RAP RESETTLEMENT ACTION PLAN PLAN DZIAŁAŃ Uwarunkowania socjologiczne, prawne i rzeczowe

Transkrypt

1 PROJEKT OCHRONY PRZECIWPOWODZIOWEJ DORZECZA ODRY POL RAP RESETTLEMENT ACTION PLAN PLAN DZIAŁAŃ Uwarunkowania socjologiczne, prawne i rzeczowe Wydanie Data Autor IX Marta Rak Sprawdzający Aprobata Klient Opis NAZWA ZAMÓWIENIA NA USŁUGI: NADZÓR PROJEKTOWO-KONSTRUKCYJNY NAD PRACAMI OCHRONY PRZECIWPOWODZIOWEJ CELEM MODERNIZACJI WROCŁAWSKIEGO WĘZŁA WODNEGO (WWW) 1

2 SPIS TREŚCI Skróty... 4 Kluczowe definicje Wprowadzenie Projekt Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry (POPDO) Program dla Odry Charakterystyka Projektu Modernizacji Wrocławskiego Węzła Wodnego będącego częścią Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry Identyfikacja liczby odbiorców odnoszących korzyści z realizacji Projektu Podstawy prawne Nabywanie nieruchomości - obowiązujące regulacje w świetle polskiego ustawodawstwa Uwarunkowania prawne Nabywanie nieruchomości zasady i procedury w świetle przepisów Kodeksu Cywilnego oraz ustawy o gospodarce nieruchomościami Pozyskanie nieruchomości w drodze umowy cywilnoprawnej Pozyskanie nieruchomości w drodze wywłaszczenia Rozpatrywanie odwołań, skarg i zażaleń w toku pozyskiwania nieruchomości Nabywanie nieruchomości zasady i procedury w świetle przepisów ustawy z dnia 8 lipca 2010 roku o szczególnych zasadach przygotowania do realizacji inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych, zwanej dalej specustawą Zakres podmiotowy i przedmiotowy przepisów specustawy Decyzja o pozwoleniu na realizację inwestycji a zajęcia trwałe i czasowe nieruchomości Odszkodowanie za przejęte nieruchomości w trybie specustawy Świadczenia dodatkowe dla właścicieli lub użytkowników wieczystych nieruchomości przejmowanych w trybie specustawy Zastosowanie specustawy w trakcie realizacji Projektu Nieruchomości niezbędne do pozyskania w celu realizacji Projektu (w części należącej do zadań DZMiUW) Identyfikacja nieruchomości Zidentyfikowane problemy i grupy społeczne Mechanizm skarg i zażaleń Kiedy należy wprowadzić mechanizm skarg wnoszonych w związku z Projektem Procedura skarg Uzgodnienia organizacyjne Sposoby wnoszenia skarg Audyty i niezależny mechanizm odwoławczy Monitoring i ocena Załączniki Procedury ustalania i wypłaty odszkodowań za trwałe/czasowe zajęcia nieruchomości Procedura ustalania odszkodowania według specustawy

3 9.3 Typowy diagram zarządzania skargami (na bazie wytycznych BŚ) Formularz składania skarg do Konsultanta (na bazie wytycznych BŚ) Tabele śledzenia postępu pozyskania nieruchomości na cele budowlane Harmonogram nabywania nieruchomości Spis wykorzystanej dokumentacji

4 Skróty RAP (ang. Resettlement Action Plan) Plan Działań DZMiUW - Dolnośląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych Zamawiający, Inwestor, Jednostka Realizująca Projekt w tym Reprezentant Województwa Dolnośląskiego - Inwestora na tle specustawy, zwany również Jednostką Odpowiedzialną JV Grontmij/Artelia/Ekocentrum - międzynarodowe konsorcjum wspomagające DZMiUW we Wrocławiu w zakresie przygotowania projektów technicznych, nadzorowania wykonawstwa w tym również na etapie zgłaszania wad BŚ - Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (International Bank for Reconstruction and Development (IBRD)) BRRE - Bank Rozwoju Rady Europy (Council of Europe Development Bank (CEB)) KE Komisja Europejska POPDO - Projekt Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry MWWW Projekt Modernizacji Wrocławskiego Węzła Wodnego stanowiący część większego Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry EMP Plan Zarządzania Środowiskiem (Environmental Management Plan) IFC Międzynarodowa Korporacja Finansowa (International Finance Corporation) POD Pracownicze Ogródki Działkowe OOS Ocena Oddziaływania na Środowisko SMOK - System Monitoringu i Osłony Kraju NGO organizacja pozarządowa Specustawa - Ustawa o szczególnych zasadach przygotowania do realizacji inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych z dnia 8 lipca 2010 r. (Dz. U. nr 143, poz. 963.) Specdecyzja decyzja o pozwoleniu na realizację inwestycji wydana na podstawie specustawy RZGW WL Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu RZGW GL Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Gliwicach DUŚ decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach Kluczowe definicje Następujące kluczowe definicje są stosowane w niniejszym dokumencie (bazujące na definicjach umieszczonych w IFC handbook for Preparing Resettlement Plans, ale nie ograniczone do tej podstawy). Definicje zostały omówione poniżej: Cena nieruchomości wynegocjowana z właścicielem nieruchomości kwota należna właścicielowi za daną nieruchomość lub część nieruchomości oparta o określoną przez uprawnionego rzeczoznawcę majątkowego wartość nieruchomości. Ekonomiczne przesiedlenie utrata korzyści, dochodów lub środków utrzymania wynikająca z wykupu gruntów albo utrudnień w dostępie (do ziemi, wody lub lasu) powstająca w efekcie budowy lub eksploatacji projektowanych obiektów lub powiązanych z nimi urządzeń. Grupy wymagające udzielenia szczególnej pomocy - ludzie, którzy z powodu: płci, przynależności do grupy etnicznej, wieku, niepełnosprawności umysłowej lub fizycznej, trudnej sytuacji materialnej lub pozycji społecznej są bardziej narażeni na negatywne skutki przesiedleń niż inne grupy i którzy mogą mieć ograniczoną możliwość zgłoszenia roszczeń lub skorzystania z pomocy przy przesiedleniu lub też skorzystania z możliwości udziału w korzyściach związanych z przedsięwzięciem. Koszt przesiedlenia zakres odszkodowania za utracone dobra/nieruchomości obejmujący rynkową wartość dóbr/nieruchomości oraz koszty przeprowadzenia przesiedlenia. Odszkodowanie płacone w środkach pieniężnych lub w formie nieruchomości zamiennej za nieruchomości, które zostały nabyte lub na które oddziałuje Projekt. Odszkodowanie jest wypłacane w czasie, kiedy nieruchomość musi zostać przekazana przez właściciela inwestorowi. Zgodnie z polskim prawem w tym zakresie odszkodowanie zostaje wypłacone w momencie, gdy decyzja wywłaszczeniowa, co do zasady, staje się ostateczna i we wszystkich przypadkach przed przejęciem nieruchomości i zajęciem ich na cele budowlane. 4

5 OP 4.12 Przymusowe przesiedlenia Polityka Operacyjna zawierająca główne zasady i procedury będące podstawą podejścia MBOiR do przymusowych przesiedleń związanych z projektami inwestycyjnymi. Osoba podlegająca wpływowi projektu to każda osoba, która w wyniku realizacji projektu, traci prawo do własności lub dotyka ją utrata innych korzyści związanych z posiadaną zabudowaną infrastrukturą (mieszkalną, rolniczą lub hodowlaną), utrata rocznych lub wieloletnich zbiorów i płodów lub innych powiązanych lub ruchomych aktywów, w całości lub częściowo, trwale lub okresowo. Przymusowe przesiedlenia przesiedlenie jest przymusowe, kiedy jest przeprowadzane bez zgody osoby przesiedlanej (wbrew jej woli) lub w wyniku udzielenia zgody pod przymusem (bez możliwości wyrażenia sprzeciwu na przesiedlenie) np. przez wywłaszczenie. Wywłaszczenie - polega na pozbawieniu lub ograniczeniu służącego określonej osobie prawa rzeczowego do oznaczonej nieruchomości na mocy indywidualnego aktu prawnego. Zakup/dobrowolna sprzedaż transakcja odpłatnego nabycia prawa do nieruchomości od jej właściciela/władającego za zaakceptowaną przez obie strony cenę wówczas gdy właściciel ma możliwość odmówienia tej transakcji. Jeśli projekt ucieka się do wywłaszczenia wówczas zakup nie jest uważany za dobrowolny (tj. chętny kupujący/chętny sprzedawca). 5

6 1. Wprowadzenie Przedmiotem opracowania jest Plan Działań w skrócie zwany RAP przygotowany dla Projektu Modernizacji Wrocławskiego Węzła Wodnego w części obejmującej 55 obiektów inwestycyjnych wylistowanych w tabeli 3.1, które realizuje Dolnośląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych (DZMiUW). Pozostałe zadania wchodzące w skład Projektu MWWW realizowane są przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu (RZGW WL). Dla części Projektu realizowanego przez RZGW WL powstał odrębny dokument RAP. Niniejszy dokument został sporządzony w oparciu o wymogi Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju (International Bank for Reconstruction and Development (IBRD)) (Operational Policies OP Wymuszone przesiedlenie ). Dla wszystkich obiektów/zadań Projektu MWWW realizowanych przez DZMiUW uzyskano decyzje o środowiskowych uwarunkowaniach (DUŚ). Decyzje te są ostateczne. Na podstawie Raportów oceny oddziaływania na środowisko i wydanych decyzji dla każdego Kontraktu na roboty (6) opracowano Plany Zarządzania Środowiskiem. Dla kompletu dokumentów PZŚ (dla kontraktów na roboty: B1-1, B1-2, B1-3, B1-11, B3-1 i B3-2), po konsultacjach społecznych, uzyskano klauzulę No objection. W przypadku obiektów realizowanych w ramach podkomponentu B1 dla 9 obiektów Projektu MWWW DZMiUW posiada ostateczne pozwolenia na budowę, dla 10 obiektów decyzje o pozwoleniu na realizację inwestycji. Dla wszystkich 4 kontraktów na roboty realizowanych w ramach podkomponentu B1 wyłonieni zostali, w postępowaniach przetargowych prowadzonych zgodnie z procedurami Banku Światowego, Wykonawcy robót budowlanych. Obecnie na wszystkich kontraktach realizowane są roboty budowlane. Projekt uzyskał dofinansowanie ze środków Funduszu Spójności UE w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. W przypadku obiektów podkomponentu B3 przygotowane zostały dokumentacje projektowe oraz złożono 4 wnioski o wydanie decyzji pozwolenia na realizację (stan na grudzień 2013 r.). Dla obu kontraktów na roboty B3-1 i B3-2 prowadzone są postępowania przetargowe na wybór wykonawców robót. Raporty wstępnej kwalifikacji Wnioskodawców uzyskały klauzule No objection Banku Światowego. Wnioskodawcom zakwalifikowanym do drugiego etapu przesłano dokumentację przetargową. Oferty złożono r. Komisje Przetargowe rekomendowały Wykonawców robót. Zamawiający oczekuje na wydanie przez Bank Światowy klauzuli No objection dla BER (Raportów oceny Ofert). W 2012 roku dla wszystkich obiektów odrzańskich podpisano umowę z notariuszem na sporządzenie aktów notarialnych przenoszących własność nieruchomości niezbędnych do realizacji Projektu Modernizacji Wrocławskiego Węzła Wodnego na Skarb Państwa (w przypadku działek pozyskiwanych w trybie ustawy o gospodarce nieruchomościami). W 2012 roku rozstrzygnięto też postępowania na wybór rzeczoznawcy majątkowego nieruchomości sporządzającego operaty szacunkowe dla wszystkich obiektów odrzańskich. W maju i czerwcu 2014 roku rozstrzygnięto postępowania na wybór rzeczoznawców majątkowych nieruchomości sporządzających operaty szacunkowe dla obiektów widawskich. Główne podmioty zaangażowane obecnie w przygotowanie i realizację Projektu MWWW w zakresie zadań DZMiUW to: Dolnośląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych (DZMiUW) samorządowa jednostka organizacyjna Województwa Dolnośląskiego nieposiadająca osobowości prawnej, nad którą nadzór sprawuje Zarząd Województwa Dolnośląskiego. DZMiUW we Wrocławiu realizuje zadania własne Samorządu Województwa określone odrębnymi ustawami (w tym ustawą z dnia 5 czerwca 1998r. o samorządzie województwa tj. Dz.U. z 2001r. Nr 142, poz ze zm.) w szczególności, w zakresie modernizacji terenów wiejskich, ochrony środowiska, gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej oraz wyposażenia i utrzymania wojewódzkich magazynów przeciwpowodziowych. Nadto DZMiUW we Wrocławiu realizuje powierzone ustawowo Marszałkowi Województwa Dolnośląskiego zadania z zakresu administracji rządowej oraz zadania własne Marszałka Województwa wynikające z przepisów ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tj. Dz.U. z 2005 Nr 239, poz ze zm.) - między innymi w zakresie własności wód, gospodarki wodnej i melioracji oraz spółek wodnych. 6

7 JV Grontmij/Artelia/Ekocentrum międzynarodowe Joint Venture (JV). Podmiot ten odpowiedzialny jest za przygotowanie inwestycji w tym projektów technicznych, a następnie nadzory na etapie wykonawstwa i nadzory na etapie zgłaszania wad itp. Celem przygotowywanego dokumentu jest zapewnienie, aby proces pozyskania nieruchomości na cele inwestycyjne, był prowadzony w poszanowaniu zasad współżycia społecznego oraz zgodnie z polskim prawem i międzynarodowymi zasadami dobrych praktyk. Niniejsze opracowanie zawiera identyfikację problemów oraz propozycje możliwych środków łagodzących. 2. Projekt Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry (POPDO) Program dla Odry 2006 Projekt Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry (POPDO) wspiera wdrażanie dwóch głównych zadań przewidzianych w Programie dla Odry 2006 : ochronę życia ludzi i zwierząt oraz wartości materialnych, długotrwały rozwój miasta Wrocławia wraz z okolicznymi miejscowościami. W wyniku realizacji projektu oczekuje się zmniejszenia częstotliwości i zasięgu wylewów na teren gęsto zaludnionych obszarów zurbanizowanych w dolinie środkowej Odry. Cel ten ma zostać osiągnięty poprzez: 1) budowę suchego zbiornika w Raciborzu, który będzie magazynował wody ekstremalne wezbrań powodziowych, redukując szczyt fali powodziowej poniżej zbiornika, co pozwoli na zwiększenie efektywności systemu ochrony przeciwpowodziowej w dolnym biegu rzeki, 2) zwiększenie przepustowości Odry i jej doliny dla wód powodziowych w obrębie Wrocławia. Polepszenie bezpieczeństwa powodziowego na obszarze Wrocławia za pomocą obwałowań, poprzez podwyższenie i wzmocnienie istniejących wałów, budowę nowych oraz zwiększenie przepustowości koryta i doliny Odry oraz Widawy, tak aby większe wezbrania powodziowe mogły bez przeszkód przepływać przez miasto. Projekt POPDO składa się z następujących komponentów głównych i ich elementów: A) Budowa suchego zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny (ang. Construction of Raciborz Dry Polder): - A.1. Budowa zbiornika, - A.2. Realizacja planu przesiedlenia, - A.3. Projektowanie i nadzór budowlany. B) Modernizacja Wrocławskiego Węzła Wodnego (WWW) (ang. Modernization of Wroclaw Floodway System): B.1. Modernizacja obwałowań Odry (ang. Improvements to Odra dikes and embankment), B.2. Modernizacja koryt i kanałów Odry (Improvements to the Odra Channels), B.3. Budowa Kanału Ulgi Odra-Widawa (Flood relief through the Widawa Transfer), B.4. Projektowanie i nadzór nad budową, B.5. Koszty przesiedleń (Resettlement Costs). C) Udoskonalenie procedur ochrony przeciwpowodziowej, a także procedur monitoringu, oceniania i nadzoru w ramach Planu Zarządzania Środowiskiem oraz Planu Relokacji (ang. Improving Flood Management, Monitoring and Evaluation, and Supervision of the Environmental Management and Resettlement Action Plans): - C.1 Wzmocnienie instytucjonalne dla poprawy osłony przeciwpowodziowej w dorzeczu rzeki Odry przy udziale władz samorządowych oraz zainteresowanych instytucji i jednostek, - C.2 Dalsze wsparcie działań zmierzających do ulepszenia systemu prognozowania powodzi w celu zapewnienia funkcjonalności aktualnie wprowadzanego systemu monitoringu i osłony kraju (SMOK), - C.3 Dalsze doskonalenie planów ochrony przed powodzią i pomoc w przygotowaniu projektów ochrony przeciwpowodziowej, - C.4 Monitoring i ocena OOS, EMP i RAP, - C.5 Realizacja zadań wskazanych w EMP, które nie były przewidywane do realizacji w ramach pozostałych komponentów (np. kompensacja przyrodnicza w korytarzu 7

8 ekologicznym Odry) i które nie mogą być finansowane w ramach innych projektów, stanowiących elementy Programu dla Odry D) Zarządzanie projektem, pomoc techniczna i szkolenie (ang. Project Management, Technical Assistance and Training): - D.1 Zarządzanie projektem, - D.2 Pomoc techniczna i szkolenie. Podmioty odpowiedzialne za realizację Projektu OPDP RZGW GL jest odpowiedzialny za realizację zadań związanych ze zbiornikiem Racibórz (Komponent A). RZGW WL jest odpowiedzialny za modernizację koryt Odry oraz budowli hydrotechnicznych we Wrocławskim Węźle Wodnym (Komponent B2), a Dolnośląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych we Wrocławiu (DZMiUW) jest odpowiedzialny za modernizację obwałowań na terenie Wrocławia i za budowę przerzutu części wód powodziowych do rzeki Widawy (B1 i B3). W instytucjach tych zatrudnieni zostali na pełen etat pracownicy niezbędni do realizacji projektu. RZGW WL kieruje przygotowaniem planu poprawy osłony i ochrony przeciwpowodziowej (komponent C1), jako jednostka odpowiedzialna za to zadanie. Do realizacji tego zadania aktywnie włączą się władze wojewódzkie, gminne, miejskie z Raciborza, Opola, Wrocławia, IMGW, oraz inne podmioty. Ulepszenie systemu prognozowania powodzi oraz systemu SMOK w dorzeczu Odry (Komponent C2) realizowane jest przez IMGW. Biuro Koordynacji Projektu, wraz z Ministerstwem Środowiska, jest jednostką wdrażającą komponenty C3 i C4. Zadania wskazane w EMP (Komponent C5) realizowane są przez instytucje odpowiedzialne za realizację poszczególnych elementów. W uzasadnionych przypadkach prace te będą wykonywane w ramach odrębnych umów, zawartych przez jednostki wdrażające. Wzmocnienie korytarza ekologicznego doliny Odry, proponowane w EMP, realizowane będzie przez Regionalne Dyrekcje Lasów Państwowych podległe Ministerstwu Środowiska we współpracy z Regionalnymi Dyrektorami Ochrony Środowiska w województwach śląskim, opolskim i dolnośląskim, urzędami marszałkowskimi, organizacjami pozarządowymi oraz uczelniami. 3. Charakterystyka Projektu Modernizacji Wrocławskiego Węzła Wodnego będącego częścią Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry W obecnej sytuacji przez Wrocław mogą być bezpiecznie przeprowadzane wezbrania o przepływie mniejszym niż m³/s, podczas gdy wielkość maksymalnego przepływu powodziowego w 1997 roku, zanotowana tuż powyżej Wrocławia. w Trestnie wynosiła m³/s. Zbiornik Racibórz zapewni tylko częściową ochronę Wrocławia, przez co projekt ten musi być uzupełniony przez prace modernizacyjne i przebudowę systemu ochrony powodziowej oraz zwiększenie przepustowości koryta Odry i Widawy na terenie i wokół Wrocławia. Prace na obszarze WWW będą obejmowały trzy typy przedsięwzięć inwestycyjnych: B.1 Modernizacja obwałowań Odry. Prace te obejmują wzmocnienie i zabezpieczenie obwałowań przed przebiciami hydraulicznym, podwyższenie korony obwałowań. Beneficjentem komponentu B1 jest Dolnośląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych we Wrocławiu, B.2 Modernizacja koryt i kanałów Odry. Celem tych prac jest zwiększenie przepustowości hydraulicznej Odry polegające na poszerzeniu i/lub pogłębieniu: Kanału Powodziowego Odry, koryta Starej Odry wzdłuż Kanału Miejskiego oraz przebudowy śluzy Różanka i 4 przepraw mostowych, Kanału Miejskiego, Odry Śródmiejskiej, w tym przebudowy stałego progu przy elektrowni wodnej Wrocław I i poprawy zabezpieczenia powodziowego portu Popowice, koryta Odry od połączenia Odry Śródmiejskiej ze Starą Odrą po ujście Widawy i modernizację stopnia i śluzy Rędzin. Beneficjentem komponentu B2 jest Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu, B.3 Budowa Kanału Ulgi Odra-Widawa. Zdolności przepustowe obecnego kanału wód powodziowych na Widawie mają zostać zwiększone do około 185 m³/s (300 m³/s w warunkach wezbrań katastrofalnych). W tym celu przewiduje się: budowę nowego jazu klapowego na wlocie do kanału Odra-Widawa, modernizację obwałowań obejmującą usunięcie części obwałowań i budowę nowych odcinków bardziej oddalonych od koryta Widawy (poszerzenie międzywala) zwiększenie przepustowości 3 mostów kolejowych i 5 drogowych. Beneficjentem środków dla komponentu B3 jest Dolnośląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych we Wrocławiu 8

9 Każdy komponent obejmuje od kilku do kilkunastu obiektów, zadania realizowane przez DZMiUW zestawiono w tabeli poniżej. Tabela 3.1. Obiekty realizowane w ramach podkomponentu B1 i B3 Podkomponent Nazwa przedsięwzięcia Nazwa obiektów B1 B3 Budowa obiektów/urządzeń ochrony przeciwpowodziowej m. Wrocławia w ramach działań związanych z modernizacją Wrocławskiego Węzła Wodnego dla obiektów zlokalizowanych powyżej i poniżej m. Wrocławia Budowa obiektów/urządzeń ochrony przeciwpowodziowej m. Wrocławia w ramach działań związanych z modernizacją Wrocławskiego Węzła Wodnego dla kanału przerzutowego Odra-Widawa oraz wałów przeciwpowodziowych zlokalizowanych w dolinie rz. Widawy wraz z mostami B1.1.1 Blizanowice - Trestno - (wał polderu) przebudowa wału p/pow. (obiekt WWW nr 3), B1.1.2 Kotowice - Siedlce - przebudowa wału p/pow. (obiekt WWW nr 1), B1.1.3 Radwanice - etap II modernizacja wału polderowego na odcinku droga opolska - Siechnice gm. Św. Katarzyna (obiekt WWW nr 2), B1.1.4 Siechnice - przebudowa wału p/pow. (obiekt WWW nr 20a), B1.1.5 Opatowice - przebudowa wału p/pow. (obiekt WWW nr 4), B1.1.6 Nowy Dom - podwyższenie wału p/pow. (obiekt WWW nr 5), B1.1.7 Janowice - podwyższenie wału p/pow. (obiekt WWW nr 6), B1.1.8 Jeszkowice - budowa wału p/pow. (obiekt WWW nr 7), B1.1.9 Kamieniec Wrocławski - Wojnów - przebudowa wału p/pow. (obiekt WWW nr 8), B Międzyrzecka przebudowa wału p/pow. (obiekt WWW nr 47). B1.2.1 Maślice - przebudowa wału p/pow. (obiekt WWW nr 16) B1.2.2 Pracze Odrzańskie - przebudowa wału p/pow. (obiekt WWW nr 17) B Janówek - przebudowa wału p/pow. (obiekt WWW nr 18) B1.2.4 Szczepin - przebudowa wału p/pow. (obiekt WWW nr 13) B1.2.5 Kozanów - przebudowa wału p/pow. (obiekt WWW nr 15) B Różanka - przebudowa wału p/pow. (obiekt WWW nr 10) B1.2.7 Rędzin - przełożenie wału p/pow. (obiekt WWW nr 11) B1.2.8 Lesica - przełożenie wału p/pow. (obiekt WWW nr 12) B3.1 Przelew Odra-Widawa - Jaz klapowy (obiekt WWW nr 40) B3.2 Przebudowa mostu drogowego (obiekt WWW nr 41.1) B3.3 Przebudowa mostu kolejowego (obiekt WWW 41.2) B3.4 Rozbudowa kanału (obiekt WWW nr 41.3) B3.5.Przebudowa mostu drogowego B. Krzywoustego (obiekt WWW 42.1) B3.6 Przebudowa mostu kolejowego B. Krzywoustego (obiekt WWW ) B3.7 Kanał - nowy wał prawobrzeżny (obiekt WWW nr 44.1) B3.8 Kanał - nowy wał lewobrzeżny (obiekt WWW nr 44.11) B3.9 Swojczyce - nowy wał (obiekt WWW nr 44.12) B3.10Kowale - nowy wał (obiekt WWW nr 44.13) B3.11Kowale - modernizacja wału (obiekt WWW nr 45.6) B3.12Wilczyce - nowy wał (obiekt WWW nr 44.2) B3.13Modernizacja wału (obiekt WWW nr 45.5) B3.14Wilczyce - modernizacja wału (obiekt WWW nr 45.2) B3.15Modernizacja wału (obiekt WWW nr 45.1) B3.16Rozbiórka wału (obiekt WWW nr 46.1) B3.17Zgorzelisko (do ul. B. Krzywoustego) - nowy wał (obiekt WWW nr 44.3) B3.18Przebudowa mostu drogowego w m. Widawa (obiekt WWW nr 42.2) B3.19Przebudowa mostu drogowego Pęgowskiego (obiekt WWW nr 42.3) B3.20Przebudowa mostu kolejowego Pęgowskiego (obiekt WWW nr ) B3.21Zwiększenie przepustowości mostu na St. Widawie w m. Psary (obiekt WWW nr 43) B3.22Krzywoustego - linia kolejowa - nowy wał (obiekt WWW nr 44.14) B3.23Sołtysowice (wał wzdłuż obwodnicy śródmiejskiej) (obiekt WWW nr 44.15) B3.24Polanowice - nowy wał (obiekt WWW nr 44.16) B3.25Pracze Widawskie - nowy wał (obiekt WWW nr 44.17) B3.26Pracze Widawskie - rozbiórka wału (obiekt WWW nr 46.2) B3.27Świniary modernizacja wału (obiekt WWW nr 44.18) B3.28Krzywoustego - linia kolejowa, modernizacja wału (obiekt WWW nr 45.3) B3.29Psie Pole - nowy wał (obiekt WWW nr 44.4) B3.30Kłokoczyce - nowy wał (obiekt WWW nr 44.5) B3.31Krzyżanowice - nowy wał (obiekt WWW nr 44.6) B3.32Krzyżanowice - modernizacja wału (obiekt WWW nr 45.4) B3.33Psary - nowy wał (obiekt WWW nr 44.7) B3.34.Psary wał pierścieniowy (obiekt WWW nr 44.8) B.3.35Szymanów - nowy wał (obiekt WWW nr 44.9) B3.36 Szewce - nowy wał (obiekt WWW nr 44.10) B3.37. Paniowice - rozbiórka wału p/pow. (obiekt WWW nr 19) Wały przeciwpowodziowe, które będą modernizowane/budowane w zakresie podkomponentu B1 położone są w dolinie rzeki Odry pomiędzy km 220 (miejscowość Siedlce, gm. Oława) a km 268 (Janówek, Wrocław). Zamierzenie inwestycyjne obejmuje budowę oraz na przeważającej długości przebudowę i wzmocnienie istniejących wałów, a więc lokalizacja ich uwarunkowana jest istniejącą trasą wałów. 9

10 Na ogólną długość około 62,5 km wałów (objętych tym komponentem) odcinki wałów w nowej lokalizacji wykonane będą na długości około 5,7 km. W projektach przewidziana jest również rozbiórka 3 odcinków wałów na długości około 2,5 km (w tym rozbiórka wału polderowego Paniowice). Wały położone są w odległości od 0,6 do 1,8 km od brzegów rzeki Odry i chronią tereny miejskie o intensywnym zagospodarowaniu oraz tereny rolnicze. W międzywalu znajdują się tereny zalesione, zabagnione, liczne starorzecza i grunty wykorzystywane rolniczo. Podkomponent B3 obejmuje (poza jazem klapowym i kanałem Odra-Widawa) budowę/modernizację wałów przeciwpowodziowych wzdłuż koryta rzeki Widawa. Wały pełnić będą funkcję ochrony przeciwpowodziowej doliny Widawy, w warunkach wykorzystania Widawy jako kanału ulgi dla Wrocławia i przerzutu wody z rzeki Odry w ilości 300 m³/s w okresie przepływu kontrolnego. Całkowita długość wałów (nowych i przebudowywanych) dla Komponentu B-3 wynosi około 38,4 km. 4. Identyfikacja liczby odbiorców odnoszących korzyści z realizacji Projektu Teren potencjalnie zagrożony powodzią porównywalną do powodzi z 1997 r. obejmuje znaczącą część miasta Wrocławia. Liczba ludności Miasta Wrocław w 2009 r. wynosiła ok. 620 tys. a w 1997r. ok. 630 tys. osób. Wielkość szkód, powstałych w wyniku powodzi z 1997 r., należy zatem zmniejszyć o 1,6%, aby otrzymać wartość potencjalnych szkód przy zagrożeniu powodzią porównywalną do tej z 1997r. Wg danych z Wydziałów Zarządzania Kryzysowego ilość uszkodzonych w 1997 r. budynków mieszkaniowych wyniosła Z kolei wg danych z Monografii powodzi IMGW, liczba ta wyniosła Uwzględniając zmniejszenie o 1,6% w wyniku zmniejszenia populacji Wrocławia w latach , liczba poszkodowanych gospodarstw domowych wynosi obecnie ok Po przemnożeniu liczby poszkodowanych gospodarstw domowych przez średnią liczebność gospodarstwa równą 3 os. można otrzymać liczbę osób zagrożonych powodzią 265,45 tys. W województwie dolnośląskim, w którym straty w powodzi z 1997 r. okazały się najwyższe (ok. 30 %), ewakuowano 23 tys. osób, a zalaniu uległo ha użytków rolnych. Z kolei obszar zalewowy w odniesieniu do zabudowy mieszkaniowej w woj. dolnośląskim wyniósł ha. Nie przeprowadzono analizy zdolności mieszkańców obszaru realizacji projektu do ponoszenia określonych opłat za utrzymywanie projektu w latach eksploatacji, gdyż mieszkańcy nie będą ponosić kosztów zarówno inwestycyjnych jak i eksploatacyjnych związanych z utrzymaniem majątku wytworzonego w ramach niniejszego Projektu. Prognoza demograficzna Głównego Urzędu Statystycznego dla woj. dolnośląskiego zakłada spadek liczby mieszkańców miast o 12% w 2035 r. w stosunku do 2010 r. Wykorzystując trend z prognozy GUS dla mieszkańców miast woj. dolnośląskiego opracowano prognozę liczby mieszkańców miasta Wrocław: 10

11 Tabela 4.1. Prognoza liczby ludności Województwa Dolnośląskiego i szacunkowa Wrocławia. Rok Ludność województwa dolnośląskiego Ludność Wrocławia Zmiana, % ,01% ,78% ,02% ,02% ,20% ,21% ,22% ,23% ,24% ,25% ,27% ,26% ,29% ,31% ,34% ,37% ,40% ,42% ,45% ,47% ,49% ,51% ,53% ,55% ,56% ,57% ,58% ,59% ,60% ,61% ,62% ,63% Ludność Wrocławia / Dolnośląskiego, średnio: 21,98% Ludność Wrocławia 2035/2009: 90,88% Źródło: Prognoza demograficzna GUS i opracowanie własne. W powyższej tabeli zaprezentowana została liczba osób poszkodowanych w wyniku powodzi z 1997 r., ekstrapolowana na kolejne lata trendem GUS dla ludności miast w województwie dolnośląskim. Wg danych z Wydziału Zarządzania Kryzysowego Urzędu Wojewódzkiego (zamieszczonych w aneksie IX Studium Wykonalności z 2004 r.), powódź z 1997 r. objęła szereg przedsiębiorstw, m.in.: Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne we Wrocławiu (straty 60 mln PLN); Zakłady Energetyczne Wrocław (58 mln PLN); 11

12 Politechnika Wrocławska (16 mln PLN); Polifarb Wrocław (11 mln PLN); Viscoplast Wrocław (8 mln PLN); Zakłady Wyrobów Sanitarnych we Wrocławiu (1,6 mln PLN); Przedsiębiorstwo Przemysłu Chłodniczego Lodam (1,5 mln PLN). Łączne straty przedsiębiorstw we Wrocławiu wyniosły ok. 199 mln PLN. W woj. dolnośląskim uszkodzeniu uległo 6300 gospodarstw rolnych. Wg danych z Wydziału Zarządzania Kryzysowego Urzędu Wojewódzkiego (zamieszczonych w aneksie IX Studium Wykonalności z 2004 r.), powódź z 1997 r. dotknęła w mieście Wrocław 33 szkoły podstawowe, 10 szkół średnich, 38 przedszkoli, 10 przychodni lekarskich, 4 obiekty administracji rządowej i samorządowej, 2 muzea, 4 ośrodki kultury/świetlice, 3 biblioteki oraz 6 obiektów sportowych. Dotkliwe straty poniosła infrastruktura komunalna, gdyż zalanych zostało 5 stacji uzdatniania wody, 2 oczyszczalnie ścieków oraz 17,3 km kanalizacji sanitarnej. W woj. dolnośląskim uszkodzeniu uległa duża liczba obiektów użyteczności publicznej o randze regionalnej. Wśród nich znalazło się 9 szpitali, 24 kościoły, 23 obiekty kulturalne (w tym Teatr Polski we Wrocławiu), 23 budynki sądów, archiwów, banków, 8 zespołów urbanistycznych i 24 parki miejskie. 5. Podstawy prawne 5.1. Nabywanie nieruchomości - obowiązujące regulacje w świetle polskiego ustawodawstwa Najważniejszymi aktami prawa polskiego dotyczącymi nabywania nieruchomości związanych z budową obiektów i urządzeń ochrony przeciwpowodziowej są: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997r. (Dz. U. Nr 78 poz. 483 ze zm.), Ustawa o gospodarce nieruchomościami z 21 sierpnia 1997r. (t.j. Dz. U. z 2010r. Nr 102 poz. 651 ze zm.), Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (Dz. U. Nr 80, poz. 717 ze zm.), Ustawa - prawo ochrony środowiska, 27 kwietnia 2001r. (t.j. Dz. U. z 2008r. Nr 62 poz. 627 z późn. zm.). Ustawa Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (t.j. Dz. U. z 2005 r. Nr 239 poz. 2019; ze zm.). Ustawa Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964r. (Dz. U. Nr 16, poz. 93; ze zm.). Ustawa o szczególnych zasadach przygotowania do realizacji inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych z dnia 8 lipca 2010r. (Dz. U. Nr 143, poz. 963.), Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko z dnia 3 października 2008r. (Dz.U. Nr 199 poz ze zm.). Ustawa Prawo zamówień publicznych z dnia 29 stycznia 2004 r. (tj. Dz. U. z 2010 r. Nr 113, poz. 759 z późn. zm.) Uwarunkowania prawne Nabywanie nieruchomości niezbędnych do realizacji Projektu (części MWWW realizowanej przez DZMiUW we Wrocławiu) odbywać się będzie stosownie do zaawansowania procesu przygotowania danego obiektu do realizacji. Przed wejściem w życie specustawy dla 9 obiektów, zostały wydane ostateczne decyzje o pozwoleniu na budowę. W związku z powyższym, w przypadku tych obiektów nabywanie nieruchomości prowadzone będzie na podstawie przepisów dotychczasowych, a więc między innymi w trybie przepisów kodeksu cywilnego oraz ustawy o gospodarce nieruchomościami. Pozyskane nieruchomości staną się własnością Skarbu Państwa. Natomiast obiekty objęte zakresem przedmiotowym ustawy o szczególnych zasadach przygotowania do realizacji inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych będą realizowane w trybie 12

13 specustawy. Z dniem uzyskania ostateczności specdecyzji, nieruchomości lub ich części nią objęte staną się z mocy prawa własnością Skarbu Państwa. Poniżej przedstawiono szczegółowe zasady nabywania nieruchomości Nabywanie nieruchomości zasady i procedury w świetle przepisów Kodeksu Cywilnego oraz ustawy o gospodarce nieruchomościami. Prawo polskie formułuje szczegółowe zasady dotyczące pozyskiwania nieruchomości (zajęć trwałych lub czasowych) niezbędnych do realizacji celów publicznych. W pierwszej kolejności przewiduje pozyskanie tych nieruchomości od uprawnionych właścicieli w drodze dobrowolnej sprzedaży podmiotowi publicznemu na mocy umów cywilnoprawnych. Gdyby jednak okazało się to niemożliwe, prawo polskie przewiduje określone postępowanie administracyjne, które umożliwia pozyskanie tych nieruchomości pod realizację inwestycji służącej celom publicznym jest nim wywłaszczenie. Procedura ta zakłada na każdym etapie aktywne uczestnictwo właścicieli nieruchomości oraz zapewnia zaspokojenie ich uprawnionych interesów przez otrzymanie słusznych odszkodowań, bądź też nieruchomości zamiennych. Podobnie jest w przypadku zajęć czasowych nieruchomości. Następuje ono zazwyczaj w drodze dobrowolnego czasowego udostępnienia części lub całości nieruchomości na cele budowlane, za słusznym wynagrodzeniem - odszkodowaniem. W przypadku, gdy dobrowolne przekazanie takich nieruchomości do dysponowania na cele budowlane jest niemożliwe, istnieje możliwość wszczęcia odpowiedniego postępowania administracyjnego zmierzającego do umożliwienia zajęcia określonych nieruchomości na pewien okres czasu w związku z realizacją zadań publicznych za słusznym odszkodowaniem przyznanym właścicielom tych nieruchomości. Poniżej omówiono sposoby pozyskania nieruchomości na cele realizacji Projektu, tj.: 1. porozumienie z właścicielem nieruchomości i zawarcie z nim odpowiedniej umowy cywilnoprawnej na podstawie, której nabyta zostanie nieruchomość i zapłacona cena sprzedaży; 2. wszczęcie odpowiedniej procedury administracyjnej i uzyskanie stosownej decyzji administracyjnej (wywłaszczeniowej) na rzecz Skarbu Państwa, za słusznym odszkodowaniem w przypadku, gdy osiągnięcie porozumienia okaże się niemożliwe Pozyskanie nieruchomości w drodze umowy cywilnoprawnej W każdym przypadku konieczności pozyskania nieruchomości (trwałego lub czasowego) na cele realizacji Projektu priorytetem dla Jednostki Odpowiedzialnej będzie osiągnięcie z właścicielem przedmiotowej nieruchomości porozumienia, co do warunków przeniesienia własności nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa, bądź jej czasowego zajęcia. Osiągnięcie porozumienia poprzedzone zostanie przeprowadzeniem akcji informacyjnej wśród osób, będących właścicielami lub uprawnionymi posiadaczami nieruchomości. Nabycie lub czasowe zajęcie tych nieruchomości poprzedzone będzie przede wszystkim wcześniejszymi konsultacjami z tymi osobami, zapoznanie się z ich oczekiwaniami oraz przedstawienie im dalszego trybu postępowania. Uzgodnione z właścicielami lub uprawnionymi posiadaczami nieruchomości warunki przewidywać będą w szczególności odpowiednią cenę za przeniesienie własności nieruchomości lub odpowiednie wynagrodzenie za korzystanie z tej nieruchomości w trakcie realizacji Projektu. Negocjacje z właścicielami nieruchomości zostaną w każdym przypadku poprzedzone uzyskaniem niezależnej i obiektywnej wyceny sporządzonej przez uprawnionego rzeczoznawcę majątkowego wybranego w trybie prawa zamówień publicznych, określającej wartość nieruchomości i tym samym wysokość wynagrodzenia, jakie powinno zostać słusznie wypłacone właścicielowi nieruchomości za możliwość korzystania z tej nieruchomości przy realizacji Projektu. Dopiero w przypadku, gdy osiągnięcie porozumienia z właścicielem nieruchomości okaże się niemożliwe w rozsądnym okresie, Jednostka Odpowiedzialna zwróci się do odpowiednich organów 13

14 administracyjnych z wnioskiem o wszczęcie i przeprowadzenie procedury przewidzianej w polskim prawie, a zmierzającej do wywłaszczenia nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa. W przypadku, gdy do realizacji Projektu niezbędne okaże się pozyskanie własności nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym, Jednostka Odpowiedzialna w pierwszej kolejności dołoży wszelkich starań w celu ustalenia tożsamości właściciela tej nieruchomości, a następnie, gdy okaże się to niemożliwe w rozsądnym czasie, zwróci się do odpowiednich organów administracyjnych z wnioskiem o przeprowadzenie procedury wywłaszczenia j.w. Pozyskanie własności całych lub wydzielonych części nieruchomości nastąpi w każdym przypadku za cenę ustaloną wg aktualnej wartości rynkowej, lub w przypadku wywłaszczenia za słusznym odszkodowaniem. W przypadku, gdy dotychczasowi właściciele nieruchomości wyrażą taką wolę, Jednostka Odpowiedzialna udzieli im wsparcia, w celu uzyskania przez nich, zamiast odszkodowania w formie pieniężnej, własności nieruchomości zamiennej Pozyskanie nieruchomości w drodze wywłaszczenia Zgodnie z prawem polskim wywłaszczenie może być dokonane wyłącznie, co do nieruchomości położonych na obszarach przeznaczonych w planach zagospodarowania miejscowego na cele publiczne albo do nieruchomości, dla których wydana została decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego. Wywłaszczenie może być dokonane, jeżeli cele publiczne nie mogą być zrealizowane w inny sposób niż poprzez pozbawienie albo ograniczenie praw do nieruchomości, a prawa te nie mogą zostać nabyte w drodze umowy. Jeżeli wywłaszczeniem objęta jest część nieruchomości, a pozostała część nie nadaje się do prawidłowego wykorzystywania na dotychczasowe cele, na żądanie właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości nabywa się tę część nieruchomości w drodze umowy na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, w zależności od tego na czyją rzecz następuje wywłaszczenie. Polskie prawo nie przewiduje odszkodowań za nieruchomości zajmujące się w posiadaniu osób, które nie posiadają żadnego tytułu prawnego do tych nieruchomości. Wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego należy poprzedzić rokowaniami o nabycie w drodze umowy praw do nieruchomości przeprowadzonymi między organem administracji publicznej a właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości, a także osobą, której przysługuje do nieruchomości ograniczone prawo rzeczowe. W trakcie prowadzenia rokowań może być zaoferowana nieruchomość zamienna. W przypadku nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym - nieruchomość, dla której ze względu na brak księgi wieczystej, zbioru dokumentów albo innych dokumentów nie można ustalić osób, którym przysługują do niej prawa rzeczowe - informację o zamiarze wywłaszczenia starosta (wykonujący zadania z zakresu administracji rządowej) podaje do publicznej wiadomości w sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości oraz na stronach internetowych starostwa powiatowego, a także przez ogłoszenie w prasie o zasięgu ogólnopolskim. Jeżeli wywłaszczenie dotyczy części nieruchomości, ogłoszenie zawiera również informację o zamiarze wszczęcia postępowania w sprawie podziału tej nieruchomości. Jeżeli w terminie 2 miesięcy od dnia ogłoszenia o zamiarze wywłaszczenia nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym nie zgłoszą się osoby, którym przysługują prawa rzeczowe do nieruchomości, można wszcząć postępowanie w sprawie podziału i postępowanie wywłaszczeniowe. Sposób ustalenia odszkodowania został opisany w Tabeli

15 Rozpatrywanie odwołań, skarg i zażaleń w toku pozyskiwania nieruchomości. Umowy cywilnoprawne W przypadku, gdy Jednostka Odpowiedzialna osiągnie z właścicielem nieruchomości porozumienie, co do warunków przeniesienia własności/wieczystego użytkowania nieruchomości, przeniesienie własności nastąpi w drodze czynności cywilnoprawnej, tj. umowy sprzedaży zawartej w formie aktu notarialnego. W takim przypadku notariusz, działający, jako osoba zaufania publicznego, ma obowiązek poinformować obie strony umowy, w tym w szczególności osobę fizyczną, jaką jest sprzedający, o wszystkich skutkach, jakie niesie ze sobą zawarcie tej umowy, a także upewnić się, że wszystkie postanowienia umowy są zrozumiałe dla obu stron i że wyrażają one na nie zgodę. Zawarcie umowy w formie aktu notarialnego, w obecności notariusza pełniącego funkcję osoby publicznej, minimalizuje ryzyko złożenia przez właściciela nieruchomości oświadczenia woli o jej sprzedaży, które dotknięte byłoby wadą prawną. Niemniej jednak, jednostka odpowiedzialna dołoży wszelkich starań, aby wyeliminować jakiekolwiek wątpliwości co do treści czynności prawnej. Wywłaszczenie W przypadku, gdy nieruchomości pozyskane zostaną na skutek wydania decyzji administracyjnych o wywłaszczeniu, polskie prawo przewiduje szczegółowy tryb odwoławczy od takich decyzji. Od decyzji o wywłaszczeniu nieruchomości i odszkodowaniu wydanej przez starostę (wykonującego w tym zakresie zadanie z zakresu administracji rządowej), właściciel nieruchomości może złożyć odwołanie w terminie 14 dni od dnia otrzymania tej decyzji. Informacja o uprawnieniu do złożenia odwołania, zgodnie z prawem polskim, zawarta jest w treści decyzji. Odwołanie od decyzji rozpatruje organ administracji publicznej wyższego stopnia, tj. wojewoda. Decyzja wydana w postępowaniu odwoławczym może zostać zaskarżona do wojewódzkiego sądu administracyjnego w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia w sprawie. Zgodnie z prawem polskim decyzja, w stosunku do której może być wniesione powództwo do sądu powszechnego lub skarga do sądu administracyjnego, powinna zawierać pouczenie o dopuszczalności wniesienia powództwa lub skargi. Postępowanie przed sądem administracyjnym jest dwuinstancyjne. Od wyroku wojewódzkiego sądu administracyjnego stronie przysługuje prawo wniesienia skargi kasacyjnej do Naczelnego Sądu Administracyjnego w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia stronie odpisu orzeczenia z uzasadnieniem. Prawo polskie chroni właściciela nieruchomości przed nieuprawnionym pozbawieniem go własności w drodze wywłaszczenia i zobowiązuje ograny administracyjne, a następnie sądy administracyjne, do każdorazowego poinformowania o możliwości wniesienia środka odwoławczego od wydanych decyzji. Rozpatrywanie spraw przez sądy cywilne W każdym przypadku nieuprawnionego naruszenia prawa własności, właściciel nieruchomości uprawniony jest do ochrony swoich praw. W tym celu może zawiadomić ograny ścigania o nieuprawnionym wtargnięciu na nieruchomość stanowiącą jego własność, jak również domagać się zaprzestania naruszeń własności w drodze wytoczenia powództwa przed sądami cywilnymi. W każdym przypadku, w którym bezprawne zajęcie nieruchomości spowoduje powstanie szkody po stronie właściciela tej nieruchomości, jest on, zgodnie z prawem polskim, uprawniony żądać odszkodowania. W przypadku, w którym własność danej nieruchomości jest sporna, jednostka odpowiedzialna wystąpi ze stosownym powództwem o ustalenie prawa własności lub wydanie określonej nieruchomości przez osobę nieuprawnioną, na drogę postępowania sądowego. Warunkiem wniesienia przez Jednostkę Odpowiedzialną stosownych powództw będzie posiadanie przez nią legitymacji procesowej czynnej w danej sprawie. 15

16 Nabywanie nieruchomości zasady i procedury w świetle przepisów ustawy z dnia 8 lipca 2010 roku o szczególnych zasadach przygotowania do realizacji inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych, zwanej dalej specustawą. W dniu 8 lipca 2010 roku Sejm RP uchwalił specustawę, której celem jest uproszczenie i przyspieszenie procedur związanych z realizacją inwestycji przeciwpowodziowych. Przepisy nowej ustawy dotyczą m.in. kwestii związanych z nabywaniem nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa, województw, powiatów oraz gmin. W uzasadnieniu ustawy wskazano, iż ma ona służyć efektywnej realizacji zadań w zakresie budowli przeciwpowodziowych przy wykorzystaniu uzyskanych na ten cel środków finansowych z UE i organizacji międzynarodowych. Do chwili wejścia specustawy w życie realizacje inwestycji przeciwpowodziowych wymagały wieloetapowych postępowań, na które składało się uzyskanie szeregu decyzji administracyjnych (np. decyzji o lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji podziałowych, decyzji o pozwoleniu na budowę) i przeprowadzenie postępowań mających na celu uzyskanie trwałych lub czasowych zajęć nieruchomości (w trybie negocjacji z właścicielami lub uzyskania decyzji wywłaszczeniowych). Tymczasem zgodnie z przepisami specustawy, właściwy organ administracyjny będzie wydawał jedną, zintegrowaną decyzję dotyczącą całej inwestycji przeciwpowodziowej, tzw. decyzję o pozwoleniu na realizację inwestycji. Ograniczenia praw własności, jakie wynikać będą z wydania ww. decyzji rekompensowane będą poprzez przyznanie właścicielom lub użytkownikom wieczystym tych nieruchomości odszkodowań Zakres podmiotowy i przedmiotowy przepisów specustawy Inwestorem, w rozumieniu przepisów ustawy przeciwpowodziowej, jest: regionalny zarząd gospodarki wodnej, urząd morski, województwo, powiat, gmina lub partner prywatny realizujący inwestycję w zakresie budowli przeciwpowodziowych. Podmioty te składają wnioski do właściwego organu administracyjnego, jakim jest wojewoda, o wydanie decyzji o pozwoleniu na realizację inwestycji. Wniosek ten dotyczy inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych. Zakres przedmiotowy ustawy wskazany został poprzez zdefiniowanie przez ustawodawcę pojęcia budowli przeciwpowodziowych. Zgodnie z art. 2 pkt 1 ustawy budowlami przeciwpowodziowymi są kanały ulgi, poldery przeciwpowodziowej, stopnie wodne i zbiorniki retencyjne posiadające retencję powodziową, suche zbiorniki przeciwpowodziowe, wały przeciwpowodziowe, wrota przeciwsztormowe, wrota przeciwpowodziowe, kierownice w ujściach rzek do morza oraz budowle ochrony przed powodzią morską wraz z obiektami związanymi z nimi funkcjonalnie. Powyższe oznacza, iż w przypadku zakwalifikowania poszczególnych obiektów, których dotyczy Projekt, jako budowli przeciwpowodziowych w rozumieniu przepisów specustawy, inwestor będzie prowadził inwestycję w zakresie tych obiektów na podstawie tej ustawy i złoży wniosek do wojewody o wydanie decyzji o pozwoleniu na realizację inwestycji Decyzja o pozwoleniu na realizację inwestycji a zajęcia trwałe i czasowe nieruchomości. Po rozpoznaniu wniosku złożonego przez inwestora, wojewoda wydaje decyzję o pozwoleniu na realizację inwestycji, której przedmiotem jest szereg spraw regulowanych do tej pory przez odrębne decyzje administracyjne. Uzyskanie specdecyzji jest równoznaczne z uzyskaniem decyzji o warunkach zabudowy albo decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego. Ponadto, decyzja ta zawiera m.in. określenie linii rozgraniczających teren i zatwierdzenie podziału nieruchomości oraz zatwierdzenie projektu budowlanego. Ponadto, w stosunku do nieruchomości określonych przez inwestora we wniosku, decyzja ta określać będzie: 16

17 nieruchomości lub ich części, będące częścią inwestycji, niezbędne do jej realizacji, które stają się własnością Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego, nieruchomości lub ich części będące częścią inwestycji, niezbędne do jej funkcjonowania, które nie stają się własnością Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego, ale wobec których trwale ogranicza się sposób korzystania. Powyższe oznacza, iż z dniem, w którym specdecyzja staje się ostateczna, nieruchomości określone we wniosku staną się z mocy prawa własnością Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego lub nastąpi trwałe ograniczenie w sposobie ich korzystania. Decyzja ta stanowić będzie podstawę do dokonania wpisów w księdze wieczystej oraz katastrze nieruchomości. W przypadku ustanowienia na nieruchomościach trwałych ograniczeń w sposobie ich korzystania, właściciel albo wieczysty użytkownik tych nieruchomości może domagać się wykupu tych nieruchomości przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego, na podstawie wniosku złożonego w terminie 90 dni od dnia otrzymania zawiadomienia o wszczęciu postępowania o wydanie decyzji o pozwoleniu na realizację inwestycji. Jeżeli przejęta na własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego jest część nieruchomości, a pozostała część nie nadaje się do prawidłowego wykorzystania na dotychczasowe cele, inwestor jest zobowiązany do nabycia, na wniosek właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości, tej pozostałej części nieruchomości. Regulacja ta rozwiązuje problem tzw. resztówek, które pozostają po przeniesieniu na Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego wydzielonych części nieruchomości. W takim przypadku, właścicielowi (użytkownikowi wieczystemu) nieruchomości przysługuje roszczenie o wykup przez podmiot publiczny pozostałej części nieruchomości Odszkodowanie za przejęte nieruchomości w trybie specustawy. Z tytułu przeniesienia na rzecz Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego własności nieruchomości, właścicielowi nieruchomości albo jej użytkownikowi wieczystemu przysługuje odszkodowanie. Wysokość tego odszkodowania określa się w drodze uzgodnień poczynionych pomiędzy inwestorem a dotychczasowym właścicielem lub użytkownikiem wieczystym. Odszkodowanie to wypłacane jest przez Skarb Państwa lub odpowiednią jednostkę samorządu terytorialnego. Uzgodnienia dokonuje się w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Jeśli w terminie 2 miesięcy od dnia, w którym decyzja o pozwoleniu na realizację inwestycji stała się ostateczna, nie dojdzie do uzgodnienia wysokości odszkodowania, wysokość tego odszkodowania ustali wojewoda w drodze decyzji. Do ustalenia wysokości i wypłacenia odszkodowania stosuje się zasady określone w ustawie o gospodarce nieruchomościami. Wysokość tego odszkodowania ustalana jest przez uprawnionych rzeczoznawców majątkowych, na podstawie wartości rynkowej (jeśli nie można jej ustalić, to na podstawie wartości odtworzeniowej) nieruchomości. Wysokość odszkodowania ustala się według stanu nieruchomości w dniu wydania decyzji o pozwoleniu na realizację inwestycji przez organ I instancji oraz według wartości tej nieruchomości z dnia, w którym następuje ustalenie wysokości odszkodowania. Decyzja o ustaleniu wysokości odszkodowania, podobnie jak decyzja o pozwoleniu na realizację inwestycji, może zostać zaskarżona przez stronę poprzez złożenie odwołania do organu wyższego stopnia (ministra właściwego do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej). Wniesienie odwołania od tej decyzji nie stoi jednakże na przeszkodzie wypłacie odszkodowania osobom uprawnionym zgodnie z art. 21 ust. 11 specustawy, strona składająca odwołanie może złożyć wniosek o wypłatę odszkodowania określonego w specdecyzji, a Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego jest zobowiązana do wypłaty tej kwoty pomimo złożonego odwołania. Wypłata kwoty odszkodowań nie ma wpływu na prowadzone postępowanie odwoławcze. Odszkodowanie przysługujące dotychczasowemu właścicielowi lub użytkownikowi wieczystemu pomniejsza się o kwotę ustanowionych na nieruchomościach ograniczonych praw rzeczowych. 17

18 Świadczenia dodatkowe dla właścicieli lub użytkowników wieczystych nieruchomości przejmowanych w trybie specustawy Specustawa przewiduje szczegółowe regulacje, na podstawie których właścicielom oraz użytkownikom wieczystym nieruchomości, które stają się własnością Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, przysługuje prawo do wypłaty dodatkowych świadczeń. Jeśli dotychczasowy właściciel lub użytkownik wieczysty nieruchomości objętej specdecyzją wyda nieruchomość w określonym w ustawie terminie, wysokość przysługującego mu odszkodowania powiększa się o kwotę 5 % wartości nieruchomości. Dotychczasowi właściciele lub użytkownicy wieczyści nieruchomości, które stały się z mocy prawa własnością Skarbu Państwa, mogą użytkować nieodpłatnie nieruchomości do upływu terminu określonego w specdecyzji Zastosowanie specustawy w trakcie realizacji Projektu. Jak już wspomniano w punkcie specustawa znajdzie zastosowanie w przypadkach realizacji inwestycji związanych z budowlami przeciwpowodziowymi Jednostka Odpowiedzialna, działając jako inwestor określony w art. 2 pkt 2 ustawy powodziowej, składać będzie wniosek o wydanie decyzji o pozwoleniu na realizację inwestycji. Wniosek taki zostanie rozpoznany przez wojewodę w terminie 90 dni od dnia jego złożenia przez inwestora i w tym terminie powinna zostać wydana decyzja o pozwoleniu na realizację inwestycji, chyba że zajdą okoliczności niezależne od organu albo opóźnienia z winy strony i termin ten ulegnie wydłużeniu. Na wniosek inwestora, uzasadniony interesem społecznym lub gospodarczym, wojewoda nadaje specdecyzji rygor natychmiastowej wykonalności, co oznacza, że dotychczasowi właściciele zobowiązani są do wydania nieruchomości w terminie 90 dni od dnia wydania specdecyzji oraz, że inwestor jest uprawniony do faktycznego objęcia nieruchomości w posiadanie i rozpoczęcia robót budowlanych. Jeżeli decyzja o pozwoleniu na realizację inwestycji dotyczy nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym, albo budynkiem, w którym został wyodrębniony lokal mieszkalny, inwestor jest zobowiązany, w terminie faktycznego objęcia nieruchomości w posiadanie do wskazania lokalu zamiennego. W ramach Projektu brak ww. rodzajów nieruchomości tj. zabudowanych np. budynkami mieszkalnymi. Uzyskanie przez inwestora ostatecznej decyzji o pozwoleniu na realizację inwestycji stanowi podstawę rozpoczęcia przez niego robót budowlanych zmierzających do realizacji inwestycji Ustanawianie służebności przesyłu W ramach realizacji Projektu niejednokrotnie niezbędne jest przełożenie istniejącej infrastruktury podziemnej (sieć gazowa, wodociągowa, kanalizacyjna, elektryczna itp.), tak aby jej przebieg nie kolidował z lokalizacją modernizowanych lub nowobudowanych wałów. Przełożenie to związane jest nie tylko w koniecznością wykonania stosownych robót, ale również z prawną kwestią uregulowania tytułu prawnego do nieruchomości w postaci tzw. służebności przesyłu. Na tle specustawy powodziowej należy rozróżnić dwie sytuacje dot. tzw. przełożenia sieci infrastruktury technicznej w związku z realizacją inwestycji przeciwpowodziowej, tj.: 1. Przełożenie sieci na terenie inwestycji może to dot. sytuacji, gdy na skutek budowy wałów przeciwpowodziowych zachodzi konieczność przeniesienia istniejącej infrastruktury technicznej bez zmiany jej trasy lub z jej zmianą, jak również na konieczności wykonania przy niej określonego rodzaju robót budowlanych. W takim przypadku zasadniczo inwestor powinien ponieść w szczególności koszty określonych robót budowlanych przy sieci, jak również, jeżeli ulegnie zmiana trasy zapewnić przedsiębiorstwu przesyłowemu tytuł prawny do korzystania z nieruchomości w zakresie niezbędnym do posadowienia i korzystania z urządzeń przesyłowych (np. służebność przesyłu). Natomiast, w przypadku braku zmiany trasy sieci, lecz jeżeli rodzaj robót wpływałby na zmianę treści istniejącego na rzecz przedsiębiorstwa przesyłowego np. ograniczonego prawa rzeczowego, to również koszty zmiany treści tego prawa, powinien ponieść 18

19 inwestor. Trudno bowiem wnosić o ograniczenie w korzystaniu z nieruchomości dla przebudowy sieci infrastruktury technicznej, która jest posadowiona na terenie inwestora lub terenie mającym być wywłaszczonym z mocy prawa na rzecz inwestora, gdyż zasadniczo takie nieruchomości powinny być własnością inwestora (tj. powinien mieć on do nich tytuł prawny). W naszej sytuacji (braku tożsamości podmiotu po stronie inwestora i przyszłego podmiotu prawa własności), przedsiębiorstwo przesyłowe powinno wystąpić z wnioskiem do właściwego reprezentanta Skarbu Państwa o ustanowienie na jego rzecz służebności przesyłu. Zasadniczo, na skutek brzmienia art. 14 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami, Skarb Państwa nie może ustanowić nieodpłatnie służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa przesyłowego, co może spowodować konieczność poniesienia przez inwestora kosztów operatów szacunkowych dot. wysokości wynagrodzenia za ustanowienie ww. prawa oraz kosztów tego prawa tj. wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu. 2. Przełożenie sieci poza terenem inwestycji może to dot. sytuacji jak w pkt 1, z tym zastrzeżeniem, iż infrastruktura techniczna jest przekładana na nieruchomościach, które są położone poza liniami rozgraniczającymi teren przeznaczony pod inwestycję z uwagi na konieczność budowy wałów przeciwpowodziowych na terenie inwestycji. Jeżeli roboty przy infrastrukturze nie powodują zmiany jej trasy, to inwestor powinien ponieść tylko koszty tych robót oraz jeżeli rodzaj tych robót mógłby wpłynąć na zakres istniejącego na rzecz przedsiębiorcy przesyłowego np. ograniczonego prawa rzeczowego, również koszty zmiany treści tego prawa. Natomiast, jeżeli na skutek inwestycji przeciwpowodziowej zmianie ulegnie położenie sieci, to oprócz kosztów jej przełożenia etc., inwestor powinien zapewnić przedsiębiorstwu przesyłowemu tytuł prawny do korzystania z nieruchomości w zakresie niezbędnym do posadowienia i korzystania z urządzeń przesyłowych (np. służebność przesyłu). W naszym przypadku art. 9 pkt 8 lit e oraz f specustawy umożliwia ustanowienie przez wojewodę w specdecyzji (decyzji o pozwoleniu na realizację inwestycji) obowiązku przebudowy istniejącej sieci uzbrojenia terenu oraz ograniczeń w korzystaniu z nieruchomości, z uwzględnieniem obszarów bezpośredniego zagrożenia powodzią oraz obszarów potencjalnego zagrożenia powodzią lub szczególnego zagrożenia powodzią, o ile zostały wyznaczone. W związku z tym można w ww. sytuacji wnosić we wniosku o ustalenie w specdecyzji ograniczenia w korzystaniu z nieruchomości czasowo potrzebnych do zrealizowania przebudowy sieci uzbrojenia terenu, nie tylko na czas przebudowy sieci uzbrojenia terenu, ale również na czas po wykonaniu przebudowy sieci uzbrojenia terenu. Jednakże nie ma pewności, iż wojewoda przychyli się do takiego wniosku i tym samym ustali ograniczenia w korzystaniu z nieruchomości w specdecyzji. Przebudowa takich sieci może bowiem wymagać nie tylko czasowego zajęcia nieruchomości, ale posadowienia na nich lub pod ich powierzchnią przebudowanych odcinków tej sieci. W takiej sytuacji przebudowane sieci uzbrojenia terenu pozostaną na tych nieruchomościach. Jeżeli wojewoda przychyliłby się do rzeczonego wniosku inwestora, wówczas odpowiedzialność odszkodowawcza inwestora kształtowałaby się na zasadach określonych w art. 124 ust. 4 i 5 ustawy o gospodarce nieruchomościami. Inwestor dokonujący przebudowy sieci uzbrojenia terenu będzie więc musiał po zakończeniu tej przebudowy przywrócić nieruchomości zajęte pod przebudowane sieci do stanu poprzedniego. Przywrócenie stanu poprzedniego nie polega jednak na usunięciu z nieruchomości przebudowanych sieci, lecz na przywróceniu takiego stanu zagospodarowania nieruchomości i struktury ich gruntu, jakie istniały przed podjęciem przebudowy, uwzględniając pozostawanie na tych nieruchomościach przebudowanych sieci uzbrojenia terenu. Jeżeli przywrócenie nieruchomości do stanu poprzedniego jest niemożliwe albo powoduje nadmierne trudności lub koszty, wówczas właścicielom i użytkownikom wieczystym tych nieruchomości przysługuje roszczenie o odszkodowanie za szkody powstałe wskutek zrealizowanej przebudowy (np. brak odtworzenia istniejących przed przebudową obiektów lub nasadzeń). Dodatkowo roszczenie odszkodowawcze może obejmować także okoliczność zmniejszenia się wartości nieruchomości na skutek dokonanej przebudowy. Natomiast, w przypadku gdy przebudowane na określonych nieruchomościach sieci uzbrojenia terenu uniemożliwiają właścicielowi albo użytkownikowi wieczystemu dalsze prawidłowe korzystanie z nieruchomości w sposób dotychczasowy albo w sposób zgodny z jej dotychczasowym przeznaczeniem, właściciel lub użytkownik wieczysty może żądać, aby organ wydający decyzję o pozwoleniu na realizację inwestycji drogi krajowej albo inwestor (osoba występująca z wnioskiem), nabyli od tych osób odpowiednio na rzecz Skarbu Państwa, w drodze umowy, własność albo użytkowanie wieczyste tych nieruchomości. Roszczenie to ma charakter cywilnoprawny, dlatego też nie może być dochodzone w trybie administracyjnym poprzez żądanie wydania stosownej decyzji, lecz może być dochodzone jedynie przed sądem cywilnym. Powyższe wynika bowiem z odpowiedniego, w 19

20 zakresie nieuregulowanym w specustawie powodziowej, stosowania ustawy o gospodarce nieruchomościami (vide: art. 30 specustawy powodziowej). Niezależnie od powyższego wskazać należy, iż w większości przypadków przedsiębiorstwa przesyłowe nie posiadają tytułów prawnych do nieruchomości, przez które przebiega infrastruktura techniczna w zakresie niezbędnym do posadowienia oraz korzystania z urządzeń przesyłowych i mimo braku zmiany trasy sieci wymuszają od inwestora pod rygorem odmowy wydania warunków technicznych, przebudowy sieci, wystąpienia przez inwestora z wnioskiem o ograniczeniu w korzystaniu z nieruchomości, o którym mowa w pkt 2. Podkreślić przy tym należy, iż inwestor może wystąpić z takim wnioskiem, jednakże nie ma wpływu na jego uwzględnienie przez wojewodę. Tak samo nie ma wpływu na to czy odpowiedni reprezentant Skarbu Państwa ustanowi odpłatną służebność przesyłu na rzecz takiego przedsiębiorstwa. Wyżej wymienione praktyki należy ocenić negatywnie, gdyż utrudniają realizację inwestycji przeciwpowodziowych oraz wydłużają termin jej realizacji. Wymagana byłaby w tym zakresie interwencja ustawodawcy. Na tle przepisów regulujących realizację inwestycji poza przepisami specustawy powodziowej sytuacja jest podobna, tj.: 3. Przełożenie sieci na terenie inwestycji analogicznie jak pkt 1 powyżej. Przełożenie sieci poza terenem inwestycji analogicznie jak w pkt 2, jednakże bez możliwości składania wniosku o ograniczenie w korzystaniu z nieruchomości w zakresie przebudowy (vide: art. 124 ustawy o gospodarce nieruchomościami). Jako zasadę przyjęto, iż wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu będzie następowało po jej ustanowieniu przez starostę reprezentującego Skarb Państwa. 6. Nieruchomości niezbędne do pozyskania w celu realizacji Projektu (w części należącej do zadań DZMiUW) Na wstępie podkreślić należy, iż do realizacji inwestycji potrzebne jest nabycie niewielkich fragmentów (od kilku do kilkuset metrów kwadratowych) ponad dwa i pół tysiąca nieruchomości, które położone są w pasie przylegającym do modernizowanych wałów, odbudowywanego jazu bądź też zlokalizowanych pod nowobudowanymi wałami. Obiekty te zlokalizowane są na terenach zalewowych, niezabudowanych, stąd przeważająca ich część klasyfikowana jest jako tereny łąkowe, rolnicze, leśne lub nieużytki. Na terenach tych nie będzie potrzeby prowadzenia przesiedleń, bowiem fragmenty działek do pozyskania nie są zabudowane. W przeważającej większości działki te należą do podmiotów publicznych. Z uwagi na konieczność pozyskiwania w celu realizacji Projektu niewielkiej powierzchni działek nie wystąpi potrzeba zapewnienia nieruchomości zamiennych będących własnością osób prywatnych bądź publicznych. Natomiast, konieczność zapewnienia nieruchomości zamiennych zajdzie w przypadku likwidacji rodzinnych ogródków działkowych (o czym szerzej w rozdziale 6.3) Identyfikacja nieruchomości W poniższych tabelach przedstawiono zestawienie zidentyfikowanych nieruchomości, które będą podlegały zajęciom stałym i czasowym. Rozpoznanie to pozostaje na takim poziomie dokładności, jaki jest możliwy na danym etapie realizacji Projektu, warunkowane to jest posiadaną dokumentacją techniczną dla poszczególnych obiektów. Założono, iż w przypadku obiektów (9), które posiadają ostateczne pozwolenia na budowę pozyskanie nieruchomości będzie realizowane według stanu prawnego obowiązującego przed dniem wejścia w życie specustawy, natomiast dla pozostałych obiektów wg specustawy. W tabelach 6.2. i 6.3. przedstawiono zestawienie powierzchni i kosztów związanych z zajęciami trwałymi i czasowymi nieruchomości. Ze względu na zaawansowanie realizacji komponentu B1, dla obiektów odrzańskich (obiekty WWW nr 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 10, 11, 12, 13, 15, 16, 17, 18, 20a, 47), DZMiUW posiada dokładną powierzchnię zajęć trwałych i czasowych oraz znane są kwoty odszkodowań, które przysługują właścicielom/władającym. Odszkodowania te zostały oszacowane 20