających się ptaków. Prowadząc monitoring powierzchni z punktów oddalonych od siebie o około 200 m, nie należy traktować liczby odzywających się ptaków jako całkowitej liczby par lęgowych na danym obszarze, a jedynie jako indeks wielkości lokalnych populacji zielonki. W celu ustalenia rzeczywistej liczebności par lęgowych punkty kontrolne powinny być oddalone od siebie o nie więcej niż 50 m, a kontrole powinny być wykonywane znacznie częściej niż tylko 3 razy w ciągu sezonu lęgowego. Bezpieczeństwo ptaków i obserwatora Ze względu na bezpieczeństwo ptaków nie zaleca się wyszukiwania gniazd zielonki. Zlokalizowanie gniazda w trakcie jego budowy bądź w okresie składania jaj może skutkować porzuceniem lęgu przez ptaki. Dodatkowo w czasie wyszukiwania gniazd trzeba poruszać się w taki sposób, aby w jak najmniejszym stopniu niszczyć roślinność szuwarową, stanowiącą ochronę dla ptaków i ich gniazd przed drapieżnikami. W przypadku kontroli w parkach narodowych i rezerwatach należy uprzednio uzyskać zgodę właściwych organów administracji, a na terenach prywatnych (w tym na stawach hodowlanych) zgodę właściciela. Podczas prowadzenia badań po zmroku konieczne jest posiadanie sprzętu oświetleniowego (latarki ręczne, czołówki). Przed wykonaniem kontroli nocnych (zarówno pieszych, jak i z wykorzystaniem sprzętu pływającego) niezbędne jest zapoznanie się z terenem w ciągu dnia, co znacznie ułatwi orientację i pozwoli uniknąć błądzenia po mało znanym obszarze. Jan Jedlikowski, Jan Lontkowski Literatura Afanasyev V.T To the biology of the Little Crake and Water Rail in the Sumy Poleaye. Berkut 3: Becker P Identification of Water Rail and Porzana crakes in Europe. Dutch Birding 17: Cramp S., Simmons K.E.L. (red.) The Birds of the Western Palearctic. Vol. II. Oxford University Press, Oxford. Dittberner H., Dittberner W Ökoethologische Beobachtungen am Nest der Kleinralle (Porzana parva). Bonner Zoologische Beiträge 41: Dombrowski A Porzana parva zielonka. W: M. Gromadzki (red.), Ptaki (cz. I). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. T. 7. Ministerstwo Środowiska, Warszawa, s Gotzman J., Jabłoński B Gniazda naszych ptaków. PZWS, Warszawa. Jedlikowski J., Brambilla M., Suska-Malawska M Fine-scale selection of nesting habitat in Little Crake Porzana parva and Water Rail Rallus aquaticus in small ponds. Bird Study 61: Kux Z Ein Beitrag zur Bionomie der Bartmeise (Panurus biarmicus russicus Brehm) und des Kleinen Sumpfhuhns (Porzana parva Scop.) an südmährischen Teichen. Acta Musei Moraviae 44: Lontkowski J Zielonka Porzana parva. W: A. Sikora, Z. Rohde, M. Gromadzki, G. Neubauer, P. Chylarecki (red.), Atlas rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski Bogucki Wyd. Nauk., Poznań, s Polak M Temporal pattern of vocal activity of the Water Rail Rallus aquaticus and the Little Crake Porzana parva in the breeding season. Acta Ornithologica 40: Taylor P.B., van Perlo B Rails: A guide to the Rails, Crakes, Gallinules and Coots of the world. Pica Press, Sussex. Tomiałojć L., Stawarczyk T Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. PTPP pro Natura, Wrocław. 200 Zielonka Porzana parva