"Wielkich dzieł Boga nie zapominajcie"- pamiętamy, świętujemy, obchodzimy, wspominamy, uobecniamy.

Transkrypt

1 MISTERIA CHRYSTUSA W ROKU LITURGICZNYM Ks. Stanisław Lech Wprowadzenie "Wielkich dzieł Boga nie zapominajcie"- pamiętamy, świętujemy, obchodzimy, wspominamy, uobecniamy. Rok liturgiczny możemy pojmować chronologicznie lub sakramentalnie. To pierwsze rozumienie roku liturgicznego trwało przez ostatnie wieki do Soboru Watykańskiego II i trwa nadal w mentalności wielu księży. To drugie było zawsze ukryte w tekstach mszalnych i w teologii, a znalazło swoje szczególne wyjaśnienie wraz z wejściem do dokumentów Kościoła terminu "Misterium Paschalne". Dlatego nie można dzisiaj mówić o roku liturgicznym w związku z tematem o misteriach, ale o Misterium, gdyż rok liturgiczny to jedno wielkie Misterium Chrystusa - Misterium Paschalne wjego realizacji historycznej, sakramentalnej, eschatycznej, mariologicznej ihagiograficznej. Właśnie to stanowi treść syntezy roku liturgicznego wkatechizmie Kościoła Katolickiego, który rozważamy na tym sympozjum wodniesieniu do liturgii. "Z biegiem roku Kościół odsłania całe Misterium Chrystusa począwszy od Wcielenia i Narodzenia aż do Wniebowstąpienia, do Zesłania Ducha Świętego oraz oczekiwania błogosławionej nadziei i przyjścia Pańskiego." (KKK 1194), oraz "Rok liturgiczny jest rozwinięciem różnych aspektów jedynego Misterium Paschalnego" (KKK 1171). I. Rozumienie "misterium paschalnego" Rok liturgiczny według Katechizmu to jedno Misterium Paschalne obchodzone z różnych punktów widzenia i w różnych aspektach. Można więc nazwać rok liturgiczny rokiem Paschy, rokiem Pańskim, rokiem łaski, rokiem zmartwychwstałego Pana w Jego sakramentalnym działaniu. Centralne miejsce w roku liturgicznym zajmuje więc wydarzenie paschalne określane przez Katechizm jako "źródło światła" (KKK 1168) opromieniające swoją jasnością cały rok liturgiczny. Misterium paschalne jest jak słońce, które tak samo zawsze niezmiennie oświetla ziemię jednocześnie w tylu miejscach, dając światło, ciepło i życie. "Lud Boży od czasu Prawa Mojżeszowego miał stałe święta, począwszy od Paschy, by wspominać zdumiewające czyny Boga Zbawiciela, dziękować Mu za nie, przedłużać pamięć o nich i uczyć nowe pokolenia zgodnego z nimi postępowania. W czasie Kościoła, usytuowanym między wypełnioną już raz na zawsze Paschą Chrystusa, a jego spełnieniem w Królestwie Bożym, liturgia sprawowana w ustalone dni jest głęboko przeniknięta nowością misterium Chrystusa"(KKK 1164).

2 Misterium paschalne rozpoczyna się wraz z dziełem stworzenia. Bóg przychodzi i powołuje do istnienia świat-misterium życia.jednorazowe wydarzenie zbawcze obchodzone jest w wielu religiach jako święto życia. Wydarzenie to ma swoje wspomnienie liturgiczne. Misterium paschalne to przejście z niewoli do wolności Narodu Wybranego. Bóg nadaje nowy sens obchodom paschalnym ludów semickich, wędrownych pasterzy, którzy obchodzili paschę jako święto wiosny i nowego życia. Izrael co roku celebruje Paschę na cześć Pana, który przeprowadza z niewoli do wolności, oświetla całą drogę wędrówki do Ziemi Obiecanej i ratuje od śmierci. Wreszcie szczytem tego misterium Boga działającego w historii jest misterium paschalne Chrystusa - śmierć i zmartwychwstanie Pana. Wydarzenie historyczne, jednorazowe, dokonane na linii czasu, zostaje przez Wniebowstąpienie Pańskie wyniesione do wieczności.chrystus zawsze żyje. To jednorazowe wydarzenie dokonane w czasie, staje się ponadczasowe iwieczne. Jest zawsze "dzisiaj","hodie". Dlatego możemy je uobecniać każdego roku, każdej niedzieli, każdego dnia przez liturgię Kościoła wsposób już nie historyczny, ale sakramentalny Kolejna Pascha Pana to paruzja, kiedy cała ludzkość zostanie wprowadzona w wieczność, na wieczną liturgię zbawionych. Tak więc jedno misterium Paschy ma swoje etapy realizacji aż do pełni: Pascha stworzenia, Pascha wyzwolenia,pascha przejścia ze śmierci do życia, Pascha wprowadzenia w wieczność. Jest to więc jedno misterium jeszcze w stanie realizacji poprzez całe dzieje ludzkości. Pascha Pana ma więc swój wymiar historyczny, ma swoje uobecnienie sakramentalne, które dokonuje się w każdej Eucharystii i w roku liturgicznym i jest w nim "uprzedzony koniec historii jako przedsmak - Królestwo Boże wchodzi w nasz czas" (KKK 1168). "Ekonomia zbawienia działa w ramach czasu" (KKK 1168) Misterium Paschalne Katechizm Kościoła nazywa źródłem i pełnią. W nim bowiem zawarty jest początek i cel naszego zbawienia. Liturgia jest "źródłem iszczytem" (KL 7). Misterium Paschalne jest źródłem i szczytem, bo cała liturgia i jej sens opierają się na misterium Paschy Chrystusa. Były propozycje, nawet podobno złożono memoriał do Papieża, by ustanowić święto Boga Stwórcy w pierwszą Niedzielę Adwentu, ale widzimy, że takie rozumienie to historycyzm, a przecież rok liturgiczny to nie historyczne przypominanie wydarzeń, ale to sakramentalne uobecnianie Paschy Pana. Dlatego też Wigilia Paschalna streszcza całe wydarzenie zbawcze - jest to święto Boga Stwórcy, Boga Wyzwoliciela, święto zmartwychwstania, święto sakramentów, święto oczekiwania na paruzję,początek nowego roku sakramentalnego. II. Wielkanoc w Katechizmie Kościoła Katolickiego. Katechizm idąc za takim rozumieniem Paschy stawia w centrum roku liturgicznego Wielkanoc. "Dlatego Wielkanoc nie jest po prostu jednym ze świąt, ale jest "Świętem świąt", "Uroczystością uroczystości", tak jak Eucharystia jest Sakramentem sakramentów /Wielkim Sakramentem/. Święty Atanazy nazywa Wielkanoc "Wielką Niedzielą", podobnie jak nie tylko na Wschodzie poprzedzający ją

3 tydzień nazwany jest "Wielkim Tygodniem". Tajemnica zmartwychwstania, w której Chrystus unicestwił śmierć, przenika swoją potężną mocą nasz stary czas, aż wszystko zostanie Mu poddane" (KKK 1169). Wielkanoc - doroczny obchód Tajemnicy Paschalnej ma więc swoje wyjątkowe miejsce w liturgii i roku liturgicznym. Wynikają z tego poważne konsekwencje dla naszego rozumienia roku liturgicznego i samego sprawowania liturgii. 1. Wielkanoc - to przede wszystkim Wigilia Paschalna. Od tej Nocy Zmartwychwstania bierze początek nazwa Święta i całego okresu liturgicznego. Wielka Noc, jak już wspomniałem, streszcza całą historię zbawienia /por.czytania mszalne/. Główne wydarzenia historii świętej w tę Noc są przywoływane na pamięć, by nie zapomnieć o wielkich dziełach Bożych, które zapowiadały Paschę Pana. Nie można więc mówić o liturgii Wielkiej Soboty, a liturgii Wigilii Paschalnej nie można sprawować przed zachodem słońca. To jest Wielka Noc, najważniejsza liturgia roku, to jest Wielkanoc, Noc Zmartwychwstania Pańskiego. 2. Liturgia Wielkanocna jest początkiem roku sakramentalnego Nowe światło, nowa woda chrzcielna, nowi wyznawcy Chrystusa, nowe oleje do udzielania sakramentów, nowa świeca paschalna z wyrytymi na niej znakami i datą. Tak więc rok sakramentalny nie rozpoczyna się w pierwszą Niedzielę Adwentu, ale właśnie w Wigilię Paschalną. Począwszy od Wielkanocy i w jej świetle będziemy obchodzili wszystkie inne uroczystosci, niedziele, święta i wspomnienia liturgiczne. Począwszy od Wielkanocy będziemy udzielali sakramentów, w których uobecnia się Misterium Paschalne Chrystusa. W konsekwencji takiego ustawienia Misterium Paschalnego, należy w nowy sposób przedstawiać graficznie rok liturgiczny. Nie linia ciągła-to historycyzm, nie koło zamknięte-to schemat religii naturalnych, gdzie zawsze cyklicznie powtarza się to samo, ale spirala, czas otwarty, czas zbawienia, jedno wydarzenie przeżywane zawsze na nowo, w nowym czasie, w nowy sposób, aż dojdziemy do pełnego zjednoczenia z Panem. Krąg otwarty, w centrum Wielkanoc, a na okręgu różne wydarzenia zbawcze, ale zawsze oświetlone przez Paschę Chrystusa. 3. Każda niedziela i obchód świąteczny ma nawiązywać do Wielkanocy, także Misterium Wcielenia. Teksty Mszału Rzymskiego wyraźnie nam to ukazują, a także czynią to wprowadzone niedawno teksty w modlitwach eucharystycznych, które nawiązują do Zmartwychwstania i Zesłania Ducha Świętego.Zwłaszcza prefacje stale dają nam odniesienie do Misterium Paschy.Również teksty Liturgii Godzin na każdą niedzielę każą nam w hymnach, psalmach i czytaniach zwrócić myśl ku Chrystusowi Zmartwychwstałemu. Trzeba na to zwracać uwagę duszpasterzom i wszystkim sprawującym liturgię,

4 by w świetle Paschy głosili Słowo i sprawowali sakramenty.także by dobór śpiewów liturgicznych, zwłaszcza na niedziele, był bardziej paschalny. Jest brakiem zrozumienia Tajemnicy Paschalnej, gdy w maju już się nie widzi Zmartwychwstania w liturgiach mszalnych, ale maj traktuje się jako miesiąc Maryi. Miesiąc Maryi, w nabożeństwach majowych - tak, ale w Eucharystii trwa dalej Pascha Chrystusa i należy śpiewać pieśni Wielkanocne aż do Zesłania Ducha Świętego. W inne niedziele roku też można nawiązać do Zmartwychwstania Pańskiego przez odpowiedni dobór pieśni. III. Misterium wcielenia w Katechizmie Kościoła. "Rok liturgiczny jest rozwinięciem różnych aspektów jednego Misterium Paschalnego. W sposób szczególny odnosi się to do cyklu świąt skupionych wokół Misterium Wcielenia (Zwiastowanie, Boże Narodzenie, Objawienie Pańskie), które wspominają początek naszego zbawienia ikomunikują nam pierwociny Misterium Paschalnego" (KKK 1171). Boże Narodzenie nie jest oderwane, według Katechizmu, od Święta Paschy. My to dobrze wiemy jako liturgiści, bo teksty Mszału prowadzą nas do tego. Boże Narodzenie to też Pascha Pana, który przychodzi, aby nas zbawić. Ewangelia dzieciństwa Jezusa ukazuje nam już Paschę; narodzony wstajni, umiera na krzyżu (uniżenie, kenoza); urodzony poza miastem, ukrzyżowany też poza miastem: "Swoi Go nie przyjęli" (J 1, 11); złożony wżłobie i owinięty w pieluszki, złożony w cudzym grobie i owinięty w całuny pogrzebowe. Bardzo dobrze ilustrują te analogie ikony Kościoła Wschodniego. I dalej można ukazywać analogie z Paschą Pana; uratowany z rzezi niewiniątek, Nowy Mojżesz przybywa z Egiptu, by wyzwolić swój lud; dary złożone przez mędrców uznają w Nim Kapłana, Proroka i Króla. Teksty liturgiczne świąt Bożego Narodzenia nie zatrzymują się na fakcie narodzenia, nie zatrzymują się na historii, ale ukazują nam Chrystusa w całym Jego misterium zbawczym. Zwłaszcza trzecia Msza św. Bożego Narodzenia, w czasie której czyta się Prolog św. Jana, który w Wigilię Paschalną proklamuje Kościół Wschodni w kilku językach. Także Święta, które towarzyszą świętom Bożego Narodzenia, prowadzą naszą myśl do Paschy. Święty Szczepan, przebaczający swoim prześladowcom, umiera jak Chrystus widząc niebo otwarte i Syna Bożego stojącego po prawicy Boga. Święty Jan Ewangelista, umiłowany uczeń, świadek śmierci krzyżowej i zmartwychwstania - czyta się wtedy ewangelię o Zmartwychwstaniu Pańskim. Święci Młodziankowie ukazują Chrystusa jako Nowego Mojżesza. W mentalności naszych wiernych i wielu księży przeważa jednak myślenie historyczne. Dlatego kolędy są mało teologiczne, one raczej opowiadają fakt narodzenia. Przepowiadanie Kościoła ma oczywiście

5 ukazywać fakty, ale mamy je interpretować w tym potężnym świetle, jakim jest Misterium Paschalne Chrystusa, by nie zatrzymywać się tylko na historii, ale ukazać to wieczne "teraz" liturgii, w której uobecnia się dzieło zbawienia, a Pan dalej przeprowadza ludzi z grzechu do świętości, z niewoli do wolności, ze śmierci do życia. Ponieważ nasza mentalność jest tak historyczna i sentymentalna, dlatego też księża chcą śpiewać kolędy aż do 2 lutego, tłumacząc to tradycją. Owszem, kolędy śpiewamy do Chrztu Pańskiego i 2 lutego, ale pozostała część roku, to już czas zwykły, czas kiedy mamy rozważać inne aspekty Tajemnicy Paschalnej. Nie wystarczy przeżywanie liturgii tylko w mentalności historyczno-sentymentalnej, ale trzeba ją jeszcze uzupełnić o świadomość sakramentalno-paschalną. IV. Misterium paschalne obecne w Maryi. "Obchodząc ten cykl roczny misteriów Chrystusa,Kościół święty ze szczególną miłością oddaje cześć Najświętszej Maryi Pannie, Matce Bożej, Maryi, która nierozerwalnym węzłem związana jest ze zbawczym dziełem swego Syna. W Niej Kościół podziwia i wysławia wspaniały owoc Odkupienia i jakby w przeczystym obrazie z radością ogląda to, czym cały pragnie ispodziewa się być" (KKK 1172). Kult Maryjny i jego liturgia nie są oddzielone od przeżywania Misterium Paschalnego. Jest to jakby drugi nurt tego Misterium obecnego w liturgii. Maryja bowiem nieodłącznie związana jest z cyklem Chrystusa. Ona obecna jest w tajemnicy Wcielenia, w tajemnicy przepowiadania, wtajemnicy Krzyża, w tajemnicy Zmartwychwstania. Dlatego kult Maryjny potwierdza tajemnicę Paschalna i niejako ją uzupełnia, ukazując pierwszą chrześcijankę, która w pełni przyjęła zbawcze dzieło swojego Syna. Wrocznym cyklu Misterium Chrystusa obecna jest Maryja. Ona jest wtajemnicy Wcielenia jako Osoba pierwszoplanowa, a w tajemnicy Zmartwychwstania jako świadek. Przez Maryję, jak przez bramę, przychodzi Bóg do ludzkości. Ona otwiera bramę zbawienia, przez Nią przychodzi Chrystus. Kiedy już raz wszedł, ludzkość jest ogarnięta Jego zbawczą obecnością. Wchwili Misterium Paschalnego Maryja jest świadkiem dokonania dzieła zbawienia świata i człowieka. Święta Maryjne nawiązują lub są ściśle związane z Misterium Paschalnym: Wcielenie - Boża Rodzicielka - Dziewica słuchająca, modląca się, rodząca, ofiarująca; śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa - Maryja Bolesna, Wniebowzięta. Chrystus dokonał dzieła zbawienia, Maryja zaś przyjęła dar zbawienia i w Niej ukazała się nadzieja dla całej ludzkości. WMaryi zostało zrealizowane dzieło zbawcze Chrystusa. Niepokalane Poczęcie ukazuje ponadczasowy charakter Misterium Paschalnego, które działa nie tylko w przód, ale i w tył, obejmuje całą historię człowieka. Nie można kultu Maryjnego oddzielać od kultu Chrystusa i od okresów liturgicznych. V. Misterium paschalne obecne w świętych.

6 "Gdy Kościół w ciągu roku liturgicznego wspomina męczenników iinnych świętych, głosi "Misterium Paschalne" w tych, "którzy współcierpieli i zostali współuwielbieni z Chrystusem", przedstawia wiernym ich przykłady, pociągając wszystkich przez Chrystusa do Ojca, a przez ich zasługi wyjednywa dobrodziejstwa Boże"(KKK 1173). Wspominając Świętych, Kościół głosi Misterium Paschalne, a według katechizmu, kult Świętych związany jest z Misterium Paschalnym nierozdzielnie. W Świętych, podobnie jak w Maryi, ukazuje się moc zbawienia, które daje Chrystus przez swoją śmierć, zmartwychwstanie i Zesłanie Ducha Świętego. Kult Świętych ukazuje także powszechność zbawienia w ludziach różnych stanów, krajów,języków i kultur. Kościół kanonizując nowych Świętych, ukazuje także, że Misterium Paschalne zawsze działa z tą samą mocą i ludzie mogą realizować w sobie Boże wezwanie dzięki łasce, którą udziela Chrystus. Święci są także przykładem dla wiernych, dlatego wspomnienia świętych mają charakter dydaktyczny, a także pouczają, jak wiele dróg wiedzie do Boga i jak jedno Misterium Paschalne działa w różnych ludziach i w różnych czasach. Kult Świętych, według katechizmu, ma także charakter wstawienniczy. Przez świętych Bóg udziela swych dobrodziejstw ludziom. Misterium Paschalne różnymi drogami dociera do ludzi, którzy otwierają się na Boże działanie. Podsumowanie Podsumowując nasze rozważania trzeba stwierdzić, że rok liturgiczny to przeżywanie Misterium Paschalnego w obchodach świątecznych, kulcie Maryjnym i kulcie Świętych. Rok liturgiczny ma swój początek w Misterium Paschalnym i to Misterium Kościół przeżywa i ukazuje w wieloraki sposób. Należy i w wykładach i w życiu liturgicznym seminarium tak ukazywać rok liturgiczny, aby nie był tylko przeżyciem historycznym, ale sakramentalnym spotkaniem z Chrystusem, który obecny jest pośród ludu jako zmartwychwstały Pan nad wszystkimi wiekami. Należy w sprawowaniu liturgii tak ukazywać jedność Misterium Chrystusa, aby obchody i święta nie były oderwane od jednego Misterium Paschalnego. Trzeba zwrócić uwagę na przeżycie Wigilii Paschalnej, tak, aby każdy alumn przynajmniej raz w czasie pobytu w seminarium uczestniczył w liturgii wielkanocnej z całą pełnią znaków. Trzeba dowartościować cały okres paschalny jako szczytowe przeżycie roku liturgicznego, gdyż w czasie Wielkiego Tygodnia alumni są rozproszeni. Tak sprawować liturgię, aby ukazać różnorodność natężenia liturgicznego święta. Nie układać liturgii według jednego schematu, ale kierować się rangą

7 liturgiczną obchodów roku liturgicznego. Podkreślać ważność święta przez odpowiednie znaki i wystrój ołtarza. Wszystko to ma służyć do spotkania z Chrystusem, gdyż cała liturgia to Jego obecność, która niesie zbawienie światu w każdym pokoleniu.