"Diagnoza zjawiska przemocy w rodzinie i postaw wobec przemocy w gminie Swarzędz.

Transkrypt

1 "Diagnoza zjawiska przemocy w rodzinie i postaw wobec przemocy w gminie Swarzędz. Raport z badań str. 0

2 Strona1 SPIS TREŚCI Wstęp... 3 Analiza danych zastanych... 4 Plan i organizacja badań... 4 Określenie zjawiska przemocy w rodzinie... 6 Występowanie problemu przemocy w rodzinie na przestrzeni ostatnich kilku lat w gminie Swarzędz... 8 Określenie specyfiki i charakteru problemu przemocy z perspektywy ogólnokrajowej i lokalnej Określenie form przemocy i ich występowalności wraz z określeniem skutków przemocy i profilu sprawcy oraz ofiary Metodologia badań ilościowych (CATI) Dobór próby Metodologia badań jakościowych Przebieg indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI) i zogniskowanych wywiadów grupowych (FGI) z przedstawicielami gminy Swarzędz Skala i formy przemocy w rodzinie w kontekście zmian na gruncie lokalnym i ogólnopolskim Perspektywa CATI Perspektywa IDI Perspektywa FGI Charakter więzi lokalnych i obszary najbardziej zagrożone przemocą w Gminie Swarzędz. Uwarunkowania społeczno-demograficzne Perspektywa IDI Perspektywa FGI Czynniki zwiększające i minimalizujące ryzyko wystąpienia przemocy w rodzinie Perspektywa CATI... 86

3 Strona2 Perspektywa IDI Perspektywa FGI Problem przemocy domowej w wymiarze instytucjonalnym Perspektywa CATI Perspektywa IDI Perspektywa FGI Współpraca środowisk i organizacji odpowiedzialnych za przeciwdziałanie przemocy w rodzinie Perspektywa IDI Perspektywa FGI Kampanie, akcje i projekty społeczne wobec zjawiska przemocy w rodzinie Perspektywa CATI Perspektywa IDI Perspektywa FGI Jakościowe aspekty problemu. Kontekst teoretyczny Perspektywa IDI Perspektywa FGI Podsumowanie Aneks Źródła Scenariusz wywiadu pogłębionego i zogniskowanego wywiadu grupowego Kwestionariusz ankiety telefonicznej

4 Strona3 WSTĘP W celu uzyskania wiarygodnych wyników przeprowadzonych badań oraz udzielenia pełnej odpowiedzi na postawione pytania badawcze i weryfikację hipotez, niezbędne było przeprowadzenie wieloetapowego badania i połączenie w analizie różnorodnych rodzajów danych oraz różnorodnych metod badawczych, tzn. zastosowanie triangulacji 1 rozumianej jako zwielokrotnienie: metod i technik badawczych (triangulacja metodologiczna) polegające na kontrolowaniu spójności wniosków formułowanych przy wykorzystaniu różnych metod gromadzenia danych, źródeł informacji (triangulacja źródeł informacji) polegające na zwielokrotnieniu źródeł informacji w ramach tej samej metody ich gromadzenia, perspektyw badawczych osób realizujących badanie (triangulacja analityczna) związane ze zwiększeniem ilości osób analizujących wnioski z badań. Podejście takie pozwoliło uchwycić różne aspekty badanego przedmiotu, np. udzielenie odpowiedzi na pytania o skalę zjawisk (dzięki zastosowaniu metod ilościowych) oraz głębsze zrozumienie specyfiki problemów (dzięki zastosowaniu metod jakościowych). Umożliwiło również wykorzystanie mocnych stron każdej metody, przy wzajemnej neutralizacji ich słabości. W ramach badań, oprócz metod jakościowych i ilościowych, wykorzystane zostały także źródła zastane takie jak dane statystyczne czy też literatura przedmiotu. 1 M. Jasiński, M. Kowalski, Fałszywa sprzeczność: metodologia jakościowa czy ilościowa? [w.:] Ewaluacja ex-post. Teoria i praktyka badawcza, pod. red. Agnieszki Haber, Warszawa 2007, s. 101.

5 Strona4 ANALIZA DANYCH ZASTANYCH PLAN I ORGANIZACJA BADAŃ Badania terenowe wymagają od badacza swego rodzaju ingerencji w obiekt badań i mogą oddziaływać i wpływać na sytuacje poddawane procesowi badawczemu. W celu zwiększenia wiarygodności badań, należy zastosować metody badania zachowań społecznych, które nie wpływają na te zachowania. Są to badania niereaktywne. Istnieją trzy podstawowe metody badań nie-reaktywnych: analiza treści, analiza istniejących danych statystycznych i analizy historyczno-porównawcze. W polskich badaniach metody nie-reaktywne wykorzystywane są najczęściej jako metody pozyskiwania informacji i danych, na bazie których projektowane są badania terenowe. Analiza danych (źródeł) zastanych opiera się na kwerendzie dostępnych danych pochodzących z baz danych, danych statystycznych, aktów normatywnych, programów, strategii, ekspertyz, publikacji, raportów z badań, literatury przedmiotu etc. Przed przystąpieniem do opracowywania poszczególnych analiz sporządzony został wykaz poszukiwanych informacji związanych z problematyką badawczą. Wykaz przyjął charakter listy poszukiwanych informacji uwzględniającej postawione cele i pytania badawcze. Celem analizy danych zastanych ma być odpowiedź na problemy badawcze odnoszące się z jednej strony do procesu zmiany w zakresie lokalnym, z drugiej zestawienia danych lokalnych z ogólnokrajowymi oraz wojewódzkimi. Za cel przyjęto również przeanalizowanie form przemocy w kontekście ich występowalności oraz określenie profilu ofiary przemocy jak również profilu sprawcy. Cele analizy danych zastanych: Cel główny: Określenie skali i formy przemocy, charakteru zmian oraz analizy danych w kontekście lokalnym na tle ogólnopolskim. Cele szczegółowe: Określenie skali występowania problemu przemocy w rodzinie na przestrzeni ostatnich kilku lat. Określenie specyfiki i charakteru problemu przemocy z perspektywy ogólnokrajowej i lokalnej. Określenie form przemocy i ich występowalności wraz z określeniem skutków przemocy i profilu sprawcy oraz ofiary.

6 Strona5 Do zrealizowania celów badawczych oraz udzielenia odpowiedzi na postawione problemy zastosowano źródła analizy danych zastanych, których w myśl założeń prawidłowego udokumentowania wyników i przeprowadzenia analizy powszechnie się używa: Programy społeczne Akty prawne Ekspertyzy i publikacje Dane statystyczne Wyniki badań Literatura przedmiotu (ryc. 1) W celu uzyskania odpowiedzi na pytania posłużono się: danymi uzyskanymi od Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Swarzędzu, udostępnionymi statystykami policyjnymi dotyczącymi zjawiska przemocy w rodzinie, raportami z badań przeprowadzonych m.in. przez Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS), programami przeciwdziałania przemocy w rodzinie, aktami Kodeksu Karnego dotyczącymi zjawiska przemocy, doniesieniami z badań naukowych, literaturą przedmiotu.

7 Strona6 Rys. 1. Źródła analizy danych zastanych. OKREŚLENIE ZJAWISKA PRZEMOCY W RODZINIE Analiza zjawiska przemocy wymaga wprowadzenia określonej terminologii oraz uporządkowania informacji na temat jakiego typu działania określane mogą być mianem przemocy. Pewne trudności napotkać można już na samym początku, ponieważ w literaturze naukowej przemoc definiowana jest na wiele sposobów. Sposób postrzegania zjawiska przemocy jest natomiast spleciony nierozerwalnie z procesem demokratyzacji życia, którego fundamentalnym przejawem jest prawo do nietykalności osobistej 2. 2 Pospiszyl I., Przemoc w rodzinie, WSiP, Warszawa 1998.

8 Strona7 Według Jerzego Mellibrudy przemoc jest to intencjonalne naruszenie mocy oraz wszystkich praw i dóbr osobistych jednostki w sposób uniemożliwiający jej obronę i powodującym szkody psychiczne, fizyczne, symboliczne i materialne 3. Jerzy Mellibruda łączy z przemocą kilka właściwości. Uważa, iż przemoc jest zamierzonym działaniem człowieka i ma na celu kontrolowanie i podporządkowanie ofiary. W relacji jedna ze stron ma przewagę nad drugą. Ofiara jest słabsza, a sprawca silniejszy. Sprawca wykorzystuje przewagę siły narusza podstawowe prawa ofiary (np. prawo do nietykalności fizycznej, godności, szacunku itd.) oraz naraża zdrowie i życie ofiary na poważne szkody. Doświadczanie bólu i cierpienia sprawia, że ofiara ma mniejszą zdolność do samoobrony 4. Specyficzną formą przemocy jest przemoc domowa, którą nawet definiuje się odrębnie, jako: ( ) działania lub rażące zaniedbania stosowane przez jednego z członków rodziny przeciwko pozostałym, w których wykorzystuje się przewagę siły lub władzy, aby spowodować szkody, cierpienie godzące w prawa i dobra osobiste ofiary 5. Agresja wewnątrzrodzinna przybiera różne formy począwszy od agresji werbalnej, aż po agresję fizyczną 6. Należy zwrócić uwagę na fakt, że wpływ przemocy na dziecko może mieć nie tylko charakter bezpośredni, ale również pośredni przez bycie świadkiem przemocy we własnej rodzinie 7. Dzieci będące świadkami przemocy między rodzicami mają trudności we właściwym rozumieniu miłości i bliskości w związku. Błędne wyrażenia na ten temat mogą stać się później podstawą do zaburzeń w relacjach z partnerem 8. 3 Mellibruda J., Oblicza przemocy, Remedium, Warszawa Tamże. 5 Sęk H., Wprowadzenie do psychologii klinicznej, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa Miłkowska-Olejniczak G., O społecznym rodowodzie zachowań agresywnych dzieci i młodzieży [w:] M. Dudzikowa, T. Borowska (red.), Dzieci i młodzież wobec zagrożeń dzisiejszego świata, Eruditus, Poznań Badura-Madej W., Dobrzyńska-Mesterhazy A., Przemoc w rodzinie. Interwencja kryzysowa i psychoterapia, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków Tamże.

9 Strona8 Tymczasem istnieje pewne przyzwolenie społeczne na przemoc domową. Np. gwałt, pobicie czy napaść z bronią na członka rodziny traktowany jest (jak wynika z badań) jako mniej poważne przestępstwo, niż ten sam akt agresji skierowany przeciwko osobie obcej. Naukowe zainteresowanie przemocą narodziło się w latach 60-tych XX wieku, kiedy Henry Kempe na Zjezdzie Amerykanskich Pediatrów w Los Angeles zdiagnozował zespół dziecka maltretowanego (ZDM) jako stan kliniczny małego dziecka, u którego poważne obrażenia cielesne, spowodowały trwałe uszkodzenie ciała lub śmierć. W Polsce i innych krajach Europy Środkowowschodniej przemoc w rodzinie stosowana wobec dziecka skupiła uwagę badaczy po 1989 roku, wcześniej sytuacja dziecka krzywdzonego pozostawała niedostrzegana 9. WYSTĘPOWANIE PROBLEMU PRZEMOCY W RODZINIE NA PRZESTRZENI OSTATNICH KILKU LAT W GMINIE SWARZĘDZ Z danych uzyskanych od Ośrodka Pomocy Społecznej w gminie Swarzędz wynika, że na przestrzeni ostatnich lat 10 znacząco zmniejszyła się ogólna liczba interwencji. W roku 2008 miało miejsce 3295 interwencji, w roku W roku 2010 liczba interwencji wzrosła i wynosiła Następnie odnotowano spadek ogólnej liczby interwencji 2419 w 2011 roku i 2139 w 2012 (tab. 1). Zmniejszyła się również liczba interwencji domowych na przestrzeni omawianego okresu. W roku 2008 na terenie gminy Swarzędz odnotowano 651 interwencji domowych, w , a w roku W 2011 nastąpił wzrost interwencji domowych (425), jednak w 2012 roku liczba ta była najniższa (348) (tab. 1). W roku 2008 interwencje domowe stanowiły 19,76% wszystkich interwencji, w roku ,36%, w roku ,48%, w ,75% a w roku ,27% (tab. 2). 9 Jundziłł I., Dziecko ofiara przemocy, WSiP, Warszawa dane pochodzą z okresu

10 Strona9 Tabela 1. Dane na temat interwencji ogółem oraz interwencji domowych podejmowanych na terenie gminy Swarzędz w latach Wyszczególnienie w 2008 r w 2009 r. w 2010 r. w 2011 r. w 2012 r. interwencje ogółem w tym; interwencje domowe w tym; dotyczące przemocy domowej (Niebieskie Karty) Źródło: dane z Komisariatu Policji w Swarzędzu uzyskane od MOPS w gminie Swarzędz Tabela 2. Procent interwencji domowych ze wszystkich interwencji podjętych w latach w gminie Swarzędz Rok Procent interwencji domowych ze wszystkich interwencji ,76% ,36% ,48% ,75% ,27% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych od MOPS w Swarzędzu. Oszacowaniu zjawiska przemocy w rodzinie służą dane dotyczące realizacji procedury interwencji Niebieskiej Karty. Jest to procedura opracowana przez Komendę Główną Policji i Komendę Stołeczną Policji przy współpracy z Państwową Agencją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Procedura ta została wprowadzona pilotażowo w 1997 roku w Warszawie a następnie po pozytywnym zaopiniowaniu rozpowszechniona w roku Składa się ona z dwóch części Karty A i Karty B. Karta A dotyczy dokumentacji zgłoszenia, zastanej na miejscu interwencji sytuacji oraz opisu podjętych działań. Karta A wypełniana jest przez funkcjonariusza na miejscu zdarzenia w obecności sprawcy i stanowi zapis faktu interwencji związanej z przemocą. Może też stanowić dowód w postępowaniu procesowym. Na podstawie karty funkcjonariusz

11 Strona10 dzielnicowy ma zadanie w ciągu siedmiu dni odwiedzić rodzinę, z której miała miejsce interwencja i przeprowadzić wywiad środowiskowy. Dalsze monitorowanie sytuacji odbywa się przez odwiedzanie miejsca zdarzenia nie rzadziej niż raz w miesiącu. Druga część Karta B opisuje najistotniejsze przestępstwa związane z przemocą oraz zawiera dane teleadresowe instytucji i organizacji pozarządowych, do których ofiara przemocy może zgłosić się o pomoc. Zjawisko przemocy domowej jest w dużej mierze niedoszacowane. Trudność w zdiagnozowaniu faktycznego rozmiaru zjawiska przemocy wiąże się przede wszystkim z tym, że ofiary przemocy często nie zgłaszają przypadków przemocy do odpowiednich instytucji. Dużą rolę odgrywa tu również obawa przed reakcją rodziny oraz strach przed sprawcą. W przypadku przemocy domowej bowiem sytuacja jest specyficzna, jako że sprawca jest osobą nieustannie obecną, co wzmaga poczucie zagrożenia. Skutkiem tego ofiary z różnych powodów (w tym często pod naciskiem sprawcy) albo nie składają zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa albo też wycofują lub odwołują zarzuty, bądź też całkowicie zmieniają zeznania 11. Z tego powodu niełatwo jest określić skalę zjawiska przemocy i to zarówno na poziomie ogólnym jak i lokalnym. Dodatkowo jak podaje literatura przedmiotu w odniesieniu do wykrywalności Zespołu Dziecka krzywdzonego, w Polsce jego wykrywalność jest niższa niż w Europie zachodniej, czego przyczyna może leżeć we wciąż niedostatecznej wiedzy na temat psychospołecznych uwarunkowań i konsekwencji zjawiska przemocy, jego rozmiaru oraz milczącą społeczną aprobatą dotyczącą przemocy domowej szczególnie wobec dzieci 12. W kontekście omawianego niedoszacowania oraz strachu ofiary przed sprawcą co z kolei skutkować może nie składaniem lub wycofywaniem zeznań na uwagę zasługuje fakt, że w ramach procedury Niebieskiej Karty, nie ma możliwości wycofania ani zmiany informacji zawartych w Karcie A nawet na wniosek osoby pokrzywdzonej. 11 Wielkopolski Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata (Samorząd Województwa Wielkopolskiego) 12 Kmiecik-Baran K., Młodzież i przemoc, Mechanizmy socjologiczno-psychologiczne, PWN, Warszawa 1999

12 Strona11 W następstwie Niebieskiej Karty Policja może wszcząć postępowanie z art. 207 Kodeksu Karnego z urzędu, jeżeli dysponuje odpowiednimi informacjami 13. Liczba interwencji dotyczących przemocy domowej (Niebieskie Karty) była bardzo zróżnicowana na przestrzeni analizowanego czasu ( ), jako że np. w roku 2011 była dwukrotnie wyższa niż w I tak kolejno w roku 2008 wynosiła 50, w , w , w , a w (tab. 1). Warto w tym miejscu przedstawić zależność procentową, jako że przy znaczącym zmniejszeniu się liczby interwencji ogólnie w latach wzrasta liczba interwencji dotyczących przemocy domowej z Niebieskiej Karty. I tak w 2008 roku interwencje dotyczące przemocy domowej (Niebieskie Karty) stanowiły 7,68% wszystkich interwencji domowych. W roku 2009 odnotowano spadek tej zależności, i stanowiły już 5,85%. Następnie w roku ,33%, w ,18%, a w roku ,63%. Pomimo, że względem roku 2011 liczba interwencji dotyczących przemocy domowej zmalała, to jednak w odniesieniu do lat wcześniejszych (2008, 2009, 2010) można wysunąć wniosek, że przy ogólnym spadku liczby interwencji, wzrosła liczba tych dotyczących przemocy domowej (tab. 3). Tabela 3. Procent interwencji dotyczących przemocy domowej ze wszystkich interwencji domowych podjętych w latach w gminie Swarzędz. Rok Procent interwencji dotyczących przemocy domowej (Niebieskie Karty) ze wszystkich interwencji domowych ,68% ,85% ,33% ,18% ,63% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych od MOPS w gminie Swarzędz 13 Kodeks karny z dnia 6 czerwca 1997 r. Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553.

13 Strona12 W 2012 roku do Zespołu Interdyscyplinarnego w gminie Swarzędz wpłynęło 55 Niebieskich Kart z czego w 34 przypadkach Niebieskie Karty wynikały z uzależnienia i nadużywania alkoholu przez osoby stosujące przemoc. Wynika z tego, że 61,82% Niebieskich Kart zostało założonych z uwagi na uzależnienie bądź nadużywanie alkoholu. Tego typu zależność potwierdza szereg opracowań naukowych, dokumentujących związek pomiędzy nadużywaniem alkoholu i przemocą 14. Na podstawie badań przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych stwierdzono, że znaczny procent osób popełniających przestępstwo, w momencie jego popełnienia był pod wpływem alkoholu. Interesujące jest również to, że również znaczna część osób (szczególnie mężczyzn) podczas dopuszczania się przemocy domowej była pod wpływem alkoholu. Pełne dane z przytaczanych badań prezentuje tabela 4. Tabela 4. Procent osób będących pod wpływem alkoholu podczas popełniania przestępstwa Typ przestępstwa lub przemocy Procent osób będących pod wpływem alkoholu Morderstwo 86% Napad 37% Przestępstwa na tle seksualnym 60% Przemoc domowa (mężczyźnie) 57% Przemoc domowa (kobiety) 27% Osoby dopuszczające się nadużyć wobec 13% dzieci Źródło: Roizen, J. Epidemiological issues in alcohol-related violence, Alcohol Alert, nr: 38, Październik 1997, National Institute on Alcohol Abuse and alcoholism. Alkohol, przemoc i agresja, tłum. Krzysztof Fronczyk i Michał Sacewicz, Alkohol i Nauka, 1/1999, pobrano ze strony w dniu r.

14 Strona13 Z kolei w badaniach środowiskowych stwierdzono, że z jednej strony istotnie znaczna liczba sprawców w momencie popełnienia przestępstwa kryminalnego związanego z przemocą jest pod wpływem alkoholu, jednak z drugiej strony ofiary przemocy zeznawali, że sprawca był pod wpływem alkoholu również i wtedy, kiedy nie było to prawdą. W 42% analizowanych przypadków stwierdzono faktyczny stan upojenia alkoholowego, natomiast ofiary zeznały, że sprawca nadużył alkoholu w 51% analizowanych przypadków) 16. Istnieje wiele przyczyn powodujących wzrost zachowań agresywnych i związanych z przemocą u osób będących pod wpływem alkoholu: Alkohol może pobudzać do przemocy poprzez zakłócenie pracy mózgu, poprzez osłabienie zahamowań w zakresie działań impulsywnych (tzw. rozhamowanie) 17 Poprzez zaburzenie przebiegu procesów przetwarzania informacji, alkohol może prowadzić do niewłaściwej oceny sygnałów społecznych, a wtórnie na do nadmiernej reakcji na spostrzegane zagrożenie Roizen, J. Epidemiological issues in alcohol-related violence. In: Galanter, M., ed. Recent Developments in Alcoholism. Vol. 13. New York: Plenum Press, pp (za: Alkohol, przemoc i agresja, tłum. Krzysztof Fronczyk i Michał Sacewicz, Alkohol i Nauka, 1/1999, pobrano ze strony w dniu r.) 16 Pernanen, K. Alcohol in Human Violence. New York: Guilford Press, 1991 (za: Alkohol, przemoc i agresja, tłum. Krzysztof Fronczyk i Michał Sacewicz, Alkohol i Nauka, 1/1999, pobrano ze strony w dniu r.) 17 Gustafson, R. Alcohol and aggression. J Offender Rehabil 21(3/4):41-80, (za: Alkohol, przemoc i agresja, tłum. Krzysztof Fronczyk i Michał Sacewicz, Alkohol i Nauka, 1/1999, pobrano ze strony w dniu r.) 18 Miczek, K.A., et al. Alcohol, GABAA-benzodiazepine receptor complex, and aggression. In: Galanter, M., ed. Recent Developments in Alcoholism. Vol. 13. New York: Plenum Press, pp (za: Alkohol, przemoc i agresja, tłum. Krzysztof Fronczyk i Michał Sacewicz, Alkohol i Nauka, 1/1999, pobrano ze strony w dniu r.)

15 Strona14 Z kolei równoległe zawężenie procesów uwagi może prowadzić do niewłaściwej oceny przyszłego ryzyka działań podjętych pod wpływem chwilowego impulsu agresywnego 19 Rola społecznych i kulturowych oczekiwań - spożycie alkoholu może sprzyjać agresji, ponieważ ludzie spodziewają się tego typu zachowań 20. Oczekiwania związane z męską agresywnością po wypiciu alkoholu w połączeniu z rozpowszechnionym spostrzeganiem kobiety znajdującej się pod wpływem alkoholu jako otwartej na doświadczenia seksualne mogą wyjaśniać związek między piciem a przejawami przemocy seksualnej 21 Z kolei osoba, zamierzająca dokonać aktu przemocy może wypić alkohol w celu dodania sobie odwagi jak również w celu uniknięcia kary czy też potępienia, jako że istnieje rozpowszechniony pogląd, że osoba w 19 Cook, P.J., & Moore, M.J. Economic perspectives on reducing alcohol-related violence. In: Martin, S.E., ed. Alcohol and Interpersonal Violence. NIAAA Research Monograph No. 24. NIH Pub. No Rockville, MD: NIAAA, pp (za: Alkohol, przemoc i agresja, tłum. Krzysztof Fronczyk i Michał Sacewicz, Alkohol i Nauka, 1/1999, pobrano ze strony w dniu r.) 20 Gustafson, R. Alcohol, op. cit. (Na przykład w badaniach, w których użyto prawdziwego napoju alkoholowego i udającego alkohol wykazano, że osoby przekonane o tym, że wypiły alkohol, zaczynały zachowywać się bardziej agresywnie bez względu na to, jaki napój rzeczywiście wypiły (za: Bushman, B.J. Effects of alcohol on human aggression: Validity of proposed explanations. In: Galanter, M., ed. Recent Developments in Alcoholism. Vol. 13. New York: Plenum Press, pp za: Alkohol, przemoc i agresja, tłum. Krzysztof Fronczyk i Michał Sacewicz, Alkohol i Nauka, 1/1999, pobrano ze strony w dniu r.) 21 Lang, A.R. Alcohol-related violence: Psychological perspectives. In: Martin, S.E., ed. Alcohol and Interpersonal Violence. NIAAA Research Monograph No. 24. NIH Pub. No Rockville, MD: NIAAA, pp (za: Alkohol, przemoc i agresja, tłum. Krzysztof Fronczyk i Michał Sacewicz, Alkohol i Nauka, 1/1999, pobrano ze strony w dniu r.)

16 Strona15 stanie upojenia alkoholowego nie podlega tym samym regułom oceny postępowania, które stosuje się wobec ludzi trzeźwych 22. Związek alkoholu z przemocą rozpatrywać można dwukierunkowo. Ludzie gwałtowni na przykład częściej wybierają sytuacje społeczne i subkultury, które zachęcają do picia dużych ilości alkoholu, tak więc przemoc może przyczyniać się do spożywania alkoholu, który z kolei może podtrzymywać przemoc 23. Istnieje więc wiele przyczyn powodujących wzrost zachowań agresywnych i związanych z przemocą u osób będących pod wpływem alkoholu, co jednocześnie znajduje również potwierdzenie w badaniach naukowych. W dalszej kolejności przedstawione zostaną więc dane dotyczące korzystania z przez osoby uzależnione i współuzależnione z porad w punktach konsultacyjnych dla osób uzależnionych od alkoholu i ich rodzin. Jak wynika z danych udostępnionych przez Ośrodek Pomocy Społecznej w Swarzędzu 24 liczba osób korzystających z ofert Punktu Konsultacyjnego wzrasta. W roku 2009 z oferty tej skorzystało 99 osób, w 2010 roku nastąpił wprawdzie spadek (94 osoby), jednak w 2011 liczba ta wzrosła do 114 osób, a w 2012 wyniosła już 163 osoby. Wzrost ten dotyczył przede wszystkim korzystających z oferty osób uzależnionych. Liczba ta wyniosła kolejno: w 2009 roku 68 osób, w osób (tu nastąpił spadek), w osób, w osoby. W mniejszym stopniu wzrost ten dotyczył liczby osób współuzależnionych korzystających z oferty Punktu Konsultacyjnego. W tym przypadku liczba ta wynosiła odpowiednio: w 2009 roku 31 osób, w 2010 roku 24 osoby, w osoby, natomiast w 2012 roku 57 osób. Tak więc znaczny wzrost można tu zaobserwować jedynie w 2012 roku (tab. 5). 22 MacAndrew, C., & Edgerton, R.B. Drunken Comportment. Chicago: Aldine Publishing, 1969; Zack, M., & Vogel-Sprott, M. Drunk or sober? Learned conformity to a behavioral standard. J Stud Alcohol 58(5): , 1997 (za: Alkohol, przemoc i agresja, tłum. Krzysztof Fronczyk i Michał Sacewicz, Alkohol i Nauka, 1/1999, pobrano ze strony w dniu r.) White, H.R. Longitudinal perspective on alcohol use and aggression during adolescence. In: Galanter, M., ed. Recent Developments in Alcoholism. Vol. 13. New York: Plenum Press, pp (za: Alkohol, przemoc i agresja, tłum. Krzysztof Fronczyk i Michał Sacewicz, Alkohol i Nauka, 1/1999, pobrano ze strony w dniu r.) 24 Dane z okresu

17 Strona16 Zarówno ofiary jak i sprawcy przemocy korzystają również z oferty Ośrodka do spraw Przemocy. W tym przypadku jednak nie można zaobserwować tak wyraźnego wzrostu jak w przypadku osób uzależnionych i współuzależnionych. W 2009 roku z oferty tej skorzystało 25 osób, podobnie jak w 2010; w roku 2011 zaledwie 19, natomiast w osób (tab. 5). Na przestrzeni lat zmniejszyła się liczba ofiar przemocy korzystających z oferty Ośrodka do Spraw Przemocy. W 2009 roku wynosiła 20, w , a w latach 2011, osób (tab. 5). Wzrosła natomiast liczba korzystających z oferty sprawców przemocy i wyniosła odpowiednio: w 2009 roku 5 osób, w , w , a w 2012 roku 13 osób. Tabela 5. Liczba osób uzależnionych od alkoholu oraz współuzależnionych korzystających z oferty Punktów Konsultacyjnych dla osób uzależnionych od alkoholu i ich rodzin w latach ; Liczba ofiar i sprawców przemocy korzystających z porad Punktu Konsultacyjnego do spraw Przemocy w latach Wyszczególnienie kategorie i liczba osób korzystających w 2009 r. W 2010 r. w 2011 r. w 2012 r. Punkt Konsultacyjny dla osób uzależnionych od alkoholu i ich rodzin Ogółem osoby uzależnione od alkoholu osoby współuzależnione Punkt Konsultacyjny ds. Przemocy Ogółem Ofiary przemocy sprawcy przemocy OGÓŁEM 124 osoby 119 osób 133 osoby 189 osób Źródło: dane własne Ośrodka Pomocy Społecznej w Swarzędzu

18 Strona17 Liczba porad indywidualnych i grupowych udzielonych w ramach Punktów Konsultacyjnych w latach Liczba porad udzielonych przez Punkt Konsultacyjny dla osób uzależnionych od alkoholu i ich rodzin wyniosła kolejno w roku , w , w roku , a w roku Zatem po spadku liczby konsultacji w 2010, nastąpił następnie wzrost zarówno w roku 2011 jak i w W roku 2012 znacząco zwiększyła się liczba porad indywidualnych, i wyniosła: w roku porad, w porad, w , a w roku (tab. 6). Liczba porad grupowych wynosiła w 2009 roku 510, w 2010 roku 345, w , a w 2012 roku 469. Zatem po znaczącym spadku liczby konsultacji grupowych w 2010 roku, w kolejnych latach 2011 i 2012 następował wzrost. Tabela 6. Liczba porad indywidualnych i grupowych udzielonych w ramach Punktów Konsultacyjnych w latach Wyszczególnienie Liczba udzielonych porad W 2009 r. w 2010 r. w 2011 r. w 2012 r. Punkt Konsultacyjny dla osób uzależnionych od alkoholu i ich rodzin Punkt Konsultacyjny ds. Przemocy Ogółem porady indywidualne porady grupowe ogółem porady indywidualne porady grupowe OGÓŁEM 662 porad 498 porad 599 porad 678 porad Źródło: dane własne Ośrodka Pomocy Społecznej w Swarzędzu Procentowa zależność porad indywidualnych i grupowych w ogólnej liczbie porad udzielanych przez Punkt Konsultacyjny dla osób uzależnionych od alkoholu i ich

19 Strona18 rodzin na przestrzeni lat prezentuje się następująco: w roku 2009 porady indywidualne stanowiły 19,94% wszystkich porad, porady grupowe 80,06% porad, w roku 2010 odpowiednio 27,05% - porady indywidualne, 72,95% - grupowe, w roku ,86% - indywidualne,, 78,14% - grupowe, w roku ,17% - indywidualne, 72,83% - grupowe. Zatem procent porad indywidualnych w latach wzrósł, natomiast procent porad grupowych spadł (tab. 7). Tabela 7. Procent porad indywidualnych i grupowych w ogólnej liczbie porad udzielanych przez Punkt Konsultacyjny dla osób uzależnionych od alkoholu i ich rodzin w latach w gminie Swarzędz Rok Procent porad indywidualnych w ogólnej liczbie porad ,94% 80,06% ,05% 72,95% Procent porad grupowych w ogólnej liczbie porad ,86% 78,14% ,17% 72,83% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ośrodka Pomocy Społecznej w Swarzędzu Procentowa zależność porad indywidualnych i grupowych w ogólnej liczbie porad udzielanych przez Punkt Konsultacyjny ds. Przemocy na przestrzeni lat prezentuje się następująco: w roku 2009 porady indywidualne stanowiły 72% wszystkich porad, porady grupowe 28% porad, w roku 2010 odpowiednio 56% - porady indywidualne, 44% - grupowe, w roku % - indywidualne,, 28% - grupowe, w roku %- indywidualne, 0% - grupowe. Zatem procent porad indywidualnych w latach wzrósł (poza spadkiem w 2010 roku) natomiast procent porad grupowych spadł (poza wzrostem w roku 2010) (tab. 8).

20 Strona19 Tabela 8. Procent porad indywidualnych i grupowych w ogólnej liczbie porad udzielanych przez Punkt Konsultacyjny ds. Przemocy w latach w gminie Swarzędz Rok Procent porad indywidualnych w ogólnej liczbie porad % 28% % 44% % 28% % 0% Procent porad grupowych w ogólnej liczbie porad Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ośrodka Pomocy Społecznej w Swarzędzu Przedstawione zostaną teraz dane ze sprawozdań z realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w Gminie Swarzędz. Według raportów za lata w gminie Swarzędz działa jeden punkt konsultacyjny. Liczba osób korzystających z oferty punktu konsultacyjnego wynosiła w roku , w , w , a w Liczba ośrodków interwencji kryzysowej wynosiła w latach 2008, 2010 i , natomiast w roku W roku 2008 pomocy udzielono 25 osobom z 25 rodzin (łączna liczba osób w rodzinach - 67 osób). W 2009 roku udzielono pomocy 25 osobom z 25 rodzin (łączna liczba osób w rodzinach 74 osoby). W roku 2010 pomocy udzielono 25 osobom z 20 rodzin (łączna liczba osób w rodzinach 63 osoby). W roku 2011 pomocy udzielono 19 osobom z 15 rodzin (łączna liczba osób w rodzinach 51) (tab. 9). Liczba pomocy udzielonej dzieciom przez punkty konsultacyjne wynosiła 0 na przestrzeni lat

21 Strona20 Tabela 9. Dane ze sprawozdań z realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w gminie Swarzędz w latach Wyszczególnienie Punkty konsultacyjne Liczba jednostek Liczba osób korzystających Ośrodki interwencji kryzysowej Interwencja kryzysowa ogółem Liczba osób, którym udzielono pomocy W tym udzielona dzieciom Współmałżonkom lub partnerom w związkach nieformalnych W tym niepełnosprawnych Innym osobom w rodzinie Liczba rodzin Liczba osób w rodzinach W tym niepełnosprawnym Liczba osób, którym udzielono pomocy Liczba rodzin Liczba osób w rodzinach Liczba osób, którym udzielono pomocy Liczba rodzin Liczba osób w rodzinach Liczba osób, którym udzielono pomocy Liczba rodzin Liczba osób w

22 Strona21 rodzinach Działania interwencyjne ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych od Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Swarzędzu (raport za lata sporządził Adam Osada, w roku 2011 Jolanta Osada) W roku 2008 znaczną liczbę osób, którym udzielono pomocy stanowili współmałżonkowie lub partnerzy pozostający w związkach nieformalnych (25 na 25 ogółu osób, którym udzielono pomocy). Liczba rodzin objętych pomocą wyniosła 25 (łącznie 67 osób w rodzinach). W roku 2009 udzielono pomocy 4 osobom będącym współmałżonkami lub partnerami pozostającymi w związkach nieformalnych (przy ogólnej liczbie 25 osób, którym udzielono pomocy), pochodzącym z 4 rodzin (łączna liczba osób w rodzinach 13 osób). W roku 2010 udzielono pomocy 8 osobom będącym współmałżonkami lub partnerami pozostającymi w związkach nieformalnych (przy ogólnej liczbie 25 osób, którym udzielono pomocy) pochodzącym z 8 rodzin (łączna liczba osób w rodzinach 28 osób). W roku 2011 udzielono pomocy 3 osobom będącym współmałżonkami lub partnerami pozostającymi w związkach nieformalnych (przy ogólnej liczbie 19 osób, którym udzielono pomocy) pochodzącym z 3 rodzin (łączna liczba osób w rodzinach 10 osób). Pomocą objęte zostały również osoby niepełnosprawne. W roku 2008 udzielono pomocy 3 osobom niepełnosprawnym, pochodzącym z 3 rodzin (łączna liczba osób w rodzinach 9 osób). W 2009 roku udzielono pomocy jednej osobie niepełnosprawnej (łączna liczba osób w jej rodzinie 3). W 2010 i w 2011 roku nie odnotowano pomocy udzielonej osobom niepełnosprawnym. Pomocy udzielano również innym osobom (niż współmałżonkami lub partnerami pozostającymi w związkach nieformalnych). W 2008 roku pomocy udzielono 3 takim osobom, pochodzącym z 3 rodzin (łączna liczba osób w rodzinach 10 osób). W roku 2009 pomocy udzielono 1 takiej osobie (łączna liczba osób w jej rodzinie 4 osoby). W roku 2010 pomocy udzielono 1 takiej osobie (łączna liczba osób w jej rodzinie 2 osoby). Nie odnotowano tego typu pomocy w roku 2011.

23 Strona22 Łączna liczba interwencji w latach to odpowiednio: 60, 41, 52, 0. Zatem łączna liczba interwencji na przestrzeni poddanego analizie okresu spadła. Według raportów z realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w Gminie Swarzędz nie ma: ośrodków wsparcia z miejscami całodobowymi, specjalistycznych ośrodków wsparcia, domów dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, ośrodków interwencji kryzysowej z miejscami całodobowymi. W skali ogólnej ze wszystkich punktów wyspecjalizowanych w kierunku udzielania wsparcia i świadczenia pomocy ofiarom przemocy najwięcej jest punktów konsultacyjnych. Według wspomnianego już sprawozdania z realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w Gminie Swarzędz w latach , również i w gminie Swarzędz działa punkt konsultacyjny. Punkty te powoływane są w ramach działalności Gminnych lub Miejskich Ośrodków Pomocy Społecznej. Ich główne cele to: zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych od alkoholu; udzielanie pomocy rodzinom, w których występuje problem alkoholowy; ochrona przed przemocą w rodzinie; prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej w szczególności dla dzieci i młodzieży;

24 Strona23 wspomaganie działalności instytucji, stowarzyszeń i osób fizycznych służącej rozwiązywaniu problemów alkoholowych 25. Jak wspomniano według raportów z realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w Gminie Swarzędz nie ma ośrodków wsparcia z miejscami całodobowymi. Ośrodki wsparcia ukierunkowane są na prowadzenie działalności obejmującej wsparciem rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji z różnych przyczyn. W Gminie Swarzędz nie ma również Specjalistycznego Ośrodka Wsparcia. Są to jednostki najbardziej wyspecjalizowane a ich zadania wiążą się z udzielaniem najbardziej kompleksowej pomocy. Ich zadania to: zapewnienie schronienia ofiarom przemocy w rodzinie bez skierowania i bez względu na dochód na okres trzech miesięcy, z możliwością przedłużenia w uzasadnionych przypadkach; ochrona ofiary przemocy przed sprawcą; udzielanie natychmiastowej pomocy medycznej i psychologicznej; rozpoznanie sytuacji ofiary przemocy w rodzinie; opracowanie planu pomocy, wspieranie w przezwyciężaniu sytuacji kryzysowej związanej z występowaniem przemocy w rodzinie; zapewnienie zaspokojenia potrzeb bytowych (miejsce do spania przeznaczonego maksymalnie dla pięciu osób, wspólne pomieszczenie do pobytu dziennego, miejsce zabaw dla dzieci, pomieszczenie do nauki itd.) Wielkopolski Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata (Samorząd Województwa Wielkopolskiego) 26 Wielkopolski Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata (Samorząd Województwa Wielkopolskiego)

25 Strona24 W ramach przeprowadzonych w latach w Gminie Swarzędz działań interwencyjnych nie przeprowadzono: izolowania sprawców ofiar, eksmisji z lokalu, prac społecznie użytecznych wykonywanych przez sprawców. OKREŚLENIE SPECYFIKI I CHARAKTERU PROBLEMU PRZEMOCY Z PERSPEKTYWY OGÓLNOKRAJOWEJ I LOKALNEJ Na podstawie literatury przedmiotu stwierdzić można, że problem przemocy w rodzinie jest wciąż aktualny, a stosowanie przemocy jest w dalszym ciągu jest w wielu rodzinach naturalnym sposobem rozwiązywania trudności partnerskich i wychowawczych. Z badań wynika, że ponad 80% rodziców bije swoje dzieci, a syndrom maltretowanego dziecka stał się już problemem społecznym. Z szacunków wynika, że rocznie 250 na 100 tys. dzieci jest maltretowanych. Oficjalne statystyki sądowe rejestrują rocznie ok. 600 wypadków maltretowania dzieci. Dla 4% dzieci zespół maltretowanego dziecka kończy się śmiercią 27. Badania Przemoc a konflikty w domu przeprowadzone przez CEBOS dowodzą, że co ósmy Polak (12%) został przynajmniej raz uderzony przez współmałżonka (partnera) podczas kłótni. Ponad 27% dorosłych pozostających w stałych związkach doświadcza agresji werbalnej ze strony partnera, a 22% rodziców przyznaje, że stosuje kary cielesne wobec swoich dzieci. 41% badanych kobiet zna w swoim środowisku co najmniej jedną kobietę bitą przez męża, 22% zna przynajmniej kilka takich kobiet 28. Tymczasem jak wynika z danych Wielkopolskiego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata , około jednej trzeciej gmin z terenu 27 Miłkowska-Olejniczak G., O społecznym, op. cit. 28 Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie na lata w Gminie Swarzędz.

26 Strona25 Województwa Wielkopolskiego nie posiada na swoim terenie żadnych jednostek wyspecjalizowanych w kierunku przeciwdziałania przemocy w rodzinie 29. Ogólnokrajowe statystyki policyjne z lat podają, że całkowita liczba ofiar przemocy domowej zmniejszyła się. Podane poniżej dane zostały utworzone na podstawie Procedury Niebieskiej Karty. Są to dane ogólnokrajowe. Jak wynika z poniższych danych ogólna liczba ofiar przemocy domowej w latach zmniejszyła się. Dane wykazują również wyraźnie, że zdecydowana większość ofiar przemocy domowej to kobiety, następnie dzieci do lat 13 i małoletni w wieku od 13 do 18 lat. Wśród ofiar przemocy zdecydowanie najmniej jest mężczyzn. Jednak na przestrzeni lat według statystyk policyjnych zmniejszyła się liczba ofiar przemocy domowej we wszystkich omawianych grupach (tab. 10). Według omawianych statystyk zmniejszyła się również liczba sprawców przemocy na przestrzeni lat jednak w roku 2010 nastąpił wzrost, po którym odnotowano znaczący spadek. W tym przypadku zdecydowaną większość stanowią mężczyźni, następnie kobiety. Najmniej sprawców przemocy domowej jest wśród nieletnich. Wzrost liczby sprawców przemocy w roku 2010 nastąpił zarówno wśród sprawców-kobiet jak i wśród sprawców-mężczyzn. Jednak w obu grupach odnotowano znaczący spadek w 2011 roku (tab. 10). Na przestrzeni lat spadła również liczba interwencji domowych Policji. Odnotowano jednak wzrost w roku Podobne zależności dotyczą liczby interwencji dotyczących przemocy w rodzinie. W tym przypadku spadek na przestrzeni lat jest jednak wyraźniejszy (tab. 10). Zatem procent interwencji policyjnych dotyczących przemocy w rodzinie w ogólnej liczbie interwencji dotyczących przemocy domowej wynosił w latach odpowiednio: 13,13, 14,19, 14,25 i 12,12% (tab. 11). Jak wspomniano istotnym czynnikiem skorelowanym z zachowaniami agresywnymi, objawiającymi się przemocą jest pozostawanie sprawcy pod wpływem alkoholu. Jednak na przestrzeni lat zauważono spadek liczby sprawców 29 Wielkopolski Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata (Samorząd Województwa Wielkopolskiego)

27 Strona26 pozostających pod wpływem alkoholu. Tendencja ta dotyczyła zarówno kobiet jak i mężczyzn (tab. 10). Zależności procentowe wykazują, że procent sprawców pozostających pod wpływem alkoholu w ogólnej liczbie sprawców w latach wykazuje tendencję spadkową, i wynosi odpowiednio: 71,61, 66,53, 64,79 i 62,96% (tab. 12). Jak wynika z omawianych statystyk Policja kieruje informacje o ujawnionych przypadkach przemocy do różnego rodzaju instytucji i organizacji Najwięcej tego typu informacji kierowanych jest do Ośrodków Pomocy Społecznej, Gminnych Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz innych organizacji. Policja kieruje również tego typu informacje do organizacji pozarządowych (tab. 10). Tabela 10. Statystyki policyjne dotyczące przemocy domowej w latach w skali ogólnokrajowej wg. procedury Niebieskiej Karty. Wyszczególnienie Liczba ofiar 139, , , ,546 W tym kobiety 81,985 79,811 82,102 70,730 Mężczyźni 10,664 11,728 12,651 10,718 Dzieci do lat 13 31,699 27,502 26,802 21,394 Małoletni od 13 do 18 lat Liczba sprawców przemocy domowej 15,399 13,755 13,311 10,704 86,568 81,472 83,390 71,914 W tym kobiety 3,942 3,926 3,981 3,471 Mężczyźni 82,425 77,326 79,204 68,248 Nieletni

28 Strona27 Liczba interwencji Policji domowych ogółem 658, , , ,279 Dotyczących przemocy rodzinie w 86,455 81,415 83,488 70,867 Liczba sprawców przemocy domowej będących pod wpływem alkoholu 61,991 54,201 54,030 45,274 W tym kobiety 1,949 1,769 1,694 1,352 Mężczyźni 59,987 53,379 52,297 43,892 Nieletni Liczba skierowanych przez policjantów informacji o ujawnionych przypadkach przemocy do różnego rodzaju instytucji i organizacji 96, , , ,830 Do Ośrodków Pomocy 37,172 39,269 44,067 42,811

29 Strona28 Społecznej Do Gminnych Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Do placówek Służby Zdrowia Do Placówek Szkolno- Wychowawczych Do organizacji pozarządowych Do innych organizacji 27,837 26,426 27,616 25, ,800 7,637 11,725 8,876 23,524 27,331 26,289 24,926 Źródło: opracowanie własne na podstawie statystyk policyjnych

30 Strona29 Tabela 11. Procent interwencji Policji dotyczących przemocy w rodzinie w ogólnej liczbie interwencji domowych w latach w skali ogólnokrajowej Wyszczególnienie Procent interwencji Policji dotyczących przemocy w rodzinie w ogólnej liczbie interwencji domowych 13,13% 14,19% 14,25% 12,12% Źródło: opracowanie własne na podstawie statystyk policyjnych Tabela 12. Procent sprawców przemocy pozostających pod wpływem alkoholu w ogólnej liczbie sprawców przemocy domowej w latach w skali ogólnokrajowej Wyszczególnienie Procent sprawców przemocy pozostającej pod wpływem alkoholu w ogólnej liczbie sprawców przemocy domowej 71,61% 66,53% 64,79% 62,96% Źródło: opracowanie własne na podstawie statystyk policyjnych

31 Strona30 Zestawiając w tym miejscu dane dotyczące interwencji domowych w Gminie Swarzędz z danymi ogólnokrajowymi stwierdzić można, że w skali ogólnokrajowej wzrost liczby interwencji nastąpił w roku 2010, natomiast w Gminie Swarzędz w latach 2009 oraz Uzasadnione wydaje się być określenie form przemocy i ich występowalności wraz z określeniem skutków przemocy. OKREŚLENIE FORM PRZEMOCY I ICH WYSTĘPOWALNOŚCI WRAZ Z OKREŚLENIEM SKUTKÓW PRZEMOCY I PROFILU SPRAWCY ORAZ OFIARY. Istnieją różne formy przemocy. Najbardziej jednoznaczna jest przemoc fizyczna. Według kodeksu karnego Kto uderza człowieka lub w inny sposób narusza jego nietykalność cielesną, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku 30. Według Niebieskiej Linii Przemoc fizyczna obejmuje wiele form zachowania, które mogą występować w postaci czynnej (wszelkie formy bicia takie jak klapsy, uderzenia, bicie na oślep, kopanie, zadawanie ran ciętych, duszenie, oparzenia, usiłowanie i dokonywanie zabójstw, rzucanie przedmiotami w ofiarę, polewanie substancjami żrącymi, itp.) i biernej (przejawiające się w postaci zakazów mówienia, chodzenia, załatwiania potrzeb fizjologicznych, areszt domowy, ograniczenie w dostępie do pożywienia i snu). Skutki przemocy mogą mieć charakter bezpośredni bądź odległy. Każdy rodzaj przemocy przynosi ze sobą konsekwencje natury zarówno somatycznej jak i emocjonalnej, poznawczej, społecznej i behawioralnej. Wśród skutków przemocy fizycznej wyróżnić można konsekwencje: bezpośrednie: o somatyczne: 30 Kodeks Karny rozdział XXVII, Art , Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej

32 Strona31 specyficzne: zgon jako rezultat pobicia, obrażenia narządów wewnętrznych (np. wątroby, śledziony), wylewy krwawe do siatkówki bez złamania lub objawów stłuczenia głowy, mnogie złamania stwierdzone w obrazie rentgenowskim, kalectwo, wybite zęby, wyrwane włosy, ślady uderzeń, oparzeń, ugryzień, rany w różnych fazach gojenia, organiczne uszkodzenie mózgu; niespecyficzne: brak reakcji na ból (w rezultacie długotrwałej przemocy fizycznej), nieotrzymanie kału i moczu, wymioty, uporczywe bóle i zawroty głowy, bóle żołądka, potliwość; o poznawcze, emocjonalne i behawioralne: zachowanie agresywne w stosunku do innych lub siebie, ucieczka w świat fantazji, brak reakcji na płacz innych, zaniżona samoocena, brak poczucia bezpieczeństwa, odrzucanie siebie brak akceptacji własnej osoby, brak przynależności do osób bliskich, poczucie krzywdy i winy, koszmary nocne, zaburzenia koncentracji uwagi, pamięci, lęki, depresje, całkowita uległość podporządkowanie się, gwałtowny unik (kulenie się) w odpowiedzi na próbę dotknięcia lub pogłaskania, słaby kontakt z otoczeniem. Odległe: o Somatyczne: choroby somatyczne, trwałe uszkodzenia narządów wewnętrznych, organiczne uszkodzenia mózgu, trwałe kalectwo fizyczne, stałe napięcie mięśni ciała (drżenia, tiki); o Poznawcze, emocjonalne, behawioralne: poczucie winy jako cecha osobowości, niska samoocena, duża potrzeba

33 Strona32 kontrolowania wszystkiego, stosowanie przemocy wobec innych, nerwice, uzależnienia alkoholizm i narkomania 31. Nieco mniej jednoznacznie postrzegane są formy przemocy psychicznej. Według Kodeksu Karnego Kto stosuje przemoc wobec osoby lub groźbę bezprawną w celu zmuszenia innej osoby do określonego działania, zaniechania lub znoszenia, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Kto grozi innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej, jeżeli groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności 32. W tym przypadku szkody wyrządzone tą metodą są niewymierzalne. Znęcanie psychiczne jest nieuchwytną formą złego traktowania. Nie pozostawia widocznych śladów, trudno jest cokolwiek udowodnić w trakcie postępowania przygotowawczego. Nie można też precyzyjnie określić rozmiarów psychicznego krzywdzenia czy nawet wszystkich wymienić, nie do się również w sposób jednoznaczny sklasyfikować intensywności oraz stopnia dolegliwości. Pozostawia urazy w psychice na długie lata, a jednocześnie może być niezauważona przez wnikliwego obserwatora 33. W przypadku przemocy psychicznej również mamy do czynienia z jej różnymi następstwami. Skutki przemocy psychicznej: Bezpośrednie: o Somatyczne: nieotrzymanie kału i moczu, wymioty, bóle w okolicy serca, bóle mięśni, bóle żołądkowe, nadmierna 31 Kmiecik-Baran K., Młodzież, op. cit.; Papież J., Płukis A., Przemoc dzieci i młodzieży, Adam Marszałek, Gdańsk 2007; Niebieska Linia, Materiały Kodeks Karny rozdział XXIII, art , art , Przestępstwa przeciwko wolności. 33 Gierowski J.K., Lew-Starowicz Z., Melibruda J., Psychopatologia zjawisk społecznych [w:] Strelau J. red., Psychologia. Podręcznik akademicki., tom 3 Jednostka w społeczeństwie i elementy psychologii stosowanej, GWP, Gdańsk 2000.

34 Strona33 potliwość, nawracające bóle głowy, stałe zawroty głowy, biegunka; o Poznawcze, emocjonalne i behawioralne: kłopoty z kontrolą emocji, poczucie alienacji, bezsensu, bezradności, wyobcowania, fobie, zaburzenia snu, poczucie winy i krzywdy, ucieczki, problemy szkolne, nerwice, lęki, zachowania agresywne w stosunku do innych i do siebie, nieufność wobec innych; Odległe: o Somatyczne: arytmia serca, stałe napięcie mięśniowe, choroby psychosomatyczne (choroba wieńcowa, zawał serca, wrzody żołądka, wrzody dwunastnicy, astma, choroby dermatologiczne, zaburzenia ciśnienia; o Poznawcze, emocjonalne i behawioralne: niska samoocena, tendencja do uzależniania się od innych, poczucie alienacji, dążenie do perfekcjonizmu, stosowanie przemocy emocjonalnej wobec innych, dążenie doi kontroli innych, izolacja, depresja, poczucie winy, przestępczość 34. Kolejny typ przemocy to przemoc seksualna. Według Kodeksu Karnego Kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną osobę do obcowania płciowego, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat Przemoc seksualna to jakiekolwiek zachowania seksualne służące uzyskaniu podniecenia lub satysfakcji seksualnej przez sprawcę, czyli: uwagi i dowcipy o charakterze erotycznym, namawianie do oglądania pornografii, kontakty ekshibicjonistyczne, dotykanie miejsc intymnych, namawianie do rozbierania się, namawianie do stosunku płciowego, penetracja różnymi przedmiotami, penetracja palcami, zmuszanie do dotykania 34 Kmiecik-Baran K., Młodzież, op. cit.; Papież J., Płukis A., Przemoc, op. cit.; Niebieska Linia, Materiały Kodeks Karny art rozdział XXV, Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności.

35 Strona34 narządów płciowych, zmuszanie do seksu oralnego, stosunek płciowy. Jeśli do takiego zachowania dopuszcza się któryś z członków rodziny nazywamy to kazirodztwem 36. Alarmujące są również dane dotyczące przemocy seksualnej wobec kobiet, która jest zjawiskiem powszechnym. W losowej próbie prawie 1/4 kobiet miała traumatyczne doświadczenie związane z gwałtem, a co 3. kobieta opowiadała o molestowaniu seksualnym w dzieciństwie 37. W badaniach amerykańskich wykazano, że 22% kobiet i 7% mężczyzn pada ofiarą agresji swojego partnera w ciągu życia. Sprawcami przemocy są najczęściej osoby bliskie. Około 64% gwałtów i napaści seksualnych spotyka kobiety ze strony znanych im mężczyzn. Do przemocy dochodzi we wszystkich grupach społecznych. Ryzyko doznania poważnego urazu jest większe, gdy agresorem jest partner. Według opublikowanych danych WHO aż 20 50% kobiet informuje, że były ofiarami partnera 38. Właśnie w odniesieniu do przemocy seksualnej mówi się o szczególnie dużym niedoszacowaniu zjawiska, czyli wyjątkowo wysokiej tzw. ciemnej liczby. Jest to liczba przestępstw, o których nie są powiadamiane organa ścigania. W przypadku przestępstw seksualnych może ona oscylować nawet w granicach 80%. Zjawisko to wiąże się z występowaniem u ofiar wstydu, strachu oraz braku wiary w skuteczność swojego działania 39. Szczególnie rzadko ujawniany jest fakt stosowania przemocy seksualnej wobec dzieci. Bezpośrednią przyczyną jest fakt, że dzieci rzadko informują o fakcie molestowania. Wyjątkowa drażliwość problemu, oraz często spotykany brak odpowiedniej wiedzy u profesjonalistów (np. lekarzy 40 ) pracujących z 36 Beisert M., Kazirodztwo. Rodzice w roli sprawców, SCHOLAR, Warszawa Russel D.E.H., Sexual exploitation: rape, child sexual abuse, and sexual harassment, Sage, Bevery Hills, Ca Dąbkowska M., Psychiatryczne następstwa przemocy domowej, Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2005; 3 (5): Polanowski J., Przemoc seksualna, Niebieska Linia, nr 1 / Dolczewska-Samela A., Czarnecka M., Strzelecki W., Problem dziecka wykorzystywanego seksualnie w praktyce lekarskiej [w:] Głowacka M.D., Mojs E. red., Zagrożenia zdrowotne dzieci i młodzieży, Urząd Miasta Poznań, Poznań 2008.

36 Strona35 dziećmi, sprawiają, że tylko ewidentne przypadki są właściwie zdiagnozowane i prowadzą do konkretnych działań interwencyjnych 41. Konsekwencje przemocy seksualnej również mogą mieć charakter bezpośredni jak i odległy. Konsekwencje przemocy seksualnej: Bezpośrednie: o Somatyczne: infekcje dróg moczowo-płciowych bez podłoża organicznego, urazy zewnętrznych narządów płciowych (zaczerwieniania, otarcia naskórka, bolesność), urazy odbytu, urazy pochwy, krwawe stolce, ból przy oddawaniu moczu i kału, choroby przenoszone drogą płciową, infekcje jamy ustnej, przerwanie błony dziewiczej, bóle brzucha, dziwny sposób chodzenia spowodowany bólem krocza, bóle głowy, nudności, wymioty, krwawienie z narządów rodnych; o Poznawcze, emocjonalne, behawioralne: zbytnia erotyzacja dziecka, znajomość zachowań seksualnych charakterystycznych dla osób dorosłych, prowokacyjne zachowania seksualne wobec dorosłych i rówieśników, erotyczne rysunki lub zabawy dziecka, fobie, lęki, koszmary nocne, izolacja, nerwice, depresje, lęki związane z daną płcią, zachowania agresywne w stosunku do siebie lub innych, problemy szkolne, ucieczki, zachowania przestępcze, prostytucja, narkomania, alkoholizm, poczucie winy, niska samoocena, odrzucenie siebie; Odległe: o Somatyczne: anoreksja lub bulimia, bezsenność, zaburzenia miesiączkowania, bóle miednicy, bóle głowy; 41 Dolczewska-Samela A., Przemoc seksualna wobec dzieci jako problem społeczny, medyczny i psychologiczny. Wyzwania dla profilaktyki [w:] Głowacka M.D., Mojs E. red., Zagrożenia zdrowotne dzieci i młodzieży, Urząd Miasta Poznań, Poznań 2008.

37 Strona36 o Poznawcze, emocjonalne, behawioralne: lęki, psychozy, poczucie winy, alienacja, poczucie bezsensu, bezradności, osamotnienia, depresja, próby samobójcze, uzależnienia od środków chemicznych, uzależnienia od innych osób, nerwice, zaburzenia seksualne (brak orgazmu, zaburzenia pożądania u kobiet, impotencja u mężczyzn, pedofilia, gwałt na innych), sadyzm, stosowanie przemocy seksualnej, negatywne postawy wobec seksualności człowieka 42. Inną formą przemocy jest też zaniedbanie. Jest to niezaspokojenie podstawowych potrzeb dziecka zarówno fizycznych (właściwie odżywianie, ubieranie, ochrona zdrowia, edukacja) jak i psychicznych (potrzeba bezpieczeństwa, miłość rodzicielska, troska) 43. Konsekwencje zaniedbania: Bezpośrednie: o Somatyczne: zbyt mała waga dziecka, niski wzrost, chroniczne choroby, pasożyty, opóźnienie rozwoju wynikające z niedożywienia; o Poznawcze, emocjonalne, behawioralne: poczucie wstydu, inności, trudności w nawiązywaniu kontaktów z otoczeniem, zahamowanie rozwoju psychicznego, stałe poczucie krzywdy; Odległe: o Somatyczne: Niedorozwój fizyczny, choroby psychosomatyczne; 42 Kmiecik-Baran K., Młodzież, op. cit.; 43 Mojs E., Przemoc wobec dzieci i jej konsekwencje dla zdrowia [w:] Głowacka M.D., Mojs E. red., Zagrożenia zdrowotne dzieci i młodzieży, Urząd Miasta Poznań, Poznań 2008.

38 Strona37 o Poznawcze, emocjonalne, behawioralne: poczucie krzywdy, poczucie winy, zaniedbanie własnych dzieci, niewykształceni nawyków higienicznych, niska samoocena 44. Blisko 1/5 małżeństw boryka się z przemocą. Podobna liczba rodziców krzywdzi swoje dzieci. Krzywdzenie dziecka odnosi się do zamierzonego użycia siły, po to by zranić dziecko lub wyrządzić mu krzywdę 45. U dziecka będącego ofiarą przemocy pojawia się szereg różnego typu trudności funkcjonalnych takich jak: zaburzeniach zachowania (zachowania agresywne, okrucieństwo wobec zwierząt, napady złości); problemy emocjonalne (lęk, smutek, wycofanie, niska samoocena); problemy funkcjonowania społecznego (odrzucenie przez rówieśników, małe umiejętności społeczne); problemy funkcjonowania poznawczego (słabe wyniki w nauce, opóźnienie w rozwoju intelektualnym) oraz w zakresie zdrowia fizycznego (bezsenność, zaburzenia jedzenia, moczenie nocne) 46. Jak wynika z przytoczonych powyżej statystyk policyjnych (tab. 10) ofiarami przemocy domowej najczęściej są kobiety, następnie dzieci do lat 13 i adolescenci w wieku lat. Najrzadziej ofiarami przemocy są mężczyźni. W latach kobiety stanowiły odpowiednio: 58,65, 61,10, 60,88 i 62,23% wszystkich ofiar przemocy domowej. Dzieci do 13 lat: 22,68, 20,71, 19,87 i 18,84%. Młodociani w wieku 13 18: 11,02, 10,36, 9,87 i 9,43%. Mężczyźni natomiast: 7,63, 8,83, 9,38 i 9,44% (tab. 13). Można więc stwierdzić, że w przypadku kobiet-ofiar przemocy nastąpił wzrost, podobnie jak w przypadku mężczyzn (tab. 13). Tab. 13. Procent kobiet, mężczyzn, dzieci i młodzieży wśród ogólnej liczby ofiar przemocy domowej w latach w skali ogólnokrajowej. 44 Kmiecik-Baran K., Młodzież, op. cit.; 45 Herzberger S. D., Przemoc domowa. Perspektywa psychologii społecznej, Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Warszawa Badura-Madej W., Dobrzyńska-Mesterhazy A., Przemoc, op. cit

39 Strona38 Tabela 13. Procent kobiet, mężczyzn, dzieci i młodzieży wśród ogólnej liczby ofiar przemocy domowej w latach w skali ogólnokrajowej. Wyszczególnienie Kobiety 58,65% 61,10% 60,88% 62,23% Mężczyźni 7,63% 8,33% 9,38% 9,44% Dzieci do lat 13 22,68% 20,71% 19,87% 18,84% Małoletni w wieku lat 11,02% 10,36% 9,87% 9,44% Źródło: opracowanie własne na podstawie statystyk policyjnych Jak wynika z przytoczonych powyżej statystyk policyjnych (tab. 10) sprawcami przemocy domowej najczęściej są mężczyźni, następnie kobiety i nieletni. W latach mężczyźni stanowili odpowiednio: 92,21, 94,91, 94,98 i 94,90% sprawców. Kobiety: 4,55, 4,82, 4,77 i 4,83%. Nieletni natomiast: 0,23, 0,27, 0,25 i 0,27% (tab. 14). Procent zarówno mężczyzn jak i kobiet oraz nieletnich, będących sprawcami przemocy, na tle ogólnej liczby ofiar przemocy utrzymuje się więc na podobnym poziomie. Tabela 14. Procent kobiet, mężczyzn i młodocianych wśród ogólnej liczby sprawców przemocy domowej w latach w skali ogólnokrajowej. Wyszczególnienie Kobiety 4,55% 4,82% 4,77% 4,83% Mężczyźni 92,21% 94,91% 94,98% 94,90% Nieletni 0,23% 0,27% 0,25% 0,27% Źródło: opracowanie własne na podstawie statystyk policyjnych

40 Strona39 Jak wynika z badania przeprowadzonego dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej listopadzie 2010 roku Diagnoza zjawiska przemocy w rodzinie w Polsce wobec kobiet i mężczyzn 60% badanych zna w swoim środowisku rodziny, w których dochodzi do przemocy wobec kobiet. Natomiast jedynie 32% stwierdziło, że zna rodziny, w których dochodzi do przemocy wobec mężczyzn 47. Według Wielkopolskiego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie najczęściej zidentyfikowaną formą przemocy jest przemoc psychiczna i emocjonalna. 47% badanych zadeklarowało, że zna rodziny, w których do tej formy przemocy dochodzi wobec kobiet, a 23% wobec mężczyzn. W odniesieniu do przemocy fizycznej 38% badanych zadeklarowało, że zna rodziny w których dochodzi do przemocy fizycznej wobec kobiet, natomiast jedynie 14% wobec mężczyzn. Najrzadziej identyfikowaną formą przemocy była przemoc seksualna i jedynie 8% zna rodziny, w której dochodzi do przemocy tego typu wobec kobiet a 2% wobec mężczyzn 48. Wśród czynników wyróżniających sprawców przemocy wyróżnić można płeć (w 96% przypadków sprawcami przemocy fizycznej są mężczyźni), wiek (najwięcej aktów przemocy dopuszczają się osoby do 40 roku życia), niski poziom umysłowy (między populacją przestępców a populacją ludzi niedopuszczających się przestępstw zachodzi 10-punktowa różnica w wynikach testów na inteligencję, na korzyść osób postępujących zgodnie z prawem) 49 ; określony typ osobowości (profil osobowościowy sprawcy przemocy określono na podstawie badań, według których są to osoby asertywne, agresywne, niekonwencjonalne, ekstrawertywne i nieprzystosowane) oraz czynniki hormonalne neurobiologiczne Wielkopolski Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata (Samorząd Województwa Wielkopolskiego) 48 Wielkopolski Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata (Samorząd Województwa Wielkopolskiego) 49 Wilson J.Q., Herrnstein R.J., Crime and Human Nature, Simon & Schuster, Inc., New York 1985: ; Wechsler D. Sex differences in intelligence. The Measurement and Appraisal of Adult Intelligence, Williams and Wilking, Baltimore Gromska J., Anatomia przemocy. Przemoc a neurobiologia, Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2002; 2 (4):

41 Strona40 Jak wynika z danych Gminnego Ośrodka Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie na lata w Gminie Swarzędz przemoc na terenie gminy występuje najczęściej na terenie zabudowy wielorodzinnej. Analiza Niebieskich Kart pozwala wyciągnąć wniosek, że najczęściej dochodzi do przemocy w małżeństwie, ofiarami najczęściej są kobiety (91%), natomiast mężczyźni stanowią jedynie 9% liczby ogólnej. Z danych z tego samego źródła wypływają również wnioski dotyczące wieku ofiar. Z danych Punktu Konsultacyjnego ds. Przemocy działającego w Ośrodku Pomocy Społecznej w Swarzędzu można stwierdzić, że największą grupę stanowią kobiety w wieku lat, co stanowi 53 % zgłoszonych przypadków. Analiza danych dotyczących miejsca zamieszkania ofiar pozwala wyciągnąć wniosek, że zdecydowana większość zamieszkuje miasta (82%) niż obszary wiejskie (2%), co może wynikać również z mniejszej chęci do zgłaszania przypadków przemocy. Jak wynika z podawanych statystyk zdecydowana większość punktów udzielających pomocy ofiarom przemocy na terenie Polski umiejscowiona jest w dużych miastach. W obszarach wiejskich brakuje różnego typu ośrodków i punktów interwencyjnych oraz nade wszystko schronisk dla ofiar przemocy, które można by odizolować od sprawcy w momencie bezpośredniego zagrożenia 51. Według tych samych danych ofiarami przemocy najczęściej stają się kobiety o niskim wykształceniu. Według danych Punktu Konsultacyjnego i pracowników socjalnych pracujących w terenie wynika, że najczęściej są to osoby z wykształceniem podstawowym 33%, średnim 32%, zawodowym 29%, a jedynie 6% to osoby z wyższym wykształceniem 52. Bazując w tym miejscu na danych statystycznych zarówno lokalnych jak i ogólnokrajowych oraz na badaniach naukowych i literaturze przedmiotu można stworzyć profil sprawcy, oraz profil ofiary przemocy. Dla pełnej analizy zjawiska stworzyć należy również model rodziny, w której dochodzi najczęściej do przemocy 51 Przewoźna-Krzemińska A., Czy istnieje wychowanie bez przemocy? [w:] Binczycka-Anholcer M. red., Przemoc i agresja jako zjawiska społeczne, Polskie Towarzystwo Higieny Psychicznej, Warszawa Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie na lata w Gminie Swarzędz.

42 Strona41 przy uwzględnieniu przyczyn powstawania zachowań agresywnych objawiających się pod postacią przemocy oraz wskazać przyczyny kształtowania się tego typu zachowań. Ofiarą przemocy najczęściej jest kobieta w wieku lat, z wykształceniem podstawowym, średnim lub zawodowym. Sprawcą natomiast mężczyzna do ok. 40 roku życia, z niskim IQ, często będący pod wpływem alkoholu. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na pewne podobieństwa między kobietami ofiarami przemocy i mężczyznami sprawcami przemocy. A. Jabłońska- Chmielewska i M. Członkowska w oparciu o materiały Klubu Demokratycznej Unii Kobiet zauważyły pewne cechy wspólne, bądź uzupełniające dotyczące sposobu myślenia i wyznawanych wartości u ofiar i sprawców przemocy (tab. 15). Tabela 15. Cechy wspólne, bądź uzupełniające dotyczące sposobu myślenia i wyznawanych wartości u ofiar i sprawców przemocy Ofiary kobiety Sprawcy mężczyźni Niska samoocena Wiara w mity dotyczące przemocy między partnerami Tradycyjne poglądy na temat rodziny, wiara w jedność rodziny tradycyjne role przypisane mężczyznom i kobietom Akceptacja obarczania odpowiedzialnością za czyny sprawcy przemocy Zaprzeczaniu złości oraz poczuciu życia w strachu Cierpienie na nerwice Tradycyjne poglądy na temat dominacji mężczyzny w związku z kobietą Obwinianie innych za własne zachowania Patologiczna zazdrość Przejawianie nerwowych reakcji na różne wydarzenia Łagodzenie sporów i zabezpieczanie poczucia bliskości z partnerem przez Próba podnoszenia samooceny przez

43 Strona42 współżycie seksualne Przekonanie, że nikt nie jest w stanie im pomóc aktywność seksualną jako akt agresji Przekonanie o byciu bezkarnym Tradycyjne Źródło: opracowani własne na podstawie A. Jabłońska-Chmielewska, M. Członkowska 53 Istnieje wiele koncepcji wyjaśniających związek między płcią a stosowaniem przemocy. Wśród najistotniejszych przyczyn większej ilości prezentowanych zachowań związanych z przemocą przez mężczyzn wymienić można: Związek między agresją a poziomem testosteronu, Inny przebieg socjalizacji chłopców i dziewcząt, Męska rola, w dużej mierze kojarzona z siłą, Ukazywanie przemocy mężczyzn wobec kobiet w mediach (nawet jeśli jest ona napiętnowana), Przemysł pornograficzny agresywna pornografia 54. Uzasadnionym wydaje się być w tym miejscu stworzenie listy czynników sprzyjających kształtowaniu się zachowań związanych z przemocą (w tym wobec dzieci) wraz z profilem rodziny, w której dokonuje się przemoc. Wśród najistotniejszych czynników sprzyjających wymienić można: 53 Jabłońska-Chmielewska A., Członkowska M., Przemoc w stosunku do kobiet [w:] Binczycka- Anholcer M. red., Przemoc i agresja jako zjawiska społeczne, Polskie Towarzystwo Higieny Psychicznej, Warszawa Arcimowicz K., Męska przemoc, agresja i władza, Niebieska Linia, nr 5 / 2005

44 Strona43 Wczesnodziecięce negatywne doświadczenia (powielanie zachowań rodziców na drodze internalizacji norm); Brak zaspokojenia potrzeb w dzieciństwie (brak czasu ze strony rodziców, brak zainteresowania); Wywodzenie się z rodzin niepełnych; Młody wiek rodziców; Nieumiejętność udzielania nagany w znaczeniu psychologicznym (rodzące poczucie bezradności), w miejsce której pojawiają się kary cielesne; Szkodliwe działanie czynników zewnętrznych w rodzinie (brak zatrudnienia, rozwód, śmierć); Brak wsparcia ze strony dalszej rodziny; Przegęszczenie w środowisku rodzinnym (np. wielodzietność) Stres społeczny (poczucie niemożności poradzenia sobie z trudnościami); Hierarchiczny układ stosunków rodzinnych wymuszający bezwzględne posłuszeństwo i podporządkowanie; Zakonserwowane w tradycyjnej obyczajowości przekonanie, że rodzice mają prawo, lub wręcz obowiązek stosować wobec dziecka surowe kary cielesne; Izolacja społeczna rodziny; Alkoholizm Mojs E., Przemoc, op. cit., Bałandynowicz A., Środowisko rodzinne a zachowania dewiacyjne dzieci i młodzieży [w:] Binczycka-Anholcer M. red., Przemoc i agresja jako zjawiska społeczne, Polskie Towarzystwo Higieny Psychicznej, Warszawa 2003; Filipiak M., Społeczno-kulturowe

45 Strona44 METODOLOGIA BADAŃ ILOŚCIOWYCH (CATI) Wywiady kwestionariuszowe były przeprowadzane przez przeszkolonych ankieterów według strukturalizowanego narzędzia, jakim jest kwestionariusz wywiadu. Zawarte są w nim zarówno pytania zamknięte, jak i otwarte. Część terenowa badania CATI została przeprowadzona przez doświadczonych i przeszkolonych ankieterów według strukturalizowanego narzędzia, jakim był kwestionariusz wywiadu. Zawarte były w nim zarówno pytania zamknięte, jak i otwarte. Dzięki wykorzystaniu tej techniki możliwa była ilościowa analiza uzyskanych danych. Zastosowany reprezentatywny dobór próby umożliwił uogólnienie wyników i wnioskowanie o badanej populacji mieszkańców gminy Swarzędz. Niektóre z pytań zbudowane zostały na pięciostopniowej skali. Zabieg ten umożliwił zdecydowanie bardziej przejrzystą prezentacje danych za pomocą średnich. DOBÓR PRÓBY Badanie zostało przeprowadzone na reprezentatywnej próbie mieszkańców gminy Swarzędz. Dobór próby: warstwowo proporcjonalny. Jednostką analizy w badaniu ilościowym byli mieszkańcy gminy Swarzędz. Kwotami (warstwami) w przedmiotowym badaniu były sołectwa zamieszkania oraz płeć respondentów. Starannie dobrana próba losowa w połączeniu ze standaryzowanym kwestionariuszem ankiety umożliwiła trafne formułowanie wniosków nt. objętej badaniami zbiorowości. Wielkość próby badawczej wynosiła 592 mieszkańców gminy Swarzędz i umożliwiła dokonywanie uogólnień na populację osób zamieszkałych w gminie. Dobór respondentów został oparty na wykorzystaniu generatora liczb losowych. Warstwowo losowy dobór próby ze względu na sołectwo gminy i płeć oddający możliwie najdokładniej strukturę w populacji generalnej zapewnił reprezentatywność i poprawność metodologiczną statystycznego wnioskowania. uwarunkowania przemocy w rodzinie, czynniki ryzyka wystąpienia przemocy [w:] Moczuk E. red., Czy patologie społeczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2002.

46 Strona45 Na terenie gminy znajduje się miasto Swarzędz, oprócz którego wydzielonych zostało jeszcze 19 sołectw: Bogucin, Garby, Gortatowo, Gruszczyn, Janikowo, Jasin, Karłowice, Kobylnica, Kruszewnia, Łowęcin, Paczkowo, Puszczykowo-Zaborze, Rabowice, Sarbinowo, Sokolniki Gwiazdowskie, Uzarzewo, Wierzonka, Wierzenica, Zalasewo. Miejscowości bez statusu sołectwa: Katarzynki, Ligowiec, Mechowo, Święcinek oraz Puszczykowo Zaborze, nie zostały ujęte w doborze próby ze względu na zbyt małą liczebność. Wielkość próby wyznaczono za pomocą następującego wzoru: gdzie: P oszacowana proporcja w populacji (przyjmuje się 50%) e - błąd oszacowania n wielkość próby N wielkość populacji ( mieszkańców gminy Swarzędz) Z - wartość Z wynika z przyjętego poziomu ufności Z = 1,96. Zastosowane reguły doboru próby gwarantują 95% prawdopodobieństwo precyzyjnego szacowania wyników przy minimalnym ryzyku błędu wynoszącym 4%. Oznacza to uzyskanie danego rezultatu procentowego z uwzględnieniem powyższej ewentualności.

47 Strona46 Swarzędz - obszar wiejski Mężczyźni Kobiety Swarzędz - miasto Bogucin Garby Gortatowo Gruszczyn Janikowo Jasin Karłowice Kobylnica Kruszewnia Łowęcin Paczkowo Rabowice Sarbinowo Sokolniki Gwiazdowskie Uzarzewo Wierzonka Wierzenica Zalasewo W badaniu wzięło udział 310 kobiet oraz 282 mężczyzn w podziale na miejsce zamieszkania. Osoby ze średnim wykształceniem reprezentowały największą część respondentów, najmniejszą zaś Ci z podstawowym (odpowiednio 42%; 7%). Ponad połowa badanych deklarowała, że ich sytuacja materialna jest średnia (na 5-stopniowej skali), natomiast co dziesiąty oceniał ja jak złą lub bardzo zła. Przeciętna wieku wynosiła około 54 lata, najmłodsza osoba miała 17 lat, najstarsza zaś 92. Miejsce zamieszkania istotnie nie różnicowało poziomu wieku dzięki czemu analizy porównawcze nabierają dodatkowej wartości.

48 Strona47 kobieta mężczyzna Podstawowe Zasadnicze Zawodowe Średnie Wyższe 48% 52% 26% 7% 25% 42% Wykres 1. Płeć. Badania własne. N = 592. Wykres 2. Wykształcenie. Badania własne. N = 592. METODOLOGIA BADAŃ JAKOŚCIOWYCH PRZEBIEG INDYWIDUALNYCH WYWIADÓW POGŁĘBIONYCH (IDI) I ZOGNISKOWANYCH WYWIADÓW GRUPOWYCH (FGI) Z PRZEDSTAWICIELAMI GMINY SWARZĘDZ. W dniach 17.XII przeprowadzono dwanaście indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI) i dwa zogniskowane wywiady grupowe (FGI) z reprezentantami instytucji zaangażowanych w zwalczanie problemu przemocy w rodzinie. Byli to pracownicy socjalni, przedstawiciele miejscowych szkół i placówek opiekuńczo-wychowawczych, a także policji, samorządu, sądu i Kościoła. Jeden wywiad odbył się na terenie Poznania, jeden w Wierzenicy, wszystkie pozostałe w Swarzędzu. Każdy z nich został zarejestrowany w postaci zapisu dźwiękowego. Rozmowy przebiegały w życzliwej atmosferze, wysoko ocenić należy również ich wartość merytoryczną. Szereg wypowiedzi złożył się na obraz zjawiska zaprezentowany w niniejszym raporcie.

49 Strona48 L.P. MIEJSCOWOŚĆ INSTYTUCJA W1 Swarzędz Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna W2 Swarzędz Gimnazjum nr 2 W3 Swarzędz Szkoła Podstawowa nr 1 W4 Swarzędz Komisariat Policji W5 Swarzędz Komisariat Policji W6 Swarzędz Szkoła Podstawowa nr 5 W7 Swarzędz Urząd Miasta i Gminy W8 Swarzędz Ośrodek Pomocy Społecznej W9 Swarzędz Ośrodek Pomocy Społecznej W10 Swarzędz Świetlica Socjoterapeutyczna W11 Poznań Zespół Kuratorskiej Służby Sądowej W12 Wierzenica Parafia p.w. św. Mikołaja Tabela 16. Realizacja indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI) z przedstawicielami gminy Swarzędz. L.P. MIEJSCOWOŚĆ INSTYTUCJA FGI 1 Swarzędz Zespół Szkół nr 1 FGI 1 Swarzędz Gimnazjum w Zalasewie FGI 1 Swarzędz Gimnazjum nr 3 FGI 1 Swarzędz Referat Edukacji, Zdrowia, Spraw Społecznych FGI 1 Swarzędz Parafia p.w. św. Mikołaja FGI 1 Swarzędz Gimnazjum nr 2 FGI 1 Swarzędz Ośrodek Pomocy Społecznej FGI 1 Swarzędz Ośrodek Pomocy Społecznej FGI 2 Swarzędz Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna FGI 2 Swarzędz Zespół Kuratorski FGI 2 Swarzędz Świetlica Nasza Dziupla FGI 2 Swarzędz Szkoła Podstawowa nr 5 FGI 2 Swarzędz Szkoła Podstawowa nr 1 FGI 2 Swarzędz Ośrodek Pomocy Społecznej FGI 2 Swarzędz Ośrodek Pomocy Społecznej

50 Strona49 Tabela 17. Realizacja zogniskowanych wywiadów grupowych (FGI) z przedstawicielami gminy Swarzędz. Zjawisko przemocy w rodzinie i postaw wobec przemocy w gminie Swarzędz zostało opisane przez pryzmat siedmiu bloków tematycznych z trzech różnych perspektyw badawczych (IDI, FGI, CATI). Każda w inny sposób oddaje istotę omawianego zagadnienia. Usytuowanie problemu w zaproponowanych kontekstach umożliwiło jego wnikliwą diagnozę, której elementem jest niniejsze opracowanie. SKALA I FORMY PRZEMOCY W RODZINIE W KONTEKŚCIE ZMIAN NA GRUNCIE LOKALNYM I OGÓLNOPOLSKIM PERSPEKTYWA CATI Czterech na pięciu mieszkańców gminy Swarzędz zdecydowanie nie zgadza się z tezą, iż istnieją uzasadnione przyczyny dla stosowania przemocy fizycznej wobec dzieci (80%). Jednynie siedem procent badanych dopuszcza taką formę przemocy. W samym Swarzędzu istnieje mniejsze przyzwolenie niż na terenach wiejskich (średnia odpowiednio 1,44; 1,52).

51 Strona50 zdecydowanie się nie zgadzam raczej się nie zgadzam ani się zgadzam, ani się nie zgadza raczej się zgadzam zdecydowanie się zgadzam 2% 5% 4% 9% wieś 1,52 80% miasto 1,44 Wykres 3. Stosowanie przemocy fizycznej wobec dzieci. Badanie własne. N = 592. Wykres 4 Stosowanie przemocy fizycznej wobec dzieci. Badanie własne. N = 592. Ponad czterech na pięciu badanych uważa, że przemoc w rodzinie nie jest kwestią prywatną. Nie zgadza się również ze stwierdzeniem, że osoby z zewnątrz nie powinny się wtrącać w sprawy rodzinne (84%). Jedynie co dwudziesta osoba uważa przeciwnie (5%). Jeden na dwunastu respondentów nie potrafi się ustosunkować to powyższej kwestii (8%). Mieszkańcy Swarzędza zdecydowanie częściej i chętniej niż mieszkańcy wsi nie chcieliby ingerencji obcych osób w ich prywatne życie (odpowiednio 1,42; 1,28).

52 Strona51 zdecydowanie się nie zgadzam raczej się nie zgadzam ani się zgadzam, ani się nie zgadza raczej się zgadzam zdecydowanie się zgadzam 8% 1% 4% 4% wieś 1,28 miasto 1,42 83% Wykres 5. Przemoc w rodzinie jest kwestią prywatną. Badanie własne. N = 592. Wykres 6 Przemoc w rodzinie jest kwestią prywatną. Badanie własne. N = 592. Zdecydowana większość mieszkańców gminy nie uważa, że przemoc domowa dotyczy wyłącznie rodzin patologicznych. Warto zwrócić uwagę na to, iż jedynie 3% uważa przeciwnie. Co dziesiąta osoba nie potrafi się odnieść do powyższej tezy. Podkreślić należy również, że istniej istotna różnica w ocenie problemu między osobami zamieszkałymi na terenie miasta, a tymi którzy są zameldowani na terenach wiejskich. Ci drudzy są bardziej skłonni przychylić się do tego, że rodziny patologiczne generują przemoc domową (odpowiedni miasto 1,35; wieś - 1,47).

53 Strona52 zdecydowanie się nie zgadzam raczej się nie zgadzam ani się zgadzam, ani się nie zgadza zdecydowanie się zgadzam 3% wieś 1,47 4% 10% 83% miasto 1,35 Wykres 7. Przemoc domowa dotyczy rodzin patologicznych. Badanie własne. N = 592. Wykres 8. Przemoc domowa dotyczy rodzin patologicznych. Badanie własne. N = 592. Ponad dziewięciu na dziesięciu uważa, że o przemocy nie można mówić tylko i wyłącznie wtedy gdy widoczne są ślady na ciele ofiary (92%). Jedynie co pięćdziesiąta osoba myśli inaczej (2%). Mimo, że wynik jest bardzo dobry na terenach wiejskich mieszkańcy częściej dopuszczają myśl, że jeśli nie widać skutków przemocy to do takowej nie doszło (odpowiednio 1,27; 1,44)

54 Strona53 zdecydowanie się nie zgadzam raczej się nie zgadzam ani się zgadzam, ani się nie zgadza raczej się zgadzam zdecydowanie się zgadzam 1% 2% 3% 2% wieś 1,27 miasto 1,14 92% Wykres 9. Przemoc jest wtedy, gdy widać ślady. Badanie własne. N = 592. Wykres 10. Przemoc jest wtedy, gdy widać ślady. Badanie własne. N = 592. Zdecydowana większość tj. dziewięciu na dziesięciu mieszkańców gminy Swarzędz uważa, ze Policja powinna interweniować w przypadku przemocy wewnątrz rodziny (90%). Mieszkańcy terenów wiejskich częściej dopuszczają powyższą ingerencję niż osoby zamieszkałe w mieście (odpowiednio 1,25; 1,2).

55 Strona54 zdecydowanie się nie zgadzam raczej się nie zgadzam ani się zgadzam, ani się nie zgadza zdecydowanie się zgadzam 4% 3% 3% wieś 1,25 miasto 1,2 90% Wykres 11. Policja nie powinna interweniować w przypadku przemocy wewnątrz rodziny. Badanie własne. N = 592. Wykres 12. Policja nie powinna interweniować w przypadku przemocy wewnątrz rodziny. Badanie własne. N = 592. Jedna osoba na sto w gminie Swarzędz uważa, że organizacje działające przeciw przemocy zbyt często wtrącają się w sprawy rodzinne. Zdecydowana większość, bowiem prawie dziewięciu na dziesięciu jest przeciwnego zdania (89%). Co dziesiąty badany nie potrafi odnieść się do tezy (10%). Mieszkańcy miasta różnią się od osób zamieszkujących tereny wiejskie w ocenie ingerencji organizacji w sprawy rodzinne. Na wsi częściej uważa się, że mir domowy nie powinien być zakłócany przez osoby z zewnątrz (odpowiednio miasto 1,26; 1,41).

56 Strona55 zdecydowanie się nie zgadzam raczej się nie zgadzam ani się zgadzam, ani się nie zgadza raczej się zgadzam zdecydowanie się zgadzam 10% 1% 5% wieś 1,41 miasto 1,26 84% Wykres 13. Organizacje zbyt często wtrącają się w sprawy rodzinne. Badanie własne. N = 592. Wykres 14. Organizacje zbyt często wtrącają się w sprawy rodzinne. Badanie własne. N = 592. Niemalże co trzecia badana osoba uważa, że ofiary przemocy domowej zazwyczaj akceptują przemoc (30%). Czterech na dziesięciu mieszkańców gminy uważa inaczej. Ich zdaniem zbyt często osoby poszkodowane godzą się ze swoim losem i nic nie robią by sobie pomóc. Opinie różnicuje miejsce zamieszkania, mieszkańcy miasta zdecydowanie bardziej niż osoby z terenów wiejskich przychylają się ku powyższej tezie. Ci drudzy wykazują bądź większe zrozumienie wobec sytuacji osób pokrzywdzonych bądź po prostu łatwiej się godzą z zaistniałą sytuacją (odpowiednio miasto 2,84; wieś 2,23).

57 Strona56 zdecydowanie się nie zgadzam raczej się nie zgadzam ani się zgadzam, ani się nie zgadza raczej się zgadzam zdecydowanie się zgadzam wieś 2,23 18% 12% 35% miasto 2,84 30% 5% Wykres 15. Ofiary przemocy domowej akceptują przemoc. Badanie własne. N = 592. Wykres 16. Ofiary przemocy domowej akceptują przemoc. Badanie własne. N = 592. Jedna na czternaście badanych osób uważa, że gdyby ofiara naprawdę cierpiała, odeszłaby od sprawcy (7%). Zdecydowanie odmienną opinię posiada ponad połowa respondentów (52%). Równie dużo, bo 40% nie potrafi się ustosunkować do postawionej tezy. Warto podkreślić, iż mieszkańcy terenów wiejskich różnią się w ocenie od osób zamieszkałych w Swarzędzu pod względem opinii na powyższy temat. Ci drudzy zdecydowanie ostrzej oceniają postawę osoby pokrzywdzonej (odpowiednio wieś 1,95; miasto 2,27).

58 Strona57 zdecydowanie się nie zgadzam raczej się nie zgadzam ani się zgadzam, ani się nie zgadza raczej się zgadzam zdecydowanie się zgadzam 3% 4% wieś 1,95 41% 41% miasto 2,27 11% Wykres 17. Gdyby ofiara cierpiała odeszłaby od sprawcy. Badanie własne. N = 592. Wykres 18. Gdyby ofiara cierpiała odeszłaby od sprawcy. Badanie własne. N = 592. Prawie trzech na czterech mieszkańców gminy uważa, że dobro dzieci nie powinno decydować o pozostaniu w związku ze sprawcą przemocy domowej (73%). Mieszkańcy terenów wiejskich w większym stopniu akceptują taką sytuację niż ci zamieszkali w mieście (odpowiednio wieś 1,7; miasto 1,55).

59 Strona58 zdecydowanie się nie zgadzam raczej się nie zgadzam ani się zgadzam, ani się nie zgadza raczej się zgadzam zdecydowanie się zgadzam 2% 5% wieś 1,7 12% 8% 73% miasto 1,55 Wykres 19. Powinno się pozostać w związku w którym jest przemoc z uwagi na dobro dzieci. Badanie własne. N = 592. Wykres 20. Powinno się pozostać w związku w którym jest przemoc z uwagi na dobro dzieci. Badanie własne. N = 592. Dla jednej na szesnaście osób nierozerwalność sakramentu małżeństwa jest istotnym powodem by pozostać w związku małżeńskimi mimo przemocy w rodzinie (6%). Zdecydowanie odmienną perspektywę wykazuj niemalże ośmiu na dziesięciu badanych (78%). Warto zauważyć, że osoby zamieszkałe w mieście zdecydowanie bardziej liberalnie podchodzą do wagi przysięgi i nie jest ona przeszkodą w momencie zaistnienia przemocy w rodzinie (odpowiednio miasto - 1,42; wieś 1,59).

60 Strona59 zdecydowanie się nie zgadzam raczej się nie zgadzam ani się zgadzam, ani się nie zgadza raczej się zgadzam zdecydowanie się zgadzam 1% 5% wieś 1,59 6% 11% 78% miasto 1,42 Wykres 21. Powinno się pozostać w związku małżeńskim w którym jest przemoc z uwagi na nierozerwalność sakramentu. Badanie własne. N = 592. Wykres 22. Powinno się pozostać w związku małżeńskim w którym jest przemoc z uwagi na nierozerwalność sakramentu. Badanie własne. N = 592. Niemalże co czwarty mieszkaniec gminy zetknął się z przemocą domową wśród znajomych lub w sąsiedztwie (78%). Skala występowania problemu przemocy w rodzinie nie różni się istotnie między samym Swarzędzem, a terenami wiejskimi. Także płeć, ani wykształcenie nie ma wpływu na częstość kontaktu z tym zjawiskiem. Wykres 23. Zetknięcie z przemocą domową. Badanie własne. N = 592. Agresorami z którymi najczęściej spotykali się mieszkańcy gminy bywali mężczyźni (86%). Zaobserwowano również istotną różnicę między mieszkańcami Swarzędza, a terenów wiejskich. Ci pierwsi zdecydowanie częściej wskazują mężczyzn. Niemalże co czwartym sprawcą przemocy na wsi była kobieta (24,3%).

61 Strona60 Wykres 24. Sprawca przemocy. Badanie własne. N = 592. Wykres 25. Sprawca przemocy. Badanie własne. N = 592. Niemalże trzech na pięciu mieszkańców gminy Swarzędz nie wie czym jest Niebieska Karta (58%). Większą wiedzę posiadają kobiety mimo, że nadal oscyluje ona około połowy Spośród osób, które zadeklarowały wiedzę czym jest niebieska karta, prawie dziewięć na dziesięć faktycznie posiada takie informację. Prawie jedna osoba na osiem mimo deklaracji nie potrafi dobrze wskazać istoty zagadnienia (12,8%).

62 Strona61 Dokumentem wypełnianym przez funkcjonariusza policji w przypadku stwierdzenia przemocy w rodzinie 87,2% Nazwą kampanii przeciwdziałającej przemocy domowej 6,4% Aktem prawnym 4% Programem telewizyjnym na temat przemocy domowej 2,4% Wykres 26. Czym jest Niebieska Karta? Badanie własne. N = 248. Mieszkańcy gminy Swarzędz nie posiadają dostatecznej wiedzy, czym jest Niebieska Linia. Blisko połowa badanych udzieliła prawidłowych odpowiedzi, podobna ilość twierdziła, że Niebieska Linia jest telefonem zaufania dla dzieci i młodzieży (odpowiednio 48%; 42,5%) Ponad połowa osób zamieszkałych na terenach wiejskich i trzech na pięciu badanych z wykształceniem zawodowym nie posiada wiedzy na ten temat (odpowiednio 54,1%; 62,9%). Należy podkreślić, iż im niższe wykształcenie tym mniejsza świadomość i poziom wiedzy w powyższym aspekcie. Wykres 27.Czym jest Niebieska Linia. Badanie własne. N = 592.

63 Strona62 Wykres 28.Czym jest Niebieska Linia. Badanie własne. N = 592. Wykres 29.Czym jest Niebieska Linia. Badanie własne. N = 592. PERSPEKTYWA IDI Większość badanych dystansowała się od jednoznacznych ocen skali przemocy w rodzinie na terenie gminy Swarzędz. Trudno ich zdaniem powiedzieć, czy zjawisko w ostatnich latach się nasiliło. Można by tak sądzić na podstawie rozmaitych przekazów medialnych, o problemie jest głośno w Internecie, telewizji, przestrzeni publicznej. W4: Są ogłoszenia medialne: telewizji, prasa, ale również i swarzędzkie dzienniki oraz tygodniki, które dość często drukują informacje, że są punkty, jest możliwość zasięgnięcia opinii czy porady np. w Ośrodku Pomocy Społecznej, czy też u nas w Komisariacie.

64 Strona63 W8: Ludzie zostali uświadomieni jak wygląda sprawca przemocy, jak ofiara m.in. przez media. W9: Przemoc była zawsze, ale działa się w 4 ścianach. Wydaje mi się, że dobrą robotę (rzadko to mówię) robią media. Częściej się zdarza, że przemoc jest nagłaśniana w takim sensie, żeby po prostu zgłaszać, żeby nie być obojętnym, żeby takie rzeczy były zaznaczane. Nawet anonimowość powoduje, że ludzie częściej się decydują na wskazywanie, że dzieje się coś niedobrego w danym środowisku, czy rodzinie. Rozgłos nie musi jednak oznaczać eskalacji zjawiska, wskazuje raczej na jego ujawnienie, wydobycie z prywatnego podziemia. Długi czas przemoc rodzinna była tematem tabu, co wpływało na niską ilość zgłoszeń czy alarmów otrzymywanych przez instytucje pomocowe. Osoby nią dotknięte bały się mówić o swoich doświadczeniach, często nie zdawały sobie sprawy, że są jej ofiarami. Dzięki mediom problem ujrzał światło dzienne. Wzrosła liczba środków, narzędzi, metod, dzięki którym można jemu zapobiegać czy przeciwdziałać. Powstanie różnych organizacji, wydziałów, placówek, również wdrażane mechanizmy i programy (jak np. funkcjonujące w ośrodkach pomocy społecznej zespoły interdyscyplinarne, grupy wsparcia, procedura Niebieskiej Karty) przyczyniły się do pozytywnych zmian w zakresie postrzegania przemocy w rodzinie. Pogląd o zmianie świadomości społecznej, uwrażliwieniu ludzi na zagrożenia związane z przemocą, wskutek nagłośnienia tej kwestii przez media wyrażano zgodnie i jednomyślnie. Różnie natomiast szacowano realną skalę przemocy, asekurując się i zachowując w ocenach rezerwę. W1: Zasadniczo jest przemoc w rodzinie i nie ma o tym co dyskutować. Myślę, że tego jest dość sporo. Przemoc była, jest i niestety będzie. Czy jest jej więcej czy mniej trudno mi powiedzieć- na pewno świadomość ludzi jest większa, więcej jest instytucji, które pomagają, oraz ludzi, którzy mają ochotę pomagać i interweniować. Ale nie jestem w stanie tego zważyć. Myślę, że olbrzymi wpływ na to zjawisko ma fakt, że teraz jest bardzo głośno o instytucjach i ludziach, którzy pomagają, o pewnych sposobach pomocy. Pewnie stąd wrażliwość ludzi jest inna niż była kiedyś.. Przemoc jest, tak jak

65 Strona64 była kiedyś, ale kiedyś inaczej się do tego podchodziło. Nie było wówczas niebieskiej karty (była tylko niebieska linia), zaczynały być dopiero organizowane jakieś konferencje na ten temat. Na pewno była mniejsza świadomość problemu. Ale czy przemocy jest więcej czy mniej - tego nie wiem. W4: Wydaje mi się, że kwestia przemocy jest mniej więcej na tym samym poziomie, natomiast świadomość mieszkańców jest znacznie wyższa i dlatego też mamy znaczny wzrost liczby zgłoszeń, dotyczących przemocy w rodzinie, ze strony samych poszkodowanych. Myślę, że mnóstwo ludzi dowiaduje się o tym, że mogą mówić głośno, mogą rozmawiać, mogą występować z różnego rodzaju problemami do policji oraz innych instytucji.. W 2011 roku założyliśmy 39 niebieskich kart. W poprzednich latach tych kart było w granicach 20. Nawet mieliśmy tak rok (2008 lub 2009), gdzie ta liczba oscylowała w granicy 11, 12 kart. W5: Jedynym odzwierciedlaniem tego, co możemy powiedzieć o tym, czy skala, czy ten problem narasta, czy nie, to jest procedura Niebieskiej Karty. Jeżeli przyjąć tę procedurę Niebieskiej Karty, to możemy powiedzieć, że tendencja jest wzrostowa - nie w dużym stopniu, ale mniej więcej co roku tych przypadków przemocy w rodzinie występuje około 10 więcej. To, że jest to tendencja wzrostowa, to jest przede wszystkim efekt tego, że ludzie z roku na rok są coraz bardziej świadomi swoich praw (mówię tu o pokrzywdzonych). Wiedzą co robić, wiedzą gdzie się zgłosić i że maja do tego prawo. W7: Jeżeli wziąć by pod uwagę to, co występuje w pracy naszego referatu, to możemy zauważyć, że w ostatnim czasie, w ostatnich latach na pewno się o tym więcej mówi i jest o tym głośniej. Ale czy jest więcej takich sytuacji to trudno określić. W9: Trudno ocenić skalę, na pewno bałabym się oceniać w skali procentowej. Idzie zauważyć, że te zjawiska przemocy w ostatnim czasie się nasiliły pytanie, na ile one rzeczywiście się nasiliły, a na ile zostały ukazane. Środowisko lokalne przyjęło postawę nie taką zamkniętą, ale pomału zaczynają zgłaszać i z tego wynika, że ta skala w tej chwili wzrosła. W12: Nie potrafię powiedzieć czym to wymierzyć, czy to rośnie, czy maleje. Rozmaite incydenty związane z przemocą na pewno są i to mogę potwierdzić, ale czy to rośnie czy maleje, to trudno mi powiedzieć.

66 Strona65 Zmiany na poziomie mentalnym nie są w odczuciu badanych procesem samoistnym. Oprócz mediów, wielkie znaczenie w kształtowaniu świadomości społecznej odnośnie kwestii przemocy, mają konkretni ludzie pracujący w lokalnych ośrodkach pomocy społecznej. W Swarzędzu OPS działa bardzo prężnie, inicjując rozmaite kampanie edukacyjno- informacyjne, realizując programy profilaktyczne, wychodząc do potencjalnych ofiar i świadków przemocy. Dzięki temu przestaje ona być tabuizowana. Co najważniejsze wzrasta wiedza przeciętnego mieszkańca na temat przemocy. Osoby, które jej doświadczają wiedzą gdzie szukać wsparcia i coraz częściej podejmują działania zmierzające do przezwyciężenia swojej sytuacji. Nie są to, jak kiedyś, ucieczki w milczenie bądź desperackie próby radzenia sobie z problemem na własną rękę, ale w pełni świadome wybory dokonywane w oparciu o zdobytą wiedzę. Zwracanie się do instytucji pomocowych, czy to ofiar, czy świadków (pośrednich bądź bezpośrednich) przemocy przestaje być zatem postrzegane jako publiczne pranie brudów, zdrada rodzinnych tajemnic czy donos. W1: Nie jest to już takie zjawisko tabu jak było kilkanaście lat temu. Na pewno z praktyki możemy powiedzieć to, że jeśli chodzi o ujawnianie przemocy i rozmawianie o niej i o jej doświadczaniu, to w porównaniu z sytuacją z 1992 roku, kiedy zaczynałyśmy pracę, widać kolosalną różnicę. Można powiedzieć, że był to wówczas temat tabu. W2: Zmieniło się i to bardzo. Zaczynałam pracę w 1999r. i wtedy przyjście do pedagoga było jakby karą, a teraz uczniowie się śmieją : ja też, ja też, ja też!. Wtedy mówię: dobrze, ale po lekcjach wiadomo, że do pedagoga fajnie się chodzi w trakcie matematyki, fizyki czy chemii. Ale jak ktoś ma problem to przyjdzie niezależnie od tego, jaka jest lekcja i czy w ogóle jest lekcja. Przychodzą na przerwach, a nawet o 7 rano, jeszcze przed lekcjami, żeby pogadać. Jeśli chodzi o ilość takich rozmów dziennie to bywa bardzo różnie. Gdy idę do klasy na jakąś lekcję i rozmawiamy o uzależnieniach, o relacjach społecznych, to po takiej lekcji cieszę się, że najwyraźniej dobrze to wyszło, bo mam eskalacje przyjęć. W7: Trudno powiedzieć z czego to wynika - czy więcej jest tych przypadków, czy wynika to z tego, że ludzie przestali się bać mówić o pewnych rzeczach i są w jakiś sposób

67 Strona66 uświadomieni, że mogą wyjść i poprosić o tę pomoc, że już nie muszą siedzieć w 4 ścianach i nie ma tej pomocy z żadnej strony. Nie ma tego wstydu, że coś się dzieje w domu i lepiej o tym nikomu nie mówić. Te panie to w większości młode kobiety. Kiedyś to tak wyglądało, że jak już było ileś lat małżeństwa i źle się działo w domu, to panie dla dobra dzieci trwały w takim związku i nie chciały o tym mówić. Teraz widać, że młode kobiety, którym się nie udało, które mają ten problem, to o tym mówią, przychodzą i proszę o pomoc. W7: Mnie się wydaje, że na pewno jest różnica, że jest więcej takich osób uświadomionych, ale to nie jest tak, że te osoby same na to wpadną. To efekt ciężkiej pracy zespołu osób, pracowników socjalnych, zatrudnionych w naszych Ośrodkach Społecznych. Często jest tak, że panie pracują z całą rodziną i w tej kobiecie próbują wypracować taką postawę, że ona w końcu powie, że ma dosyć i chce to zmienić. Wtedy właśnie te panie przychodzą - czy aby złożyć ten wniosek o mieszkanie, czy poprosić o tę pomoc w formie stypendium, żeby mogły coś dzieciom kupić. Dalej jest to ciężka praca innych ludzi, chociaż coraz więcej się mówi o tym w telewizji. Są też różne kampanie. Bo zupa była za słona czy inne - to też w jakiś sposób pewnie ludzi uświadamia. W9: Ja pamiętam jak rodzice przychodzili dobrych parę lat temu i mówiła kobieta: Wie pani, mąż musi sobie czasem wypić, trochę pokrzyczy, uderzy jak to chłop. A w tej chwili nie, już wiedzą. W10: Wydaje mi się, że w tej chwili to wygląda już trochę lepiej niż kilka lat temu, dlatego, że osoby, które doświadczają przemocy, wiedzą gdzie się udać. Są programy pomocowe, można zadzwonić na numer, jest telefon zaufania - nie musi to być w Swarzędzu jeśli nie chcą, może to być do Poznania, bardziej anonimowo. Wiem też, ze słyszenia, że częściej ofiary zgłaszają się na policję. Nie jest to już tak ukrywane jak do tej pory. W12: Ludzie trochę są wrażliwsi, dzięki wszelkiej profilaktyce - jak się mówi o zgłaszaniu, to jest na pewno coś bardzo dobrego i na pewno to jest konieczne. Na pewno na ten temat ludzie bardziej reagują niż kiedyś. Właśnie dlatego, że jest większa świadomość, bo kiedyś najczęściej to ktoś mówił, że Jak się ożeniłam się z nim, to muszę z nim siedzieć. On ją bił, maltretował, to brała jako niedolę swojego życia.

68 Strona67 Dzisiaj są ludzie bardziej zdecydowani i to jest pozytywny skutek, że ona tak nie pozwala sobie. Jedną z przykrych, lecz niestety czasami koniecznych konsekwencji wzrostu świadomości ludzi na temat przemocy w rodzinie (w tym jej ofiar) jest zaburzenie naturalnej struktury relacji rodzinnej w postaci separacji bądź rozwodu. Bywa, że są one jedynym skutecznym rozwiązaniem, jakie instytucje pomocowe mogą zaproponować krzywdzonej osobie. W10: Dużo jest rodzin, które się rozeszły. Mamy dzieci, które już kilka lat chodzą tutaj, a rodzice nie są razem. W12: Także tu wiem, że z powodów takich alkoholowych, czy też związanych z tym różnych wyzwisk, agresji itd., parę małżeństw też się tu rozpadło - wiem o tym. Czasem jedyną możliwością rozwiązania konfliktu jest odseparowanie małżonków i to jest jasne, bo jeżeli jedna osoba nie potrafi ogarnąć się, no to tak musi. W wywiadach wskazywano również na kryzys tradycyjnej rodziny, upatrując w nim potencjalną przyczynę i źródło aktualnych zagrożeń związanych z występowaniem przemocy. W3: To są warunki ekonomiczno-społeczne, a także całkowita zmiana autorytetu rodziny, takiej rodziny wielopokoleniowej. Ostatnio czytałam o tym, że jeszcze niedawno duży procent dzieci, uczniów przebywał w rodzinach wielopokoleniowych, czyli takich gdzie ktoś w domku był po prostu. Była babcia, był bardzo często dziadek, była też mama. Natomiast w tej chwili takich rodzin, w których faktycznie jest babcia, która się tym dzieckiem zaopiekuje ( z własnych doświadczeń wiem, że babcia jest osobą niezmiernie istotną w rodzinie), takich rodzin jest coraz mniej. Dzieci wychowują się same, wychowują się w świetlicach. Myślę. że pęd życia i warunki ekonomiczne

69 Strona68 powodują, że dzieci zawsze otrzymują to, co powinny od rodziców otrzymać. Widać to na przykładzie takiego mikrośrodowiska jakim jest szkoła. Respondentom niełatwo było określić specyfikę Gminy Swarzędz, mogącą wpływać na skalę przemocy w rodzinie na badanym terenie. Zasadniczo nie różni się ona od innych gmin w regionie, kontekst lokalny nie gra w tym przypadku decydującej roli i nie da się go ściśle oddzielić od realiów wojewódzkich czy ogólnokrajowych. W1: Trudno mi się wypowiadać na temat tego jak wygląda to lokalnie, a jak ogólnopolsko - nigdy nie prowadziłam takich badań. Niemniej Swarzędz posiada swój koloryt i charakter, który w wypowiedziach przedstawicieli działających w jego obrębie instytucji jeśli nie wprost, to implicite odzwierciedlał się i wyrażał. W3: Mam wrażenie, że każdy z rejonów miasta ma swoją specyfikę. Zawsze mówiło się, że Stare Miasto jest takim miejscem, które jest najbardziej zagrożone przemocą w rodzinie. Z drugiej strony biorąc pod uwagę (może nie do końca rozwiniętą) świadomość, że przemoc nie jest dobra, to patrząc na osiedla, które nie są starą częścią miasta, można zauważyć inną specyfikę. Myślę, że tam również występuje przemoc, tylko niekoniecznie fizyczna. Bardziej mamy tu do czynienia z zaniedbaniem, zaniechaniem. W5: My jako Swarzędz jesteśmy takim miastem-wsią. Formy przemocy, z jakimi spotykają się przedstawiciele instytucji przeciwdziałających przemocy są zróżnicowane. W wywiadach podkreślano, że obserwuje się mniej przemocy jawnej, w postaci bezpośredniej fizycznej agresji. Znacznie częstsza jest przemoc ukryta, mniej rzucająca się w oczy, polegająca najczęściej na zaniedbaniu, na deficytach w zakresie zaradności, umiejętności wychowawczych, opieki. Może mieć

70 Strona69 ona źródło w uzależnieniach, braku wykształcenia, biedzie, ale nie tylko. Zjawisko występuje również w rodzinach dobrze sytuowanych finansowo. W przypadku zaniedbania - niejednokrotnie decyduje kontekst ekonomiczny i emocjonalny. W2: Od dawna nie spotykam się już z jawną przemocą wśród dzieci z klapsami, biciem, jakimiś typowymi przejawami przemocy fizycznej i myślę, że tego faktycznie jest mniej, ludzie mają świadomość, że to jest karalne, że mogą ponieść za to karę, że dzieci są też bardziej świadome, bo dużo się o tym mówi nie tylko w szkole, ale i w środkach masowego przekazu. Dzieci też wiedzą, że nie można ich bić i dorośli muszą na to zwracać większą uwagę. W2: Mimo wszystko w świadomości społecznej jest tak, że jest mniej tej przemocy fizycznej, jawnej. Co do przemocy emocjonalnej to wydaje mi się, że chyba jest podobnie, bo jednak nadal są zaniedbania - to też jest przemoc wobec dzieci i młodzieży. Zaniedbanie, brak podstawowej opieki, myślenie, że to nie do rodzica należy zajęcie się sytuacją szkolną dziecka. Może nawet nie jest to intencjonalne, ale jest spora grupa rodziców, którzy są tak wychowani, że nie mają nawet umiejętności wychowawczych, co zakrawa na przemoc. Sama często się zastanawiam, co jest już przemocą a co nią nie jest, bo przemoc kojarzy się z intencjonalnością, natomiast często przemoc jest, gdzie też nie ma intencji ze strony dorosłych. Myślę, że to jest to temat morze. W3: Przede wszystkim dostrzegam zmiany w zachowaniach dzieci i na podstawie zachowania uczniów mogę ewentualnie sądzić (co nie jest oczywiście, równoznaczne ze stu procentową wiedzą), że coś się dzieje niedobrego w rodzinach. Mogę mówić o zaniechaniu, o zaniedbaniu, chociaż to też jest przemoc. Myślę, że takich sytuacjach jak zaniechanie, życiowa niezaradność, brak umiejętności wychowawczych, które za sobą pociągają niezbyt dobre skutki dla uczniów, jest chyba najwięcej. W10: W dużej mierze też ekonomiczna, zaniedbania. Widać to po dzieciach. Rodzina pobiera zasiłek rodzinny, dostaje dodatek szkolny, a książek dziecko nie ma przez 2, 3 miesiące. To widać po ubraniach, widać jak dzieci są zaniedbane, brudne.

71 Strona70 W11: Zaniedbanie jest myślę najpowszechniejszą formą, tak mi się wydaje. Zaniedbywanie dzieci, niezapewnienie odpowiednich warunków dzieciom. Zapewnienie tych warunków dzieciom nie jest priorytetem rodziny. Tak jak powiedziałem, ważniejszym jest kupić fajny telewizor niż książki dziecku do szkoły. Na to są bardziej gotowi wziąć pożyczkę. Zaniedbywanie też w tym, że dzieci bawią się na ulicy, a rodzice mają inne zajęcia w tym czasie np. rodzice zażywają alkohol, a dzieci są pozostawione same sobie. Przemoc występująca w rodzinach nie zawsze ma wymiar pośredni, nieuświadomiony, nie w pełni intencjonalny. Zdarza się, że przyjmuje ona postać bezpośredniej agresji fizycznej. Zmianą w porównaniu do poprzednich lat jest reakcja ofiar na tego typu agresję. Wciąż jednak sporo osób obawia się wydobyć problem na światło dzienne. Najtrudniej uczynić to dzieciom, o których cierpieniu można wnioskować jedynie na podstawie pewnych symptomów i poszlak. W3: O takiej jawnej przemocy raczej się nie mówi. W rodzinach przemocowych, tak jak w rodzinach dysfunkcyjnych, obowiązują trzy zasady: nie mów, nie czuj, nie ufaj. Czasami, lecz bardzo rzadko, zdarza nam się, że dziecko samo przychodzi i mówi o tym, że było bite. Możemy się tylko domyślać na podstawie różnych zachowań uczniów, ich sposobu rozwiązywania problemów, bądź na podstawie w ogóle zachowań uczniów, że rodzina jest dysfunkcyjna. Natomiast rozstrzygnięcie czy jest to rodzina przemocowa, wymaga już głębszego zainteresowania rodziną i interdyscyplinarnego podejścia do rodziny. Najczęściej przemoc dotyka kobiety i dzieci, zachodzi na ogół w relacjach: mąż-żona, ojciec-dziecko, dziecko-dziecko (w szkole).

72 Strona71 W7: Możemy na przykładzie osób, które starają się o mieszkania socjalne czy komunalne, stwierdzić, że jednak w większości ten problem dotyczy kobiet, matek z dziećmi. Chyba, że panowie o tym nie mówią i tego nie ujawniają. W8: (kto najczęściej staje się ofiarą) Kobiety. Kobiety i od razu dzieci - dzieci jako świadkowie. W9: Kobieta. Moje doświadczenie pokazuje, że do dziś nie pojawił się mężczyzna, żeby zgłosić, że jest ofiarą przemocy. W11: Fizyczna też się zdarza, przede wszystkim wobec dzieci. Częściej niż wobec kobiet, bo wobec dzieci jest bardziej akceptowana. Tam lanie w tyłek to jest. Z rozbrajającą szczerością niektórzy się do tego przyznają, chociaż wiedzą, że prawo tego zabrania. Myślę, że to taka kulturowa tradycja lania. Jeden z rozmówców zwrócił też uwagę na zjawisko przemocy dzieci wobec rodziców. Kwestia ta nie pojawiła się jednak w innych wypowiedziach. Mówiono natomiast dużo o agresji wśród nieletnich, która wydaje się eskalować i wykraczać poza dotychczasowe schematy, stając się domeną już nie tylko chłopców, ale także, czasem w większym stopniu dziewcząt. Zaznaczano, że przemoc szkolna bywa coraz bardziej wyrafinowana, oprócz agresji fizycznej, przejawiając się również w werbalnym poniżaniu drugiej osoby, w mniej lub bardziej wyrachowanej psychomanipulacji. W2: Jest to często odzwierciedleniem tego, co się dzieje w rodzinie: zaniedbań, albo faktu, że dziecko chce się pokazać. Parę razy spotkałam się z tym, że dzieci, które w szkole podstawowej były ofiarami, były często szykanowane przez inne dzieci, gdzieś na etapie lat doznają jakieś mocy i w nowym środowisku chcą się jawić inaczej i to one zaczynają być przemocowe. Często w grupach rówieśniczych dzieci słabiutkie, które dostają pod skrzydła lidera przemocowego, same zaczynają być przemocowe, aby stać się osobami znaczącymi. Nie wiem czy typowym przekładnikiem jest, że gdy byłem bity lub byłem w rodzinie, gdzie doświadczałem przemocy, to teraz sam dokładnie to samo robię. Może jest taki przekładnik, uwarunkowanie. Dużo też zależy od tego, jak dziecko radzi sobie w relacjach społecznych, potem w grupie rówieśniczej, która jest dla niego

73 Strona72 bardzo ważna i często aby zaistnieć, dziecko zrobi wszystko, by być zaakceptowanym w tej grupie. Ale na pewno rodzina i to jak rodzice się odnoszą do tego w domu, co sami pokazują swoim przykładem (nie mówieniem, ale podejściem do dziecka) - to jest bardzo ważne. Rodzice przychodząc z dzieckiem do gimnazjum bardzo obawiają się, żeby ich dzieci były bezpieczne. Pierwsze pytanie jakie zadają to czy jest bezpiecznie, czy nie bierze się narkotyków. Ale rzadko zdarza się pytanie co ich dzieci robią. Dzieci bardzo często same w stosunku do siebie są przemocowe. Nawet te pochodzące z dobrych domów stosują przemoc - niekoniecznie bicie, ale taką emocjonalną czyli: Masz gorsze trampki, masz gorszy strój, zazdrość o oceny. To się obserwuje nawet wśród bardzo elitarnych rodzin, że jest przemoc innego rodzaju, bardzo trudna i ciężka jeżeli chodzi o dzieci w tym wieku adolescencji. Bardziej wyrafinowana, nie wprost ( ) Muszę powiedzieć, że dziewczyny często stosują tę przemoc, np. w walce o chłopaków. To też się bardzo zmieniło, bo kiedyś to chłopcy walczyli, żeby dziewczyna na niego spojrzała, a teraz chłopiec może nic nie robić, a kobiety o niego walczą i to bardzo brzydkimi metodami. Niestety dochodzi też do bójek wśród dziewcząt. W3: Wyraźnie zauważamy wzrost agresji wśród uczniów, nieumiejętność rozwiązywania problemów, konfliktów w sposób pokojowy. Natomiast, czy mogę powiedzieć, że wzrasta również przemoc w rodzinie? Tego nie wiem. Mogę tylko się domyślać, nie mogę w stu procentach mówić o całkowitej przemocy. Agresywne zachowania nieletnich są na ogół pochodną przemocy w rodzinie, mają na nią wpływ również przemiany społeczne i obyczajowe, promowanie w mediach niewłaściwych z wychowawczego punktu widzenia wartości i postaw. W tym sensie można mówić o ambiwalentnej roli mediów, które propagują coś, co jednocześnie zwalczają. Z tą kwestią wiąże się problem tzw. cyberprzemocy, zjawiska stosunkowo nowego, które stopniowo rozpowszechnia się i nasila. Najczęściej występuje w formie przemocy psychicznej przyjmując różne postaci: od obrażania, oczerniania, wyszydzania poprzez wykradanie i ujawnianie intymnych treści, inwazję w sferę prywatną, aż po nękanie, osaczanie, publiczne upokarzanie ofiary. Dzieje się to w przestrzeni wirtualnej (fora, serwisy społecznościowe, RPG), ale ma jak najbardziej realne, czasem tragiczne, konsekwencje. W2: Też jest wiele przemocy nie wiem czy to przyczyna czy skutek, bo to wszystko jest pomieszane ale Internet, Facebook, wcześniej Nasza-Klasa. Jak się robi badania, to

74 Strona73 pyta się Czy doznałeś krzywdy?, a ja zapytałabym Czy ty krzywdzisz? Co ty robisz w tym Internecie?. Zazwyczaj to jest obopólne. Jeśli są takie działania, że nawet policja się tym zajmuje, to okazuje się, że osoba, która obecnie doświadcza przemocy, sama dokładnie to samo robiła przedtem: szykanowała słownie, mówiła rzeczy nieprawdziwe, o wulgaryzmach i innych rzeczach nie wspominając. Taka osoba potem dokładnie tego samego doświadcza z drugiej strony. Kiedyś ludzie musieli się spotkać, żeby porozmawiać, teraz plotki i różne rzeczy się toczą bardzo szybko i z nieprzewidywalnym skutkiem. Nieco rzadszą formą przemocy jest, zdaniem badanych, przemoc seksualna. Wydaje się ona najcięższa do wykrycia, gdyż dotyczy najbardziej intymnego wymiaru ludzkiej osobowości. Choć media starają się sygnalizować problem, w rzeczywistości pozostaje on tematem tabu. Nie zawsze przemoc ta polega na inwazji fizycznej, częściej jest oddziaływaniem psychicznym, przejawia się w mowie, obrazach, niejednoznacznych zachowaniach. Niewątpliwie jest obecna we współczesnej kulturze i jako taka ma szeroki zasięg. Potrafi zniekształcać i destruować świat dziecka, nawet jeśli proces ten przebiega stopniowo i pozornie niezauważalnie. W2: Dużym tabu jest przemoc seksualna, a tego na pewno jest sporo w rodzinach i jest to bardzo trudne do zdiagnozowania. Nie chodzi mi o taką dramatyczną przemoc seksualną, ale trochę takich uwiedzeń. Dziewczyny, chłopcy może trochę rzadziej, poruszają się w później nastoletnim świecie bardzo zaburzone. Nie mówię, że musi to być jawna przemoc seksualna, że do stosunku dochodziło z rodzicem, czy członkiem lub przyjacielem rodziny, ale chodzi o to, że dziecko za wcześnie coś widziało, coś oglądało, doświadczało i potem trudno normalnie ułożyć swoje życie, traktować ładnie to, co mogłoby być ładnie traktowane. Stąd pewnie prostytucja, galerianki itd. - to też wynika z tego, co działo się w ich rodzinach. W10: Przemoc seksualna to jest tabu. Była tu kiedyś dziewczynka, która mówiła coś tam o tym, ale myśmy mieli wątpliwości. To jest bardzo trudna i specyficzna przemoc i wydaje mi się, że chciała ona na swoją korzyść to wykorzystać. Ale i tak z tego co wiem, to w sądzie nie przeszło. To był konkubent matki, dzieci były zabrane. Na pewno tak

75 Strona74 przemoc jest, ale zgłoszeń nie ma. Myśmy podejrzewały, próbowałyśmy tam wejść przez rozmowy i rysunki, ale dzieci się nie otwierały. Ale najbardziej myślę, że słowna. Przeklinanie, upokarzanie, dokuczanie, zaniżanie wartości - to jest na porządku dziennym. Nawet powiem, że fizycznej jest mniej. PERSPEKTYWA FGI Badani wskazali na wciąż obecny stereotyp dotyczący stosowania kar cielesnych w procesie wychowawczym, jako metody skutecznej, a niekiedy jedynej. kiedyś uważana za najbardziej skuteczną z metod wychowawczych i do dzisiaj, gdzieś tam ona pokutuje. Wskazali również na wzrost przemocy wśród dzieci i młodzieży w środowisku szkolnym, łącząc to zjawisko z wzorcami domowymi dotyczącymi stosowania przemocy w rozwiązywaniu sytuacji trudnych. wśród dzieci i młodzieży agresja wzrasta.. Pojawiły się jednak wątpliwości czy zjawisko rzeczywiście się pogłębia, czy raczej wynika to z większej wykrywalności tego typu zdarzeń. Ja zastanawiam się, czy jest więcej tych przypadków niż kiedyś, czy po prostu więcej wykrywamy. Określili obecność i rolę przemocy psychicznej w kontekście przyzwolenia społecznego na jej stosowanie oraz skutków jakie ze sobą niesie. Zwrócili również uwagę na trudność określeniu przemocy psychicznej, co niesie ze sobą większą trudność w udzielaniu pomocy ofiarom. myślę, że przyzwolenie na przemoc psychiczną, która w mojej opinii jest najbardziej niszcząca naprawdę, oczywiście towarzyszy, czy przemocy ekonomicznej, czy fizycznej. Przyzwolenie na przemoc psychiczną jest bardzo duże, bo to się dzieje nie często nie na zewnątrz to są tylko słowa, a doprowadzają do takiego zniewolenia, że trudno sobie wyobrazić jakie są tego konsekwencje myślę, że dla nas i dla wszystkich ludzi którzy pracują z przemocą i przeciwko to jeżeli złapiemy przemoc ekonomiczną to już jest łatwiej złapać niż sensu stricte psychiczną. Ktoś jest pobity wiadomo co robić, a też jak myślę o druzgoczącym znaczeniu tej przemocy psychicznej też pomocy tym osobom to znaczy ta pomoc osobom, które doświadczają tej przemocy psychicznej jest trudniejsza. Zwrócili również uwagę na wytworzenie się u ofiar przemocy psychicznej niskiej samooceny i wyuczonej bezradności, która jest odległym skutkiem pojawiającym się u ofiar, przez co

76 Strona75 pojawia się u nich nieumiejętność poszukiwania pomocy. Ona też tak zmienia obraz siebie i poczucie własnej wartości, godności ( ). Widzą siebie i myślą o sobie dlatego jak myśli sprawca i trudno jest przeciwstawić się czemukolwiek. Zniewolenie. Proces ten jest często wpisany w funkcjonowanie rodziny, w której jest przemoc, bądź w rodzinie alkoholowej, który z kolei obserwowany jest przez dzieci. mam w szkole takie dzieci, które mówią: ja już nie wierzę mojej mamie, wszyscy jej mówią, babcia też mówi, a ona znów przygarnia tatę. Wskazali również na istnienie przemocy ekonomicznej, jako najbardziej akceptowanej, przyznając jej niekiedy kluczową rolę, zwłaszcza w kontekście tzw. rodzin tradycyjnych, które dają mężczyźnie środki do jej stosowania. myślę, że przemoc ekonomiczna jest tak naprawdę kluczem do przemocy. Taki tradycyjny model, gdzie mężczyzna pracuje, a kobieta zajmuje się domem stawia ją na przegranej pozycji od razu, bo ona nawet jeżeli dzieje się jej jakaś krzywda to nie jest w stanie z tym nic zrobić, bo ona pierwsza myśl jaka się jej pojawi to co ona włoży do garnka, bo ona nie ma swoich pieniędzy. Więc myślę, że to jest najbardziej akceptowalna forma przemocy. Może nie bezpośrednio, ale jest to jakaś przyczyna, aby tę przemoc stosować, bo w tym momencie mężczyzna może sobie naprawdę na wiele pozwolić, bo ona nie widzi wyjścia z tej sytuacji i często zdarzają się takie sytuacje, że jakieś obowiązki są przypisane kobiecie i jej nawet nie przyjdzie do głowy, żeby jakoś te obowiązki z mężem podzielić, bo on po prostu powie nie i w jego rękach są wszystkie argumenty. Zwrócili również uwagę na występowanie zjawiska przemocy fizycznej, jednak podkreślali, że jest ona bardziej jednoznaczna, przez co łatwiejsza do zdiagnozowania, a co za tym idzie łatwiej jest udzielić też pomocy ofiarom tej formy przemocy. Przemoc fizyczna jest jednoznaczna, ktoś komuś wykręcił rękę, ktoś kogoś uderzył, ktoś kogoś gdzieś zamknął to jest jasna sprawa. A przemoc psychiczna jest bardziej błędna. Stwierdzili jednak, że liczba przypadków przemocy fizycznej się zmniejsza. pewne jest w ostatnich latach, że mniej jest przemocy fizycznej w rodzinie. Myślę, że faktycznie media dużo się mówi o przemocy fizycznej, ale jest tego coraz mniej bo ludzie wiedzą, że nie można. Zwrócili również uwagę na zjawisko przemocy seksualnej, podkreślali jednak, że świadomość dotycząca tego zjawiska jest niska, z racji traktowania tego typu zachowań jako naturalnych, przy jednoczesnym poczuciu wstydu z racji poczucia intymności. mamy tę przemoc seksualną, gdzie kobiety też często nie mają świadomości, że

77 Strona76 pewne argumenty ze strony partnera, ( ) są jednak niedozwolone i świadczą jednak o przemocy. Cały czas wychodzi się z założenia, że jest to obowiązek ( ) wstąpienia w związek małżeński niż rzeczywiście, że jest to tam jakiś objaw przemocy. Po za tym jest to taka tematyka dość intymna, że trudno też mówić o tym i chwalić się tak dlatego ludzie bardzo często o tym nie wspominają. np. kwestia przemocy seksualnej czy psychicznej to jest rzecz, taka, że na pierwszy rzut oka nie idzie tego zobaczyć. Według respondentów istotną rolę odgrywa również zaniedbanie jako forma przemocy wobec dzieci. idzie to w kierunku psychicznej, bardziej zaniedbań dzieci w związku z pracą rodziców. natomiast ciągle ( ) kuleje, że nie interesujemy się rodzice- na tyle dziećmi by było ono bezpieczne, zdrowe. daje się dzieciom czas wolny, zabezpiecza się poprzez upominki typu gadżety komunikacyjne, natomiast rodzice nie orientują się jak dzieci spędzają czas wolny. To jest dla mnie ważna rzecz zaniedbanie, które też jest przemocą. Zaniedbanie dotyczyć może również braku kontroli nad działaniami dzieci np. w Internecie. rodzice powinni wiedzieć gdzie się dzieci logują, w co grają. Nie powinni myśleć tylko o prywatności, bo to mojego dziecka, Trzeba zawęzić zaufanie. Bardzo dziwne jest też dla mnie to, że logowanie tych dzieci dzieje się w czasie kiedy oni są pod opieką rodziców, w godzinach późnych wieczornych, a często także niestety późnych nocnych. Niedostateczne zajęcie się młodzieżą jest tak naprawdę uhodowanie problemu, bo te dzieciaki, które teraz nie mają co ze sobą zrobić kiedyś będą dorosłe. Często pada tam pytanie gdzie był pracownik socjalny, albo gdzie był pedagog, a ja pytam a gdzie był rodzic. Według respondentów zaniedbanie jest jednak formą przemocy, którą można zaobserwować. chodzi o to, że to zaniedbanie, to że dziecko przychodzi brudne czy nieprzygotowane, to że tata pije, mama nic z tym nie robi, oni nie pracują to widać. Według respondentów ofiarami przemocy domowej najczęściej padają dzieci i kobiety, a sprawcami najczęściej mężczyźni. ja najczęściej spotkałam się jednak z przemocą wobec najmłodszych i kobiet w stosunku do rodziny. Najczęściej ja miałam do czynienia ze sprawcą, którym jest jednak głowa rodziny, konkubent, mąż. Też rodzice względem dzieci z racji np. zaniedbania i problemu alkoholowego. Jednak według respondentów mężczyźni też bywają ofiarami przemocy, jednak nie zgłaszają tego zjawiska, przy czym według nich wobec mężczyzn głównie stosowana jest przemoc psychiczna, podkreślali jednak, że zdarzają się również przypadki przemocy fizycznej. Kwestii przemocy wobec mężczyzn podczas przeprowadzonych wywiadów

78 Strona77 badani poświęcili szczególnie dużo uwagi. Mówi się głównie, że jest psychiczna, ale jest fizyczna też mimo przewagi mężczyzn fizycznej nad kobietami. Brak zgłaszania przypadków przemocy wobec mężczyzn przez ofiary przemocy w opinii respondentów spowodowana jest pewnego rodzaju wstydem. nie wypada, żeby kobieta biła mężczyznę, więc będzie to jakimś utłoczeniem dla tego mężczyzny. Zwrócili również uwagę, że często wobec mężczyzn stosuje się np. niesłuszne oskarżenia. Częstą formą spotykanej przemocy jest niesłuszne oskarżenie o jakieś nadużycia seksualne wobec dzieci. Zauważyli też, że istnieje większe przyzwolenie na stosowanie przemocy przez kobiety wobec mężczyzn, a nawet funkcjonuje przekonanie o pewnej śmieszności tego zjawiska zakorzenione w świadomości społecznej. [na stosowanie] przemocy kobiety wobec mężczyzny też jest większe przyzwolenie ( ) [pewna osoba] która wyjrzała przez okno, że coś się dzieje na ulicy i opowiadała mi to tak, że ona jego kopie to poszłam dalej spać. To jest taka trochę anegdotka. Według respondentów sprawcami przemocy domowej są również dzieci, a ofiarami rodzice. Miałem taką sprawę niedawno, gdzie ewidentnie nastolatek zupełnie terroryzuje rodziców upija się codziennie, wraca o której chcę. Rodzice zupełnie nie są w stanie wywrzeć na niego wpływu. On ich bije. Do terapii też się zgłaszają rodzice, którzy są totalnie zniewoleni przez nastolatków. Ja w szkole spotykam się, że rodzic przychodzi do szkoły i mówi, ze spotyka się z taką przemocą ze strony dziecka: szantaż, czy przeciwstawianie się, ja ci pokaże, na złość przyniosę jedynki. I przychodzą i mówią: Panie dyrektorze, on mnie tak przystawił do ściany, że ja sobie już nie radzę, mam problem. Respondenci nie potrafili określić skali zjawiska ciemnej liczby tj. nie wykrytych przypadków przemocy domowej. Uważali jednak, że zjawisko takie istnieje, szczególnie w odniesieniu do przemocy psychicznej, gdy jej ofiarami są dzieci. Trudno powiedzieć ile zostaje nie wykrytych, więc trudno porównać te liczby. nie wiadomo ile jest nieujawnionych. psychiczna jest bardziej powszechna niż nam się wszystkim wydaje.

79 Strona78 CHARAKTER WIĘZI LOKALNYCH I OBSZARY NAJBARDZIEJ ZAGROŻONE PRZEMOCĄ W GMINIE SWARZĘDZ. UWARUNKOWANIA SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNE. PERSPEKTYWA IDI Charakter relacji społecznych w danym środowisku lokalnym, stopień integracji miejscowych grup i środowisk, czynniki kulturowe, historyczne, gospodarcze wpływają na specyfikę omawianego w niniejszym raporcie problemu. Determinują określone postawy, zachowania, wzorce. W sposób pośredni przyczyniają się do wzrostu bądź minimalizacji skali zjawiska. Wyznaczają kierunki zmian w zakresie zapobiegania i zwalczania przemocy w rodzinie. Gmina Swarzędz posiada swoistą strukturę demograficzną. Miasto jest tzw. noclegownią dla Poznania, wielu jego mieszkańców na co dzień pracuje w Poznaniu i tam spędza większość czasu. Ze względów ekonomicznych (tańsze koszty utrzymania) wynajmuje lokale w Swarzędzu. Inni osiedlają się tu w ramach ogólnej tendencji uciekania od wielkomiejskiego środowiska. Dotyczy to jednak ludzi zamożniejszych, budujących czy kupujących w Swarzędzu domy. Sporą część mieszkańców stanowi więc ludność napływowa, słabo zintegrowana z środowiskiem lokalnym, nieco oderwana od jego realiów, anonimowa i zatomizowana. W1: W Swarzędzu jest bardzo duży napływ ludności, duży rozrost, powstają nowe osiedla, wszystko jest mocno wymieszane. W4: Gmina Swarzędz rozbudowuje się. powstaje mnóstwo domów jednorodzinnych, osiedli mieszkaniowych, jak również budownictwo wielorodzinne. W7: W moim odczuciu jest tak, że ludzie w naszym mieście są coraz mniej zintegrowani, bo gmina cały czas się rozwija i jest bardzo dużo ludzi napływowych, który się przeprowadzą. Tak naprawdę widać, że Swarzędz jest sypialnią Poznania, czyli, że ludzie pracują w Poznaniu, prowadzą całe swoje życie w Poznaniu, a tutaj przyjeżdżają tylko na noc. Ja mam np. w klatce 10 rodzin - z tego jest 8 takich rodzin, które mieszkają tam od początku i są 2 nowe rodziny, które się tam wprowadziły. One

80 Strona79 ani ze sobą nie utrzymują kontaktu, ani z pozostałymi sąsiadami. Ta ósemka się ze sobą kontaktuje, ktoś do kogoś podejdzie, a te dwie są zupełnie obok. I to są właśnie rodziny, które pracują w Poznaniu, dzieci zawożą do szkoły czy przedszkola w Poznaniu i przyjeżdżają tutaj wieczorami (weekendy pewnie spędzają u rodziny). Moim zdaniem jest coraz mniejsza integracja tutejszej społeczności. Osoby mieszkające w Swarzędzu od kilku pokoleń zamieszkują na ogół biedniejsze dzielnice, część z nich zmaga się z problemami socjalnymi, jednocześnie jednak są to grupy silniej zintegrowane, znające specyfikę miasta. Na obszar gminy składają się również wsie, których ziemie w większości należały niegdyś do Państwowych Gospodarstw Rolnych (PGR). W10: Myślę, że na wsi jest taka specyfika. Nazwiskami nie mogę, ale myślę, że Gruszczyn, Wierzenica, Uzarzewo popegeerowskie wsie, gdzie alkohol jest w dużej mierze. A u nas to są bloki na Sienkiewicza, tam za OPS-em przy Castoramie, na pewno tam. A dlaczego akurat w tych miejscach? Bo ci ludzie zostali po likwidacji PGR-ów. Tutaj są mieszkania komunalne, socjalne i może tak niefortunnie są zebrane akurat w tym jednym bloku takie rodziny. W12: Tutaj są wioski popegeerowskie w dużej mierze, te 3 miejscowości: Wierzonka, Karłowice i Wierzenica. Same w sobie to są miejscowości gdzie jest wiele problemów społecznych i także pojawia się przemoc. Nieudana restrukturyzacja, przemiany ekonomiczne, marginalizacja wsi, migracja jej mieszkańców do miast sprawiły, że wiejskie miejscowości stały się naturalną przestrzenią biedy, bezrobocia i zagrożeń z nimi związanych, w tym problemu przemocy w rodzinie. Pewne znaczenie ma tu również czynnik obyczajowo-kulturowy w postaci ludowej tradycji i mentalności: ukierunkowanej na zachowanie dotychczasowego porządku, w którym przemoc jest prywatną sprawą sprawcy i ofiary, a wszelkie spory rozstrzygane są na własną rękę.

81 Strona80 W5: Nie zaliczamy się do dużych miast, czyli mamy do czynienia, albo z tymi bogatymi, albo z tą patologią w blokach itd. A u nas oprócz tych dwóch dochodzi jeszcze taka wiejska przemoc, z dziada, pradziada, bo tak ma być, bo chłop jest panem domu i tak ma być. Teraz trzeba dotrzeć i wszystko zrobić, bo tam też są osoby, które są krzywdzone i trzeba wszystko zrobić by im pomóc. Nieufność do instytucji publicznych jest w środowisku wiejskim szczególnie widoczna. I mimo, że integracja wydaje się czynnikiem sprzyjającym przeciwdziałaniu przemocy; (znajomość sąsiadów, lokalnej społeczności, pewna orientacja w ich życiu i troskach, powinna z jednej strony wyhamowywać niewłaściwe zachowania, pełniąc funkcję kontrolną, a z drugiej strony ułatwiać wykrywanie potencjalnych bądź aktualnych zagrożeń, a co za tym idzie alarmowanie o nich określonych jednostek pomocowych) w praktyce bywa barierą utrudniającą, a czasem uniemożliwiającą rozwiązanie problemu. W1: Trudno mi powiedzieć, czy gdy ludzie tworzą wspólnotę jest łatwiej alarmować - może wręcz jest trudniej. Nieraz sąsiad, który nie zna drugiego sąsiada może nie chcieć się wtrącać, nie powie nic, albo wręcz odwrotnie ponieważ się znają to nie będą na siebie donosić. W2: Są plusy i minusy. Jeżeli jest duże miasto to ludzie się nie znają i żyją wyłącznie własnym życiem. W Swarzędzu, z racji tego, że jest to mała społeczność lokalna, znamy się na co dzień. Przez to często trudniej jest zaalarmować, bo to jest bliski sąsiad itp. Obok opinii idących w sukurs potocznemu przeświadczeniu o pozytywnej zależności między siłą integracji, a skalą występowania przemocy pojawiały się sądy oparte na naturalnej, intuicyjnej obserwacji, w myśl których specyfika mniejszych ośrodków (do jakich należy Swarzędz) sprzyja budowaniu więzi społecznych, a te z kolei zwiększają szansę na sygnalizację problemu przemocy.

82 Strona81 W10: Myślę, że sprzyja, bo ta anonimowość tutaj jest mniejsza i dużo jest też pracowników socjalnych, oni utrzymują stały kontakt z tymi rodzinami i gdyby coś się działo, to myślę, że by to wyłapali. Mnie się wydaje, że łatwiej to opanować, jak nie ma takiej anonimowości. Bo jak rodzina nie zgłasza, czy osoba zainteresowana, to sąsiedzi to zrobią. Ja się sama z tym spotykałam i z doświadczenia wiem. Respondenci przytaczali przykłady i typy różnych postaw wobec omawianego zjawiska, wskazywali też obszary gdzie zagrożenie przemocą wydaje im się największe. Jeśli chodzi o miasto najczęściej była mowa o Rynku, starym mieście, osiedlach złożonych z bloków socjalnych i komunalnych, strefach peryferyjnych. W przypadku wsi powracały nazwy: Wierzonka, Wierzenica, Uzarzewo. W1: Na pewno te mniejsze miejscowości pod Swarzędzem jak Uzarzewo - jest to zbiorowisko ludzi z takich trudnych środowisk. Tam na pewno jest bezrobocie, a tam gdzie nie ma pracy, gdzie ludzie nie mają co do garnka włożyć, to robi się różne rzeczy z bezradności. Z tej bezradności właśnie używa się przemocy fizycznej i psychicznej. Podsumowując, na pewno tutaj te rejony pod Swarzędzem np. Uzarzewo, Wierzenica. W2: Rynek i wokół rynku. Patologią i przemocą w rodzinie moim zdaniem są mocno zagrożone te wszystkie wsie popegeerowskie. Widać to po dzieciach, które stamtąd się wywodzą. Jest tam bardzo małe zainteresowanie nauką szkolną, bardzo małe zainteresowanie jakimś rozwijaniem swoich umiejętności, talentów. Myślę, że będzie to Uzarzewo, Wierzonka, w mniejszym stopniu chyba Wierzenica. Te miejscowości znam z racji tego, że tu pracuje. To jest rejon trójki, ale też wiele dzieci przewija się przez nasze szkoły. Jest dużo takich zaniedbań środowiskowych W4: Więcej informacji o przemocy występuje w starej części miasta, czyli osiedla mieszkaniowe, które powstawały w latach Tutaj ludzie bardziej się znają. Natomiast jeżeli chodzi o mieszkańców, którzy obecnie się wprowadzają, czyli po roku 2005 i w dalszym ciągu trwają budowy tychże domów, to tam jest mniej zgłoszeń. W5: Są to stare osiedla, czyli tutaj, gdzie się przykładowo znajdujemy; osiedla Zygmunta III Wazy, Dąbrowszczaków, Czwartaków, Kościuszkowców i oczywiście Rynek i okolice. Tam jest społeczeństwo chyba najuboższe, bo jest dużo mieszkań komunalnych. Występuje też (nie ma co się czarować) alkohol, różnego rodzaju imprezy, używki, margines społeczny - to się nasila. Jeżeli mówimy tu alkohol to

83 Strona82 wiadomo - przestępczość. Te rodziny niektóre można określić mianem pseudo patologicznych. Ta przemoc narasta i nie ma co się czarować. Więcej jest tu, niż po stronie, gdzie są te osiedla nowsze, domy nowo postawione. Tam jest może trochę inny rodzaj przemocy. Tzn. nie można tu powiedzieć, że jest przemoc taka i taka, bo przemoc to przemocą i to nie ma żadnego znaczenia, czy jest to psychiczna, fizyczna, zaniedbanie. Ale chodzi mi tu o ten czynnik przemocy nieważne czy on jest pod wpływem alkoholu czy emocji - jest przemoc, ktoś jest krzywdzony i to jest krótka piłka. Ale po tej stronie Swarzędza, gdzie są nowe domy, nowe osiedla, tam jest mniej tej patologii i mniej tej przemocy wywoływanej takim czynnikiem jak alkohol, przeszłość kryminalna niektórych osób itd. A jeszcze jeżeli chodzi o gminę, to w gminie jest różnie. Nie ma takiej konkretnej miejscowości, wsi w gminie, która by się znacząco wyróżniała pod tym względem tych interwencji policji i tej procedury karty. Może bym się tutaj skłonił co do jednej takiej miejscowości: miejscowość Karłowice, gdzie też są stare bloki. Są to byłe PGR-y, a więc wiadomo, że tutaj dochodzi ten czynnik. Dobrą przesłanką jest to, że mamy świadomość i z tego chyba wszyscy, którzy zajmujemy się pomocą osobom krzywdzonym, możemy się cieszyć, że nawet w takie strony wiejskie dociera ta informacja, że te osoby krzywdzone mają prawo do tego,żeby przyjść zgłosić, walczyć o to, aby żyć w innych warunkach. Z drugiej strony ta gminna miejscowość, o której wspomniałem wcześniej, to jest była wioska PGR-ów, gdzie jeszcze istnieje w prywatnych rękach jakieś tam gospodarstwo rolne, ale nie ma takiego zatrudnienia, bo większość osób żyło właśnie z tych zatrudnień w PGR-ach. Były te pieniądze, a kiedy pojawił się problem z pieniędzmi, pojawił się kryzys, bieda i za biedą pojawił się alkohol. Wtedy nasiliła się przemoc, sytuacja materialna pogorszyła się. Jeżeli następuje ta eskalacja emocji, zrodzona z braku środków finansowych, to alkohol rodzi przemoc. W6: Zaniepokoił mnie obszar wiejski. Nie podam konkretnej nazwy. Mamy również do czynienia z przypadkami przemocy tutaj na najbliższych osiedlach. Być może jest tak, że w którymś okresie, miałam więcej zgłoszeń przemocy z obszarów wiejskich niż miejskich. Zadziwiło mnie to, że jest to np. z jednego terenu - sprawy dotyczące różnych rodzin. Fakty są takie, że ta przemoc dotyka wszystkich środowisk. W7: Według mnie jest to Stare Miasto. Myślę, że koleżanki również podzielą tę opinię. Myślę, że jeszcze Wierzonka, Wierzenica, Uzarzewo, Karłowice - to właśnie te rejony. Paczkowo jest wsią, która się teraz bardzo rozbudowuje. Jest dużo ludzi nowych,

84 Strona83 napływających. Gortatowo, tak samo Łowęcin, Jasin to są takie wsie, gdzie raczej nie ma takich większych problemów. Natomiast te wsie, które wspomniałam, jest chyba największe bezrobocie i największy taki problem jeżeli chodzi o alkohol czy o inne takie rzeczy. Także chyba tam jest tak, jak tutaj w Starym Mieście. Tu mieszkają akurat takie rodziny, które z pokolenia na pokolenie są pod opieką Ośrodka Pomocy Społecznej, stoją tutaj często panowie pod różnymi sklepami. Panie zajmują się dziećmi, ale jeżeli chodzi o podjęcie pracy, to też jest z tym problem. Są to w większości uczniowie Szkoły Podstawowej nr 1 - na pewno pani dyrektor czy pani pedagog potwierdzą, że ten stopień zagrożenia patologią społeczną jest tam największy. Ale generalnie w Swarzędzu byłoby to Stare Miasto. To jest taka część miasta, gdzie nie przeprowadzają się nowi ludzie. W większości na rynku są mieszkania komunalne i socjalne, zasób lokalowy gminy i właśnie tutaj są takie tradycje rodzinne (z pokolenia na pokolenie). Jak ktoś jest już wychowywany w takiej, a nie innej rodzinie, to dalej to powiela. Nie ma ludzi napływowych, tak jak jest to na osiedlach, że ci ludzie się wymieniają, jedni umierają, inni kupują mieszkania. I gdzieś to się wymienia. Są jakieś nowe bloki budowane, a tutaj są ciągle ci sami ludzie, oni się znają od dziecka, razem się wychowywali, kolegują się, przyjaźnią, razem piją, razem palą, razem robią jakieś niekoniecznie dobre rzeczy. I dlatego, że właśnie nie ma rotacji ludzi, to jest chyba tutaj ten największy problem W8: Nowa Wieś u nas. Dopiero teraz objęłam ten teren, kiedyś też go miałam. To są bloki generalnie. Coraz więcej mamy zgłoszeń typu os. Cegielskiego, Raczyńskiego - to się stało teraz dosyć ważne. Wydawałoby się, że tam gdzie nie ma pieniędzy, to tam jest więcej konfliktów i jest ta przemoc. Ostatnio jednak zauważyliśmy, że ta przemocy występuje tam gdzie jest dużo tych pieniędzy, gdzie jest dosyt, gdzie on pracuje, ona pracuje, dzieci chodzą do szkoły to są osoby wykształcone. No i właśnie Nowa Wieś i te osiedla, to są miejsca gdzie takie osoby mieszkają. Dzieje się tak pewnie dlatego, że ludzie gonią za pieniądzem. W11: Jest parę takich obszarów. Nie wiem czy na blokowiskach więcej na pewno jest tam więcej ludzi. Nie, myślę, że nie ma takich obszarów jako obszarów, ale zdarzają się takie enklawy, że ktoś mieszka totalnie na uboczu i nie wiadomo co tam się dzieje. Trudno jest to rozpoznać. Nie utrzymuje z nikim kontaktu. Ale nie mogę powiedzieć, że bardziej są to jakieś wioski na peryferiach, czy bardziej osiedla. Na osiedlach też się

85 Strona84 zdarzają niezłe kwiatki. Proporcjonalnie do gęstości zaludnienia to ta stara część Swarzędza jest dość, że tak powiem, płodna. We wioskach są pojedyncze sytuacje, ale czasami są dość skrajne ( ) Mam takie przypadki, gdzie w jednej rodzinie, pod jednym dachem mam np. 3 nadzory - blok socjalny koło Castoramy na Słowackiego albo Sienkiewicza. Zdarza się, że w ciągu jednego dnia idę tylko tam na np. 6 wywiadów i 3 nadzory. Tam są mieszkania komunale, także myślę, że to blok socjalny, ale do końca nie wiem jaki jest jego status prawny. Niemniej, jest to takie specyficzne miasteczko w jednym bloku - Sienkiewicza, albo Słowackiego, zawsze mi się myli. A to wtórnie powstało, bo to ci wszyscy ludzie zostali zgromadzeni tam w jedno miejsce. To nie jest tak, że ktoś tam przypadkowo zamieszkał, tylko to jest programowe działanie i jakieś tam niedopatrzenie. Getto. PERSPEKTYWA FGI Respondenci stwierdzili, że ludzie w Gminie Swarzędz chętniej udzielają pomocy ofiarom po fakcie zgłoszenia, choć oczekują inicjatywy ze strony ofiary przemocy lub instytucji. Ja obserwuje np. to, że ludzie bardziej chętni są do tego, żeby udzielać pomocy ofiarom po fakcie zgłoszenia, że liczą na inicjatywę instytucji, czy samej ofiary, która podejmie powiedzmy te decyzje o zgłoszeniu. ( ) nie mam takich doświadczeń, które wskazywałyby, że sąsiedzi, rodzina jest skora do tego żeby wszczynać jakieś tam interwencje. Natomiast samo niesienie pomocy potem przychodzi im łatwiej, znacznie łatwiej. Zauważyli również, że więzi są silniejsze wśród ludzi zamieszkujących w Swarzędzu od pokoleń niż u osób, które wprowadziły się niedawno. takich napływających, gdzie ludzie bardzo często się nie znają i nie wiedzą nawet kto mieszka na tej samej klatce. Natomiast inaczej jest w starym blokowisku, kiedy ludzie się znają mieszkają od dziada, pradziada, bo do mnie sygnały, że coś gdzieś się dzieje docierały. Wiem że są też zgłoszenia do OPS-u, że jak coś się dzieje to i to robią ludzie z sąsiedztwa tak. Zauważyli jednak również i to, że niekiedy zgłoszenia mogą być fałszywe i wymierzone nie tyle w sprawców, co po prostu w sąsiadów. Często wynika to z nieżyczliwości, albo z tego, że komuś się coś wydaje zapomina się o odpowiedzialności za to co się mówi, i dzwonią z bardzo ciężkimi oskarżeniami, wiemy że to są sąsiedzi, przychodzimy, zbieramy informacje, coś więcej, a wszyscy się wycofują., Więc można mieć wtedy pewne zastrzeżenia. Stąd też respondenci

86 Strona85 zasugerowali odrzucanie wszelkich doniesień anonimowych. Trudno o świadków. Ludzie są tylko obserwatorami zewnętrznymi Czasami słychać przez ścianę, czasami nie. Ludzie mogą naprawdę wiedzieć lub nie. Mogą tylko dzielić się obserwacjami, które nie zawsze mogą być wiarygodne. Mi się wydaje, że faktycznie zajmowanie się anonimami jest kłopotliwe i z zasady powinno być odrzucane, bo zajmowanie się anonimami utka nas w to. Trzeba uświadamiać ludzi, że jak zgłaszają i mają rzeczywistą troskę, to muszą wziąć odpowiedzialną troskę i podać nazwisko i adres, bo inaczej informacja zostanie potraktowana jako nieistniejąca. Respondenci zauważyli jednak, że silniejsze więzi mogą nie sprzyjać działaniom interwencyjnym ze strony np. sąsiadów. Silniejsze więzi się wiążą z tym, że był to temat tabu. Teraz myślę też jest to temat tabu często. Zasugerowali również, że z tego typu negatywnymi skutkami więzi, które w tym kontekście prowadzą raczej do zamknięcia najczęściej spotkać się można na obszarach wiejskich. Myślę sobie że w środowiskach wiejskich chyba ludzie mniej chcą mówić na temat problemów. Mimo tego że integracje tam jest. ta integracja tam jest może ona to utrudniać, bo to są środowiska bardziej zamknięte.. Tak nikt nie chce mówić.. często ta integracja w tej materii przybiera negatywny wydźwięk, bo to jest właśnie na zasadzie: ja się nie wtrącam, to jest sprawa sąsiada, ich dzieci ich problem, jego matka, jego kobita na tej zasadzie to się odbywa, bo często jest tak, że w jego domu jest ta sama sytuacja. To jest taka negatywna integracja,. Co szczególnie dotyczy w opinii respondentów obszarów wiejskich. Na wsi to jeszcze jest jedno coś, mianowicie połowa ludzi, czy 1/3 jest ze sobą skoligacona. Kuzynka czy pociotek jakiś dalszy gdzieś, i wtedy oni mogą się na co dzień kłócić czy żreć czy coś, ale jak jakiś problem wystąpi to się natychmiast integrują. To niestety tego typu działania utrudniają. Jednocześnie jednak zauważyli, że chęć pomocy w tych rejonach istnieje. Ale potem obserwuje taką kobiecą solidarność, że jedna drugiej jak już jest źle to jest pomoc. Zauważyli również problem integracji środowiskowej opartej na tworzeniu podziału na swoich i obcych. przez lata pracy właśnie w środowisku wiejskim to też jeżeli coś się działo, a dotyczyło osoby napływowej to, czyli tak jak tutaj tej osoby obcej to rzeczywiście były psy wieszane na tych osobach. Ona po prostu z założenia jakby nie została zaakceptowana przez tamto środowisko. Respondenci wskazali rejony Gminy szczególnie zagrożone problemem przemocy. Wymienili następujące obszary i miejscowości: Stary Swarzędz, tereny

87 Strona86 wiejskie, Wierzenica, Wierzonka, Karłowice, Uzarzewo, wsie po PGR-owskie. Jednocześnie jako powód podawali m.in. silne więzi, tradycyjne modele rodzin lub mniejszy zasięg wszelkich kampanii społecznych (np. na terenach wiejskich), oraz większą trudność w korzystaniu z instytucji świadczących pomoc. Ten stary Swarzędz chyba, tam gdzie są takie silne więzi i tradycyjne modele. Możemy ( ) udostępnić tam [na terenach wielskich] więcej plakatów, aby policję wysyłać to jest jakiś tam aparat represji. Też się muszą tam wtrącić i założyć komuś kajdanki. Mówię to jest ostateczność, represja. Szybkość dojazdu policji nie rozwiąże sytuacji. Ale jeżeli ułatwi się komuś dostęp do tego w ten sposób, że będzie tam jakaś komunikacja, albo droga którą nie da się przejechać jak są roztopy, bo nawet nie można wtedy szukać pracy, czy rejestrować się jako bezrobotny. Fajnie, że w Swarzędzu są poradnie leczenia uzależnień, bo jakiś czas temu nie było w ogóle. Więc jak gość miał nadzór i musiał się leczyć, to dla niego oznaczało to, że musi jechać do Poznania, wydać 10 zł na bilet w obie strony, a spotkania są 2-3 razy w tygodniu co najmniej. Więc było to finansowo nie do uciągnięcia, a z czegoś musi żyć, także musiałby to dodatkowo z pracą pogodzić. Było to niemożliwe. Udostępnienie mu tego, że te poradnie są na miejscu to jest fajne. To że ktoś mieszka na jakiejś odległej wiosce, gdzie nie da się dojechać to z tych inicjatyw nigdy nie skorzysta. CZYNNIKI ZWIĘKSZAJĄCE I MINIMALIZUJĄCE RYZYKO WYSTĄPIENIA PRZEMOCY W RODZINIE PERSPEKTYWA CATI Mieszkańcy gminy Swarzędz jako najpopularniejszą okoliczność pojawiania się zjawiska przemocy w rodzinie wskazali nadużycie alkoholu. Niemalże każda badana osoba wskazała pijaństwo (94,1%). Miejsce zamieszkania różnicuje podejście do kwestii sytuacji stresowych. W mieście prawie co czwarta wskazała tą okoliczność jako możliwe zarzewie przemocy, gdy na wsi jedynie niewiele ponad połowa zwróciła na nie

88 Strona87 uwagę (odpowiedni miasto - 73,1%; wieś 52,7%). Konflikt między osoba zdaje się być większym problemem w mieście niż na wsi (odpowiednio miasto 70,3%; wieś 55,3%). Wykres 30. Okoliczności sprzyjające przemocy. Badanie własne. N = 592. Wykres 31. Okoliczności sprzyjające przemocy. Badanie własne. N = 592. Wśród innych okoliczności mieszkańcy wymieniali najczęściej kłopoty finansowe i powiązane z nimi bezrobocie oraz niedojrzałość partnerów (odpowiednio 42,3%; 23,4%; 11,7%)

89 Strona88 kłopoty finansowe bezrobocie choroba psychiczna, niedojrzałość różnica charakterów narkotyki wychowanie wyniesione z domu rodzinnego brak rozmowy między ludźmi 42,3% 23,4% 11,7% 9,9% 8,1% 2,7% 1,8% Tabela 18. Okoliczności sprzyjające przemocy. Badanie własne. N = 116. Niewiele ponad co piątej osobie zdarzyło się interweniować w przypadku zetknięcia się z przemocą (23%). Miejsce zamieszkania różnicuje częstotliwość kontaktu i reakcji na przemoc. Zdecydowanie większa jest ona na terenie miasta (odpowiednio 25,2%; 18,7%).

90 Strona89 Wykres 32. Interwencja w przypadku zetknięcia z przemocą. Badanie własne. N = 592. Wykres 33 Interwencja w przypadku zetknięcia z przemocą. Badanie własne. N = 592. PERSPEKTYWA IDI W opinii większości badanych ryzyko zaistnienia przemocy w rodzinie jest uzależnione od pewnych czynników i uwarunkowań, których natężenie ma bezpośredni wpływ na specyfikę problemu. Zdaniem respondentów najbardziej zagrożone jego wystąpieniem są rodziny dysfunkcyjne, nie radzące sobie materialnie, socjalnie, bytowo, dotknięte biedą, bezrobociem, uzależnieniami. W Swarzędzu dramatem dla wielu osób było zamknięcie fabryki mebli pod koniec lat 90-tych. Dawała ona pracę dużej ilości mieszkańców. Upadek przedsiębiorstwa negatywnie wpłynął na ich funkcjonowanie, zarówno pod względem ekonomicznym, jak i psychospołecznym, w niejednym przypadku generując patologie. W4: Myślę, że głównie jest to związane z piciem alkoholu, jak i z bezrobociem. Pamiętajmy, że Swarzędz do późnych lat 90 słynął z mebli, była fabryka mebli. Ci

91 Strona90 mieszkańcy mieli zatrudnienie, mnóstwo osób prowadziło prywatne zakłady stolarskie i to zatrudnienie mieszkańcy mieli. Później to wszystko zrobiło Bum! i ludzie zostali bez pracy. Firmy dobrze prosperujące również upadły. Ucieczka w alkohol była jednym ze sposobów, który gdzieś tam pomagał im wyjść z tego kryzysu. W tej chwili dobrze, że mamy fabrykę Volkswagena, bo dość dużo osób jest tutaj zatrudnionych. Nie mówię o samym Volkswagenie, ale również o firmie STS i Panopie - tych wszystkich firm, które pracują na rzecz Volkswagena. Dużo ludzi buduje się, kupuje działki, po to, żeby mieszkać i mieć blisko do pracy. Ja myślę, że alkohol jest tu głównym powodem, który prowadzi do przemocy w rodzinie. W10: Bieda, bezrobocie, alkoholizm - na pewno jest to widoczne w Swarzędzu. Innym problemem gminy są, zdaniem respondentów, konsekwencje przekształceń gospodarczych na obszarach wiejskich. Likwidacja systemu Państwowych Gospodarstw Rolnych (PGR) pozostawiła część ludzi bezradnymi. Nie mogąc już liczyć na wsparcie publiczne, pozbawieni ducha przedsiębiorczości i umiejętności potrzebnych do samodzielnego zarządzania ziemią, pogrążyli się w nędzy, alkoholizmie, frustracji. Naturalnym następstwem takiej kondycji moralnej, społecznej, ekonomicznej jest najczęściej przemoc. W5: Z drugiej strony ta gminna miejscowość, o której wspomniałem wcześniej, to jest była wioska PGR-ów, gdzie jeszcze istnieje w prywatnych rękach jakieś tam gospodarstwo rolne, ale nie ma takiego zatrudnienia, bo większość osób żyło właśnie z tych zatrudnień w PGR-ach. Były te pieniądze, a kiedy pojawił się problem z pieniędzmi, pojawił się kryzys, bieda i za biedą pojawił się alkohol. Wtedy nasiliła się przemoc, sytuacja materialna pogorszyła się. Jeżeli następuje ta eskalacja emocji, zrodzona z braku środków finansowych, to alkohol rodzi przemoc. W9: Głównym czynnikiem, spotykanym w środowisku, gdzie jest zjawisko przemocy, są wszelkiego rodzaju uzależnienia. Jest to łatwe do zaobserwowania. Oczywiście, nie zawsze to występuje - niekiedy ofiara i sprawca są osobami, które nie mają nic wspólnego z uzależnieniami. Dużym czynnikiem i dosyć znaczącym jest coraz trudniejsza sytuacja ekonomiczna ludzi. Brak środków powoduje, że rodziny czują się

92 Strona91 słabsze, niekiedy ten sprawca nie wytrzymuje i tę swoją frustrację wyładowuje, ale nie jest to żadne wytłumaczenie. Jeśli można takie czynniki wskazywać, to właśnie to. Alkoholizm, jak wiadomo, jest w Polsce dużym problemem społecznym i Swarzędz pod tym względem nie stanowi wyjątku. Badani przypomnieli, że nie występuje on jedynie w rodzinach źle sytuowanych finansowo. Zdarzyć się może wszędzie, także wśród ludzi cieszących się dobrą opinią i wysokim statusem społecznym. Wówczas, implikowana nim przemoc, bywa trudniejsza do wykrycia, jest bardziej emocjonalna niż fizyczna. Niemniej nie ma tu reguły, nigdy jeden czynnik nie decyduje o pojawieniu się określonych wyborów czy działań. W3: Na pewno czynnikiem zwiększającym ryzyko zarówno globalnie jak i lokalnie - jest alkoholizm. Ten problem jest widoczny w Swarzędzu, nawet bardzo widoczny. Czasami rodzice przychodzą do szkoły pod wpływem alkoholu. Problem alkoholizmu widać nie tylko w szkole, ale także w mieście, w sklepach. Rano zamiast po bułki to kolejka ustawia się po bombki, tudzież antałki i inne takie. Myślę że jest to przerażające, ponieważ dla tych ludzi, niezależnie od tego czy idą do pracy czy nie idą, jedynym, istotnym elementem życia, jest zmienić świadomość - zmieniamy świadomość i nie czujemy tego, co dookoła nas. To może powodować dużo nieprzyjemnych sytuacji. W7: Na pewno bezrobocie i alkoholizm. Często zdarzają się również przypadki, że przemoc występuje w tzw. dobrych rodzinach. Wcale nie w biednych, wcale nie w niewiadomo jakich, patologicznych itd., ale w takich, gdzie głowa rodziny jest na jakimś wysokim stanowisku. Takie sytuacje też mają miejsce, także wydaje mi się, że to chyba nie ma reguły. Może być alkohol, ale nie musi, bo są różni alkoholicy. Są tacy cisi, którzy piją tylko w zaciszu domowym i nie wyżywają się na innych, nie robią krzywdy, a są tacy, którzy dużo nie potrzebują, a robią już za chwilę wielki raban. Są też tacy, którzy wcale nie muszą wypić, a w tej rodzinie i tak dzieje się źle. Według mnie trudno jest określić, co w tej rodzinie się dzieje, że właśnie ta przemoc występuje.

93 Strona92 W wywiadach wskazywano również na czynnik ryzyka, jakim jest brak więzi emocjonalnych, wynikający często z kryzysu współczesnej rodziny, który to kryzys stanowi szersze zjawisko społeczno-kulturowe związane z kultem dóbr materialnych, swoistym hedonizmem, konsumpcjonizmem i negacją tradycyjnych wartości. W8: Brak więzi emocjonalnych. Ludzie nie mają ze sobą kontaktów jeśli jest pogoń za pieniądzem. Ludzie nie przebywają ze sobą, nie rozmawiają o swoich problemach i to się wszystko kumuluje i odbija się to na dzieciach przede wszystkim. Do czynników zmniejszających zagrożenie wystąpienia przemocy w rodzinie respondenci zaliczali najczęściej: edukację, kształtowanie świadomości społecznej, wszelką profilaktykę o charakterze wychowawczym i informacyjnym, w przypadku dzieci wzbudzanie w nich pasji, zainteresowań, tworzenie przestrzeni, w której mogłyby spędzać wolny czas. Wskazywano na potrzebę mądrej polityki prorodzinnej. Zwracano uwagę, jak ważna jest obecność i dostępność instytucji pomocowych, nie tylko dla ofiar przemocy, ale i dla sprawców. Podkreślano rolę rodzinnych i społecznych więzi, znaczenie zainteresowania problemem, kwestię reakcji ludzi na przemoc czy próbują alarmować, pomagać, czy pozostają bierni. W2: Na pewno rodzina, więzi w rodzinie. Na pewno rozwijanie zainteresować i pasji. Nie mówię, żeby dziecko chodziło 24 h/ dobę na wszelkie kółka, szkoły i języki, ale faktycznie chociaż jedno takie mocniejsze zainteresowanie, systematyczność w tym, bardzo ratuje dziecko. Na pewno praktyki religijne są ważnym czynnikiem. Jeżeli coś jest dobrze poukładane i się wierzy w coś, to potem żyje się wg tych reguł. Jak patrzę na szkołę, to ważna jest konsekwencja ludzi tam pracujących, jasny system norm i reguł panujących, ale też odpowiednie reagowanie na odstępstwa - nie tylko karanie, ale uczenie czegoś innego. Pomaga również profilaktyka grupowa w klasach, mówienie o tym. Czynnikiem minimalizującym może być też wolontariat, pokazanie dzieciom czegoś innego, że mogą coś robić, bo dzieci lubią być użyteczne. Ważna jest nie tylko szkoła i lekcje, ale też zajęcie się czymś innym. Bardzo ważnym czynnikiem jest miejsce i przestrzeń w szkole np. wąskie korytarze w naszej szkole są bardzo agresogenne. Wiele razy się spotkałam z sytuacją, która nie wydarzyłaby się, gdyby ktoś kogoś nie popchnął. Oni w grupie za każde popchnięcie chcą się obronić, oddać, a potem jak się z

94 Strona93 nimi rozmawia, to przyznają, że to było głupstwo i sami się z tego śmieją. Ważna jest również taka higiena tzn. jeśli dziecko cały czas od podstawówki siedzi przy komputerze, gra w różne gry i ogląda bajki, to ma to silny wpływ na zachowanie. W4: Jeśli chodzi o czynniki minimalizujące to myślę, że jak co, to jesteśmy wszyscy obok, bo ofierze bardzo ciężko jest powiedzieć: Ja dziękuje, mam już dosyć, na to się nie zgodzę. Natomiast, jeżeli my mieszkający obok, będziemy słyszeć, że dochodzi do krzyków, awantur u sąsiadów, to należy powiadamiać instytucje, które włączą się w to niesienie pomocy. Wiem, że jest ciężko, ponieważ ofiara nie zawsze jest gotowa, żeby przyjść i powiedzieć, czy nawet podczas przesłuchania powiedzieć, że w domu dochodzi do przemocy, z różnych powodów: nie pracuje, niskie wykształcenie, uzależniona finansowo. Natomiast jeżeli już widzimy, że coś niedobrego się dzieje, włączajmy się. Jeżeli będziemy się włączać to tej przemocy będzie mniej. W9: Jeśli chodzi o minimalizowanie to staramy się zarówno my, jako pracownicy ośrodka, jak i coraz częściej media, staramy się to nagłaśniać. Mamy szeroką gamę ulotek. Wydaje mi się, że takim czynnikiem jest to, że ludzie nabierają przekonania, szczególnie ofiary, że nie są same, że mogą liczyć na inne instytucje. Pewnie trwa to bardzo długo zanim osoba się przekona, że zgłoszenie się do tu czy do policji czy nawet do lekarza rodzinnego, że nie spotka się to z odwetem. Ale coraz częściej się spotyka, że ofiary mają świadomość, że nie są same. W11: Minimalizować może na pewno dostępność do tych instytucji pomocowych. Fakt, że w Swarzędzu są teraz te dwie placówki leczenia uzależnień, to wiele zmieniło. Ja nawet widzę po swoich nadzorach, gdzie jest alkoholizm, więcej ludzi się leczy. Już pomijam fakt, że ktoś się nie leczy z własnej woli, tylko żeby sąd nie truł. Ale ma taką możliwość przynajmniej i nie musi wydawać 10 zł na bilet, trzy razy w tygodniu na dojazd, bo to jest trudne. Na pewno dostępność do tych instytucji pomocowych. PERSPEKTYWA FGI Respondenci jako najistotniejsze czynniki sprzyjające występowaniu przemocy wymieniali: biedę, patologię, bezrobocie, brak wykształcenia, bezradność, alkohol i inne substancje odurzające. na pewno często jest alkohol. Na pewno jest to taki czynnik, który się powtarza. Twierdzili, że wymienione czynniki sprzyjają głównie przemocy fizycznej i zaniedbaniu. Myślę, że zaniedbanie częściej idzie w parze z niskim

95 Strona94 statusem materialnym. pewne ubóstwo, bezrobocie, związane z niezaradnością ekonomiczną ma wpływ. To powoduje napięcia, które mogą być później odreagowywane w ten, a nie inny sposób. Też zwiększa to prawdopodobieństwo uciekania się w alkoholizm, później to rzutuje i daje szansę, na to, że ta przemoc zaistnieje. Uznali czynniki ekonomiczne za istotne, jednak pojawiła się wątpliwość, czy to one są przyczyną lub skutkiem przemocy. Te warunki ekonomiczne, społeczno są bardzo ważne. Tylko czy one są skutkiem tego?., Czy skutkiem może przyczyną. Nie może przemóc i te warunki są skutkiem, czegoś co leży głębiej tak naprawdę. To wszystko idzie w parze, ale nie wiem, czy powodują. Respondenci stwierdzili, że przemoc istnieje również w rodzinach dobrze sytuowanych, jednak według nich przybiera inny charakter, a przede wszystkim jest trudniejsza do ujawnienia. Być może Ci, którzy mają lepszą sytuację ekonomiczną, więcej pieniędzy bardziej się potrafią kryć. ujawnianie, gdzie są pieniądze, gdzie jest wykształcenie przede wszystkim trudniejsze. do pewnego momentu w naszym kraju bardzo jasno przemoc wiązała się z rodzinami dysfunkcyjnymi, czyli z alkoholem i z biedą. nie mogę iść powiedzieć, bo mojemu mężowi karierę zepsuję. Osoba o której mówię jest ewidentnym przykładem, że ona nie zgłosiła tego sprawy karnej o przemoc, ponieważ zepsułaby karierę temu mężczyźnie, a jakby zepsuła karierę to także w tym momencie nie miałaby pieniędzy. ( ) Skazałaby się na utratę dotychczasowego statusu społecznego. Zauważyli jednak, że poziom ujawnienia również i w tych rodzinach wzrasta. zwiększa się ilość osób, które mówią o przemocy w domu ze środowisk lepszych, bo to co dotychczas kojarzyło się do pewnego momentu, że to przemoc dotyczyła rodzin dysfunkcyjnych związanych z alkoholem. W tej chwili ujawnianie jest w tej chwili częstsze tych rodzin, gdzie przemoc stosowana w rodzinach tzw. przeciętnych. kwestia przemocy nie jest tylko przywiązana do jakiejś tam jednej klasy społecznej tylko.

96 Strona95 PROBLEM PRZEMOCY DOMOWEJ W WYMIARZE INSTYTUCJONALNYM PERSPEKTYWA CATI Prawie co trzecia osoba nie wie gdzie się zwrócić o pomoc w przypadku zetknięcia z przemocą (31%). Warto zwrócić również uwagę na fakt, iż częściej takiej wiedzy nie posiadają mężczyźni (34,8%) oraz osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym i podstawowym (34,7%; 42,9%). Wykres 34. Czy wiesz gdzie się zwrócić z pomocą? Badanie własne. N = 592. Wykres 35. Czy wiesz gdzie się zwrócić z pomocą? Badanie własne. N = 592. Wykres 36. Czy wiesz gdzie się zwrócić z pomocą? Badanie własne. N = 592.

97 Strona96 Wykres 37. Instytucja do której najchętniej zwracano się o pomoc. Badanie własne. N = 592. Mieszkańcy najchętniej po pomoc najchętniej zwracają się do Policji oraz Straży Miejskiej. W dalszej kolejności do Ośrodka Pomocy Społecznej (odpowiednio 58,9%; 28,1%). O pomoc Policji chętniej proszą mężczyźni oraz mieszkańcy miasta (odpowiednio 55,2%; 61,1%). Natomiast osoby zamieszkujące tereny wiejskie zdecydowanie częściej szukają ratunku kontaktując się z pracownikami socjalnymi (wieś 40,8%; miasto 23,6%). Warto również zwrócić uwagę, że z telefonu zaufania częściej korzystają kobiety oraz mieszkańcy miasta (odpowiednio 15,4%; 14,2%). Wykres 38. Instytucja do której najchętniej zwracano się o pomoc. Badanie własne. N = 592. Wykres 39. Instytucja do której najchętniej zwracano się o pomoc. Badanie własne. N = 592. W przypadku stwierdzenia występowania przemocy domowej u znajomych lub sąsiadów mieszkańcy Swarzędza najczęściej zwróciliby się o pomoc bezpośrednio do

98 Strona97 instytucji powołanych do rozwiązania takich problemów oraz próbowaliby porozmawiać z ofiarą i nakłonić ją do poszukiwania pomocy w instytucjach przeciwdziałających przemocy domowej (odpowiednio 56,2%; 54,4%). Niemalże jedna osoba na dwadzieścia nie podjęłaby żadnych kroków (4,8%). Zwrócenie się o pomoc bezpośrednio do instytucji powołanych do rozwiązania tego problemu Próba rozmowy z ofiarą w celu nakłonienia jej do poszukiwania pomocy w instytucjach przeciwdziałających przemocy domowej 56,2% 54,4% Próba rozmowy ze sprawcą 34% Zawiadomienie krewnych ofiary 12,1% Nie podjąłbym/nie podjęłabym żadnych kroków 4,8% Tabela 19. Postawa mieszkańców po stwierdzeniu przemocy w rodzinie. Badanie własne. N = 592. Zdecydowana większość mieszkańców gminy Swarzędz w przypadku bycia świadkiem lub ofiarą przemocy domowej w pierwszej kolejności zgłosiłaby się na Policję. W dalszej kolejności do pomocy społecznej oraz krewnych i przyjaciół (odpowiednio 63%; 31,8%; 24,3%).

99 Strona98 Do Policji 63% Do pomocy społecznej 31,8% Do krewnych, przyjaciół 24,3% Do Niebieskiej Linii 22,5% Do psychologa Do Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej Do Ośrodka Interwencji Kryzysowej 9,6% 7,8% 6,6% Do nikogo 5,6% Do księdza 3,9% Tabela 20. Instytucja do której najczęściej zwracano się o pomoc. Badanie własne. N = 592. PERSPEKTYWA IDI Przemoc w rodzinie zwalczana i minimalizowana jest nie tylko dzięki większej wrażliwości społecznej i świadomości obywatelskiej, aktywności poszczególnych ludzi, którzy dostrzegając zło, nie pozostają na nie obojętni, ale również, a może przede wszystkim za sprawą powołanych do tego instytucji z ośrodkami pomocy społecznej na czele. W ostatnim czasie sektor wsparcia publicznego znacznie się poszerzył, co da się zauważyć również w Swarzędzu. Lokalny OPS działa wszechstronnie i dynamicznie, angażując w swe akcje pozostałe jednostki, których rolą jest stawianie czoła problemowi przemocy. W opinii respondentów działania te są obecnie bardziej skoordynowane i lepiej zorganizowane niż kilka, kilkanaście lat temu. Częściowo wpływają na to regulacje formalno-prawne, które zmierzają w kierunku synergii. Niemniej jednak każda instytucja posiada swój odrębny profil decydujący o specyfice

100 Strona99 jej działania. Różnią się one także w zakresie swoich doświadczeń, obserwacji, reakcji związanych z występowaniem przemocy. Inaczej próbują zapobiegać jej szkoły, inaczej poradnie czy świetlice terapeutyczne, a jeszcze inaczej policja bądź OPS. W zależności od charakteru instytucji przeciwdziała ona problemowi pośrednio lub bezpośrednio, prewencyjnie lub reaktywnie, indywidualnie bądź zespołowo. Ta różnorodność przejawiała się w wypowiedziach badanych. W1: My jesteśmy w tym łańcuszku pośrodku, ludzie nie przychodzą do nas bezpośrednio zgłaszać, więc i nasze działania też są pośrodku. Z ramienia Poradni jesteśmy w zespole interdyscyplinarnym, jako członkinie grup roboczych, czyli bierzemy udział w tych zespołach roboczych, jesteśmy kawałkiem pomocowym dla rodziny, w której jest przemoc. Są to albo porady dla rodziców, opieka nad dzieckiem, pomoc psychologiczna - to zależy od sytuacji. Poradnia jest jednostką diagnostycznoterapeutyczną, więc to jest główny nurt działań: przeciwdziałanie, a raczej radzenie sobie ze skutkami przemocy. Nie zajmujemy się profilaktyką, bardziej radzeniem sobie ze skutkami. Ponieważ jest to ośrodek diagnostyczno-terapeutyczny prowadzimy doradztwo lub terapię. Interwencje się zdarzają, ale rzadko - jeśli coś szybko się pojawi to musimy interweniować. I tak samo jeżeli chodzi o przemoc w szkołach - my nie budujemy programów profilaktycznych, jesteśmy w momencie przeciwdziałania, radzenia sobie z tym problemem. Ewentualnie, jeżeli nas poproszą, a był taki moment intensywnej pracy, wówczas chodziłyśmy z warsztatami, wykładami na temat krzywdzenia dziecka, czyli trochę edukacyjnie w szkołach też działamy. Teraz zostało to zawieszone, bo OPS przejął tę funkcję, ale my w tej kampanii przeciwko przemocy wobec dzieci intensywnie działałyśmy. Współdziałamy ze służbami lokalnymi, ale nie wychodzimy z propozycją: My wam to zrobimy - raczej jesteśmy zapraszani jako konsultanci. W2: Mamy takich rodziców, którzy unikają nas (nie wiem dlaczego, ale nas unikają). Wówczas prosimy Ośrodek Pomocy Społecznej o pomoc. Jeżeli wiemy, że jest to jawna przemoc, to wtedy zawiadamiamy policję, ale ja nie miałam takich sytuacji. Piszemy pismo do Sądu z prośbą o wgląd w sytuację rodziny. Ostatnimi czasy najpierw proszę o pomoc Ośrodek Pomocy Społecznej, bowiem miałam jedną bardzo nieprzyjemną sytuację. Parę lat temu wysłałam pismo w sprawie ucznia, który miał pręgi na nogach.

101 Strona100 W rozmowie powiedział, że był bity, więc wysłałam pismo do sądu. Szczerze mówiąc, nie wiem, co działo się potem, bo nie zostałam zawiadomiona w ogóle - nikt nic od nas nie chciał. Nie wiem czy ta sprawa była w ogóle ruszona. Od tej pory proszę o pomoc Ośrodek Pomocy Społecznej, bo wiem, że tam będzie natychmiastowa interwencja. W3: Mamy cały szereg takich zadań z dziedziny profilaktyki i właściwie głównie na tym się to opiera. Ja, szczerze mówiąc, nie uczestniczę we wszystkich projektach. Prowadzimy warsztaty -najpierw są te duże: Naj klasa, Szkoła promująca zdrowie, Szkodliwości palenia. Jak wspomniałam wcześniej, nie w każdym z nich uczestniczę i myślę, że tych innych projektów jest całe mnóstwo. Osobiście uczestniczę w spotkaniach z klasami. Swego czasu wzięliśmy też udział w Szkole bez przemocy, ale nie podobało mi się to i wycofaliśmy się. Za bardzo to było sformalizowane, dużo pisania. Nawet próbowaliśmy przystąpić do takiego projektu, w którym była szansa na to, że jakieś pieniądze uzyskamy na realizację zadań. Wtedy mieliśmy takie fajne zadanie, ponieważ mieliśmy dzieci romskie na terenie szkoły (tzn. zawsze mamy dzieci romskie, ale wtedy mieliśmy je w starszej klasie) i chcieliśmy zrealizować taki projekt poznawania wielokulturowego. Napisaliśmy się, nocki zmarnowaliśmy i nic z tego nie było. Myślę, że to troszeczkę zniechęciło nas do tego, ponieważ stwierdziliśmy, że robimy wiele innych rzeczy, niekoniecznie wchodząc w ten projekt Szkoły bez przemocy. Robimy inne projekty, każdy nauczyciel - może nie każdy, ale grupami starają się realizować. Ja osobiście stwierdziłam, że w ramach walki z przemocą mogę o niej mówić i w tym celu chodzę na zajęcia do klas, w zależności jakie są potrzeby. Główny nacisk kładę na integrację klasy. Rozmawiamy, poznajemy się, ponieważ uważam, że to jak będziemy ze sobą rozmawiać, zależy od tego jak bardzo siebie znamy, jak znamy swoje sposoby reagowania. Dużo czasu i spotkań poświęcamy na poznawanie uczuć. Myślę, że jest to niezmiernie istotne, że dzieci potrafią rozpoznać te cztery podstawowe, pierwotne uczucia: złość, radość, smutek, strach. Natomiast nie zawsze wiem, że czy trudność w rozmowie o uczuciach jest związana z tym, że nie potrafią ich nazwać, czy też ich wachlarz uczuć jest zawężony. Dlatego duży nacisk kładę na to, aby same nauczyły się odczuwać, a kolejnym takim etapem jest empatia, czyli to, co druga osoba czuje. To jest niezmiernie trudny proces, ponieważ w takich pierwotnych naszych reakcjach dominuje jednak jedno uczucie i trudno jest wtedy oceniać drugiego człowieka. Ja osobiście uważam, że jest to niezmiernie istotne, żeby umieć, żeby zdać sobie sprawę z tego, co czuje druga osoba.

102 Strona101 W5: My, jako policja, mamy ścisłą i stałą współpracę ze szkołami. Ciężko jest pójść do szkoły i z uczniami (czy to z 13-nasto latkami, 14- nasto latkami, czy 15- nasto latkami, czy nawet tymi mniejszymi) na lekcji, na zajęciach które się odbywają, które funkcjonariusz policji prowadzi, żeby prosto się spytać, rozmawiać na temat przemocy, bo to jest temat indywidualny. Nie każdy chce, żeby na forum o tym mówić. Przede wszystkim opieramy się na obserwacji - jeżeli zauważymy, że dziecko jest zaniedbane, jeżeli poruszamy ten temat przemocy, przede wszystkim fizycznej, gdzie jest to bicie itd., możemy zauważyć reakcję. Niektóre dzieci zamykają się w sobie - mamy już podstawy do tego, by sądzić, że może nie tylko ta przemoc panuje w szkole, ale może też w domu coś złego się stało. Mamy stały kontakt z pedagogami szkolnymi. Jeśli tylko oni nabiorą jakichś podejrzeń, a na pewno wiedzą więcej niż my, ponieważ są na bieżąco, są od tych spraw, mogą śledzić ten problem, że dziecko przychodzi, albo wychowawca zgłasza do pedagoga, więc jeżeli jesteśmy w szkole to spotykamy się z pedagogami, na bieżąco zasięgamy informacji, czy to dziecko jest faktycznie w takim stanie, czy może jakiś siniak się pojawił. Od razu my jako policja jesteśmy tak - to jest na takiej zasadzie. Czy my mamy typowy jakiś projekt? Nie. My bardziej właśnie działamy na zasadzie spostrzeżeń i na zasadzie relacji szkoła - policja. Chcemy tu bardziej wychwytywać tę stronę. A jeżeli już chodzi o typowe działanie, gdzie informacja jest ze społeczeństwa, to ta funkcja dzielnicowego się idealnie sprawdza. To jest ten policjant pierwszego kontaktu i do niego te informacje docierają, jeżeli on tylko zasygnalizuje. Jeżeli jest zespół do spraw nieletnich, jeżeli są małoletnie osoby, to my jesteśmy poinformowani, są sądy poinformowane. My tę procedurę wszczynamy. Jeżeli jesteśmy w szkołach to obserwujemy, jak dziecko się zachowuje, jakie symptomy, czy ma jakieś fizyczne ślady pobicia, czy zdarzyło się to w szkole, czy zdarzyło się to w domu, jak reaguje na zakres tematów dotyczących przemocy. Jeżeli chodzi o społeczeństwo to faktycznie dzielnicowy, który informacje z rejonu przynosi i to jest nasze główne źródło. W6: Pewne rzeczy wynikają z programu wychowawczego szkoły, z programu profilaktyki, gdzie co roku, w każdej klasie podejmowane są działania wychowawcze, zarówno dotyczące pracy z zespołem klasowym, gdzie uczymy pewnych zasad, norm, prowadzony jest tam kodeks, który jest respektowany. Od inwencji nauczyciela zależy, jaki system wprowadzi w klasie. W każdym roku nauczyciele na zebraniach z rodzicami podejmują tematy dotyczące wychowania dzieci. Jeśli pojawiają się jakieś zwiększone

103 Strona102 zachowania agresywne, prowokacyjne w jakieś klasie, to są to sygnały, by pracować z jakimś konkretnym uczniem, rodzicem, bądź całą klasę. Rodzice bardzo są wrażliwi na to (może środki masowego przekazu mają na to wpływ), bardzo są wrażliwi, kiedy w klasie pojawia się uczeń, który prezentuje jakieś niezwykłe zachowania, które od razu są sygnalizowane jako zagrażające dobru, bezpieczeństwu innych dzieci. Rodzice są bardzo czujni na tym tle i sami nas do tego mobilizują, żeby działać. Są nauczyciele przeszkoleni we wprowadzaniu programów profilaktycznych jak Spójrz inaczej czy Spójrz inaczej na agresję i prowadzą taki cykl zajęć w swoich klasach, które po prostu dają dzieciom kompetencje. Ja sama przygotowywałam cykle scenariuszy rozwijających umiejętności społeczne w klasach 1-3, umiejętność komunikacji, wyrażania emocji, co minimalizuje problemy najczęściej się pojawiające na tym poziomie. Współpracujemy z sekcją profilaktyki z takich programach ogólnopolskich jak Postaw na rodzinę ; są również przeciwdziałające różnym formom niedostosowania - otrzymujemy tam materiały, na których klasy pracują. Co roku mamy też tydzień projektowy, gdzie klasy pracują nad różnymi koncepcjami i potem wspólnie wymieniają się osiągnięciami. Jest tradycją w szkole, że klasy kończący ten pierwszy etap edukacyjny, pozostawiane są tej opiece nauczyciela jednego, i przechodzą do środowiska starszych dzieci, mają taki bieg integracyjny, który ma je zaznajomić ze społecznością w jaką wejdą w przyszłym roku i z regułami jakie tu panują. Mamy też różne materiały zakupione do pracy na lekcjach wychowawczych czy innych lekcjach, które służą rozwijaniu kompetencji społecznych. W6: Powiem tak, jeśli obserwujemy jakiekolwiek zagrożenia to indywidualnie rozmawiamy, reagujemy interwencyjnie. W tym roku szkolnym zapraszałam ludzi na warsztaty dot. Rozwijania relacji z dzieckiem tutaj na terenie Swarzędza. Sama też co roku organizuję grupę rodziców, którzy mają ochotę, albo takich wskazanych, których należałoby podszkolić w kompetencjach wychowawczych i prowadzone są wtedy szkoły dla rodziców w Poradni Pedagogiczno-Psychologicznej w Swarzędzu. Są to działania, które służą szerszej grupie rodziców w zdobyciu konkretnych kompetencji. Jeżeli rzeczywiście mamy świadomość tego, że zaczyna się coś dziać, to wtedy indywidualnie pracujemy nad przypadkiem. W8: Na pewno proponujemy pomoc psychologa - dla dziecka, dla matki, w zależności od tego kto przyjdzie. Mamy punkt konsultacyjny ds. przemocy w rodzinie, w którym jest pracownik socjalny i pracownik policji, więc w pierwszej kolejności proponujemy

104 Strona103 zgłoszenie się do takiego punktu i wtedy będzie dalsze skierowanie. Jeżeli ta pani jest w związku małżeńskim i ma zamiar się rozwieść, to pomagamy w napisaniu pozwów. Jeżeli zagrożeniem jest dom mieszkalny to też pomagamy znaleźć ośrodek, w którym obecnie mogłaby przebywać z dzieckiem. Kontaktujemy się też z rodziną, aby znaleźć miejsce dla dziecka i dla niej. Za jej zgodą, a przeważnie jest zgoda, wchodzimy na miejsce do tego mieszkania, w celu porozmawiania ze sprawcą. W naszej gestii nie jest wg nowej ustawy wzięcie matki z dzieckiem czy ojca z dzieckiem z miejsca zamieszkania. Chodzi właśnie o to, by oni pozostali na miejscu i rozwiązali ten problem, żeby przemoc przestała tam istnieć. Nasze działania mają charakter interwencyjny, konsultacyjny. Jeśli ktoś pisze program, to my jesteśmy proszone o poradę czy konsultację. W9: Kiedy przychodzi do nas osoba z problemem (bez rozgraniczenia na płeć) mamy procedurę, czyli zakładamy niebieską kartę. Jeśli nie została ona nigdy założona, to mamy taki obowiązek i takie czynności wykonujemy. Po założeniu niebieskiej karty, rusza cała procedura. Mamy powołany zespół interdyscyplinarny, składający się z osób z różnych instytucji. Taka osoba jest zapraszana na spotkanie z zespołem i uzyskuje informację, jaką pomoc od strony tych instytucji może uzyskać. Zostaje też poinformowana, jakie są dalsze procedury. Jest zapraszany też sprawca przemocy. Z tego co mi wiadomo, to rzadko podejmują takie zaproszenie. Oni się nie identyfikują z tym, często odmawiają takiego przyjścia. Gdyby taka sytuacja zaistniała, że przemoc jest na tyle ostra, że może być zagrożeniem ze strony sprawcy, wtedy taką osobą umieszczamy w bezpiecznym miejscu czyli w ośrodku interwencji kryzysowej. W naszym ośrodku działa taka komórka, która zajmuje się właśnie profilaktyką wszelkiego rodzaju, która prowadzona jest w środowisku lokalnym bardzo szeroko - i w szkołach i w instytucjach. Bardzo dużo informacji wypływa, w związku z tym posiadamy szeroką gamę plakatów i ulotek informujących, które roznoszone są po wszystkich instytucjach, są one dostępne. Ostatnio mieliśmy też konferencję dotyczącą przemocy. Ostatnim aspektem tej konferencji był panel dyskusyjny, gdzie mogliśmy się dowiedzieć, jak reagować i gdzie faktycznie ta empatia ludzi jest większa. Wspólnie doszliśmy do wniosku, bo było kilka instytucji - i kurator i policjant i pedagog i stwierdziliśmy, że jest zdecydowanie poprawa, ale przede wszystkim współpraca, współpraca, współpraca. Tak, żeby nie wchodzić sobie w kompetencje.

105 Strona104 W11: Ta diagnostyczna część pracy, czyli wywiady jednorazowe, to polega na tym, że jak do sądu trafi informacja, która sąd uzna, że wymaga zbadania, to jest badana. Właśnie dostałem zlecenia wywiadów, czyli do sądów trafiły jakieś informacje, że mam tam pójść i rozpoznać sytuacje. Druga cześć to są nadzory. Są one wtedy, gdy sąd na podstawie wywiadu uzna, że rodzina potrzebuje nadzoru nad wykonywaniem władzy rodzicielskiej, że sąd uzna, że dana rodzina potrzebuje nadzoru kuratora, że trzeba patrzyć na ręce przez dłuższy czas. I wtedy jest nadzór. Wywiad z kolei ma charakter rozpoznawczy i w jego wyniku składam wnioski. Na tej podstawie zapada decyzja o nadzorze. Do tego sąd może nałożyć jakieś zobowiązania np. przeprowadzenie terapii rodzinnych, czy obowiązek leczenia odwykowego. Nadzór trwa tak długo, jak długo jest potrzeba np. nad wykonywaniem władzy rodzicielskiej póki jest władza rodzicielska, czyli dopóki małoletni nie ukończy 18 lat. W przypadku nadzoru nad małoletnimi dopóki małoletni nie ukończy co najmniej 21 lat. W przypadku uzależnienia od alkoholu - maksymalnie 2 lata. Może się skończyć oczywiście wcześniej, jeżeli są przesłanki. Oczywiście może się tak zdarzyć, że jest nadzór nad nieletnim, później nadzór nad nieletnim się kończy, później już ma dziecko i ten nadzór się zawiązuje jako rodzic, a później rodzica dziecko ma nadzór jako nieletni, a w międzyczasie ktoś tam jeszcze w rodzinie ma nadzór nad leczeniem. W12: Nauczanie Kościoła uczy ludzi szacunku do bożych przykazań i bożej miłości, więc samo w sobie nauczanie kościoła jest profilaktyczne. Co do tego, nie mam dwóch zdań. Natomiast w konkretnych sytuacjach trzeba rozmawiać z ludźmi i też to robię. Teraz jest np. kolęda i rozmawiam o tych problemach, które dotykają, jeżeli tylko mogę, bo też często trzeba wiedzieć, że tacy ludzie uciekają przed księdzem i wolą z daleka nie widzieć. Tam, gdzie jest sytuacja taka, że grozi coś, to ja mówię i na pewno mówię bez ogródek. Staram się używać języka wprost. W tej chwili tutaj na przykład jedną sytuację zaobserwowałem w Wierzenicy i wiem, że ta rodzina, której ten problem dotyczy, może zniknęła do teściów, więc jak będę u teściów w drugiej części parafii, to nie omieszkam tam zahaczyć. Już były np. problemy związane z dzieckiem, które było w przedszkolu - też reagujemy. Prowadzimy tutaj przedszkole. Panie w przedszkolu są uczulone, żeby nie daj boże rodzicom nietrzeźwym nie wydawać dziecka. Mieliśmy przez ileś lat jeden, czy dwa takie incydenty, ale wiedziały jak zareagować, bo były na to przygotowane, też mówiło się o tym. Ja w jednym przypadku wkraczałem do domu od razu i ostrzegłem, że jeżeli jeszcze raz by się powtórzyła taka próba, to natychmiast wzywam policje. I panie

106 Strona105 miały to zrobić, żeby czasami same się nie targały, tylko wzywały pomocy służb porządkowych, bo one są od tego. Z powyższych wywodów wynika, że zakres działań profilaktycznych, prewencyjnych, interwencyjnych jest bardzo szeroki. Instytucje pomocowe starają się maksymalnie wykorzystywać istniejące możliwości, korzystać z dostępnych narzędzi i środków zaradczych, każda w ramach własnego modus operandi. Istotne wydaje się źródło, z jakiego dowiadują się o wystąpieniu konkretnego problemu: czy są to świadkowie, postronni obserwatorzy, czy też ofiary przemocy. Ważny jest sposób i treść alarmu. Od nich w dużej mierze zależy skuteczność procesu, który inicjują. W1: Bardzo często to wypływa tu, w czterech ścianach, w trakcie konsultacji. Przychodzi rodzic z powodu problemu z dzieckiem, a kiedy zaczynamy o tym rozmawiać, to wychodzi, że jest to czubek góry lodowej, że tak naprawdę o co innego zupełnie chodzi. Bywa też tak, że jesteśmy proszeni o pomoc w szkole przy planowaniu programów wychowawczych i wtedy też przy okazji coś wychodzi, przy okazji innych zgłaszanych problemów. Ja mam na myśli również przemoc psychiczną, nie mówię wyłącznie o fizycznej. Często jest tak, że przy okazji innych rzeczy, te problemy są gdzieś w tle. Przychodzi rodzic, zgłasza problem wychowawczy, a wychodzą różne inne rzeczy - nie tylko wychowawcze, dydaktyczne. Przychodzą też pedagodzy, nauczyciele, którzy też np. przychodzą z innego powodu - dydaktycznego, wychowawczego - a jak się zaczyna zgłębiać problem to wychodzi, że w tle jest przemoc. Jeszcze dodam: często jest też tak, że ktoś zwraca się do nas z tym, żebyśmy przyjęli rodziców na konsultacje wychowawcze, a gdzieś w tle rzecz dotyczy przemocy. Zajmujemy się pewnymi rzeczami, które dotyczą dziecka, ale w tle jest przemoc. To są też ludzie, którzy jako dorośli gdzieś są już objęci opieką w innych instytucjach mam na myśli tych rodziców. My w poradni mamy rzadziej takie sytuacji, że ktoś przychodzi, bo doświadcza przemocy. Do psychologa ludzie raczej przychodzą w dalszej kolejności, to jest kolejny krok jeśli chodzi o przemoc. A to, co już koleżanka powiedziała: często dowiadujemy się o tym w trakcie wywiadów - albo dziecko o tym mówi, albo rodzic. Zazwyczaj to jesteśmy zapraszani do współpracy z instytucjami, które już rozpoznały przemoc. Występujemy jako konsultanci, czy terapeuci czy w jakiejkolwiek innej roli, w zależności od potrzeby.

107 Strona106 W2: Jeżeli chodzi o gimnazjum to rzadko mam informacje ze środowiska. To wychodzi przy okazji rozmów, często wychowawcy coś zauważą. U młodszego dziecka wystarczy obserwować jak ono się bawi jeśli bawi się w dom czy w szkołę i od razu podnosi głos, to się wyczuwa, że coś jest nie tak. Natomiast w gimnazjum, gdy dziecko trafia do mnie czy do wychowawcy, to wyczuwa się to w rozmowie. Często też młodzi, w buncie wobec rodziców, przychodzą do mnie i mówią o różnych rzeczach, ale to od razu widać, że jest to bunt. Ale czasami rzeczywiście jest przemoc. W3: Na przestrzeni wielu lat miałam może dwa przypadki, że dziecko samo powiedziało, że było bite. Najczęściej do tego, że dziecku dzieje się krzywda, dochodzimy przez obserwacje, bo coś się dzieje z dzieckiem, bo coś jest nie tak. Wtedy zaczynamy dociekać, co takiego może się dziać. Wspomniałam już o tym, że ludzie o tym mówią, ale to jest najczęściej dopełnienie obrazu, który gdzieś już tam mamy. Rzadko zdarza się tak, że to jest coś nagłego, jakieś objawienie - jeden taki przypadek mieliśmy, którego się zupełnie nie spodziewaliśmy i dziecko przyszło do szkoły pobite. Wtedy się okazało, że faktycznie tam była przemoc. Natomiast najczęściej jest to związane z ogólnym funkcjonowaniem dziecka i takim drążeniem tematu, co takiego się dzieje. W takich przypadkach podejmujemy różne działania: są rozmowy z rodzicami, są rozmowy z Ośrodkiem Pomocy Społecznej, prosimy pracowników socjalnych o pomoc w interwencji w rodzinie, o zajrzenie do tej rodziny. Kiedyś do zadań pedagoga należało odwiedzanie rodzin. W tej chwili już tego nie robię, a jeżeli robię, to właśnie z pracownikiem socjalnym. Rozmawiamy z dziećmi, ale nie pytam wprost, bo dzieci nie odpowiedzą wprost. Robię to przez rozmowę, rysunek, karty. Takie fajne karty ostatnio odkryłyśmy, które bardzo dużo mogę nam powiedzieć - karty terapeutyczno- diagnozujące, karty dialogowe OCH. Przedstawiają różne obrazki, można je dostosować do każdej sytuacji, do każdego dziecka. Można dzięki temu rzucić pytanie: Wybierz obrazek, który kojarzy się Tobie z czymś tam. Te karty bardzo pomagają w diagnozie, bp dziecko bardzo często nawet nie wiedząc, że opowiada o sobie, opowiada o swoich skojarzeniach. W4: Zazwyczaj są to zgłoszenia sąsiedzkie, czyli dzwoni ktoś, że w mieszkaniu obok dochodzi do awantury. To jest nasze największe źródło informacji, że coś niedobrego dzieje się w czyimś domu. Jesteśmy w komfortowej sytuacji (takie jest moje odczucie), że bardzo dobrze układa nam się współpraca z Ośrodkiem Pomocy Społecznej, że są

108 Strona107 grupy robocze przy zespole interdyscyplinarnym, że dzielnicowi mają bezpośredni kontakt z pracownikami socjalnymi, że pracownicy socjalni są w stanie pomagać nam w każdej sytuacji. Ja zwracam się do kierownika, kierownik do mnie się zwraca, jeżeli potrzebuje pomocy przy wejściu do mieszkania; my natomiast, jeżeli potrzebujemy pomocy przy zabezpieczeniu np. dzieci przy interwencji, czy pomoc psychologiczną. Gorzej natomiast jest z oświatą. Tutaj jest znacznie gorzej. Myślę, że jest to związane z sytuacją, jaka wytworzyła się wokół szkół, że tam, gdzie się pojawia policja, to ta szkoła jest niebezpieczna, że są programy naprawcze, które są narzucone przez Kuratorium Oświaty. Dlatego szkoły wolą nie włączać się w te czynniki, wolą załatwiać to we własnym zakresie - prowadzi to zazwyczaj do eskalacji tychże zachowań. W5: Teraz, odkąd powstały te zespoły, odkąd te osoby jak pedagog szkolny, czy ogólnie szkoła, ośrodki zdrowia (ośrodek pomocy społecznej to już od iks czasu, tak jak my, zajmuje się tą przemocą), to mamy informacje ze wszystkich źródeł - my udzielamy informacji innym, tak samo oni udzielają nam. Cokolwiek by się działo złego w danej rodzinie, my o tym wiemy. Jeżeli ośrodek pomocy społecznej wcześniej się dowie, to informuje nas - jeżeli my, to na odwrót. Nie ma żadnego znaczenia czyja ta pomoc jest. Ale coraz częściej osoby pokrzywdzone przychodzą i zgłaszają same, co naprawdę jest pocieszające, że mają odwagę przyjść. Każdy z nas pewniej się czuje we własnym domu, jeżeli ta pomoc jest udzielana u niego w domu, może się otworzyć bardziej. A tutaj mamy taką sytuację, że od pewnego czasu coraz częściej osoby przychodzą. I to nie przychodzą te osoby, którym zależy na tym, żeby ta karta im pomogła na rozprawie sądowej. Po prostu czują taką potrzebę, że muszą to zgłosić, ponieważ ta przemoc była stosowana u nich nie od wczoraj, tylko jest od iluś tam lat, a w końcu się przełamały i przychodzą. Przychodząc do instytucji, tak jak u nas na Komisariat, osoba czuje się niepewnie, bo nie wie czy wyjdzie osoba, która będzie chciała wysłuchać, a przede wszystkim takie osoby potrzebują by je wysłuchać. Najmniej potrzebne w tym momencie jest to, aby mówić, mówić, mówić, a właściwie o tych prawach to można mówić dopiero później - najpierw trzeba wysłuchać, bo dla takiej osoby to już jest szok przyjść i porozmawiać i powiedzieć o tym, że mąż mnie bije od 5 lat. To jest problem. Nie każdy z nas by był odważny na ten krok, dlatego te osoby przełamują się i przychodzą. Jeżeli chodzi o sąsiadów? Zgłaszają, ale my wiemy o takich interwencjach i o takich domach, gdzie jest ta przemoc - czy to wyjdzie podczas patrolu, gdzie policjant jeździ, przyjdzie jakaś

109 Strona108 osoba, czy po prostu są krzyki, dziecko płacze i jest interwencja. Sąsiedzi dzwonią, ale z tym żeby być świadkiem, to już troszeczkę mniej. W6: W tych przypadkach, które ja w ostatnim roku spotkałam, najczęściej to była ofiara, czyli kobieta. Na szczęście zazwyczaj nie spotykam się z przemocą wobec dzieci - taką trwałą, która byłaby problemem. Dzieci są pośrednio ofiarami, jako świadkowie, jako osoby, które żyją w systemie przemocowym. Natomiast najczęściej są to kobiety i same ofiary decydują się, aby przerwać tę sytuację. Wyprowadzając się, czy podejmując jakieś kroki, jednocześnie informują instytucje, że jest źle i potrzebują pomocy. Nie, tzn. ja sobie nie przypominam. Ludzie zwracają uwagę na takie bardziej pośrednie symptomy - że dziecko za dużo przeklina, że zachowuje się w zły sposób, albo że czas spędza nie w tych porach lub miejscu gdzie oni uważają, że powinno się to dziać. Natomiast nie przypominam sobie, by inni rodzice informowali mnie, że w konkretnych domach, czy u sąsiadów może być przemoc. W7: Informujemy Ośrodek Pomocy Społecznej. Dzieje się tak w momencie kiedy jesteśmy sami świadkiem takiego zdarzenia, albo jak dostaniemy jakiś sygnał. Zajmujemy się także dowozem dzieci niepełnosprawnych do szkół, więc jeżeli były też takie sytuacje, że miałyśmy sygnały od przewoźnika, że z jednym, czy z drugim dzieckiem coś jest nie tak, coś się dzieje, to wtedy informowaliśmy Ośrodek Pomocy Społecznej. Często okazywało się, że rodzina jest już od jakiegoś czasu pod opieką OPSu, bo coś z tatą jest nie tak i coś tam się dzieje. Raczej na takiej zasadzie działamy. My nie mamy tak naprawdę narzędzi, abyśmy mogły w jakiś sposób pomóc. Ale jeśli chodzi o to, od kogo się dowiadujemy to: przy pomocy osób, z którymi współpracujemy, albo mając jakiś tam sygnał ze szkoły, albo od tego przewoźnika, albo jak przychodzą tutaj takie osoby. Koleżanka, która zbiera te wnioski mieszkaniowe, przeprowadza taki wstępny wywiad z tymi osobami i też może się dużo dowiedzieć. Ale często jest też tak, że te osoby są już kierowane przez OPS, które opieką są objęte. W ramach tej pomocy są kierowane do nas. Generalnie jak usłyszymy od kogoś jakiś sygnał, to zgłaszamy. W8: Różnie. Przychodzą, idą na policję zgłaszać. Generalnie policja budzi taki respekt, więc my jesteśmy bardziej przyjaźni, bezpieczni dla nich. Ale jest różnie. Są to anonimowe telefony z podaniem adresu, informacją co się dzieje i prośbą o interwencję. Przychodzi osoba trzecia i zgłasza, przychodzą też ofiary. Na pewno nie

110 Strona109 sprawcy przemocy, nie zdarzyło się to jeszcze, ale ofiary owszem. Coraz częściej przychodzą ofiary przemocy, generalnie kobiety z dziećmi, które uciekają. W8: Pierwszym krokiem było kiedyś pójście na komisariat policji i odbierano to z dystansem. Tutaj jednak jest zupełnie inaczej. Zdarza się, że świadkowie i ofiary przemocy przychodzą bezpośrednio do nas z pominięciem policji i innych instytucji, a wtedy my kierujemy na komisariat. Jeśli jest takie zagrożenie to sąsiedzi zgłaszają. Dajmy na to, jeśli w danym bloku czy mieszkaniu ma miejsce problem przemocy, to pytamy się, a oni coraz częściej odpowiadają. Problem mamy z osobami starszymi, które nie chcą się wtrącać. Osoby młode podejmują takie działania. W9: Z moich przypadków najczęściej była to ofiara. Sama przychodziła i zgłaszała problem. Były też takie przypadki, kiedy ofiara podczas wywiadu, nie mówiła o przemocy, ale między wierszami coś tam wychodziło. I dopiero na konkretne pytania, czy jest przemoc któregoś z domowników, po prostu pani, brzydko mówiąc, pękała. Trafiła tu, bo ubiegała się o inną formę pomocy. Przy okazji udzielania pomocy i wywiadu z rodziną, rozpoznania środowiska, wychodziły takie zjawiska przemocy, o których być może całkowicie nie chciała powiedzieć, gdzieś to ukrywała. Tak, bardzo często. Wzrosła, bardzo wzrosła, ale niekiedy przegina się w drugą stronę. Nie można przesadzać. My musimy sprawdzić każde zgłoszenie i tak też się dzieje. Każde zgłoszenie anonimowe, telefoniczne, czy nawet piśmienne, sprawdzamy. Widać, że ludzie coraz częściej odpowiadają na takie sygnały z zewnątrz. Niekiedy są to sprawy błahe, bo np. dziecko nie miało szalika założonego. Są to przeważnie sąsiedzi. Niekiedy też się tak zdarza (i to było, jest i będzie), żeby komuś dokuczyć. Staramy się to wcześnie rozpoznać, diagnozujemy środowisko. Nie idziemy tylko do danego domu, ale też do instytucji. Jeśli dziecko chodzi do szkoły, to idziemy do szkoły, żeby poznać jakie są obserwacje w szkole. Staramy się współpracować z innymi instytucjami, żeby zdiagnozować do końca. Bardzo często jesteśmy pierwszą instancją. Kobiety mają większe zaufanie do naszej instytucji niż do policji. Chyba, że była taka sytuacja, że zaistniała już interwencja policji w danym domu i pierwszą osobą, która była na miejscu był policjant i wtedy wiadomo, że zwraca się najpierw do policjanta, bo ma powiedziane: Proszę przyjść do mnie jutro i złożyć zeznania. Ale najczęściej to my jesteśmy tą pierwszą instytucją, która mówi, żeby poszła na policję złożyć zeznania.

111 Strona110 W10: Nie, nie. Sprawca nie. Zwykle to ofiara. Chociaż rzadko przychodzi i otwarcie rozmawia, chyba, że się znamy. Ja pochodzę też z tego środowiska, więc niekiedy kogoś znam, czasem chodziłam z rodzicami do szkoły. Wtedy jest łatwiej nawiązać ten kontakt, ale niekiedy trzeba delikatnie podejść. Kurator też dzwoni, że np. taka i taka osoba jest objęta nadzorem, czy do nas uczęszcza i proszą o opinię, pytają się o konkretne rzeczy, także mamy taki kontakt bezpośredni i pośredni przez kuratorów społecznych. Kurator zawodowy jest, albo też kuratorzy społeczni. W12: (w kwestii zgłaszania się do księdza z pominięciem innych instytucji) Tak, też takie sytuacje były. Nie wiem czy świadczy to o zaufaniu, bo ludzie czasami rozpaczliwie szukają pomocy we wszystkich instytucjach po kolei. Natomiast to, co się notorycznie powtarza, to ludzie przestają wierzyć w te wszystkie niebieskie linie. Konkretna pomoc to jest odpowiedź na sytuację kryzysową. Jak widać, trudno w tej kwestii o zgodne, jednolite opinie. Przeważa pogląd, że najczęściej o pomoc zwracają się ofiary, i że zgłoszeń jest jednak więcej niż przed laty. Część respondentów twierdziła, że dowiadują się o przemocy od innych instytucji. Kluczową rolę pełni tu OPS, stanowiący zwykle pierwszą instancję, do której kierowane są alarmujące sygnały. Ich tradycyjnym adresatem jest również, wciąż budząca respekt, policja. Zdarzają się zgłoszenia od sąsiadów. Niejednokrotnie problem, na podstawie rozmaitych poszlak (zachowanie dzieci, ich ekspresja, rozmowy wychowawców z dziećmi i rodzicami) rozpoznają szkolni pedagodzy. PERSPEKTYWA FGI Wśród instytucji do jakich najczęściej zgłaszają się osoby dotknięte przemocą respondenci wymieniali: kuratora, sołtysa, pedagoga, Ośrodek Pomocy Społecznej oraz Policję. Natomiast jako instytucję pierwszej instancji, do której zgłaszane są tego typu zdarzenia jest OPS z uwagi na szeroki zasięg działań, zaangażowanie pracowników i odpowiednie środki finansowe. Ma dostęp do praktycznie wszystkich mieszkańców. to jest taka instytucja, która jest nad nami wszystkimi. Takie jest moje zdanie w tym temacie i tutaj nie ma chyba co szukać innej instytucji. po pierwsze ma środki na to, która ma zaangażowanych pracowników. do pedagoga

112 Strona111 trafiają tylko ci co chodzą do szkoły, do kuratora trafiają tylko ci wobec których jest jakieś postępowanie w sądzie, czyli już przefiltrowani jakby, a OPS ma dostęp. Jako instytucje pierwszej instancji respondenci podawali również Policję, jednak przy założeniu, że ingeruje ona raczej interwencyjnie w ewidentnych przypadkach. Pewnie jest tak, że najbardziej naturalnie dzwonią na policję. policja to w takich ewidentnych bardziej bym widziała, że coś ( ) ważnego się zadziało. to są te takie bardziej interwencyjne sprawy. W odniesieniu do tematu Policji, respondenci stwierdzili, że istnieją pewne trudności w funkcjonowaniu tej służby z uwagi na zbyt duże obszary obsługiwane przez zbyt małą liczbę dzielnicowych oraz na długi czas dojazdu Policji na miejsce zdarzenia. przedtem był ( ) dzielnicowy, który współpracował z danym sołectwem, czy się kontaktował np. raz w miesiącu. Obecnie no już chyba od dwóch lat takiego kontaktu nie mamy, więc nawet jak by były jakieś wątpliwości odnośnie działania, czy np. negatywnych działań np. że coś niszczą, dewastują po pijaku, to nie mamy do kogo. Postulat jest rzeczywiście jeden do zrealizowania w gminie Swarzędz. Mianowicie dzielnicowy, który jest jeden na nie wiem jaki obszar to po prostu to się mija z celem. Nie ma kontaktu z nim. Dzielnicowy, który nie zna swojego środowiska, którego ludzie nie znają, to też się mija z celem. najwięcej problemów jest wieczorem i w nocy to obecność dzielnicowego na terenie choćby 3 takich ( ) miejscowości jak tutaj np. Karłowice, Wierzenica, Wierzonka i możliwość pojawienia się jego w ciągu trzech minut w każdej miejscowości sprawa, że natychmiast jest spokój, natomiast kiedy jest cokolwiek, wzywa się policję i czeka ( ) czeka się godzinę, zanim ze Swarzędza ktoś dojedzie. To wszystko rozpłynie się, nie ma dokładnie nic, nikt nic nie wie i niestety. To jest jeden z elementów moim zdaniem który czeka na jakąkolwiek zmianę, bo właśnie najlepszą formą jest przeciwdziałanie, a ludzie czasem muszą czuć bat właśnie tego typu ludzie, których ta przemoc dotyczy. Po pierwsze szybko przyjdzie pomoc, a po drugie szybko mnie mogą złapać. Szybka reakcja. Ja tu już kiedyś mówiłem, że w takich miejscowościach jak Uzarzewo, które liczy tysiąc prawie mieszkańców, tam powinien siedzieć jeden stójkowy. Respondenci uznali konieczność ingerowania w sprawy rodzinne przez instytucje zewnętrzne, jednak podkreślili, że niekiedy działania radykalne (takie jak np. odebranie dziecka rodzicom) powinny być przeprowadzane niezwykle rozważnie. ich [dzieci] zabranie to jest ostateczność. To rodzina jest komórką, która ma te dzieci

113 Strona112 wychować i nie można od razu pozbawić tej rodziny tego, ale w ten sposób się patrzy niestety. Respondenci sygnalizowali trudność monitorowania różnego typu sytuacji np. w godzinach kiedy nie urzędują. dzieci w końcu trafiły po 2 latach niestety do domu dziecka, bo nie było możliwości 24h na dobę być tam. Zauważyli również, że trudniej jest o ingerencję w rodzinach dobrze wykształconych. jak jest wykształcenie rodziców, znają swoje prawa, to widzimy w szkołach przy wyedukowanych rodzicach, że bardzo trudno jest zaingerować. Badani stwierdzili, że generalnie Gmina Swarzędz posiada całkiem dobre warunki instytucjonalne służące pomocy ofiarom przemocy zwłaszcza w odniesieniu do niektórych innych regionów. na terenie Swarzędza dla ofiar uważam, że jest jak porównuje miejsca ( ) to tu jest luksus tak naprawdę. Bo mamy pomoc psychologiczną, pomoc prawną, odwykową. Biorąc pod uwagę ośrodek interwencji kryzysowej. Jednak zauważyli pewien niedobór instytucjonalny szczególnie w zakresie profilaktyki i prewencji, specjalistycznych ośrodków oraz punktów wsparcia dla sprawców przemocy. nie ma żadnej pomocy na terenie gminy i miasta dla osób które stosują przemoc także nie ma ani takiego ośrodka specjalistycznego, ani też miejsca dla wyznaczonej grupy osób, które stosują jakiś tam program, żeby przeciwdziałać, czy pomóc. Generalnie większość z tych osób w jakiś mniejszy lub większy sposób jest zaburzona. W każdym razie nie ma tu dla młodzieży pomocy, nie ma takich specjalistycznych ośrodków dla młodzieży, ponieważ poradnia nie jest w stanie wszystkiego, nie funkcjonuje taką ilością specjalistów, żeby byli wszystko w stanie zabezpieczyć. Więc dla młodzieży i dla osób, które sprawują, dokonują przemocy odchodzimy od sprawy. dostrzegam ( ) niedobór na etapie Profilaktyki, prewencji. ( ) żeby pracować nad ludźmi, czy może dać im szansę pracować nad sobą tak żeby oni nie byli sprawcami tej przemocy. chodzi o to żeby sprawca nie został sprawcą. Także profilaktyka i pomoc młodzieży, bo to już nie tylko profilaktyka, ale działanie. Wskazali również braki w zakresie pomocy psychologicznej, pomimo, że działa np. Poradnia Zdrowia Psychicznego. czego ewentualnie jeszcze brakuje ( ) Ja nie wiem czy brakuje, ale tak sobie myślę, że więcej ofert pomocy psychologicznej. Jest tutaj oferta, są w poradni, na pewno przy Poradni Zdrowia Psychicznego, OK, ale moim zdaniem powinno być więcej miejsc, bo ludzie powinni wybierać, bo nie zawsze chcą przychodzić do określonego miejsca, czasami wstydzą się, że zasięgają pomocy

114 Strona113 psychologa bądź terapii wręcz, dlatego powinni mieć więcej możliwości i wtedy skuteczniejszy, większy dostęp to więcej ludzi być może by się zdecydowało. WSPÓŁPRACA ŚRODOWISK I ORGANIZACJI ODPOWIEDZIALNYCH ZA PRZECIWDZIAŁANIE PRZEMOCY W RODZINIE PERSPEKTYWA IDI Żadna z pomocowych instytucji nie funkcjonuje w próżni. Choć każda w inny sposób zajmuje się przejawami przemocy, innymi kanałami dociera do źródła problemu to jednak jej działania wpisują się w szerszy kontekst. Pojedyncze inicjatywy ogniskując się wokół wspólnej idei, tworzą pewną całość opartą na zasadach współpracy. Bez niej, zdaniem większości respondentów, niemożliwa jest skuteczna walka z przemocą. Obecnie ta współpraca ma umocowanie prawne. Przedstawiciele instytucji odpowiedzialnych za przeciwdziałanie przemocy zobowiązani są do regularnych spotkań w ramach tzw. zespołu interdyscyplinarnego, na których omawia się bieżące sprawy, wymienia doświadczenia, proponuje rozwiązania, ustala strategię. Badani cenią sobie tego typu relacje, zaznaczając jednak, że długo przed wprowadzeniem określonych zapisów, pozostawali w kontakcie nieformalnym, wzajemna komunikacja odpowiednich jednostek, w przypadku zjawiska przemocy, stanowi bowiem naturalną konieczność. W Swarzędzu ta współpraca układa się niemal wzorowo, choć w niektórych sytuacjach pojawiają się trudności i można mówić o pewnych deficytach. Nieliczni badani zarzucali zbyt małą aktywność i chęć do współdziałania szkołom, pojedyncze głosy poddawały w wątpliwość zaangażowanie Kościoła, któryś z respondentów krytycznie ocenił kontakt z Zespołem Kuratorskiej Służby Sądowej. Były to jednak dwie, trzy wypowiedzi nie wpływające na ogólny przekaz: ten, w odniesieniu do współpracy wszystkich oddanych sprawie środowisk, był jednoznacznie pozytywny. W1: Zespół interdyscyplinarny spotyka się raz w miesiącu i w skład wchodzą przedstawiciele różnych placówek pomocowych. Oprócz tego jest zespół grup roboczych, który zawiązuje w momencie kiedy wpływa niebieska karta z konkretnym wpisem, z wiadomością. Wtedy zbiera się zespół roboczy zainteresowanych w tej

115 Strona114 sprawie instytucji, które mogą pomóc i w tym momencie nad tą sprawą pracuje się. 10 lat temu nie było w ogóle zespołu interdyscyplinarnego, zespół działa dopiero od stycznia 2011 roku. Wcześniej funkcjonował zespół niesformalizowany, społeczny. Natomiast od 2011 cała Polska, każda gmina ma obowiązek powołania zespołów interdyscyplinarnych i roboczych. W3: Wiele lat temu byłam szkolona przez pana Kołodziejczyka, ponieważ już wówczas mieli oni idee zespołów interdyscyplinarnych. Wówczas na terenie naszego miasta działały takie dwa zespoły: jeden zespół spotykał się chyba na terenie Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej i był to pierwszy tak prężnie działający zespół. Potem utworzony był drugi. Ale tak szczerze mówiąc, te zespoły interdyscyplinarne umarły chyba śmiercią naturalną, bo nie było nikogo, kto mógłby to pociągnąć. W tej chwili to jest sformalizowane, jest przewodniczący zespołu, który ma swoje obowiązki. Jego zadaniem jest też stworzenie tego zespołu. Myślę, że to dobrze, że tak się stało, bo sama idea zespołów interdyscyplinarnych, od samego początku mi się podobała. W3: (na pytanie o przykłady współpracy) Myślę sobie, że musiałabym się głębiej zastanowić, wejść w to, co było w ubiegłych latach. Mogę powiedzieć o tym, co jest w tej chwili, co widzę teraz. To nie jest tak, że problem się rozwiąże, bo do takiego całkowitego rozwiązania problemu potrzeba by wielu lat i mnie już ta sytuacja później nie sięga, bo dzieci wychodzą, idą dalej. Ja w tej chwili, w ramach tego nowego zespołu interdyscyplinarnego, widzę efekty podczas rozmowy z osobą, wobec której stosowano przemoc. Widzę efekty, widzę zmiany, o których ona opowiada. Rozmawiam z dzieckiem, które jest z tej rodziny - z tym, że tu nie mogę powiedzieć jeszcze o jakiś wielkich zmianach. Ten proces po prostu cały czas się dzieje i nie jestem jeszcze przekonana, czy tego problemu nie będzie, czy problem rozwiąże się do końca całkowicie. W4: (na pytanie o współpracę w ramach zespołu interdyscyplinarnego) Z zespołem interdyscyplinarnych pracuje, czy bierze udział, komendant. Jeżeli on nie może, to zdarza, że to ja uczestniczę w tych zespołach. Jeżeli chodzi o skład tego zespołu, to znam te osoby, ponieważ w 2002 lub 2003 roku, dyrektor Ośrodka Pomocy Społecznej przeprowadziła kurs z udziałem policji, pedagogów, pracowników ośrodka, kuratorów, dotyczący tworzenia zespołów interdyscyplinarnych. Przez parę lat działaliśmy jako zespół interdyscyplinarny nieformalnie, spotykaliśmy się w różnych instytucjach,

116 Strona115 początkowo po to, aby czekać na osoby, które by chciały do nas przyjść i tej pomocy oczekiwały. Informowaliśmy w prasie itd. Później sami już wychodziliśmy do osób, o których, z różnych instytucji, mieliśmy informacje, że coś się niedobrego dzieje. Ciągnęliśmy przez 6 lat i w końcu doszliśmy do wniosku, że nie możemy dalej tego robić, ponieważ możemy sobie napytać kłopotów związanych z nielegalną działalnością. Występował w nas taki fanatyzm, z którego później zrezygnowaliśmy. Krótko później, jakieś dwa trzy lata po tym, weszła konieczność stworzenia tego zespołu. Dlatego też my znamy się z tymi ludźmi, którzy formalnie działają w tych zespołach interdyscyplinarnych i łatwiej nam przychodzi i załatwia się różnego rodzaju sprawy. Tworząc w zeszłym roku zespół interdyscyplinarny, nie stworzyliśmy się od tak - znaliśmy się z różnych instytucji, a także gdzieś już tam współpracowaliśmy ze sobą nieformalnie. W5: Nie wiem jak to w Polsce ogólnie funkcjonuje, ale na terenie Swarzędza wydaje mi się, że jest idealna współpraca. Ze szkołami nie ma żadnego problemu - jeżeli jest potrzeba to szkoły zasięgają opinii, jakiś porad u nas. Tak samo my, zasięgamy od szkoły. Najważniejsze w tym wszystkim to jest to, że doszliśmy do takiej współpracy ze szkołami i OPS-em, że nie działamy na zasadzie wysyłanego pisma, gdzie ten czas działa na niekorzyść oczywiście, nie na nasza niekorzyść, tylko osoby pokrzywdzonej. Jest telefon, jest reakcja, jest akcja, działamy. I na odwrót. Staramy się zrobić w ten sposób, żeby każda szkoła, każdy pedagog miał bezpośredni numer telefonu do policjanta, do dzielnicowego danego rejonu, do policjanta z zespołu do spraw nieletnich, jak coś się dzieje. Podobnie pracownik ośrodka pomocy społecznej nie musimy czekać na zasadzie, że ja jako policjant zauważyłem coś w rejonie i teraz wysyłam pismo, bo minie 3 dni zanim ono dojdzie. Mamy to na telefon. I chyba, tak mi się wydaje, jest najrozsądniej robić w ten sposób. Mamy XXI wiek i trzeba z tych telefonów korzystać, aby komuś pomóc. W8: Na pewno świetnym pomysłem było stworzenie zespołu. Wiadomo, że każda instytucja w danym przypadku pracuje. Jednak spotkanie się specjalistów z różnych instytucji, w jednym miejscu i dyskusja nad danym problemem dużo daje. Jest możliwość znalezienia jakiegoś środka. Nam się może wydawać, że działanie w taki sposób jest dobre, a na zespole okazuje się, że są lepsze pomysły. Mamy różne

117 Strona116 informacje, możemy je wtedy przedyskutować, poprosić osobę, której dotyczy problem i z nią dyskutować na ten temat W8: Jest problem współpracy ze szkołami. Generalnie jest tak, że nas -pracowników socjalnych- bierze się za osoby, które mają wyleczyć dany problem, mają go zlikwidować. My możemy pomóc, nie jesteśmy workiem, który potrafi wszystko zrobić. Może nie mamy odpowiednich narzędzi - my pewnymi rzeczami możemy dysponować, oświata nie może. Przepływ informacji między nami a szkołą, powinien być taki, jaki jest w USA. Tam jak dany uczeń pojawia się w szkole, to nauczyciel, otwierając jego dane, ma od razu napisane czy jest kurator w tej rodzinie, czy były interwencje i ma cały ogląd. I jeżeli jest, że były interwencje, że występowała przemoc, że uczeń się gdzieś źle uczył, że wagarował, to ten nauczyciel wie, że trzeba zwrócić na tego ucznia uwagę, powiadomić OPS, policję, żeby zwracały uwagę. Tu jeszcze to szwankuje, nie mamy takiego przepływu, a to na pewno by ułatwiło wiele rzeczy i im zapobiegło. Są sytuacje, kiedy współpraca (z Zespołem Kuratorskiej Służby Sądowej) jest dobra, ale ta instytucja nie ma jeszcze wypracowanego współdziałania. Nie ma przepływu informacji. Nie mamy z kuratorami dobrej współpracy. My zgłaszamy, musimy trochę czekać na reakcję, a problem się toczy. Dlatego też dany problem rozwiązujemy z policją. Piszemy pismo, idzie to drogą listowną, wtedy wiemy, że dany problem jest przyjęty. Skoncentrowało się to wtedy na tym biednym panu, poszło to trochę w zły ton. Szkoła zaczęła atakować kuratorów i tu nasza pani dyrektor zauważyła, że spotkaliśmy się po to, żeby coś razem zrobić, a nie atakować daną instytucję. Bo nie jest ważne kto założył niebieską kartę, nie chodzi o to, abyśmy się sprzeczali: A niech on napisze to pismo do sądu rodzinnego, bo po co ja mam to robić? Do jego obowiązków też to należy. Niech każdy popatrzy raczej na siebie, żeby dana instytucja chciała właśnie napisać ten wniosek w stylu : Ja zauważyłam problem, mogę uratować tą osobę, nie będzie tragedii do tego powinniśmy dążyć, a nie spychać. W9: W naszym ośrodku działa taka komórka, która zajmuje się właśnie profilaktyką wszelkiego rodzaju, która prowadzona jest w środowisku lokalnym bardzo szeroko - i w szkołach i w instytucjach. Bardzo dużo informacji wypływa, w związku z tym posiadamy szeroką gamę plakatów i ulotek informujących, które roznoszone są po wszystkich instytucjach, są one dostępne. Ostatnio mieliśmy też konferencję dotyczącą przemocy. Ostatnim aspektem tej konferencji był panel dyskusyjny, gdzie mogliśmy się

118 Strona117 dowiedzieć, jak reagować i gdzie faktycznie ta empatia ludzi jest większa. Wspólnie doszliśmy do wniosku, bo było kilka instytucji - i kurator i policjant i pedagog i stwierdziliśmy, że jest zdecydowanie poprawa, ale przede wszystkim współpraca, współpraca, współpraca. Tak, żeby nie wchodzić sobie w kompetencje. W ostatnim czasie bardzo dobrze współpracuje nam się z komisariatem policji. Ta współpraca jest płynna, nie ma barier. Poradnia Pedagogiczno-Psychologiczna również super szybko reagują. Pedagodzy niestety nie wszyscy - tu należy zaznaczyć, że nie dla każdego pedagoga jest rzeczą naturalną, aby zainteresować się problemem dziecka. Wracając do współpracy to największym problemem jest współpraca ze szkołami. Dla nich problem przemocy to nie ich problem. To jest problem policji, OPS-u. Takie mam wrażenie podczas swojej pracy, że ta szkoła dosyć kuleje. Oni się tak skupili na przekazywaniu dzieciom wiedzy, że nie widzą całej otoczki, że coś się dziecku dzieje. Dziecko w szkole jest 5 h dziennie, maksymalnie 6-7, a całą resztę doby spędza w domu, więc oni nie zagłębiają się w to, z czego wynikają problemy dziecka, to że nie ma odrobionego zadania domowego, że jest nerwowe czy wycofane. Dopiero na nasze pismo, na nasze zainteresowanie dzieckiem, kiedy my zwracamy się do szkoły o opinie, jak dziecko postrzegane jest w szkole, wtedy pewne rzeczy wychodzą, ale to dopiero z naszej inicjatywy. W9: Należałoby zmienić chyba tę świadomość nauczycieli w szkołach. Każdy nauczyciel w szkole jest pedagogiem, bo to nie jest tak, że pedagog jest jeden. Każdy nauczyciel ma prawo wejść w środowisko i sprawdzić co tam się dzieje. Jeden pedagog w szkole nie jest w stanie ogarnąć całej ilości dzieci. Trudno mi się wypowiadać na temat zespołu, dlatego, że nie jestem ani jego członkiem, ani nie jestem w centrum tego zespołu, więc trudno mi powiedzieć co jest dalej. Wszystko, co jest w trakcie zespołów, jest objęte tajemnicą, te informacje nie docierają, więc trudno mi się wypowiadać. Natomiast z relacji osób zainteresowanych, czyli ofiar, wydaje mi się, że przynosi to skutek. W10: Współpraca ze szkołami jest super, jeszcze się nie spotkałam, aby ktoś nie udzielił mi informacji czy nie pomógł. Mamy też takie plany napisane, które dzieci potrzebują więcej wsparcia, gdy chodzi o szkolną sytuację. Z policją też nie miałam problemów, jak trzeba było to wzywałam i przyjeżdżali. Są też zespoły interdyscyplinarne. Oczywiście, ja podlegam pod OPS i bez tego sobie nie wyobrażam. Bo tam gdzie ja nie mogę wejść, to

119 Strona118 idę z pracownikiem socjalnym. Czasem są rodziny, gdzie jest obawa, więc trzeba iść z kimś. W12: Jeśli mam być szczery, to od momentu pojawienia się zespołu interdyscyplinarnego, niewiele się dla mnie zmieniło, bo tak naprawdę to wszystko jest oparte na nieformalnych relacjach z pracownikami socjalnymi, z którymi się znamy. Równie dobrze mogę zadzwonić i porozmawiać, tak naprawdę. Bez przepływu dokumentów możemy to telefonicznie załatwić. A z innymi instytucjami? Kontaktowałem się ze szkołami jak była taka potrzeba, a teraz mam okazję raz w miesiącu usiąść w jednym pokoju. Najwięcej zależy tak naprawdę od dobrej woli, żeby się kontaktować w razie potrzeby. Jasne, że zdarzają się jakieś nieporozumienia, że ktoś uważa, że o czymś powinien wiedzieć, a nie wie, a może powinien zostać poinformowany. I może ten przepływ informacji nie zawsze jest taki, jak powinien być do końca. Na pewno zespół jest okazją, aby to poprawić. Mówię, to działało wcześniej tak naprawdę, ale nie nazywało się zespołem interdyscyplinarnym. Na pewno też to sformalizowanie pozwoliło na to, że jest ten imperatyw, żeby się spotkać raz w miesiącu i można też się poznać z pracownikami innych instytucji np. z Kobylnicy z Ośrodka Wspierania Rodziny. Potem okazuje się, że mamy jakiś wspólnych klientów. Narzędziem mającym ułatwiać międzyinstytucjonalną współpracę jest tzw. Niebieska Karta. Rozmówcy różnie oceniali tę ideę i jej praktyczne zastosowanie. Dzięki procedurze można monitorować daną sprawę (jej przedmiot, przebieg, charakter) bez konieczności każdorazowego wnikania w określone dokumenty czy akta. Jest ona jednak nadmiernie rozbudowana, może również wzbudzać obawy stygmatyzacji u osób, które się nią obejmuje. Mimo to, wprowadzenie Niebieskiej Karty umożliwiło głębszą analizę poszczególnych problemów, a co za tym idzie usprawniło ich rozwiązywanie. Dało też ofiarom nadzieję na wymierne instytucjonalne wsparcie. Przyczyniło się do ujawnienia wielu przypadków przemocy domowej. W5: Są przypadki, gdzie ta procedura Niebieskiej Karty jest wykorzystywana do różnego rodzaju rozwiązywania problemów, konfliktów i podziału majątku przez niektóre osoby, ale przede wszystkim śmiem twierdzić, że to jest uświadomienie tych osób. Te osoby, które są pokrzywdzone, które były krzywdzone przez ileś tam lat, były

120 Strona119 przekonane, że nie mają tej pomocy, a teraz, m.in. przez policjantów, są uświadamiane, że mogą z tej pomocy korzystać, że są te procedury, które im pomogą i że również samorządy dołożą wszelkich starań, żeby ta pomoc dla nich była. W6: Okres, od kiedy pojawiły się niebieskie karty, ujawnił znacznie większą liczbę przypadków niż te, o których mogliśmy przypuszczać czy mówić wcześniej. To jest taka rzecz, która dała ludziom świadomość prawnych aspektów, wynikających z tego problemu i otworzyła ich na to, żeby działać. Myślę tu o konkretnych osobach, które są dotknięte przemocą i szukają pomocy przez te procedury. Wcześniej nie spotykałam się z tą problematyką na co dzień, natomiast w tej chwili w każdym tygodniu, wychodzą problemy przemocy, które muszę przepracowywać tutaj w szkole. Nie wiem czy to tylko kwestia niebieskiej karty, ale na pewno zbiegło się to w czasie z tym, że ujawniło się znacznie więcej przypadków niż to, co było wcześniej. W5: Wiadomo, te niektóre pytania w niebieskiej karcie są krępujące, jeżeli chodzi o intymność człowieka. Ja tę niebieską kartę traktują jako informację - czy ona będzie miała 10 stron, czy będzie miała jedną stronę, dla nas jest to informacja, że coś się dzieje. Oprócz wspomnianego wcześniej telefonu musi być coś na piśmie. Ta informacja przekazywana do zespołu, czy do szkoły. Tylko, że ona moim zdaniem jest za obszerna. Policjant jadący na interwencję, gdzie jest zgłoszenie, że jest przemoc, nie musi siadać, nie musi wypełniać 4 kartek i się pytać kobiety o przemoc seksualną, bo mija się to z celem. Od kobiety, która jest zastraszana, która żyje w przemocy, bo w większości przypadków jest tak, że to mężczyzna jest tym sprawcą przemocy. A więc ta kobieta widzi policjanta, nie policjantkę, tylko policjanta postawnego, który przyjeżdża i się pyta czy jest ta przemoc, to już sama osoba policjanta budzi strach, bo to jest mężczyzna. Już na wejściu ten policjant jest praktycznie skazany, że ona nie powie mu prawdy. Jeszcze tym bardziej jak policjant się pyta o takie sprawy - to jest absurd dla mnie. To powinno być krótko, zwięźle i na temat. Niebieska karta powinna mieć jedną karteczkę: gdzie, co i kiedy zdarzyła się ta przemoc. Policjant na czynnościach związanych z przemocą w rodzinie, nie ma się skupić na wypełnianiu tego, co tam jest, tylko ma się skupić na tym, żeby zatrzymać osobę, czyli tego sprawcę, zrobić wszystko, aby osobie pokrzywdzonej zapewnić bezpieczeństwo, a nie, żeby wypełniać jakieś tam pytania. Te pytania owszem powinny być, ale wtedy jak ta osoba jest już na spokojnie poproszona, żeby się spotkała z zespołem interdyscyplinarnym, gdzie jest pracownik

121 Strona120 pomocy społecznej, jest psycholog, jest pracownik oświaty, jest pracownik służby zdrowia. Wtedy można zadać te pytania, czy były te przemoce. Wtedy uściślimy, zobaczyć gdzie to występowało. Ja traktuję niebieską kartę jako informacje, że coś się dzieje. I tak powinno być. To jest informacja, a stwierdzenie czy była to przemoc fizyczna czy psychiczna, jakieś głębsze pytania dotyczące kiedy to było, jak, co itd., na to przyjdzie czas w późniejszym terminie. Ta osoba ma się czuć bezpieczna, że jest reakcja, że policja przyjechała, że ma tę pomoc, a policjant tylko powinien pouczyć. Moim zdaniem ten druk pouczenia również powinien być skąpszy, bardziej zwięzły. Pomoc osobom pokrzywdzonym przede wszystkim ma być szybka i skuteczna. Czas dojazdu policjanta na interwencję, zapewnienie bezpieczeństwa, odizolowanie sprawcy, wypełnienie krótkiego druku (niech to będzie niebieska karta), która ma jedną stronę, podstawowe informacje, szybka informacja do zespołu. Zespół zajmuje się tą sprawą i wtedy dopiero mamy czas, kiedy ta osoba czuje się komfortowo, kiedy czuje się przyjęta, kiedy czuje się bezpieczna. Nie ma tego sprawcy, gdzieś tam w pokoju, gdzieś tam na balkonie, gdzie ona cały czas przy interwencji może mieć taką niepewność, że ten sprawca uciekł, że on może za chwile przyjść. Po co te pytania? Po co się w to wszystko zagłębiać? Bez sensu! Dlatego krótko, zwięźle i na temat, a na pomoc fachową przyjdzie czas w późniejszym terminie i jeżeli jest potrzebny pedagog, to będzie pedagog, potrzebny psycholog - będzie psycholog. Dla każdej rodziny zastosować indywidualny program. Jeżeli my, jako policja, mamy działać, może warto się zastanowić nad tym, żeby skrócić, żeby ograniczyć się tylko do przesłanej informacji i tę pomoc udzielać w systemie zespołów. W8: Niebieska karta - jest teraz o tyle łatwiej, że każdy z nas zakłada tę niebieską kartę: policjant, OPS, szkoła każdy może założyć niebieską kartę. Ta współpraca jest ważna, przepływ informacji między instytucjami jest ważny. Mamy dzięki temu naświetlone wszystkie obszary tej przemocy. W jakim zakresie, od kiedy, jakiego rodzaju przemoc wtedy możemy podjąć działania, żeby wyeliminować to zjawisko. Na pewno wzbudza to też strach u sprawcy przemocy ( ) Ofiary boją się zakładać to, bo to jednak jest formalność. Jak powie coś i się przestraszy, to może się wyprzeć, powiedzieć: Ja tego nie mówiłam. A tu już jest na papierze wszystko. Boją się, ale zakładają te niebieskie karty. Jeżeli widzimy, że przychodzi kobieta z dzieckiem, ale nie chce założyć, bo on będzie bił, to dla nas to już jest zagrożenie życia dziecka i my wtedy mamy prawo sami, bez zgody ofiary, założyć kartę. Na sprawców działa to generalnie w ten sposób, że

122 Strona121 uspokajają się, ale trzeba szybko podjąć jakieś kroki, bo może to być na zasadzie uśpienia ofiary Uspokoiłem się, jest dobrze, ofiara wszystko wycofa a sprawa zacznie się od nowa. W9: Kiedy przychodzi do nas osoba z problemem (bez rozgraniczenia na płeć) mamy procedurę, czyli zakładamy niebieską kartę. Jeśli nie została ona nigdy założona, to mamy taki obowiązek i takie czynności wykonujemy. Po założeniu niebieskiej karty, rusza cała procedura. Liderem, koordynatorem i najważniejszą instytucją przeciwdziałającą przemocy jest według respondentów Ośrodek Pomocy Społecznej. Inne instytucje starają się go wspomagać, największa odpowiedzialność spoczywa jednak na nim. Za kluczową instancję uważają badani również policję. W3: Ja myślę, że każdy ma swoją ważną rolę. Ośrodek Pomocy Społecznej jest liderem i ma też największe zasoby, największe możliwości pomocy i dobrze, że tak jest. Ale myślę, że każda z tych instytucji, jeżeli jest potrzeba zaangażowania tej instytucji, to robi swoją pracę. W4: Myślę, że miasto jako Urząd, scedował całość na Ośrodek Pomocy i to Ośrodek Pomocy w tym zakresie działa. W6: Nie wiem, może policja i OPS dzierżą pierwszeństwo? Szkoła na pewno tylko wtedy, gdy są dzieci. Jestem przekonana, że nie o wszystkich przypadkach wiemy. Są takie, gdzie to się dzieje być może bez świadomości dzieci o dziejących się problemach, albo póki co nie dotarliśmy do nich. Na pewno jest szara strefa. Ale generalnie ośrodek pomocy i policja. W7: U nas na pewno tak. OPS jest liderem. Tam są te wszystkie sekcje, świadczenia rodzinne, fundusz alimentacyjny, są świetlice, które działają przy OPS-ie. Tam chyba panie mają najlepsze rozeznanie i bardzo dobra jest też współpraca naszych szkół i przedszkoli z OPS-em. Myślę, że dzięki tej współpracy wielu osobom można było pomóc

123 Strona122 i w porę tę pomoc przekazać. Tam, panie psycholożki, czy pedagożki, są w stałym kontakcie z OPS-em i zawsze mogą na tę pomoc ze strony OPS-u liczyć. W8: Myślę, że OPS i policja liderują. Oświata jeszcze jest troszeczkę daleko, ale się uaktywnia. Najlepiej właśnie z policją współpraca się układa. W11: Ośrodek Pomocy Społecznej powinien być liderem i myślę, że jest. Dlatego, że mają rozeznanie na tym terenie. Mają do wszystkiego dostęp. W12: Każdy jest do czegoś, każdy ma swoją rolę. Organizacje ze sobą współpracują. Z Opieką Społeczną mamy bardzo dobry kontakt - mogę powiedzieć, że tak, że współdziałamy. Różnego rodzaju akcje robimy nawet razem, więc współdziałamy. Na pytanie o ilość jednostek pomocowych na terenie gminy, o ewentualne braki i wynikające z nich przeszkody i potrzeby odpowiadano w podobnym tonie. Instytucji, do których mogłyby się zwrócić ofiary bądź świadkowie przemocy jest, zdaniem respondentów, niemało, choć fakt istnienia w Swarzędzu zaledwie jednej Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej może budzić niepokój. Problem stanowi brak ośrodków dla sprawców. Praca z nimi pozostaje wyzwaniem. W6: Ja bym powiedziała tak, że na pewno potrzebne byłoby miejsce wsparcia dla sprawców. Nie wiem nic, abyśmy mieli miejsce dla takiego człowieka, gdzie można by pracować nad przemocą, nad zastępowaniem tej przemocy, tych aktów. Potrzebowałabym takiego miejsca, które mogę wskazać tym ludziom, miejsce gdzie są fachowcy, gdzie jest grupa, terapia i gdzie dzieje się cały czas cykl zajęć. W9: Poradnia Pedagogiczno-Psychologiczna jest jedna w Swarzędzu - to jest mało. Na miasto i gminę 40 tys. to zdecydowanie mało. Ludzie się ratują jadąc do Poznania, gdzie jest tych poradni kilka i są szybsze terminy przyjęcia. PERSPEKTYWA FGI

124 Strona123 Respondenci bardzo wysoko ocenili współpracę w ramach działania zespołu interdyscyplinarnego. Na pytanie jak układa się współpraca pojawiały się odpowiedzi dla mnie doskonale lub bardzo dobrze. w Swarzędzu świetnie jest robione, i chciałam przypomnieć, jak braliśmy udział w szkoleniu to było 70 godzin zaznaczam o tworzeniu zespołów interdyscyplinarnych i mnie to bardzo dużo dało, właśnie poznanie ludzi z innych instytucji. Dostrzegają jednak trudności wiążące się ze współpracą w zespołach interdyscyplinarnych, a związane są one według nich z narzuceniem pewnych działań odgórnie, biurokratyzacją działań i przeciąganiem spraw. Jednak niezmiennie podkreślani, że na poziomie Gminy współpraca jest zdecydowanie owocna. Sygnalizowali wcześniejszą już współpracę w zakresie problemu przemocy. Myślę, że tutaj lepsza jest współpraca oddolna, bo ona jest skuteczniejsza, bo ludzie sami tego chcą. Zespoły interdyscyplinarne - gdzieś zostały te sprawy narzucone z góry. Aczkolwiek w Swarzędzu dawno współpracowaliśmy już interdyscyplinarnie. No zawsze się spotykaliśmy pedagodzy z OPS-em, zawsze z PPP to już obligatoryjnie, policja, mamy swoich kuratorów z którymi współpracujemy, z sądem. Szkoły między sobą ( ) To jest potrzebne. Jak ja mam jakiś problem, to będę poszukiwała, policjanta, który mi pomoże, pracownika socjalnego, natomiast zespoły to jest narzucona rzecz. Wydaje mi się, że wszystko prawnie opisane z góry czasami szkodzi, bo wtedy muszę poruszać się jakby w prawie i czasami mogę ( ) wylać dziecko z kąpielą. Bo muszę coś zrobić, a ja bym chciała pomóc swojemu, i myślę, że ta pomoc była by skuteczniejsza niż to co mi nakazują przepisy. One są potrzebne, ale ( ) nie zawsze jest potrzebny policjant, nie zawsze jest potrzebny sąd, czasami można właśnie edukacyjnie wiele rzeczy załatwić. czasami właśnie jest problem z tym, ( ) że czasami właśnie, te zespoły, ta cała ustawa o przeciwdziałaniu przemocy wynikają z tego, że później to co mamy, te przeciągane sprawy ( ) Niestety ale to wszystko jest zbiurokratyzowane ( ) Ja myślę, że później będzie tak, ( ) że zaczynają te zespoły działać w ten sposób, że do konkretnego przypadku się faktycznie dobiera osoby, które mogą coś na ten temat powiedzieć. Respondenci dostrzegali również zalety funkcjonowania w zespołach interdyscyplinarnych. Jak działa się wspólnie to jest większa szansa na to, że nie każdy będzie chciał coś dla siebie ugrać na tym przypadku, tylko, że może uda się wspólnie realizować jeden plan, by się nie rozmijać z pewnymi rzeczami, innymi wizjami a bez zespołów nie ma możliwości, żeby to przedyskutować wspólnie to

125 Strona124 takie jedno spojrzenie może wpłynąć na sukces. Ja też myślę, że nie wszystko jest złe. Jest dużo rzeczy bardzo, bardzo dobrych. Ale jak wszędzie trzeba te same przepisy, to też jest nie dobrze, powinna być większa dowolność, np. gdzie karta gdzie nie. Wszystko nazywając przemocą i wszędzie zespoły, to obawiam się, że to za mocno. Poruszony został również temat koniecznego zdaniem respondentów zaufania wewnątrz zespołów z uwagi na wyjątkową delikatność tematu przemocy w rodzinie. ludzie spotykający się w tych zespołach, muszą też mieć do siebie zaufanie. Bo śmieci zbierać mogą wszyscy, nie ważne czy ja go lubię i się z nim zgadzam, czy nie a sprawa przemocy w rodzinie, jest tak trudnym tematem, tyle sekretnych w rodzinie rzeczy ujawnia, ja mam ciągle dylematy na ile można różne rzeczy poruszać, by nie przekraczać pewnej granicy. Ja nie umiałabym współpracować w zespole, gdzie nie miałabym do wszystkich zaufania, wiedząc, że musimy to razem rozwiązać itd. Dlatego te zespoły odgórne, to trzeba zjeść ze sobą dużo soli, by potem rozwiązywać razem najtrudniejsze rzeczy. Czasami wiadomo trafiają bardzo trudne przypadki. Fajnie, że tak się spotykamy, bo się poznajemy i później łatwiej będzie zadzwonić, porozmawiać, skonsultować. Często jest tak, że się znamy, spotykamy, ale faktycznie w tych grupach brakuje sądów, kuratorów, lekarzy przecież nie ma i faktycznie te grupy potem tak jak na panelu dyskusyjnym okładają tego jednego kuratora, który dostał za cały sąd.

126 Strona125 KAMPANIE, AKCJE I PROJEKTY SPOŁECZNE WOBEC ZJAWISKA PRZEMOCY W RODZINIE PERSPEKTYWA CATI Wśród instytucji zajmujących się przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie mieszkańcy gminy Swarzędz największym zaufaniem obdarzają Poradnię Pogotowania Niebieska Linia oraz Ośrodek Pomocy Społecznej (odpowiednio 3,86; 3,74). Na przeciwległym biegunie z najmniejszym zaufaniem społecznym znajduje się Prokuratura i Służba Zdrowia (odpowiednio 2,86; 3,17). W stosunku do pozostałych organizacji społeczność gminy ma mieszane odczucia, pozytywne przeplatają się z negatywnymi. Miejsce zamieszkania nie różnicuje istotnie poziomu zaufania.

127 Strona126 Policja: Prokuratur a: Pomoc Społeczna : Gminna Komisja Rozwiązy wania Problemó w Alkoholow ych: Zespół interdyscy plinarny: Służba zdrowia: Organizacj e pozarządo we, adresy instytucji udzielając ych pomocy: Poradnie Pogotowia Niebieska Linia: Telefony informacyj nointerwency jne oraz zaufania: Ośrodek Pomocy dla Osób Pokrzywdz onych Przestępst wem: Poradnie Pogotowia Niebieska Linia: 3,86 wieś miasto 3,69 3,74 wieś 3,37 Pomoc Społeczna: 3,74 miasto 3,67 Ośrodek Pomocy dla Osób Pokrzywdzonych Przestępstwem: 3,73 wieś miasto 3,62 3,93 Telefony informacyjnointerwencyjne oraz zaufania: 3,59 wieś miasto 3,28 3,43 wieś 3,11 Policja: 3,42 miasto 3,19 Organizacje pozarządowe, adresy instytucji udzielających pomocy: 3,39 wieś miasto 3,33 3,26 Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych: 3,36 wieś miasto 3,28 3,38 Zespół interdyscyplinarny: 3,28 wieś miasto 3,65 3,77 Służba zdrowia: 3,17 wieś miasto 2,73 2,89 Prokuratura: 2,86 wieś miasto 3,51 3,4 Wykres 40. Zaufanie do instytucji. Badanie własne. N = 592. Wykres 41. Zaufanie do instytucji. Badanie własne. N = 592.