Przyczyny i skutki inwazji czeremchy amerykañskiej Prunus serotina w ekosystemach leœnych

Transkrypt

1 DOI: /v Leœne Prace Badawcze (Forest Research Papers), 2011, Vol. 72 (3): ARTYKU PRZEGL DOWY Aleksandra Halarewicz 1 Przyczyny i skutki inwazji czeremchy amerykañskiej Prunus serotina w ekosystemach leœnych The reasons underlying the invasion of forest communities by black cherry, Prunus serotina and its subsequent consequences Abstract. Alien plant invasions result from a complex interaction between the traits of introduced species and the properties of recipient ecosystems. The traits of Prunus serotina together with its undemanding habitat requirements have allowed it to spread easily over continental Europe. In particular, P. serotina is capable of acclimating to a wide range of light environments while maintaining a positive carbon balance and growth rate. It also produces chemical compounds with allelopathic activity. Furthermore, P. serotina has a high reproductive capacity through both sexual and vegetative reproduction, and its fruits and seeds are effectively dispersed by birds and mammals. The paper reviews the multi-stage changes in species composition, structure and dynamics of recipient communities, in forest phytocenoses vulnerable to neophyte invasion. Key words: alien plants, plant invasions 1. Wstêp Ojczyzn¹ czeremchy amerykañskiej, Prunus serotina Ehrh., jest po³udniowo-wschodnia i œrodkowa czêœæ Ameryki Pó³nocnej oraz pó³nocne obszary Ameryki Po³udniowej (od Meksyku do Gwatemali) (Fowells 1965). W naturalnym obszarze wystêpowania ma ona postaæ drzewa o wysokoœci dochodz¹cej do 35 m i jako gatunek wspó³wystêpuj¹cy stanowi sk³adnik lasów sosnowych, liœciastych oraz zadrzewieñ przydro nych (Marquis 1990). Introdukcja Prunus serotina na kontynent europejski rozpoczê³a siê na pocz¹tku XVII wieku. Chêtnie sadzono j¹ w parkach i ogrodach. Na prze³omie XIX i XX wieku zaczêto wprowadzaæ czeremchê amerykañsk¹ jako domieszkê, wzbogacaj¹c¹ warstwê podszytu na ubogich siedliskach leœnych (Starfinger 1997). Na terenie Polski Prunus serotina by³a równie zalecana do masowych nasadzeñ jako gatunek fitomelioracyjny (Chodak et al. 1988) i glebochronny (Dominik 1947). Znajduj¹c sprzyjaj¹ce warunki do wzrostu i rozwoju, szybko zadomowi³a siê, rozprzestrzeni³a w sposób niekontrolowany i zaczê³a powodowaæ niekorzystne przemiany rodzimych fitocenoz (Starfinger 1997). Obecnie w wielu krajach europejskich roœlina ta ma status gatunku inwazyjnego. Wp³yw czeremchy amerykañskiej na rodzime ekosystemy zale y od sposobu jej introdukcji, cech samego gatunku i jego strategii yciowych oraz od w³aœciwoœci zasiedlanych ekosystemów (Kolar, Lodge 2001; Lake, Leishman 2004). 2. Cechy gatunku Niewielkie wymagania siedliskowe Cech¹ pozytywnie wp³ywaj¹c¹ na prze ywalnoœæ czeremchy amerykañskiej jest jej odpornoœæ na suszê i wiosenne przymrozki (Stypiñski 1977; ukasiewicz 1989). Niewielkie wymagania co do yznoœci gleby sprawiaj¹, e czeremcha amerykañska jest spotykana na ró nego typu siedliskach (Starfinger 1991). Na Poje- 1 Uniwersytet Przyrodniczy we Wroc³awiu, Katedra Botaniki i Ekologii Roœlin, pl. Grunwaldzki 24a, Wroc³aw, Poland; Fax: , aleksandra.halarewicz@up.wroc.pl

2 268 A. Halarewicz / Leœne Prace Badawcze, 2011, Vol. 72 (3): zierzu Mazurskim Prunus serotina znajduje optymalne warunki rozwoju w borze œwie ym na glebie rdzawej w³aœciwej oraz w borze mieszanym œwie ym na glebie brunatnej wy³ugowanej. Z powodu nadmiernego uwilgotnienia i zakwaszenia pod³o a nie odnawia siê ona na siedlisku olsu o glebie murszowo-glejowej (Stypiñski 1979). W zbiorowiskach leœnych Wielkopolski du y udzia³ tego gatunku stwierdza siê na siedliskach boru œwie ego, boru mieszanego œwie ego i wilgotnego. Wystêpuje równie w lesie mieszanym œwie ym i w olsie jesionowym (Danielewicz 1994; Danielewicz, Maliñski 1997). Nieliczne prace z terenu Dolnego Œl¹ska (Nadleœnictwo Góra Œl¹ska, Nadleœnictwo Lubin) potwierdzaj¹ sta³¹ obecnoœæ Prunus serotina w borze œwie ym, mieszanym œwie ym i w lesie mieszanym œwie ym. W mniejszym nasileniu kenofit (neofit) ten jest równie obecny w zbiorowiskach ³êgowych i w olsach (Halarewicz, Nowakowska 2005). Odzia³ywania allelopatyczne Podczas kie³kowania i wzrostu najm³odszych stadiów rozwojowych Prunus serotina ujawniaj¹ siê w³aœciwoœci allelopatyczne tego gatunku. Wyniki badañ dotycz¹cych wp³ywu zwi¹zków allelopatycznych na wzrost inwazyjnoœci niektórych roœlin w ekosystemach potwierdzaj¹ wa n¹ ekologiczn¹ rolê tego typu oddzia- ³ywañ (Callaway, Ridenour 2004; Hierro, Callaway 2003). Zwi¹zki wydzielane przez czeremchê amerykañsk¹ wywo³uj¹ zaburzenia kolonizacji siewek gatunków wspó³wystêpuj¹cych przez grzyby ektomikoryzowe (Brown 1967; Drogoszewski, Barzdajn 1984). Negatywne oddzia³ywanie na mikroflorê glebow¹ stanowi jedn¹ z metod eliminacji osobników konkurencyjnych. Wysoki potencja³ rozmna ania generatywnego Czeremcha amerykañska zaczyna owocowaæ zwykle wczeœnie, w wieku 10 lat. Niemniej jednak pierwsze kwitnienie i owocowanie Prunus serotina zale y od dostêpu œwiat³a i obserwuje siê tutaj du e zró nicowanie. Wolnostoj¹ce osobniki dojrzewaj¹ najwczeœniej, nawet w wieku 4 lat (Deckers et al. 2005), podczas gdy pod zwartym okapem innych drzew kwiaty mog¹ pojawiaæ siê dopiero u osobników 20-letnich. Roœliny kwitn¹ najobficiej przed 30 rokiem ycia, wytwarzaj¹c do kilku tysiêcy kwiatów na 1 m 3 korony. Wonne kwiaty ulegaj¹ zapyleniu przez ró ne niewyspecjalizowane owady (Jab³oñski 1998). Oko³o 15% kwiatów z drzew w podszycie borów przekszta³ca siê w owoce (Pairon et al. 2006a). U osobników na otwartej przestrzeni produkcja owoców zale y od rozmiarów drzewa (Deckers et al. 2008), ponadto obserwuje siê u nich du ¹, coroczn¹ zmiennoœæ plonowania (Fowells 1965; Pairon et al. 2006a). Drzewa produkuj¹ce wiêksz¹ liczbê owoców s¹ bardziej atrakcyjne dla zwierz¹t i czêœciej przez nie odwiedzane (Deckers et al. 2008). Rozprzestrzenianie owoców i nasion Mo liwoœæ rozprzestrzeniania siê owoców i nasion na znaczne odleg³oœci jest jedn¹ z cech u³atwiaj¹cych ekspansjê roœlin inwazyjnych (Higgins, Richardson 1999; Cain et al. 2000). Owoce Prunus serotina s¹ zjadane przez kilkadziesi¹t gatunków ptaków i ssaków (Bartkowiak 1970; Starfinger 1997). Przedstawiciele awifauny w aktywny sposób przyczyniaj¹ siê do rozsiewania 20% zawi¹zanych owoców (Pairon et al. 2006b). Udzia³ konkretnych gatunków ptaków, œciœle powi¹zany ze struktur¹ krajobrazu i sk³adem florystycznym zbiorowisk, ma d³ugotrwa³y wp³yw na dynamikê populacji rozsiewanej roœliny (Lichstein et al. 2002). Szybkoœæ rozprzestrzeniania siê nasion jest wiêksza na otwartym terenie ni w lasach (Deckers et al. 2005), z kolei w lasach zagospodarowanych lub zniszczonych, o mniejszym zagêszczeniu drzewostanu, rozprzestrzenianie z udzia³em zoochorii wystêpuje czêœciej (Starfinger et al. 2003). Szczególnie efektywnym sposobem rozsiewania siê P. serotina w warunkach krajobrazu rolniczego jest ukierunkowane przenoszenie nasion do miejsc najchêtniej odwiedzanych przez ptaki, tj. ywop³otów, zadrzewieñ œródpolnych i przydro nych (Howe, Smallwood 1982). Dlatego te pod drzewami na skrajach lasu obserwuje siê najwiêksz¹ liczebnoœæ przyjmuj¹cych siê siewek czeremchy amerykañskiej (Deckers et al. 2005). Nasiona rozsiewane przez zwierzêta kie³kuj¹ nawet w odleg³oœci do 600 m od owocuj¹cej roœliny macierzystej (Starfinger 1990; Kowarik 1995). Badania prowadzone na terenie Niemiec wykazuj¹, e zdolnoœæ rozsiewania wydaje siê byæ ograniczona do mniej ni 1 km w ci¹gu 40 lat (Starfinger et al. 2003). Zdolnoœæ do wzrostu klonalnego W naturalnym obszarze wystêpowania czeremchy amerykañskiej zdolnoœæ do tworzenia spontanicznych odroœli pêdowych i korzeniowych obserwowana jest u 80% populacji (Auclair 1975), natomiast w warunkach europejskich u 50% populacji (Closset-Kopp 2007). Wy sza ywotnoœæ korzeni, sprzyjaj¹ca reprodukcji wegetatywnej, w œwietle najnowszych badañ, zale y od silnego ubytku liœci, który powstaje w nastêpstwie erowania foliofagów (Karolewski et al. 2010). Odroœla pêdowe s¹ szczególnie istotne dla osobników m³odocianych, gdy zwiêkszaj¹ ich szanse prze ycia w niesprzyjaj¹cych warunkach abiotycznych (Del Tredici 2001). Przeroœniêcie starszych roœlin i zas³oniêcie ich przez gatunki szybciej rosn¹ce równie wyzwala reakcjê

3 A. Halarewicz / Leœne Prace Badawcze, 2011, Vol. 72 (3): w postaci silnego wytwarzania odroœli pêdowych. Rozmna anie wegetatywne z udzia³em odroœli obserwowano nawet u osobników ponad dwustupiêædziesiêcioletnich (Starfinger 1991). Mechaniczne uszkodzenie czeremchy amerykañskiej w postaci przyciêcia lub z³amania równie wywo³uje siln¹ reakcjê odroœlow¹ (Bellon et al. 1977), co dodatkowo przyspiesza ekspansjê gatunku. W praktyce leœnej cecha ta okaza³a siê podstawow¹ wad¹ roœliny, poniewa ogranicza mo liwoœci jej zwalczania oraz utrudnia prowadzenie leœnych prac odnowieniowych. 3. Strategie rozwojowe Bardzo istotnym czynnikiem decyduj¹cym o opanowaniu nowych siedlisk przez populacje Prunus serotina s¹ strategie rozwojowe tego gatunku, które umo liwiaj¹ dostosowanie tempa wzrostu roœlin do warunków oœwietlenia (Deckers et al. 2005). Strategia oczekiwania (sit and wait strategy) Siewki czeremchy amerykañskiej rosn¹ w silnym zacienieniu, co skutkuje s³abym wzrostem (Auclair, Cottam 1971; Closset-Kopp 2007). W rezultacie w runie leœnym, w bliskim s¹siedztwie roœliny macierzystej stwierdza siê wystêpowanie kilku generacji m³odych siewek, zachowuj¹cych d³ugotrwa³¹ zdolnoœæ do wzrostu (Grime 1979; Sebert-Cuvillier et al. 2007). Zacienienie takiego banku siewek dodatkowo polepsza warunki kie³kowania kolejnych nasion poprzez utrzymywanie sta³ego poziomu wilgotnoœci (Mulligan, Mundro 1981; Marquis 1990). Zaledwie 10% œwiat³a dziennego docieraj¹cego do dna lasu wystarczy, aby z banku siewek utworzyæ zwart¹ warstwê podszytu czeremchy amerykañskiej (Starfinger 1990). Syndrom Oskara (Oscar syndrome) Starsze siewki i osobniki m³odociane Prunus serotina równie charakteryzuj¹ siê zdolnoœci¹ do wyd³u- ania fazy juwenilnej w warunkach s³abego oœwietlenia (Burns, Honkala 1990; Closset-Kopp 2007). Silvertown (1982) okreœli³ tê w³aœciwoœæ jako syndrom Oskara, nawi¹zuj¹c do postaci ch³opca z powieœci Blaszany bêbenek (Die Blechtrommel) Güntera Grassa. W utworze tym 3-letni Oskar, na znak sprzeciwu wobec otaczaj¹cej go rzeczywistoœci, decyduje siê na zaprzestanie wzrostu. Podobnie, roœliny czeremchy amerykañskiej, przy deficycie œwiat³a, ograniczaj¹ swój przyrost. Zdolnoœæ ta jest wyrazem adaptacji œrodowiskowej, pozwalaj¹cej na przetrwanie niekorzystnych warunków bytowania. Opisana strategia yciowa wystêpuje równie w ojczyÿnie Prunus serotina, ale ze wzglêdu na wspó³obecnoœæ gatunków konkurencyjnych, toleruj¹cych zacienienie, jej u ycie przez czeremchê nie prowadzi tam do dominacji gatunku w zbiorowiskach leœnych (Starfinger 1991). W naturalnym obszarze wystêpowania wzrost czeremchy amerykañskiej jest bardzo szybki w m³odoœci i jego tempo utrzymuje siê do oko³o roku ycia. W ci¹gu pierwszych 20 lat, przy sprzyjaj¹cych warunkach siedliskowych, roczny przyrost wysokoœci siêga nawet do 90 cm (Bellon et al. 1977). Z kolei w europejskich lasach, w wyniku poprawy warunków œwietlnych, na przyk³ad na skutek pojawienia siê luki w drzewostanie, roczny przyrost m³odych roœlin czeremchy amerykañskiej dochodzi do 60 cm (Starfinger 1997; Closset-Kopp 2007). Najwiêksze przyrosty wysokoœci rodzimych drzew s¹ znacznie mniejsze. W przypadku buka zwyczajnego Fagus sylvatica nie przekraczaj¹ 40 cm/rok (Schober 1975), a w przypadku dêbu szypu³kowego Quercus robur 30 cm/rok (Lanier 1994). Podobn¹ strategiê yciow¹, opart¹ na wyd³u aniu fazy juwenilnej i zdolnoœci do nag³ego wzrostu, obserwuje siê u innych gatunków inwazyjnych, takich jak klon zwyczajny Acer platanoides w Ameryce Pó³nocnej (Webster et al. 2005) czy robinia akacjowa Robinia pseudoacacia o zasiêgu globalnym (Lee et al. 2004). Strategia Alicji (Alice behaviour) Dopasowanie doros³ych osobników do zmieniaj¹cego siê re imu oœwietlenia, polegaj¹ce na zahamowaniu wzrostu z zachowaniem zdolnoœci do wytwarzania odroœli pêdowych i korzeniowych, jest przyk³adem kolejnej strategii yciowej, warunkuj¹cej inwazyjny charakter omawianej roœliny. Closset-Kopp et al. (2007) nazwali tê strategiê zachowaniem Alicji pos³uguj¹c siê z kolei skojarzeniem z g³ówn¹ postaci¹ z powieœci Lewisa Carrolla Alicja w krainie czarów (Alice's Adventures in Wonderland). Alicja, u ywaj¹c dwóch kawa³ków grzybów, które gryzie na zmianê w zale noœci od potrzeby, zmienia rozmiary swojego cia³a, dopasowuj¹c siê do zmieniaj¹cych siê warunków otoczenia. Podobnie P. serotina jest zdolna do przerzucania wzrostu z czêœci nadziemnej na odrosty, np. w niekorzystnych warunkach oœwietlenia, co mo na postrzegaæ jako sposób optymalizacji zasobów. Strategia Alicji ujawnia siê równie po uszkodzeniu osobników na skutek zranienia, z³amania czy przyciêcia (Mulligan, Mundro 1981; Closset-Kopp et al. 2007). Dziêki temu, w przypadku zniszczenia zbiorowisk roœlinnych, po po arze czy wykarczowaniu lasu, odroœla pêdowe i korzeniowe czeremchy amerykañskiej umo liwiaj¹ jej zdominowanie siedliska w czasie znacznie krótszym, ni czas potrzebny na to innym gatunkom, których zasied-

4 270 A. Halarewicz / Leœne Prace Badawcze, 2011, Vol. 72 (3): lanie rozpoczyna siê od kie³kowania nasion (Brokaw, Busing 2000). 4. Skutki ekspansji Czeremcha amerykañska sta³a siê w Europie sk³adnikiem istniej¹cych zbiorowisk leœnych, przechodzi pe³ny cykl reprodukcyjny i utrzymuje siê, wykszta³caj¹c populacje wtórne. Potwierdzeniem jej sukcesu biocenotycznego jest przeobra anie wewnêtrznej struktury, sk³adu i dynamiki zastanych zbiorowisk. Niemniej jednak przebieg samej inwazji zale y od ci¹g³ego oddzia³ywania pomiêdzy kenofitem a zastanym ekosystemem (Richardson, Pyšek 2006). W pierwszych dekadach po zasiedleniu czeremcha amerykañska nie powoduje wielu zmian w sk³adzie i bogactwie gatunkowym warstwy zielnej, co sugeruje, e gatunek ten mo e ulec naturalizacji bez degeneracji ca³ych fitocenoz (Godefroid et al. 2005; Verheyen et al. 2007; Chambrerie et al. 2008). Starfinger et al. (2003) oraz Vanhellemont et al. (2009) podkreœlaj¹, e wykorzystanie potencja³u inwazyjnego Prunus serotina zale y od kondycji samych zbiorowisk roœlinnych. W fitocenozach leœnych podatnych na zmiany, wraz z up³ywem czasu i zwiêkszaj¹cym siê nasileniem wystêpowania czeremchy amerykañskiej ulega zmniejszeniu bogactwo gatunkowe runa (Starfinger 1990; Verheyen et al. 2007). Zauwa alny jest wieloetapowy, d³ugotrwa³y wp³yw czeremchy amerykañskiej na przemiany zasiedlonych zbiorowisk roœlinnych, co przyczyni³o siê do okreœlenia tego gatunku mianem in yniera ekosystemu (ecosystem engineer) (Cuddington, Hastings 2004). Opanowanie podszytu i ni szych warstw drzewostanu przez P. serotina powoduje, w pierwszej kolejnoœci, ograniczenie oœwietlenia dna lasu i w konsekwencji zmniejszenie udzia³u gatunków œwiat³olubnych (Chabrerie et al. 2010). Z kolei zmiany zasobnoœci gleby pod œció³k¹ z liœci czeremchy amerykañskiej przyczyniaj¹ siê do wypierania taksonów o ni szych wymaganiach pokarmowych i zasiedlaniu przez gatunki wskaÿnikowe gleb yznych (Verheyen et al. 2007). Kolejna zmiana w obrêbie zbiorowisk opanowanych przez kenofit ujawnia siê w ograniczeniu kie³kowania roœlin konkurencyjnych, którym odpowiadaj¹ warunki œwietlne i troficzne, ale które przegrywaj¹ walkê z przybyszem o niszê ekologiczn¹ (Chabrerie et al. 2010). Wraz ze zubo eniem gatunkowym zmniejsza siê powierzchnia wystêpowania pozosta³ych gatunków roœlinnych. Ujednolicenie florystyczne, któremu towarzyszy zanikanie gatunków roœlin wyspecjalizowanych ekologicznie, przyczynia siê do zmniejszenia bioró norodnoœci ekosystemów leœnych. Bior¹c pod uwagê wieloetapowy, destrukcyjny wp³yw na rodzime fitocenozy, P. serotina jako gatunek inwazyjny uznawana jest za jedno z najgroÿniejszych Ÿróde³ synantropizacji zbiorowisk leœnych (Vitousek 1990; Danielewicz 1994). Obecnoœæ czeremchy amerykañskiej w ekosystemach leœnych niesie ze sob¹, oprócz szeroko rozumianych zmian œrodowiskowych, równie negatywne skutki gospodarcze. Jedn¹ z funkcji lasów w Polsce jest ich rola produkcyjna. Introdukcja obcych gatunków do lasów w wiêkszoœci przypadków nie ma adnego uzasadnienia praktycznego, chyba e ich wprowadzenie na postaæ plantacji nastawionej na szybk¹ i ekonomicznie op³acaln¹ produkcjê (Szwagrzyk 2000). Rola Prunus serotina w produkcji leœnej jest znikoma, a jakoœæ drewna porównywalna do jakoœci drewna czeremchy zwyczajnej Prunus padus czy brzozy brodawkowatej Betula pendula (Pacyniak, Surmiñski 1976). Dodatkowym problemem gospodarczym jest pogorszenie jakoœci upraw leœnych i m³odników oraz wzrost kosztów ich pielêgnacji, wynikaj¹cy z koniecznoœci wykonywania czêstych, wczesnych oraz póÿnych, czyszczeñ z nalotów i podrostów czeremchy amerykañskiej. Wp³yw czeremchy amerykañskiej w europejskich lasach staje siê coraz bardziej zauwa alny. Wed³ug oceny niektórych autorów Prunus serotina nie osi¹gnê³a jeszcze maksimum zasiedlenia w Europie (Zerbe, Wirth 2006), st¹d tym bardziej potrzebna wydaje siê refleksja dotycz¹ca ekspansji tego gatunku. Identyfikacja czynników ograniczaj¹cych tempo kolonizacji nowych stanowisk oraz okreœlenie konsekwencji zadomowienia siê w fitocenozach miejscowych mog¹ stanowiæ podstawê dla rozwoju strategii zwalczania kenofitu. Literatura Auclair A.N Sprouting response in Prunus serotina Ehrh.: Multi-variate analysis of site, forest structure and growth rate relationships. American Midland Naturalist, 94: Auclair A.N., Cottam G Dynamics of black cherry (Prunus serotina Ehrh.) in southern Wisconsin oak forests. Ecological Monographs, 41: Bartkowiak S Ornitochoria rodzimych i obcych gatunków drzew i krzewów. Arboretum Kórnickie, 15: Bellon S., Tumi³owicz J., Król S Obce gatunki drzew w gospodarstwie leœnym. Warszawa, PWRiL, 267 pp. Brokaw N., Busing R.T Niche versus chance and tree diversity in forest gaps. Trends in Ecology and Evolution, 15: Brown R.T Influence of naturally occurring compounds on germination and growth of jack pine. Ecology, 48(4): Burns R.M., Honkala B.H Silvics of North America: 2. Hardwoods. US Department of Agriculture, Forest Service, Agriculture Handbook, 654, 2, 877 pp.

5 A. Halarewicz / Leœne Prace Badawcze, 2011, Vol. 72 (3): Cain M.L., Brook M.G., Strand A.E Long-distance seed dispersal in plant populations. American Journal of Botany, 87: Callaway R.M., Ridenour W.M Novel weapons: invasive success and the evolution of increased competitive ability. Frontiers in Ecology and the Environment, 2: Chabrerie O., Verheyen K., Saguez R., Decocq G Disentangling relationships between habitat conditions, disturbance history, plant diversity and American Black cherry (Prunus serotina Ehrh.) invasion in a European temperate forest. Diversity and Distributions, 14: Chabrerie O., Loinard J., Perrin S., Saguez R., Decocq G Impact of Prunus serotina invasion on understory functional diversity in a European temperate forest. Biological Invasions, 12: Chodnik T., Bellon S., Bernadzki E. et al Zasady hodowli lasu. Wyd. V. Warszawa, PWRiL, 173 pp. Closset-Kopp D., Chabrerie O., Valentin B., Delachapelle H., Decocq G When Oskar meets Alice: Does a lack of trade-off in r/k-strategies make Prunus serotina a saccessful invader of European forest? Forest Ecology and Management, 247: Cuddington K., Hastings A Invasive engineers. Ecological Modelling, 178: Danielewicz W Rozsiedlenie czeremchy amerykañskiej (Prunus serotina Ehrh.) na terenie Nadleœnictwa Doœwiadczalnego Zielonka. Prace Komisji Nauk Rolniczych i Komisji Nauk Leœnych, Poznañskiego Towarzystwa Przyjació³ Nauk, Wydzia³u Nauk Rolniczych i Leœnych, 78: Danielewicz W., Maliñski T Drzewa i krzewy obcego pochodzenia w lasach Wielkopolskiego Parku Narodowego. Rocznik Dendrologiczny, 45: Deckers B., Verheyen K., Hermy M., Muys B Effects of landscape structure on the invasive spread of black cherry Prunus serotina in an agricultural landscape in Flanders, Belgium. Ecography, 28: Deckers B., Verheyen K. Vanhellemont M., Maddens E., Muys B., Hermy M Impact of avian frugivores on dispersal and recruitment of the invasive Prunus serotina in an agricultural landscape. Biological Invasions, 10: Del Tredici P Sprouting in temperate trees: morphological and ecological review. Botanical Review, 67: Dominik T Przyczynek do znajomoœci wartoœci hodowlanej czeremchy amerykañskiej. Sylwan, 1 4: Drogoszewski B., Barzdajn W Wp³yw ekstraktów wodnych z tkanek Prunus serotina Ehrh. na kie³kowanie nasion Pinus silvestris L. Prace Komisji Nauk Rolniczych i Komisji Nauk Leœnych Poznañskiego Towarzystwa Przyjació³ Nauk, Wydzia³u Nauk Rolniczych i Leœnych, 58: Fowells H.A Silvics of forest trees of the United States. US Department of Agriculture, Forest Service, Agriculture Handbook, 271. Grime J.P Plant strategies and vegetation processes. New York, Wiley and Sons, 222 pp. Godefroid S., Phartyal S.S., Weyembergh G., Koedam N Ecological factors controlling the abundance of nonnative black cherry (Prunus serotina) in deciduous forest understory in Belgium. Forest Ecology and Management, 210: Halarewicz A., Nowakowska K.M Stan badañ nad inwazyjnym charakterem Prunus serotina Ehrh. Annales Silesiae, 34: Hierro J.L., Callaway R.M Allelopathy and exotic plant invasion. Plant Soil, 256: Higgins S.I., Richardson D.M Predicting plant migration rates in a changing world: the role of longdistance dispersal. American Naturalist, 153: Howe H.F., Smallwood J Ecology of Seed Dispersal. Annual Review of Ecology and Systematics, 13: Jab³oñski B Wartoœæ pszczelarska czeremchy amerykañskiej. Pszczelarstwo, 12: 8 9. Karolewski P., Zadworny M., Mucha J., Napiera³a-Filipiak A., Oleksyn J Link between defoliation and light treatments on root vitality of five understory shrubs with different resistance to insect herbivory. Tree Physiology, 30 (8): Kolar C.S., Lodge D.M Progress in invasion biology: predicting invaders. Trends in Ecology and Evolution, 16: Kowarik I Time lags in biological invasion with regard to the success and failure of alien species. w: Plant Invasions: General aspects and specific problems (P. Pyšek, K. Prach, M. Rejmanek, M. Wade red.). Amsterdam, SBP Academic Publishing, Lake J.C., Leishman M.R Invasion success of exotic plants in natural ecosystems: the role of disturbance, plant attributes and freedom from herbivores. Biological Conservation, 117: Lanier L Précis de Sylviculture. 2 ème édition. Nancy, École Nationale du Génie Rural des Eaux et des Forêts, 477 pp., ISBN Lee C.S., Cho H.J., Yi H Stand dynamics of introduced black locust (Robinia pseudoacacial.) plantation under different disturbance regimes in Korea. Forest Ecology and Management, 189: Lichstein J.W., Simons T.R., Franzreb K.E Landscape effects on breeding songbird abundance in managed forests. Ecological Applications, 12: ukasiewicz A Wp³yw katastrofalnej suszy w latach na drzewa i krzewy w ogrodzie botanicznym UAM na terenie miasta Poznania. Wiadomoœci Botaniczne 33, 1, Biuletyn Ogrodów Botanicznych, Muzeów i Zbiorów (wk³adka), 5: 89. Marquis D.A Black cherry Prunus serotina Ehrh. w: Silvics of forest trees in the United States (R.M. Burns, B.H. Honkala red.), Agriculture Handbook 654, Volume 2: Hardwoods, Washington, DC, United States Department of Agriculture, Forest Service, : Mulligan G.A., Munro D.B The biology of Canadian weeds. 51. Prunus virginiana L. and P. serotina Ehrh. Canadian Journal of Plant Science, 61: Pacyniak C., Surmiñski J Drewno czeremchy zwyczajnej i amerykañskiej. Rocznik Dendrologiczny, 29: Pairon M., Chabrerie O., Mainer Casado C., Jacquemart A.L. 2006a. Sexual regeneration traits linked to black cherry

6 272 A. Halarewicz / Leœne Prace Badawcze, 2011, Vol. 72 (3): (Prunus serotina Ehrh.) invasiveness. Acta Oecologia, 30: Pairon M., Jonard M., Jacquemart A.L. 2006b. Modeling seed dispersal of black cherry, an invasive forest tree: how microsatellites may help. Canadian Journal of Forest Research, 36: Richardson D.M., Pyšek P Plant invasions-merging the concepts of species invasiveness and community invasibility. Progress in Physical Geography, 30: Schober R Ertragstafeln wichtiger Baumarten. Frankfurt a. M., Sauerländer, 154 pp. Sebert-Cuvillier E., Paccaut F., Chabrerie O., Endels P., Goubet O., Decocq G Local population dynamics of an invasive tree species with a complex life-history cycle: a stochastic matrix model. Ecological Modelling, 201: Silvertown J.W Introduction to Plant Population Ecology. London, Longman, 209 pp. Starfinger U Die Einbürgerung der Spätblühenden Traubenkirsche (Padus serotina Ehrh.) in Mitteleuropa. Landschaftsentwicklung und Umweltforchung, 69: 118. Starfinger U Population biology of an invading tree species Prunus serotina. w: Species conservation: A population-biological approach (A. Seitz. and V. Loeschcke red.). Basek, Birkhauser Verlag: Starfinger U Introduction and naturalization of Prunus serotina in Central Europe. w: Plant Invasions: Studies from North America and Europe (J. H. Brock, M. Wade, P. Pysek, D. Green red.). Leiden, Backhuys Publishers: Starfinger U., Kowarik I., Rode M., Schepker H From desirable ornamental plant to pest to accepted addition to the flora? The perception of alien tree species through the centuries. Biological Invasions, 5: Stypiñski P Odnawianie siê czeremchy amerykañskiej (Padus serotina (Ehrh.) Borkh.) w lasach na Pojezierzu Mazurskim. Sylwan, 10: Stypiñski P Stanowiska czeremchy amerykañskiej (Padus serotina (Ehrh.) Borkh.) w lasach pañstwowych Pojezierza Mazurskiego. Rocznik Dendrologiczny, 32: Szwagrzyk J Potencjalne korzyœci i zagro enia zwi¹zane z wprowadzaniem do lasów obcych gatunków drzew. Sylwan, 2: Vanhellemont M., Verheyen K., De Keersmaeker L., Vandekerkhove K., Hermy M Does Prunus serotina act as an aggressive invader in areas with a low propagule pressure? Biological Invasions, 11: Verheyen K., Vanhellemont M., Stock T., Martin H Predicting patterns of invasion by black cherry (Prunus serotina Ehrh.) in Flanders (Belgium) and its impact on the forest understorey community. Diversity and Distributions, 13: Vitousek P.M Biological invasions and ecosystem processes: towards an integration of population biology and ecosystem studies. Oikos, 57 (1): Webster C.R., Nelson K., Wangen S.R Stand dynamics of an invasive tree, Acer platanoides. Forest Ecology and Management, 208: Zerbe S., Wirth P Non-indigenous plant species and their ecological range in Central European pine (Pinus sylvestris L.) forests. Annals of Forest Science, 63: Praca zosta³a z³o ona r. i po recenzjach przyjêta r. 2011, Instytut Badawczy Leœnictwa