ARTYKUŁY NAUKOWE I TECHNICZNE

Transkrypt

1 ARTYKUŁY NAUKOWE I TECHNICZNE INFORMATYKA W ZMIENIAJĄCYM SIĘ ŚWIECIE Początki, postępy i wszechobecność informatyki. Wirtualna organizacja działań. Społeczeństwo informacyjne Zbigniew Kierzkowski Konsorcjum Sieci Laboratoriów WOD: Łódź Olsztyn Polkowice Poznań Wyższa Szkoła Informatyki i Umiejętności w Łodzi Streszczenie Przeanalizowano znaczenie informatyki w przemianach w kierunku społeczeństwa informacyjnego, drastycznie zmieniające nasze zachowania osobowe i społeczne, będące siłą sprawczą poprawy standardu życia i głównym źródłem innowacyjnego rozwoju gospodarczego, społecznego i politycznego. Podstawą rozważań jest ujęcie systematyczne postępów informatyki łączonych z rozwojem technologii informacyjno-komunikacyjnych, a także badań nad rozwojem wiedzy o wirtualnej organizacji działań (WOD), które stają się głównymi źródłami innowacyjności w przemianach cywilizacyjnych. Omówiono obszary tematyczne wymagające badań transdyscyplinarnych nad wieloaspektowymi obrazami przemian. W kreśleniu obrazów przemian uwzględniono punkty widzenia nauk ścisłych i technicznych oraz nauk o organizacji i zarządzaniu. Zwrócono uwagę na konieczność uwzględniania punktów widzenia nauk humanistycznych. Rozważane problemy pozwalające szerzej spojrzeć na zmieniający się świat są komplementarne z hasłami obchodów Światowego Dnia Społeczeństwa Informacyjnego ŚDSI), ogłaszanymi corocznie przez Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (ITU International Telecommunication Union). Nawiązują także do tematyki kilku ostatnich Seminariów problemowych WOD, organizowanych pod patronatem Towarzystwa Naukowego Prakseologii (TNP), do tematyki WOD prezentowanej podczas Konferencji Towarzystwa Naukowego Organizacji i Kierownictwa (TNOiK), a także do zagadnień sygnalizowanych na kilku ostatnich Konferencjach Okrągłego Stołu (KOS) Polska w drodze do społeczeństwa informacyjnego, corocznych debat środowisk polityki, gospodarki i nauki, organizowanych przez Stowarzyszenie Elektryków Polskich. INFORMATICS IN A CHANGING WORLD Beginnings, progress and omnipresence of informatics. Virtual activities organization. The information society Abstract We analyze the importance of informatics in civilization transformations towards the information society, drastically changing ours behavior personal and social, being a force to improve the standard of living and a major source of innovative economic, social and political development. The basis of our considerations is a systematic approach advances in informatics and information and communication technologies as well as the development of knowledge about virtual activities organization (VAO), which become the main sources of innovation in civilization transformations. We are discussing thematic areas requiring transdisciplinary research over multifaceted images of transformations. In drawing the images of transformations, we take into account the viewpoints the sciences, engineering sciences and the sciences of organization and management. We pay attention to the necessity taking into account the points of view humanities sciences. Considered problems allowing you to look more broadly on changing world are complementary with passwords celebrations World Information Society Day (WISD), advertised every year by the International Telecommunication Union (ITU). They also refer to the topics of the last few Problem Seminars organized under the auspices of the Scientific Society of Praxeology, to the topic of the VAO presented at the Conference of the Scientific Society of Organization and Management, as well as to the issues presented at the last few Conference of the Round Table (RCT) Poland on the way to the information society, annual debates on politics, economy and science, organized by the Association of Polish Electrical Engineers. WPROWADZENIE. Cel i zakres opracowania INTRODUCTION. Purpose and scope of considerations W niniejszym eseju, w rozważaniach przygotowanych z okazji 70-lecia początków komputerów, 40-lecia kształcenia na kierunku informatyka oraz 20-lecia badań problematyki wirtualnej organizacji działań (WOD), wspominamy przeszłość, aby lepiej rozumieć przyszłość: znaczenie informatyki w przemianach cywilizacyjnych. Geneza przemian cywilizacyjnych w zmieniającym się świecie przemian w kierunku społeczeństwa informacyjnego jest następstwem wielu, wymienionych poniżej, współzależnych czynników. maj - czerwiec I

2 I. Rozwój metod i zastosowań informatyki w przemianach organizacji działań, obejmujący: początki komputerów i informatyki, komputerowe wspomaganie działań (KWD), postępy informatyki łączone z technologiami informacyjno-komunikacyjnymi i komputerową integracją działań (KID), wszechobecność informatyki w rozwoju metodologii szczegółowych niemal wszystkich dziedzin przedmiotowych (DP) i wirtualna organizacja działań (WOD) w kształtowaniu struktur społeczeństwa informacyjnego, wirtualnych przedsiębiorstw i wirtualnych społeczności informacyjnych, polegająca na odwzorowywaniu rzeczywistych systemów świata realnego w wirtualnym środowisku informacji w świecie wirtualnym (cyfrowym). II. Krytyczne wartościowanie danych (D) i informacji (wiedzy) przedmiotowej (WP) w wirtualnym środowisku informacji, co obejmuje następujące problemy: klasyfikacja danych (rodzaje danych) w wirtualnym środowisku informacji: dane ścisłe naukowe i techniczne, pochodzą z eksperymentów (hard data), czy obliczeń (soft data); dane przewidywane pozyskiwane (a priori) na podstawie założeń uprzedzających zachowania człowieka w wirtualnych strukturach; dane odtwarzane będące następstwem (a posteriori) nieznanych procesów postępowania organizacji we współdziałaniu na podstawie rekonstrukcji, procesów, których nie da się powtórzyć; dane poznawalne wielość danych powstających jako potoki różnorodnych danych (ang. Big Data ), będących następstwem wzajemnej interakcji ludzi i zespołów ludzi, o możliwych na podstawie ich analizy (wielkich) oddziaływaniach (ang. Big Impact), na tworzenie nowych i usprawnianie funkcjonujących struktur organizacyjnych społeczeństwa informacyjnego; wpływ danych, złożoności (complexity) i rozumienia (comprehesion) oraz wielości danych (big data) na przemiany metod badań, a także wpływ danych, globalizacji (glabalization) i integracji (integration) danych oraz wielkich oddziaływań wielości danych (big data for big impact) na sposoby organizacji działań, na kształtowanie struktur zmieniającego się świata, środowiska, struktur wirtualnych w społeczeństwie informacyjnym; ustalanie kryteriów oceny (wartościowania) danych i wiedzy w procesach tworzenia i usprawniania funkcjonowania struktur wirtualnych w społeczeństwie informacyjnym. III. Transdyscyplinarne badania przemian w społeczeństwie informacyjnym, obejmujące następujące zagadnienia: wieloaspektowe przemiany i innowacyjność w rozwoju społeczeństwa informacyjnego, na podstawie próby konsolidacji punktów widzenia nauk ścisłych i technicznych, nauk o organizacji i zarządzaniu oraz nauk humanistycznych na kształtowanie struktur wirtualnych nowego społeczeństwa, obrazy zmieniającego się świata wzajemnie współzależne modelujące przemiany w społeczeństwie informacyjnym, do których zaliczamy: składowe ontologiczne wirtualnej organizacji działań w wyniku których budowany jest świat wirtualny (cyfrowy), wirtualne środowisko informacji; nowa polityka naukowa, która tworzy warunki do realizacji wspólnych przedsięwzięć w różnej skali: lokalnej, krajowej, europejskiej czy światowej; nowy ład w nauczaniu, który tworzy warunki do przemian strukturalnych w organizacji oświaty i szkolnictwa wyższego, możliwości kształtowania uczących się organizacji; nowy ład gospodarczy i społeczno-polityczny, który jest wynikiem integracji funkcji i zadań realnych w rozwoju struktur społeczeństwa informacyjnego; organizacje i człowiek społeczeństwa informacyjnego; obrazy te wynikają z analizy powinności podmiotów WOD, badania składowych (anatomia) przedsięwzięć informatycznych w kształtowaniu środowiska struktur społeczeństwa informacyjnego, uwzględniające wyzwania natury menadżerskiej, organizacyjnej i technicznej w zarządzaniu tymi przedsięwzięciami, co obejmuje: (a) sposoby wirtualnej organizacji działań, (b) zasady tworzenia zasobów cyfrowych i możliwości szans cyfrowych (patrz: ang. DOI Digital Opportunity Indeks), (c) modelowanie i przemiany tworzenia aplikacji w środowisku wirtualnym, (d) znaczenie usług technologii informacyjno-komunikacyjnych i możliwości gotowości cyfrowej (patrz: ang.: NRI Network Readiness Index). Celem opracowania jest syntetyczne ujęcie wyników badań nad problemami wirtualnej organizacji działań (WOD) w przemianach w kierunku społeczeństwa informacyjnego. Omówiono obszary tematyczne wymagające badań transdyscyplinarnych nad wieloaspektowymi obrazami przemian. W kreśleniu obrazów przemian uwzględniono punkty widzenie nauk ścisłych i technicznych oraz nauk o organizacji i zarządzaniu. Zwrócono uwagę na konieczność uwzględniania punktów widzenia nauk humanistycznych. Podsumowano dokonania i krajowe przedsięwzięcia naukowo-techniczne z okresu początków komputerów i rozwoju ich zastosowań, dokonania na rzecz wyodrębniania informatyki i tworzenia kierunku kształcenia w tej dziedzinie wiedzy oraz na rzecz postępów informatyki, łączone z rozwojem telekomunikacji, wreszcie także na rzecz rozwoju metod i zastosowań informatyki w rozwoju różnorodnych szczegółowych dziedzin przedmiotowych, których następstwem są dokonania w obszarach tematycznych wirtualnej organizacji działań w kształtującym się społeczeństwie informacyjnym. II

3 CZĘŚĆ I ROZWÓJ METOD I ZASTOSOWAŃ INFORMATYKI W PRZEMIANACH ORGANIZACJI DZIAŁAŃ DEVELOPMENT OF INFORMATICS METHODS AND APPLICATIONS IN THE TRANSFORMATION OF ORGANIZATION OF ACTIVITIES Początki komputerów i informatyki, i komputerowe wspomaganie działań Beginnings computers and informatics connected with computer activities aiding Początki informatyki sięgają lat 1944/1946 budowy pierwszych komputerów i koncepcji ich programowania rozwoju nauk o obliczeniach w okresie do 1966 roku, a także usamodzielniania się tej dziedziny wiedzy, łączonej z rozwojem inżynierii informacyjnej w okresie do ok roku (rys. 1). Na lata 1944/ przypadają początki informatyki komputerów i programowania oraz początki ich zastosowań w obliczeniach, nauce, technice i gospodarce. Uwaga 1. W roku 2016 można mówić o 70-leciu informatyki. Za początek bowiem informatyki uznaje się powstanie komputera ENIAC (1944/1946), maszyny tzw. pierwszej generacji: Electronic Numerical Interpreter and Calculator, wykorzystywanej w złożonych zastosowaniach obliczeniowych (USA). Problemy budowy komputerów stają się przedmiotem zainteresowań w Polsce, zainicjowanych przez Instytut Maszyn Matematycznych w Warszawie, Zakład Konstrukcji Telekomunikacyjnych i Radiofonii Politechniki Warszawskiej, a następnie Wrocławskie Zakłady Elektroniczne ELWRO. Dynamiczny rozwój nauki o obliczeniach w nauce i technice ma miejsce w latach Zastosowania obliczeniowe komputerów stają się przedmiotem badań naukowych i dydaktycznych wielu ośrodków akademickich (patrz m. in. [1]) i przemysłowych jednostek badawczo-rozwojowych. Są także przedmiotem ogólnopolskich krajowych przedsięwzięć inicjowanych przez środowiska akademickie oraz stowarzyszenia naukowe i techniczne (por. m. in. [2]), podczas których prezentowano dorobek w rozwoju obliczeń naukowych, technicznych i ekonomicznych przy użyciu polskich komputerów. Prowadzi to w latach do postępów: wyodrębniania informatyki jako samodzielnej dziedziny wiedzy nauki o komputerach i przetwarzaniu informacji, a także rodzącej się w tych latach inżynierii informacyjnej nauki o informacji, tworzącej podstawy organizacji przetwarzania danych w różnych dziedzinach nauki, techniki, gospodarki (por. m. in. [3]) Dominujące obszary tematyczne wymieniono poniżej. Systemy komputerowe Technologie przetwarzania danych: usługi komputerowe, gromadzenie i przetwarzanie danych, interakcji człowiek-komputer. Transakcyjne (tematyczne) systemy informatyczne: integracja fizyczna zasobów i systemów informacyjnych. Rys. 1. Od komputerów i obliczeń przedmiotowych do informatyki jako samodzielnej dziedziny wiedzy i inżynierii informatycznej jako nauki o informacji maj - czerwiec III

4 Rys. 2. Tworzenie środowiska KWD Komputerowe wspomaganie działań (KWD). Podstawą tworzenia systemów KWD jest: modelowanie strukturalne organizacji działań, modelowanie wspomagania i tworzenie zasobów (środków) wspomagania (aiding-ware). KWD to odwzorowanie komputerowe wiedzy o modelu DP tworzenie zasobów wspomagania i wspomaganie procesu rozwiązywania różnorodnych zadań w interakcji człowiek-komputer. W przypadku problemów realizacji środowiska informacyjnego KWD (rys. 2) uwzględniono dodatkowo organizację strukturalną działań i fizyczną integrację zasobów, w małym stopniu ich rozproszenie oraz zmiany systemu (dynamikę), a także zakres agregacji zasobów. Korzystano bowiem z tradycyjnych baz danych (relacyjne, hierarchiczne, sieciowe); w implementacji modelu DP mamy do czynienia z prostym modelem obiektowym, uzyskiwanym na podstawie konwersji sztywnych danych D i programów P (zasobów). Odwzorowanie DP zawiera niezależne jednostki: C komponenty, I interakcje, A czynności. Inżynieria systemów informacyjnych. Strategia: planowanie informacji. Model pojęciowy systemy. Analiza: modelowanie danych i obliczeń. Projektowanie: planowanie środowiska komputerowego. Konstruowanie: tworzenie aplikacji. Uwaga 2. W latach 2015/2016 mija 40 lat od utworzenia w Polsce kształcenia na kierunku informatyka. Podstawą utworzenia tego kierunku w trzech specjalnościach informatyki: uniwersyteckiej, technicznej (maszyny matematyczne i programowanie) i ekonomicznej były ustalenia Zespołu Ekspertów powołanego w sprawie rozwoju informatyki w jednostkach Resortu Oświaty i Szkolnictwa Wyższego w okresie do 1985 roku [4]. W roku akademickim 1975/1976 kierunek uruchomiły: Warszawa Uniwersytet Warszawski, Politechnika Warszawska, SGH; Wrocław Politechnika Wrocławska, Akademia Ekonomiczna; Gliwice Politechnika Śląska; Kraków Uniwersytet Jagielloński, Akademia Górniczo-Hutnicza; Gdańsk Politechnika Gdańska i w roku 1976/1977: Poznań Politechnika Poznańska Wydział Elektryczny (Środowiskowy Ośrodek Informatyki); por. np. [5]). W dniu 7 października 2016 roku odbyły się uroczyste obchody 40-lecia kierunku Informatyka w Polsce i na Politechnice Poznańskiej, zorganizowane przed dr inż. Grażynę Brzykcy, dr inż. Jolantę Cybulko i dr inż. Beatę Jankowską, pierwszych studentów (w latach ) i absolwentów tego kierunku. Wybrane tezy w niniejszym opracowaniu były przedmiotem wystąpienia autora, będącego wprowadzeniem do wymienionej uroczystości, zorganizowanej przez Wydział Elektryczny Politechniki Poznańskiej, na którym w roku 1976 podjęto kształcenie informatyków. Postępy informatyki łączone z technologiami informacyjno-komunikacyjnymi i komputerowa integracja działań Informatics advances connected with information and communication technologies and computer activities integration W latach postępy informatyki (rys. 3) łączono z rozwojem technologii informacyjno-komunikacyjnych (ang. ICT: Information and Communication Technology), co wiąże się w tym okresie z budową w Polsce, pod kierunkiem prof. D. Bema z Politechniki Wrocławskiej, Krajowej Akademickiej Sieci Komputerowej (patrz m. in. [6]). Dominujące obszary tematyczne wymieniono poniżej: Sieci i systemy komputerowe Technologie przetwarzania danych: technologie informacyjne i komunikacyjne, usługi komputerowej wymiany informacji. Rys. 3. Postępy informatyki łączone z rozwojem ICT IV

5 Rys. 4. Tworzenie środowiska KID Rozproszone systemy informatyczne (RSI): integracja aplikacyjna systemów informacyjnych współdziałających przedsiębiorstw (ang. EAI). Komputerowa integracja działań (KID). KID zaczyna się od sieciowej wymiany zasobów między współpracującymi ze sobą ludźmi. Podstawą tworzenia systemów KID jest: modelowanie funkcjonalne organizacji działań, wspólne tworzenie zasobów wspomagania działań przedmiotowych modelowanie działań i integracji zasobów oraz synteza wspomagania informacyjnego różnych form kooperacji. KID jest to rozwinięcie koncepcji KWD; KID obejmuje bowiem wykonywanie czynności w środowisku sieciowo agregowanych zasobów wspomagania. W tworzeniu środowiska informacyjnego KID (rys. 4) uwzględniono dodatkowo funkcjonalną organizację działań i integrację aplikacji. Systemy charakteryzują się rozproszeniem, dynamiką zmian w stosunkowo krótkim czasie, dużym rozmiarem agregacji zasobów. Korzysta się bowiem z sieciowych trybów klient-serwer lub specyficznych, niestandardowych trybów dostępu do różnorodnych baz danych, uwzględniając integrację procesową aplikacji. Integracja pozwala tworzyć obraz procesowy (integracja biznesowa) systemu informacyjnego. W implementacji DP mamy do czynienia z modelem obiektowym systemu informacyjnego kooperacyjnego, uzyskiwanym na podstawie konwersji elastycznych danych D i programów P, wykorzystywanych przez system współdziałających autonomicznych agentów AA. Realizacja DP postrzegana jest jako zagnieżdżona struktura C-I-A. Inżynieria komunikacji bezpośredniej. Strategia: planowanie postaci D zasobów cyfrowych. Analiza: modelowanie sposobów dostępu do D zasobów cyfrowych. Projektowanie: planowanie infrastruktury sieciowej. Konstruowanie: tworzenie aplikacji rozproszonych systemów informacyjnych Wszechobecność informatyki i wirtualna organizacja działań w kształtowaniu struktur społeczeństwa informacyjnego The ubiquity of informatics and virtual activities organization in shaping the structures of the information society structures Rola i miejsce nauk informatycznych drastycznie zmieniły się w latach 1994/ /2017 (rys. 5). Stało się to widoczne już na początku lat 90-tych ub. w. Dostrzeżono bowiem w tych latach, iż nie ma rozwoju metodologii szczegółowych dziedzin przedmiotowych (DP), które nie są komputerowo zorientowane, zorientowane na wiedzę (konkluzja sformułowana m. in. już podczas International Conference on Engineering Design, 91, Zurich). Rys. 5. Wszechobecność informatyki i ICT Wirtualna organizacja działań (WOD) w stanowieniu społeczeństwa informacyjnego maj - czerwiec V

6 Rys. 6. Tworzenie środowiska WOD Niemal wszystkie DP włączają w swój zakres badań metody informatyki, budując narzędzia informatyczne dla tworzenia aplikacji, stosowane w tych dziedzinach. Co więcej, poszczególne DP tworzą bardzo zaawansowane i samodzielne zaplecze badawczo- informatyczne (badawczo-rozwojowe), a także w swoim zakresie organizują zarówno kierunki kształcenia pn. Informatyka stosowana, a niektóre DP wręcz tworzą odrębne kierunki kształcenia, komputerowo zorientowane, z bardzo licznymi i różnorodnymi innowacyjnymi specjalnościami, zorientowanymi przedmiotowo, w nauce i technologii (biologii, chemii, medycynie, różnorodne, niemal wszystkie dziedziny techniki). Nowe role i miejsce nauk informatycznych w zmieniającym się świecie dostrzeżono w pełni w roku 1996, z okazji 50-lecia informatyki, co jest przedmiotem opracowań zwartych i publikacji w czasopismie Computer, z grudnia 1996, poświęconym tej rocznicy [7]. Warto dodać, że następstwem wszechobecności informatyki (rozwoju metod i zastosowań informatyki), łączonej z coraz powszechnym stosowaniem technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT) od ponad 20 lat są przemiany w kierunku wirtualnej organizacji działań (WOD) i w konsekwencji kształtowanie struktur zmieniającego się świata struktur społeczeństwa informacyjnego. Obszary tematyczne WOD wymieniono poniżej. Sieci i systemy informacyjne Technologie przetwarzania danych: technologie cyfrowe. Cyfryzacja dokumentów źródłowych informacji przedmiotowej i sieciowe serwisy przedmiotowe. Usługi dostępu do informacji (wiedzy) przedmiotowej i wymiany zasobów cyfrowych. Kooperacyjne systemy informatyczne (KooSI): integracja informacyjna przedsiębiorstw we współdziałaniu (ang. EII) i ludzi we współpracy i koordynacja partnerskiej wymiany zasobów cyfrowych. Wirtualna organizacja działań (WOD). Podstawą tworzenia systemów wirtualnej organizacji działań (WOD) są technologie społeczeństwa informacyjnego: modelowanie procesowe organizacji działań; wspólne (kooperacyjne) rozwiązywanie wielozadaniowych problemów w strukturach wirtualnych (cyfrowego styl, organizacji: nauczania, życia, pracy, wypoczynku) i tworzenie środków wspomagania prac zespołowych (group-ware). Organizacja działań i koordynacja prac zespołowych odwzorowywana jest w wirtualnym środowisku informacji, którego składowymi są nowe struktury sieci i systemów informacyjnych. WOD jest zwieńczeniem koncepcji KWD i KID, uwzględnia się dodatkowo alokację czynności we wspólnej przestrzeni informacyjnej, która odwzorowuje procesową organizację integralnego wirtualnego współdziałania przedsiębiorstw (postępowanie ekonomiczne przedsiębiorstw w strukturach wirtualnych organizacji) i procesową organizację koherentnej wirtualnej współpracy ludzi (zachowania indywidualne i społeczne ludzi w środowisku publicznych systemów informacyjnych). W tworzeniu środowiska informacyjnego WOD (rys. 6) uwzględnia się procesową organizację działań i koordynację obiegu informacji. Agregacja zasobów o większej skali rozproszenia uwzględnia tworzenie procesów eksploracji danych charakteryzowanych różnym stopniem dynamiki wyszukiwania. Procesy eksploracji realizowane są w pojawiających się multimedialnych systemach informacyjnych WOD, tworzonych w strukturach sieci informacyjnych. W implementacji DP, w środowisku informacyjnym WOD, mamy do czynienia z rozszerzonym obiektowym modelem integrowanej aplikacji, uzyskiwanym na podstawie konwersji zbiorów czynności A, zawierających zagnieżdżone procesy PR, występujące w strukturach C-I i schematach przepływu informacji (bytów informacyjnych) WFI. Inżynieria wiedzy. Strategia: strukturalizacja D zasobów cyfrowych i planowanie schematów WP wiedzy przedmiotowej. Analiza: modelowanie wirtualnych sieci D i WP (e SD&WP), środowiska informacyjnego wirtualnego współdziałania przedsiębiorstw i współpracy ludzi. Projektowanie: planowanie infrastruktury komunikacji na wpół (semi) bezpośredniej otwartej, opartej na internetowych centrach informacyjnych (KsBO ICI), środowiska technicznego integracji wirtualnych zasobów cyfrowych. Konstruowanie: tworzenie aplikacji e SD&WP, WSIP wirtualnych systemów różnorodnych kategorii informacji (wiedzy) przedmiotowej (WO osobowej, WZT zespołowej tematycznej, WSI wykorzystywanej w życiu w zachowaniach człowieka, w środowisku powstających społeczności informacyjnych, lokalnych, krajowych, regionalnych itp., WWO wykorzystywanej w tworzeniu i funkcjonowaniu organizacji wirtualnych przedsiębiorstw przyszłości. Uwaga 3. W latach 2014/2016 minęło 20 lat od podjęcia unikalnej problematyki wirtualnej organizacji działań (WOD). Poświęcona jest ona analizie procesów przemian strukturalnych organizacji społeczeństwa oraz poszukiwaniu głównych czynników kształtowania struktur społeczeństwa informacyjnego. Prace prowadzone są z udziałem wielu VI

7 ośrodków akademickich oraz specjalistów i prezentowane na forum systematycznie organizowanych krajowych seminariów problemowych, konferencji krajowych i międzynarodowych. Badania i przedsięwzięcia badawczo-rozwojowe charakteryzuje wieloaspektowość. Biorą w nich udział specjaliści reprezentujący nie tylko nauki techniczne, informatyczne i telekomunikacyjne (technologiczne), lecz także wybitni specjaliści reprezentujący dziedziny nauk organizacyjnych, ekonomicznych, społecznych i humanistycznych; uwzględniane są ciągle aspekty prakseologiczne. W pracach badawczych biorą również udział wyróżniający się studenci. Uwaga 4. Seminaria problemowe WOD w pierwszym okresie, w latach 1994/ /2004 (Seminaria I VII), dotyczyły tworzenia i użytkowania zasobów (baz, banków danych, a także oprogramowania) służących rozwojowi metod i zastosowań informatyki w przemianach organizacji działań w społeczeństwie informacyjnym. Tematyka WOD jest ściśle powiązana z pracami prowadzonymi na forum międzynarodowym CODATA (CODA- TA Committee on Data for Science and Technology of the International Council for Science); w okresie była wkładem Polski w te prace. Koncepcje WOD formułowano stopniowo, ich rozwój inspirowały także: Towarzystwo Naukowe Prakseologii (TNP) i Polskie Towarzystwo Informacji Naukowej (PTIN). Badania są komplementarne z innowacyjnym rozwojem nauk o organizacji i zarządzaniu. Początkowe wyniki badań w tematyce WOD rozpatrywane z perspektywy nauk informatycznych prezentują m. in. publikacje [8], a widziane z perspektywy prakseologii oraz nauk o organizacji i zarządzaniu m. in. wybrane publikacje podane w [9]. W latach 2004/ tematyka WOD dotyczyła tworzenia infrastruktury technicznej i informacyjnej wirtualnych sposobów integracji ludzi we współpracy i wirtualnej integracji przedsiębiorstw we współdziałaniu oraz uwarunkowań stanowienia społeczeństwa informacyjnego. Od 2011 roku badania koncentrują się na podstawach budowy i syntezy oprogramowania wirtualnego środowiska informacji dla tworzenia struktur wirtualnej (cyfrowej) organizacji działań organizacji wirtualnych w różnorodnych społecznościach informacyjnych, a także na analizie efektów stosowania metodyki WOD w społeczeństwie informacyjnym. Seminaria problemowe WOD organizowane są w gronie przedstawicieli nauk technologicznych, prakseologii i nauk o zarządzaniu, z udziałem aktywnym przedstawicieli nauk humanistycznych. W zestawie piśmiennictwa podano tematy główne kilku ostatnich Seminariów [10]. Od roku 2011 tematyka WOD wzbogaca międzynarodowe i krajowe konferencje prowadzone przez Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierowania (TNOiK); patrz m. in. [11]. Zauważyć warto, że już od roku 2003 wyniki badań nad WOD w społeczeństwie informacyjnym są prezentowane podczas Konferencji Okrągłego Stołu (KOS): Polska w drodze do społeczeństwa informacyjnego, debat środowisk polityki, gospodarki i nauki, organizowanych corocznie przez Zarząd Główny Stowarzyszenia Elektryków Polskich (SEP); obszary tematyczne prezentowane podczas kilku ostatnich KOS przedstawiono w [12]. Tematyka WOD jest bowiem komplementarna z hasłami obchodów Światowego Dnia Telekomunikacji i Społeczeństwa Informacyjnego (ŚDTiSI), ogłaszanymi corocznie od roku 2007 przez Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (ITU International Telecommunication Union). Tematy ŚDTiSI z ostatnich kilku lat są następujące: 2014: Sieci szerokopasmowe na rzecz zrównoważonego rozwoju (Broadband for Suitainable Development). 2015: Telekomunikacja i technologie informacyjno- -komunikacyjne źródłem innowacji (Telecommunications and ICTs: drivers of innovation). 2016: Przedsiębiorczość w dziedzinie ICT na rzecz zmian społecznych (ICT entrepreneurship for social impact). 2017: Wielość danych i wielkie oddziaływania w rozwoju społeczeństwa informacyjnego (Big Data for Big Impact); do ostatniego hasła nawiązano w części II niniejszego opracowania. Tworzenie struktur WOD polega na odwzorowywaniu świata realnego w strukturach świata wirtualnego środowiska danych (D) i informacji (wiedzy) przedmiotowej (WP). Podstawą tych odwzorowań jest rozumienie pojęcia WOD oraz istoty wirtualności. Baza pojęciowa WOD jest złożona i różnorodna ze względu na wieloaspektowe rozumienie znaczenia wspomagania, integracji i organizacji działań w świecie wirtualnym (cyfrowym). Określenie 1. Rozumienie WOD wynika z zakresu i sensu pojęć: wirtualna(y), wirtualna organizacja, działania. Wirtualna(y), to taka(i), która nie jest ustalona w sposób sztywny, której ramy funkcjonowania zmieniają się dynamicznie, a integracja elementów następuje nie poprzez strukturę, a poprzez realizowane funkcje. Kontakt uczestników WOD odbywa się w przestrzeni informacyjnej. Organizacja wirtualna to wirtualny sposób organizowania, tj. organizowanie kooperacji i współdziałania w przestrzeni informacyjnej. Nie jest ważne miejsce, w którym funkcjonują uczestnicy, a każdy element (uczestnik) jest ważny jako producent (źródło) i konsument (odbiorca) informacji oraz jako decydent. Działania to zbiór elementarnych akcji, koniecznych do realizacji funkcji definiowanych w świecie rzeczywistym. Systemy rzeczywiste są źródłem (działań), są przedmiotem, na które ukierunkowane są działania, są ich uzasadnieniem i ostatecznym weryfikatorem. Istota wirtualności prezentuje podejście do tworzenia wspólnych przestrzeni informacyjnych, środowiska (otoczenia) uczestników WOD. Środowisko to wirtualne środowisko informacji, otoczenie skomputeryzowanych instytucji i przedsiębiorstw, uczestników WOD obejmuje składowe komputerowe i komunikacyjne, udział ludzi (human factors) i modele organizacji. Pierwsza składowa jest związana z odwzorowywaniem komputerowym dziedziny przedmiotowej (DP). Odwzorowanie związane jest z tworzeniem zasobów, a następnie tworzeniem konfiguracji integrowanej wymiany informacji, inteligentnych systemów dostępu i wymiany dla wyszukiwania i pozyskiwania informacji w bazach i bankach danych, traktowanych jako media informacyjne. Druga składowa dotyczy tworzenia struktur interakcji człowiek-kom- maj - czerwiec VII

8 puter. Struktury interakcji tworzy się na podstawie łączenia interfejsu dialogu we wspomaganiu (uwzględnianym w budowie środków wspomagania, z elementami implementacji funkcji kooperacyjności (wspomagania integrowanych działań) i z elementami implementacji funkcji koordynacji, partnerstwa uczestników w pracy zespołowej. Trzecia główna składowa obejmuje modelowanie organizacji, łączące podejścia: strukturalne, funkcjonalne i procesowe. Określenie 2. Istota wirtualności polega na tym, że rzeczywiste systemy są odwzorowywane w przestrzeniach informacyjnych w świecie wirtualnym (cyfrowym) przez abstrakcje, z których są tworzone byty (obiekty) informacyjne. Są one dowolnie przemieszczane, rozpraszane i agregowane w przestrzeniach informacyjnych. Zapewniony jest dostęp do zasobów informacji dla komputerowego wspomagania i integracji działań. Operacje, wykonywane na obiektach, realizowane są w sposób zdecentralizowany oraz inicjowane asynchronicznie przez różnych uczestników. Każdy uczestnik postrzega zarówno obiekty, jak i operacje w sposób właściwy dla realizowanych przez siebie zadań cząstkowych. Posiada więc wirtualny obraz działań realizowanych w rzeczywistym systemie. Wiedza o całościowym obrazie działań jest wieloaspektowo odwzorowywana w schemacie konceptualnym rzeczywistego systemu i zawarta w rozproszonych, inteligentnych systemach, kontrolujących proces realizacji WOD we wspólnych przestrzeniach informacyjnych. CZĘŚĆ II DANE I WIEDZA W ZMIENIAJĄCYM SIĘ ŚWIECIE DATA AND KNOWLEDGE IN A CHANGING WORLD Rodzaje danych w wirtualnym środowisku informacji Types of data in a virtual information environment W świecie wirtualnym wirtualnym środowisku informacji mamy do czynienia z czterema rodzajami danych. Pierwszy rodzaj to dane ścisłe, naukowe i techniczne. Pochodzą z eksperymentów (hard data) czy obliczeń (soft data), źródłowe: (1) dla opisu procesów i własności poznawczych w przyrodzie, będące przedmiotem badań w dziedzinach fizyki i chemii, biologii i medycyny, (2) dla opisu projektowania konstrukcji oraz przemysłowych technologii, będące przedmiotem badań w dziedzinach nauk technicznych. Drugi rodzaj to dane przewidywane. Pozyskiwane są (a priori) na podstawie założeń uprzedzających zachowania człowieka w wirtualnych strukturach. Trzeci rodzaj to dane odtwarzane. Są następstwem (a posteriori) nieznanych procesów postępowania organizacji we współdziałaniu na podstawie rekonstrukcji, procesów, których nie da się powtórzyć. Czwarty rodzaj to dane poznawane. Wielość danych i wielkie oddziaływania (ang. Big Data for Big Impact) będące dodatkowymi potokami danych (ang. Big Data), powstającymi jako następstwo wzajemnej interakcji ludzi i zespołów ludzi w działaniach kooperacyjnych w świecie wirtualnym (cyfrowym), o wielkich oddziaływaniach (Big Impact), wpływie na tworzenie i usprawnianie funkcjonowania struktur organizacyjnych społeczeństwa informacyjnego. Dane i wiedza w przemianach metod badań i sposobów organizacji działań Data and knowledge in transforming research methods and ways of organizing activities Charakterystyka D i WP wpływa nie tylko na przemiany sposobów organizacji badań naukowych i prac badawczo- -rozwojowych (tab. 1), lecz także na przemiany w sposobach organizacji społeczeństwa (tab. 2). Złożoność (complexity) D i WP w wirtualnym środowisku informacji prowadzi do konieczności prowadzenie nie tylko badań dyscyplinarnych, lecz także interdyscyplinarnych i transdyscyplinarnych. Narastające ich rozumienie (comprehension) wymaga, w badaniach transdyscyplinarnych, uwzględniania punktów widzenia nauk: ścisłych i technicznych, nauk o organizacji i zarządzaniu oraz nauk humanistycznych i społecznych (humanistyki). Wielość (multiplicity) zasobów pozwala w badaniach uwzględniać dodatkowe potoki danych (ang. big data), powstające jako następstwo wzajemnej interakcji ludzi i zespołów ludzi w działaniach kooperacyjnych w świecie wirtualnym (cyfrowym). Uwaga 5. Wśród różnorodnych podejść do prowadzenia badań można wymienić podejścia: intradyscyplinarne: działania w ramach jednej dyscypliny; crossdyscyplinarne: oglądanie określonej dyscypliny z perspektywy innych dyscyplin; multidyscyplinarne: specjaliści z różnych dyscyplin pracują wspólnie, każdy korzysta ze swojej wiedzy dyscyplinarnej; interdyscyplinarne: integrowanie wiedzy i metod Tabela 1 Wpływ danych i wiedzy przedmiotowej na przemiany metod badan naukowych Charakterystyki D i WP Zmiany metod badań naukowych od do Złożoność (Complexity) dyscyplinarne dyscyplinarne, interdyscyplinarne i trans-dyscyplinarne Rozumienie (Comprehension) Wielość (Multiplicity) silny nacisk w dziedzinach nauk podstawowych, technicznych i organizacyjnych zbieranie i przechowywanie dużych ilości informacji do celów analitycznych pełny zakres nauki łączony z naukami humanistycznymi i społecznymi pozyskiwanie i wykorzystanie wiedzy ze strumieni informacji pojawiających się w świecie wirtualnym ze wzajemnej interakcji ludzi i zespołów ludzi w działaniach kooperacyjnych do celów analitycznych (Big Data) VIII

9 Wpływ danych i wiedzy na przemiany organizacji działań w społeczeństwie Tabela 2 Charakterystyki D i WP od Zmiany organizacji społeczeństwa do Globalizacja (Globalization) Integracja (Integration) Oddziaływanie (Impact) indywidualnie lub w małych zespołach instrumenty i środki badań niewielkie oddziaływanie na tworzenie i funkcjonowanie pojedynczych struktur organizacyjnych (Slight impact) społeczności na całym świecie wirtualne sposoby organizowania i usługi ICT w innowacyjnym rozwoju społeczeństwa informacyjnego gwałtowny wzrost i dostępność danych zarówno posiadających ustaloną strukturę, jak i nieustrukturyzowanych na przemiany i usprawnianie funkcjonowania struktur organizacyjnych społeczeństwa informacyjnego (Big impact) z różnych dyscyplin dla syntetycznego ujęcia problemów; transdyscyplinarne: tworzenie jednolitych ram badawczych (intelektualnych) wychodzących poza perspektywy podejść dyscyplinarnych O jakości danych i wiedzy opartej na ich krytycznym wartościowaniu About of data and knowledge quality based on their critical evaluation Globalizacja zasobów pozwala tworzyć różnorodne nowe organizacje w skali lokalnej, regionalnej, a także światowej. Integracja D i WP w strukturach WOD z użyciem usług technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ang. ICT; Information and Telecommunication Technology) oraz metodyka WOD stają się dominującymi obecnie źródłami innowacyjności o różnym charakterze, technicznym, organizacyjnym i humanistycznym. Oddziaływania D i WP, będące następstwem wielości wzajemnej interakcji ludzi i zespołów ludzi w działaniach kooperacyjnych w świecie wirtualnym (cyfrowym), mogą w wielkim zakresie (Big impact), większym niż dotąd (Slight impact), być wykorzystywane w przemianach i usprawnianiu funkcjonowania różnorodnych struktur organizacyjnych społeczeństwa informacyjnego. Na przemiany społeczeństwa informacyjnego mają wpływ cechy strukturalne i operacyjne zasobów cyfrowych, danych (D) i informacji (wiedzy) przedmiotowej (WP) i sposobów ich udostępniania. Jak wyżej zauważono charakterystyka D i WP wpływa nie tylko na przemiany sposobów organizacji badań naukowych, lecz także na przemiany w sposobach organizacji społeczeństwa. Co więcej, potrzebne jest ustalanie kryteriów krytycznej oceny (wartościowania) D i WP (rys. 7). Kryteriami powinny być: w zakresie danych ścisłych dbałość o poprawność opisu zjawisk i procesów (w badaniach nauk ścisłych, w fizyce, biologii, medycynie itp.), konstrukcji i technologii (przeznaczonych w projektowaniu utworów inżynierskich, w tworzeniu różnorodnych konstrukcji, procesów Rys. 7. Procesy dbałości o jakość danych i wiedzy w strukturach wirtualnych maj - czerwiec IX

10 wytwórczych itp.); zapewniają to utrzymywane już od lat 80-tych banki danych dla nauki i technologii; w zakresie danych odtwarzanych dbałość o spójność funkcjonowania organizacji w strukturach wirtualnych, co wymaga ustalania stosownych uregulowań (głównie prawnych) postępowania organizacji we współdziałaniu; w zakresie danych przewidywanych dbałość o wiarygodność interpretacji danych jako informacji (wiedzy) przedmiotowej, co może być rezultatem dbałości o wzajemne zaufanie między ludźmi we współpracy na podstawie przestrzegania przez wszystkich ogólnych uregulowań natury etycznej; w zakresie danych poznawanych dbałość o możliwości usprawniania funkcjonowania struktur organizacyjnych, z wykorzystywaniem wielości informacji pojawiających się w świecie wirtualnym. CZĘŚĆ III TRANSDYSCYPLINARNE BADANIA NAD PRZEMIANAMI W SPOŁECZEŃSTWIE INFORMACYJNYM THE TRANSDISCIPLINARY RESEARCH TRANSFORMATION IN THE INFORMATION SOCIETY Wieloaspektowe przemiany i innowacyjność w rozwoju społeczeństwa informacyjnego Multifaceted transformations and innovativeness in the development of information socjety Wszechobecność metod i zastosowań informatyki w zmieniającym się świecie, których następstwem są wirtualna organizacja działań (WOD) i upowszechnianie usług technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ang. ICT, Information and Communication Technology) są źródłem ciągle rozwijanej innowacyjności w rozwoju społeczeństwa informacyjnego. W tych rozważaniach dostrzegana jest potrzeba prowadzenia transdyscyplinarnych badań, uwzględniających szczególne znaczenie podmiotowego udziału człowieka w organizacji nowego społeczeństwa. Kwestie innowacyjności uwzględniają obrazy przemian, widziane z perspektywy: (1) nauk ścisłych i technologicznych w zakresie kształtowania struktur świata cyfrowego, wirtualnego środowiska informacji; (2) nauk o organizacji i zarządzaniu w zakresie kreowania wirtualnej organizacji przedsiębiorstw samodzielnych podmiotów gospodarczych i ich postępowania w kształtowaniu nowego ładu gospodarczego; (3) nauk humanistycznych w zakresie kreowania wirtualnych społeczności informacyjnych wirtualnej integracji ludzi we współpracy i ich zachowania osobowe i społeczne w kształtowaniu nowego ładu społecznego i politycznego. Wyodrębniać można innowacje o różnym charakterze: technologicznym i organizacyjnym oraz humanistycznym i społecznym. Czynniki technologiczne WOD innowacje technologiczne i organizacyjne określają podstawy tworzenia świata cyfrowego, budowy struktur wirtualnego środowiska informacji, uwzględniające przestrzeganie stosownych norm i standardów technologii komputerowych i komunikacyjnych. Czynniki humanistyczne WOD innowacje humanistyczne i społeczne dotyczą przede wszystkim powinności podmiotów WOD. Ich uwzględnianie pozwala szerzej spojrzeć na przemiany strukturalne organizacji społeczeństwa informacyjnego. W budowie wirtualnego środowiska informacji pojawia się możliwość nie tylko przestrzegania norm i standardów technologicznych, ale także określanych obecnie elementów etyki informacji (infoetyki): odwzorowywania zachowań osobowych i społecznych człowieka i postępowania ekonomicznego organizacji w pojawiających się wirtualnych społecznościach informacyjnych i wirtualnych organizacji. Łańcuchy obrazów przemian w społeczeństwie informacyjnym Chains of images of change in information society Specjaliści wszystkich niemal dziedzin wiedzy kreślą różne obrazy przemian w kierunku społeczeństwa informacyjnego. Wieloaspektowe przemiany, będące przedmiotem transdyscyplinarnych badań, uwzględniają: A kształtowanie wirtualnego środowiska informacji (WŚI), świata wirtualnego, otoczenia struktur WOD w społeczeństwie informacyjnym, B kształtowanie nowej polityki badań naukowych i nowego ładu w nauczaniu, C przemiany organizacyjno- -gospodarcze oraz społeczno-polityczne. A kształtowanie wirtualnego środowiska informacji. WOD kształtuje świat wirtualny (cyfrowy) wirtualne środowisko informacji. Mówimy o przemianach informacyjnych, których obrazy rozpatrywane są z perspektywy nauk ścisłych i technicznych. Budowana jest infosfera WOD, świat wirtualny (cyfrowy), wirtualne środowisko informacji (rys. 8). Rys. 8. Składowe ontologiczne kształtowania wirtualnego środowiska informacji Istotą WOD jest pojęcie wirtualności. WOD polega bowiem na tym, że w wirtualnym środowisku informacji kształtowane są i funkcjonują struktury nowego społeczeństwa, odwzorowywane są działania kooperacyjne świata realnego, zachowania człowieka osobowe i społeczne oraz postępowanie organizacji (instytucji i przedsiębiorstw). X

11 B kształtowanie nowej polityki badań naukowych i nowego ładu w nauczaniu (rys. 9). Nowa polityka naukowa tworzy warunki do realizacji wspólnych przedsięwzięć badawczych w różnej skali: lokalnej, krajowej, europejskiej czy światowej, a także podejmowania działań na rzecz realizacji wizji konsolidujących się społeczeństw wiedzy. Nowy ład w nauczaniu zaś tworzy warunki do przemian strukturalnych w organizacji oświaty i szkolnictwa wyższego, w wyniku czego pojawiają się możliwości kształtowania nowych, uczących się organizacji w społeczeństwie informacyjnym. C przemiany organizacyjno-gospodarcze oraz społeczno-polityczne (rys. 10). Kształtują one nowy ład gospodarczy i nowy ład społeczno-polityczny. Nowy ład gospodarczy oraz społeczny i polityczny jest wynikiem przemian uwzględniających integrację funkcji i zadań realnych w rozwoju struktur społeczeństwa informacyjnego: w kreowaniu wirtualnych organizacji przedsiębiorstw, kształtowaniu wirtualnych społeczności informacyjnych. Badania składowych (anatomia) przedsięwzięć informatycznych i tworzenie aplikacji w wirtualnym środowisku informacji Components research (anatomy) of the information ventures and creating applications in a virtual information environment Rys. 9. Łańcuch obrazów i czynniki przemian polityki naukowej i przemian strukturalnych nauczania Analiza czynników modelowania przemian w kierunku społeczeństwa informacyjnego, a więc obrazów nowej polityki naukowej (NPN) i przemian strukturalnych nauczania (PSN), nowego ładu gospodarczego (NŁG) i nowego ładu społeczno-politycznego (NŁSP), wszystko w wirtualnym środowisku informacji (WŚI), prowadzi do wniosku o potrzebie Rys. 10. Łańcuch obrazów i czynniki kreowania wirtualnej organizacji przedsiębiorstw, wirtualnych społeczności informacyjnych oraz kształtowania nowego ładu gospodarczego i społeczno-politycznego maj - czerwiec XI

12 Rys. 11. Czynniki kształtowania ładu informacyjnego w strukturach wirtualnych opisu powinności podmiotów wirtualnej organizacji działań (WOD) w strukturach nowego społeczeństwa. Problemy analizy sposobów zapewniania spełniania powinności podmiotów WOD prowadzą do możliwości opisu nowych obrazów organizacji i człowieka społeczeństwa informacyjnego, odpowiedzialnych za kształtowanie ładu informacyjnego w świecie wirtualnym (rys. 11). Kształtowanie obrazu człowieka społeczeństwa informacyjnego wynika z narastającej roli podmiotowego udziału ludzi w organizacji procesów gospodarczych, społecznych i politycznych. Nowy ład gospodarczy (NŁG), kształtowany przez wirtualne organizacje przedsiębiorstw (WOP) pozwala kreślić obraz organizacji społeczeństwa informacyjnego. Uwaga 6. Człowiek społeczeństwa informacyjnego (cyfrowy) powinien być, z jednej strony, bardziej społeczny niż dotąd, zorientowany na przymioty, takie jak: prawość, dobroć, mądrość (bardziej ludzki niż dotąd), z drugiej strony w postępowaniu bardziej zorientowany na przymioty, takie jak: pracowitość w gospodarce, sprawiedliwość w społeczeństwie, uczciwość w polityce i nauczaniu. Mówimy o koherentnych zachowaniach osobowych i społecznych ludzi we współpracy wirtualnej. Organizacja społeczeństwa informacyjnego (cyfrowa) powinna być zorientowana na bardziej sprawiedliwy podział korzyści ekonomicznych, pojawiających się w strukturach wirtualnej organizacji współdziałania instytucji i przedsiębiorstw (bardziej sprawiedliwą i uczciwą niż dotąd). Mówimy o integralności postępowania instytucji i przedsiębiorstw we współdziałaniu. Analiza wzajemnie powiązanych obrazów człowieka i organizacji społeczeństwa informacyjnego (CzSI i OSI) pozwala opisywać ich powinności jako głównych podmiotów wirtualnej organizacji działań (WOD), a także wskazywać sposoby zapewnianiu ładu informacyjnego w świecie wirtualnym, elementów infoetyki. Elementy infoetyki wynikają z dbałości nie tylko o poprawność danych (zasobów cyfrowych), ale także o prawdę i dobro wspólne (składowe kultury informacji) w tworzeniu otoczenia struktur nowego społeczeństwa, struktur: wirtualnej organizacji przedsiębiorstw i wirtualnych społeczności informacyjnych. Poprawność wirtualnego środowiska informacji określają m. in.: (1) wiarygodność zasobów danych (cyfrowe), (2) zaufanie do interpretacji danych (przez człowieka) jako informacji (wiedzy) przedmiotowej. Wiarygodność i zaufanie mogą być praktycznie realizowane na podstawie (wręcz algorytmizacji) krytycznego analizowania i wartościowania (wręcz algorytmizacji) danych i informacji (wiedzy) przedmiotowej. Potrzebne są ciągłe badania prowadzone w dziedzinach nauk ścisłych oraz informatycznych i telekomunikacyjnych nad ustalaniem sposobów gwarantujących z jednej strony jednoznaczne odwzorowywanie faktów świata realnego przez zasoby cyfrowe gromadzone w świecie wirtualnym, a z drugiej strony rozpowszechnianie w świecie wirtualnym jedynie takich interpretacji zasobów danych, które określają poprawne treści informacji. To powinno być podstawą tworzenia modeli aplikacji systemów i przedsięwzięć informatycznych, kształtujących środowisko wirtualne nowych struktur społeczeństwa informacyjnego. Uwaga 7. Problemy poprawności wiarygodności zasobów danych i zaufania do ich interpretacji zaliczamy do głównych czynników informacyjnych i komunikacyjnych integracji środowiska struktur wirtualnych. Integracja informacyjna środowiska struktur wirtualnych obejmuje fizyczną integrację zasobów i integrację aplikacyjną rozproszonych sieciowo systemów informatycznych. Czynnikami integracji fizycznej systemów są: fizyczne wzajemne powiązania systemów, reguły wymiany danych oraz komunikacji międzysystemowa (konfigurowanie i zarządzanie infrastrukturą sieciową. Czynnikami integracji aplikacyjnej są: wspólne (współdzielone) zasoby danych, wspólne usługi (środowisko komunikacyjno-wykonawcze powiązanych ze sobą usług XII

13 sieciowych), różnorodne platformy implementacji rozproszonych procesów informacyjnych. W obrębie integracji informacyjnej pojawiają się standardy techniczne gromadzenia i wymiany zasobów, dotyczące interakcyjnego środowiska tworzenia zasobów medialnych oraz infrastruktury komunikacyjno-informacyjnej przeznaczonej do organizacji pracy zespołowej. (ludzi i organizacji). Potrzebne jest nowe spojrzenie na badania nad kształtowaniem społeczeństwa informacyjnego widziane z perspektywy nauk humanistycznych i społecznych. To także powinno być brane pod uwagę w tworzeniu modeli aplikacji systemów i przedsięwzięć informatycznych, kształtujących środowisko wirtualne nowych struktur społeczeństwa informacyjnego Prawda w wirtualnym (cyfrowym) świecie jest ustalana m. in. przez: (1) jawność, tj. transparentność procesów informacyjnych w strukturach wirtualnej organizacji działań w strukturach społeczeństwa informacyjnego, (2) spójność procesów biznesowych w strukturach gospodarczych społeczeństwa informacyjnego. Jawność i spójność mogą być praktycznie realizowane na podstawie specyfikacji zasad współdziałania organizacji (i zespołów współpracujących ludzi). Potrzebne są ciągłe badania prowadzone głównie w dziedzinach nauk o organizacji i zarządzaniu nad odwzorowywaniem transparentności procesów informacyjnych w projektowaniu kooperacyjnych systemów informatycznych, jak i właściwego ekonomicznie podziału korzyści wśród podmiotów procesowej organizacji wirtualnego współdziałania organizacji (w tym instytucji i przedsiębiorstw). To także powinno być brane pod uwagę w tworzeniu modeli aplikacji systemów i przedsięwzięć informatycznych, kształtujących środowisko wirtualne nowych struktur społeczeństwa informacyjnego. Uwaga 8. Problemy jawności i spójności prawdy w środowisku struktur wirtualnych zaliczamy do głównych czynników organizacyjnych integracji środowiska struktur wirtualnych. Obejmuje to integrację procesową (m. in. biznesową) systemów informatycznych. Czynnikami integracji procesowej, biznesowej systemów informatycznych, są: specyfikacja rzeczywistych procesów i ich symulacja, monitorowanie procesów biznesowych, opis wiedzowo zorientowanych decyzji wspierających sterowanie biznesem. Integracja procesowa (biznesowa) wymaga tworzenia uregulowań prawnych międzyorganizacyjnych w gospodarczych strukturach wirtualnych. Są one obecnie oparte na ustaleniach prawnych, arbitralnie (administracyjnie) określanych. Wynikają one również z tradycyjnych uwarunkowań społecznych i politycznych. W niewielkim stopniu uwarunkowania prawne (biznesowe) wynikają z reguł gromadzenia i wymiany zasobów w komunikowaniu się współdziałających wirtualnie organizacji. Dobro wspólne w wirtualnym (cyfrowym) świecie, będące następstwem postępowania luzi i organizacji w społeczeństwie, powinno uwzględniać m. in.: (1) podmiotowy udział człowieka w strukturach społeczeństwa informacyjnego, (2) zachowania społeczne człowieka i postępowanie społeczne organizacji we wzajemnej ich współzależności w społeczeństwie informacyjnym. Podmiotowość udziału człowieka (human factors) i zachowania społeczne ludzi i postępowania społeczne organizacji w strukturach wirtualnych mogą być realizowane na podstawie specyfikacji integracji współzależności wzajemnej Uwaga 9. Problemy dobra wspólnego zaliczać powinniśmy do głównych czynników humanistycznych i społecznych integracji środowiska struktur wirtualnych. Obejmuje to integrację współzależności wzajemnej (m. in. etyczna), której ważnymi czynnikami są m. in.: analiza zachowań i pomysłowości, ocena zaufania i wzajemność tolerancji, otwartość współzależności wzajemnej ludzi i organizacji. Integracja współzależności wzajemnej wymaga tworzenia zasad pomocniczości wzajemnej w kształtowaniu jedności ludzi i organizacji w strukturach wirtualnych. Coraz wyraźniej widać bowiem, że budując jedność, czynnikami najbardziej jednoczącymi są nie tylko przesłanki informacyjne oraz ekonomiczne, społeczne i polityczne, ale w tym zakresie najbardziej jednoczącymi są zachowania ludzi, głównie ich otwartość i wiarygodność, ważną rolę w budowie jedności odgrywa wrażliwość na człowieka. Powyższe przesłanki określają potrzebę rozszerzania czynników integracji środowiska struktur wirtualnych o jawnie ustalane ogólne uregulowania (natury etycznej) wzajemnej współzależności, w zakresie interaktywnego komunikowania bezpośredniego (medialnego). Jak widać, elementy infoetyki są ważnymi obecnie wyzwaniami stawianymi wobec transdyscyplinarnych badań nad wirtualną organizacją działań (WOD) oraz technologiami informacyjnych i komunikacyjnych w poszukiwaniu dróg w kierunku społeczeństwa informacyjnego. Chodzi o określanie rekomendacji dotyczących projektowania systemów informatycznych i przedsięwzięć informatycznych oraz tworzenia innowacyjnych aplikacji struktur świata cyfrowego (wirtualnego), tj. kształtowania otoczenia (środowiska) pojawiających się różnorodnych nowych struktur w organizacji społeczeństwa informacyjnego Elementy krytycznego wartościowania zasobów cyfrowych (poprawność) i kultury informacji (wiedzy) przedmiotowej w świecie wirtualnym, cyfrowym (prawda, dobro wspólne) mają wpływ na rozwój wiedzy o wirtualnej organizacji działań w społeczeństwie informacyjnym. Uwzględnianie z kolei tych elementów, ich formalnej specyfikacji, powinno być brane pod uwagę w budowie otoczenia WOD struktur wirtualnego (cyfrowego) środowiska informacji i być przedmiotem projektowania i programowania tak mówimy w rozważaniach nad rozwojem wiedzy o wirtualnej organizacji działań w społeczeństwie informacyjnym innowacyjnych przedsięwzięć informatycznych (rys. 12). Budowa systemów i innowacyjnych przedsięwzięć informatycznych należą do wielozadaniowych przedsięwzięć informatycznych, a zarządzanie tymi przedsięwzięciami stanowi wyzwanie natury menadżerskiej, organizacyjnej i technicznej. maj - czerwiec XIII

14 Rys.12. Anatomia innowacyjnych przedsięwzięć informatycznych w kształtowaniu otoczenia struktur społeczeństwa informacyjnego W zakresie wirtualnej organizacji działań zwraca się uwagę m. in. na: (1) potrzeby użytkowników i wymagania sprzętowe, (2) procesową organizację przetwarzania danych i specyfikację kooperacji (koordynacje działań kooperacyjnych), (3) czynniki kreowania organizacji wirtualnych i wirtualnych społeczności informacyjnych, (4) organizację prac, zwykle rozproszonych zespołów. W zakresie zasobów cyfrowych uwzględnia się ich źródła oraz zasady gromadzenia i dostępu sieciowego, a także zasady cyfryzacji oraz czynniki związane z pojęciem szansy cyfrowej (ang. DOI, Digital Opportunity Index), a szczególnie m. in.: (5) bazy danych, (6) cyfryzacja i dokumenty cyfrowe, (7) prezentacja medialna informacji (wiedzy) przedmiotowej i dokumenty medialne, (8) modelowanie integracji sieciowej i dostępu sieciowego do zasobów cyfrowych. W zakresie tworzenia aplikacji bierze się pod uwagę dostosowane do konkretnych przedsięwzięć m. in.: (9) style programowania, (10) uwzględnia się przemiany w podejściu do modelowanie aplikacji dla doboru właściwych narzędzi implementacji oprogramowania, (11) modelowanie systemów komunikacyjno-wykonawczych dla tworzenia mechanizmów dostępu do zasobów i ich wzajemnej wymiany w strukturach wirtualnych, (12) tworzenie reguł koordynacji partnerskie wymiany informacji (wiedzy) przedmiotowej. Gromadzenie zasobów i tworzenie aplikacji IPI realizuje się w odpowiednio konfigurowanej infrastrukturze sieciowej, udostępniającej usługi ICT i sprzyjającej tworzeniu odpowiedniego poziomu tzw. gotowości sieciowej (ang. NRI, Network Readiness Index), wyróżniając m. in. następujące kwestie: (13) modelowanie i strukturalizacja zasobów cyfrowych w wirtualnym środowisku informacji, (14) różnorodne technologie sieciowej integracji wirtualnych zasobów cyfrowych, (15) stosowanie systemów gridowych oraz (16) systemów chmur obliczeniowych. W konfigurowaniu infrastruktury i usług ICT biorąc pod uwagę koszty inwestycyjne i eksploatacyjne warto uwzględniać właściwości takich rozwiązań, jak: funkcjonalność: zbiór atrybutów urządzeń, oprogramowania, zdolność do dostarczenia właściwych usług wirtualnego środowiska informacji; dostępność: ochrona informacji zapewniająca bezpieczeństwo dostępu do zasobów cyfrowych; skalowalność: zapewnienie coraz wydajniejszego funkcjonowania przy rozbudowie; integralność: ochrona usług komputerowych i telekomunikacyjnych przed zniekształcaniem danych podczas odczytu, zapisu, transmisji lub magazynowania; przejrzystość: łatwość w obsłudze i intuicyjne usługi (serwisy) ułatwiające nawigację mniej zaawansowanym użytkownikom. Pojawiają się dylematy z odwzorowywaniem elementów infoetyki w strukturach świata wirtualnego (cyfrowego). Sprawy krytycznego wartościowanych danych i informacji (wiedzy) przedmiotowej, a więc zapewniania poprawności danych w strukturach wirtualnych są dość proste, jednak kwestie ustalania odwzorowywania koherencji zachowań ludzi i integralności postępowania organizacji już nie są proste. Zapewnianie koherencji zachowań ludzi może polegać na gromadzeniu wiedzy wyrażanej w postaci warunków, składających się na ogólne uregulowania współpracy ludzi. Zapewnianie natomiast integralności w postępowaniu organizacji dotyczy spójności współdziałania przedsiębiorstw i może polegać na odwzorowywaniu współdziałania w procesach informacyjnych środowiska organizacji wirtualnej. Chodzi o możliwości ujmowania uregulowań integralności, m.in. w przepisach prawnych. Uwaga 10. Dla zapewniania poprawności danych w strukturach wirtualnych trzeba uwzględniać przestrzeganie zasad wiarygodności i zaufania i w tworzeniu i gromadzeniu zasobów korzystać ze stosownych norm i standardów technologii komputerowych oraz komunikacyjnych. XIV