Warszawa, 11 marca 2014 r. ZFP/110314/A. Szanowny Pan Wojciech Kowalczyk Podsekretarz Stanu Ministerstwo Finansów. Szanowny Panie Ministrze,

Transkrypt

1 Warszawa, 11 marca 2014 r. ZFP/110314/A Szanowny Pan Wojciech Kowalczyk Podsekretarz Stanu Ministerstwo Finansów Szanowny Panie Ministrze, W związku opublikowaniem 4 marca 2014 r. nowej wersji projektu założeń projektu ustawy o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, ustawy Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw, w imieniu Związku Firm Pożyczkowych przesyłam stanowisko, które stanowi oficjalną opinię reprezentowanego przez nas sektora, w sprawie planowanej regulacji. Ze względu na znaczące zmiany w przedmiotowym projekcie, które skutkują drastyczną ingerencją w ofertę rynkową, a co za tym idzie, wykluczeniem z rynku wielu działających dziś legalnie podmiotów, prosimy o uwzględnienie naszych uwag w toku prac legislacyjnych oraz o zmianę modelu reglamentacji cenowej i regulacji prawnej rynku pozabankowego. Z wyrazami szacunku, Prezes Związku Firm Pożyczkowych Jarosław Ryba 1

2 Stanowisko Związku Firm Pożyczkowych do projektu założeń do ustawy o zmianie ustawy o nadzorze finansowym, ustawy prawo bankowe i niektórych innych ustaw z dnia 4 marca 2014 r. W związku z opublikowaniem kolejnej wersji projektu założeń do ustawy o zmianie ustawy o nadzorze finansowym, ustawy prawo bankowe i niektórych innych ustaw z dnia 4 marca 2014 r. Związek Firm Pożyczkowych (dalej: Związek ) równocześnie podtrzymuje swoje dotychczasowe krytyczne stanowisko w zakresie propozycji polegających na: 1) powierzeniu funkcji organu prowadzącego rejestr działalności regulowanej Prezesowi Urzędu Konkurencji i Konsumentów; 2) zastosowaniu maksymalnej wysokości odsetek za opóźnienie do opłat z tytułu zaległości kredytu, o których mowa w art. 30 ust. 1 pkt 11 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim; 3) ograniczeniu całkowitego kosztu kredytu konsumenckiego. W ocenie Związku wskazane powyżej proponowane zmiany, zwłaszcza w zakresie pkt 2 i 3, mogą doprowadzić do skutków sprzecznych z celami regulacji oraz szkodliwych dla rynku pożyczek i przede wszystkim jego klientów. Szczegółowe uwagi do tych propozycji przedstawiamy poniżej. Powierzenie funkcji organu prowadzącego rejestr działalności regulowanej Prezesowi Urzędu Konkurencji i Konsumentów (pkt 4 projektu założeń). Związek firm pożyczkowych popiera umieszczenie rejestru w Ministerstwie Gospodarki. Związek z zaskoczeniem i rozczarowaniem odnotowuje zmianę w stosunku do poprzedniej wersji projektu założeń z dnia 20 stycznia 2014 r., polegającą na rezygnacji z propozycji wariantowego powierzenia funkcji organu prowadzącego rejestr Komisji Nadzoru Finansowego (dalej: KNF ) lub Ministrowi Gospodarki, na rzecz powierzenia tej funkcji Prezesowi Urzędu Konkurencji i Konsumentów (dalej: Prezes UOKiK ). Argumenty 2

3 przemawiające przeciwko powierzeniu funkcji organu rejestrowego Prezesowi UOKiK zostały obszernie przytoczone w piśmie Związku z dnia 18 września 2013 r., jak również w licznych pismach kierowanych do Ministra Finansów przez innych uczestników konsultacji społecznych projektu założeń. W ocenie Związku funkcja polegająca na prowadzeniu rejestru instytucji pożyczkowych powinna być instytucjonalnie i organizacyjnie wyodrębniona od działalności UOKiK jako organu sprawującego merytoryczny nadzór nad przestrzeganiem przepisów z zakresu ochrony konsumentów, w szczególności uprawnionego do wydawania decyzji w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Nie ma przy tym znaczenia fakt, na który trafnie zwrócono uwagę w piśmie przewodnim do projektu założeń skierowanym do Komitetu Rady Ministrów, że Prezes UOKiK sprawuje nadzór w tych sprawach ex post, nie zaś ex ante. Istotne jest, iż decyzje Prezesa UOKiK w tych sprawach wydawane są w oparciu o wysoce nieostre przesłanki, o charakterze wybitnie ocennym. Pozostawia to po stronie tego organu znaczny zakres dyskrecjonalności, co zauważają również autorzy projektu we wspomnianym piśmie przewodnim. Należy przy tym zdecydowanie opowiedzieć się przeciwko zasugerowanym w projekcie założeń, jako możliwym w przyszłości, zmianom, które mogłyby prowadzić do rozciągnięcia wspomnianej wyżej dyskrecjonalności Prezesa UOKiK na decyzje w sprawie wykreślenia z rejestru działalności regulowanej. Wykreślenie z rejestru działalności regulowanej stanowi niezwykle drastyczną sankcję, skutkującą zakazem wykonywania działalności oraz wykluczeniem przedsiębiorcy z rynku regulowanego i jako taka powinna być dokonywana wyłącznie w oparciu o ściśle określone kryteria, co wyklucza uznaniowość organu administracyjnego. Należy przy tym pamiętać, że o ile Prezes UOKiK jest uprawniony do stosowania sankcji określonych w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów w odniesieniu do wszystkich przedsiębiorców działających na rynku pożyczek konsumenckich, w tym banków oraz Spółdzielczych Kas Oszczędnościowo Kredytowych (dalej: SKOKi ), o tyle szczególna sankcja polegająca na wykreśleniu z rejestru działalności regulowanej przysługiwałaby mu wyłącznie w odniesieniu do 3

4 niebankowych instytucji pożyczkowych. Skumulowanie w rękach Prezesa UOKiK tych kompetencji, tj. decydowania w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów oraz decydowania o wykreśleniu przedsiębiorcy z rejestru działalności regulowanej w wyniku stwierdzenia stosowania powyższych praktyk, w odniesieniu wyłącznie do części rynku finansowego, jaką są niebankowe instytucje pożyczkowe, mogłoby prowadzić do powstania zjawiska niebezpiecznego arbitrażu regulacyjnego oraz zakłóceń konkurencji na rynku pożyczek. Prowadzenie skutecznej konkurencji na rynku wymaga podejmowania ryzyka biznesowego, a niekiedy także ryzyka prawnego związanego z interpretacją często zmieniających się, niespójnych i niejasnych przepisów dotyczy to w szczególności przepisów z zakresu ochrony konsumentów. Instytucje pożyczkowe zostałyby istotnie ograniczone w możliwości konkurowania na rynku pożyczek na równorzędnych zasadach z bankami oraz SKOKami ze względu na ryzyko narażenia się na sankcję wykreślenia z rejestru działalności regulowanej, podczas gdy sankcja nie zagrażałaby ich konkurentom z sektora bankowego. W związku z powyższym Związek konsekwentnie opowiada się za powierzeniem zadania prowadzenia rejestru Ministrowi Gospodarki. Jak słusznie wskazano w poprzedniej wersji projektu założeń z dnia 20 stycznia 2014 r. takie rozwiązanie uzasadnione jest m.in. właściwością tego organu w sprawach kształtowania warunków podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej wynikającą z ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji państwowej, a także doświadczeniem związanym z prowadzeniem CEiDG. Powierzenie tej funkcji temu organowi pozwoliłoby przy tym wyeliminować opisane wyżej wątpliwości natury prawnej, jakie wiążą się z powierzeniem tej funkcji Prezesowi UOKiK. Zastosowanie maksymalnej wysokości odsetek za opóźnienie do opłat z tytułu zaległości kredytu, o których mowa w art. 30 ust. 1 pkt 11 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim. W przedmiotowej wersji założeń z dnia 20 stycznia 2013 r. podtrzymana została propozycja, aby maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie oraz 4

5 odsetek od odsetek miała zastosowanie także do opłat, o których mowa w art. 30 ust. 1 pkt. 11 ustawy o kredycie konsumenckim. Tak jak wskazywaliśmy w piśmie z dnia 29 stycznia 2014 r. W rozumieniu Związku propozycja ta miałaby dotyczyć opłat zastrzeganych przez kredytodawców z tytułu czynności podejmowanych w związku z opóźnieniem w spłacie kredytu. Związek podtrzymuje swoje stanowisko w tej sprawie i sprzeciwia się objęciu opłat z tytułu opóźnienia w spłacie kredytu limitem przewidzianym dla odsetek za opóźnienie. Rozwiązanie to nie uwzględnia zasadniczo odmiennej funkcji spełnianej przez odsetki za opóźnienie w stosunku do funkcji spełnianej przez te opłaty. Podczas gdy te pierwsze pełnią funkcję zryczałtowanego odszkodowania za brak możliwości korzystania z kapitału, te drugie stanowić mają dla kredytodawcy rekompensatę rzeczywiście poniesionych kosztów związanych z koniecznością podjęcia konkretnych czynności na skutek opóźnienia w spłacie kredytu (np. monitu telefonicznego, wysłania wezwania do zapłaty, wizyty w miejscu zamieszkania dłużnika). Należy mieć na uwadze, iż Prezes UOKiK nie kwestionuje możliwości zastrzegania w umowach zawieranych z konsumentami oraz naliczania tych opłat, o ile opłaty odzwierciedlają rzeczywiste koszty podjęcia tych czynności, zaś konsumenci są w prawidłowy sposób informowani o wysokości tych opłat w umowie. Jakakolwiek odgórna regulacja maksymalnej wysokości opłat związanych z opóźnieniem w spłacie kredytu (poza odsetkami), kłoci się z istotą tych opłat, która polega na tym, że opłaty te mają stanowić dla kredytodawcy rekompensatę rzeczywiście poniesionych kosztów. Koszty te nie mogą znaleźć pokrycia w odsetkach, które stanowią wyłącznie odszkodowanie za brak możliwości korzystania z kapitału. Tym bardziej regulowanie maksymalnej wysokości tych opłat w sposób właściwy dla odsetek, tj. w formie wartości procentowej liczonej od kapitału zobowiązania, jest wadliwe prawnie i systemowo. W szczególności należy zwrócić uwagę, że rzeczywisty koszt określonych czynności podejmowanych w związku z opóźnieniem w spłacie, 5

6 takich jak monity, wezwania do zapłaty etc. jest stały i niezależny od wysokości zobowiązania. Dodatkowo powiązanie maksymalnej wysokości tych opłat z wysokością oprocentowania kredytu lombardowego NBP będzie powodować, że w wyniku decyzji Rady Polityki Pieniężnej o obniżeniu stopy kredytu lombardowego maksymalna wysokość tych opłat może spaść znacznie poniżej rzeczywistych kosztów. Ryzyko to będzie występować w szczególności w okresach osłabienia koniunktury gospodarczej, któremu towarzyszy z reguły pogorszenie jakości portfeli kredytowych. Należy przy tym zauważyć, że już przy obecnej wysokości stóp procentowych nie gwarantują one możliwości utrzymania opłat na poziomie zapewniającym pokrycie rzeczywistych kosztów tych czynności, w tym kosztów sporządzenia i wysłania korespondencji, połączeń telefonicznych, czasu pracy konsultantów etc. Przy założeniu, iż większość instytucji finansowych aktualnie stosuje odsetki za opóźnienie nie wyższe od maksymalnych (4x lombard), pozostałe opłaty będą musiały zmieścić się w limicie 2x lombard. Jeżeli proces windykacyjny jest prowadzony dla przykładu przez 3 miesiące, to łączny koszt podjętych w tym czasie działań nie będzie mógł przekroczyć 2% całkowitej kwoty pożyczki, tj. dla pożyczki 500 zł byłoby to nie więcej niż 10 zł! Czy ustawodawca zdaje sobie sprawę z faktu, że koszt wysłania dwóch monitów listem poleconym oraz wpisania dłużnika do Biura Informacji Gospodarczej to koszt minimum 30 zł? Przy tej konstrukcji limitu windykacja należności przestaje spełniać swoją funkcję jaką jest odzyskanie własnych pieniędzy pożyczkodawcy. Można więc domniemywać, że w dobie szybkiej wymiany informacji pomiędzy konsumentami spora część klientów ze złymi zamiarami wykorzysta tę lukę do bezkarnego przywłaszczenia pieniędzy. Mamy wątpliwość czy projektodawca miał taki zamiar i zna konsekwencje proponowanych zapisów. Ograniczenie możliwości zastrzegania i naliczania opłat z tytułu zaległości w spłacie kredytu poniżej rzeczywistego poziomu uzasadnionych 6

7 kosztów czynności podejmowanych w związku z opóźnieniem może spowodować różnego rodzaju negatywne skutki. Po pierwsze, kredytodawcy, dążyliby do zredukowania kosztów poprzez ograniczenie wewnętrznych procedur windykacyjnych. Skutkowałoby to automatycznym kierowaniem spraw na drogę postępowania sądowego i egzekucyjnego, a tym samym powiększeniem długu konsumenta o koszty procesu i egzekucji. Po drugie, kredytodawcy znacznie szybciej decydowaliby się na sprzedaż wierzytelności do podmiotów zajmujących się profesjonalnie odzyskiwaniem należności (firm windykacyjnych lub funduszy sekurytyzacyjnych) w celu przerzucenia ciężaru dochodzenia spłaty wierzytelności na nabywcę, już na etapie polubownym. Mogłoby to skutkować faktycznym pogorszeniem sytuacji konsumentów, jakie zwykle wiąże się z zerwaniem więzi kontraktowej z dotychczasowym kontrahentem konsumenta, koniecznością ustalania warunków spłaty zobowiązania z obcym podmiotem, przekazaniem danych osobowych nowemu administratorowi danych etc. Po trzecie, kredytodawcy, w celu ograniczenia ryzyka wstąpienia opóźnienia w spłacie, zostaliby zmuszeni do zaostrzenia kryteriów udzielania pożyczek, co skutkowałoby ograniczeniem dostępności kredytu, zwłaszcza dla gospodarstw domowych o niższych dochodach. Po czwarte, kredytodawcy, w celu zrekompensowania kosztów związanych z opóźnieniem w spłacie, zostaliby zmuszeni do podniesienia marż lub co gorsza zastrzegania dodatkowych ukrytych opłat w umowach, co skutkowałoby ograniczeniem dostępu do kredytu oraz zmniejszeniem przejrzystości oferty i stosowanych cenników. Po piąte, powiązanie limitu opłat z wysokością zobowiązania będzie promować udzielanie pożyczek na wyższe kwoty (z uwagi na nieopłacalność prowadzenia windykacji w stosunku do pożyczek udzielanych na niskie kwoty), zaś pożyczkobiorców do zapożyczania się ponad rzeczywistą potrzebę i 7

8 możliwości spłaty, co będzie sprzyjać narastaniu zjawiska nadmiernego zadłużenia. Związek podtrzymuję również opinię, że jeżeli w ocenie regulatora określenie maksymalnej wysokości opłat z tytułu zaległości w spłacie kredytu jest konieczne, to kwestia ta powinna zostać uregulowana odrębnie od regulacji odsetek maksymalnych, w sposób uwzględniający szczególny charakter tych opłat, odróżniający je od odsetek za opóźnienie. W szczególności wysokość limitu nie powinna być uzależniona od zmiennych stóp procentowych ani też od wysokości zobowiązania, lecz powinna odzwierciedlać rzeczywiste koszty uzasadnionych czynności podejmowanych przez kredytodawcę na skutek opóźnienia w spłacie. Ograniczenie całkowitego kosztu kredytu konsumenckiego Związek podtrzymuje wszystkie zgłoszone dotychczas krytyczne uwagi dotyczące koncepcji limitowania pozaodsetkowych kosztów kredytu. W szczegółach odsyłamy do naszych wcześniejszych pism z dnia 18 września 2013 r., 3 stycznia 2014 r. oraz 29 stycznia 2014 r. Jak wskazano w projekcie założeń z dnia 4 marca 2014 r., propozycja limitowania całkowitego kosztu kredytu, z wyłączeniem odsetek, nawiązuje do art. 7a poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim. W związku z tym warto przywołać powody, dla których podczas uchwalania obecnie obowiązującej ustawy z dnia 12 maja 2011 r. zdecydowano o odstąpieniu od regulowania maksymalnej wysokości kosztów kredytu konsumenckiego. Powody te zostały obszernie przytoczone w założeniach do ustawy opracowanych przez UOKiK we wrześniu 2009 r. 1 W dokumencie tym czytamy m.in.: Analiza rynku kredytów konsumenckich prowadzi do wniosku, iż wprowadzenie do ustawy o kredycie konsumenckim 1 Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Założenia do ustawy o kredycie konsumenckim w związku z implementacją dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki, Warszawa, wrzesień 2009, 8

9 art. 7a miało negatywny wpływ na przejrzystość umów o kredyt konsumencki. Część kredytodawców, chcąc obejść przepisy o koszcie maksymalnym (jak również o odsetkach maksymalnych), wprowadziło do umów zawieranych z konsumentami szereg skomplikowanych, a często nawet ukrytych prowizji, opłat i innych kosztów, które w praktyce przybierają najróżniejsze nazwy i formy. Formalnie więc, zmiana która weszła w życie 20 lutego 2006 r. doprowadziła do obniżenia się nominalnych stóp procentowych, w rzeczywistości jednak koszt kredytu nie spadł, gdyż obniżenie oprocentowania część przedsiębiorców odbiła sobie przez wprowadzenie szeregu nieistniejących wcześniej opłat i kosztów. Oczywiście zapobiec temu miał art. 7a ustawy o kredycie konsumenckim, który jednak ze względu na szereg nieścisłości i wyłączeń jest stosunkowo łatwo obchodzony. Należy stwierdzić, iż w zasadzie nie jest to wina samego przepisu, a raczej przekonania, iż normą prawną da się, w warunkach konkurencyjnej gospodarki rynkowej, reglamentować cenę żądaną przez przedsiębiorcę. W przypadku, gdy w grę wchodzą znaczne korzyści majątkowe, inwencja części kredytodawców w obchodzeniu limitów administracyjno prawnych jest nieograniczona. Efektem ubocznym wprowadzania coraz bardziej skomplikowanych i wyrafinowanych produktów i usług, mających na celu obejście przepisów ustawy określających maksymalny poziom kosztów, jest coraz większy stopień skomplikowania i coraz mniejsza przejrzystość postanowień regulaminów i umów o kredyt konsumencki. Jest to czynnik, który należy wziąć pod uwagę w kontekście implementacji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. 109 w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylająca dyrektywę Rady 87/102/EWG, która szczególny nacisk kładzie na zagwarantowanie konsumentom jak największej ilości maksymalnie przejrzystych i przedstawionych w przystępny sposób informacji ( ). Jednym z rozwiązań rozważanych przez autorów założeń, mających na celu wyeliminowanie opisanych wyżej nieprawidłowości występujących na tle obowiązywania i stosowania art. 7a, było wprowadzenie do projektowanej ustawy o kredycie konsumenckim przepisu spełniającego funkcję analogiczną do aktualnie obowiązującego art. 7a ustawy o kredycie konsumenckim, jednak 9

10 opartego na definicji całkowitego kosztu kredytu ponoszonego przez konsumenta przyjętej w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE ( ). Z rozwiązania tego jednakże ostatecznie zrezygnowano. Powody podjęcia takiej decyzji są warte odnotowania i przypomnienia: Podstawową wadą proponowanego przepisu jest to, że jest on zaprzeczeniem podstawowej zasady gospodarki rynkowej stanowiącej, że ceny towarów i usług są dyktowane przez popyt i podaż. Proponowany przepis jest administracyjno-prawną próbą reglamentacji rynku, i to zarówno rynku kredytów konsumenckich jak również rynku ubezpieczeń. Potencjalny negatywny wpływ przyjęcia proponowanego przepisu na rynek kredytów konsumenckich jest trudny do oszacowania i zależy w dużym stopniu od tego, czy dopuszczalny próg kosztu maksymalnego (ust. 1 i 3) zostanie określony na właściwym poziomie zapewniającym skuteczną ochronę interesów konsumentów, a jednocześnie nie naruszającym podstaw ekonomicznych prowadzenia działalności gospodarczej. Dotychczasowa praktyka stosowania art. 7a ustawy o kredycie konsumenckim ( ), prowadzi do wniosku, że administracyjno-prawna reglamentacja rynku jest wysoce nieskuteczna. Przedsiębiorcy dążący do maksymalizacji zysków wykazują się nieograniczoną inwencją, jeśli chodzi o sposoby obchodzenia przepisów ograniczających możliwość czerpania korzyści z działalności gospodarczej. Projektowany przepis stara się uwzględnić wszystkie możliwe do przewidzenia koszty, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt konsumencki. Niemniej jednak rynek i życie gospodarcze ulega ciągłym zmianom, co uzasadnia obawę, iż kredytodawcy będą dalej próbowali obchodzić przepisy reglamentujące możliwości maksymalizowania zysku, czyniąc proponowany przepis tak samo mało efektywnym jak aktualnie obowiązujący art. 7a ustawy o kredycie konsumenckim. Próbą rozwiązania tego problemu mogą być jeszcze bardziej kazuistyczne przepisy prawa, które jednak, w warunkach dynamicznej gospodarki rynkowej wydają się być mało skuteczne. W cytowanym dokumencie wskazuje się ponadto na inną wadę proponowanego rozwiązania, którą jest ( ) trudność z określeniem 10

11 właściwego poziomu dopuszczalnych kosztów maksymalnych. Potencjalna poważna wada proponowanego przepisu i jego negatywny wpływ na rynek mogą się ujawnić, jeśli próg kosztu maksymalnego zostanie określony na niewłaściwym, zbyt niskim poziomie. W interesie konsumentów jest, ażeby próg był ustalony na jak najniższym poziomie, z tym jednak zastrzeżeniem, że próg określony na zbyt niskim poziomie może podważyć opłacalność prowadzenia dalszej działalności gospodarczej, czego konsekwencją może być zmniejszenie podaży kredytu na rynku, co z kolei może się niekorzystnie odbić na dostępności kredytu dla konsumentów. Jeśli koszt maksymalny dla umów o kredyt konsumencki zostanie określony na zbyt niskim poziomie możliwe są dwa negatywne scenariusze: Kredytodawcy, tak samo jak teraz, będą starali się obchodzić przepisy prawa potencjalnie czyniąc proponowany przepis tak samo nieskutecznym jak art. 7a ustawy o kredycie konsumenckim. Skutkiem ubocznym może być dalsze skomplikowanie i brak czytelności umów o kredyt konsumenckich, wynikające z chęci ukrycia części kosztów ponoszonych przez konsumentów. Jeśli proponowany przepis spełni swoją rolę nie będzie się go dało obejść a jednocześnie przyjęty próg maksymalnego kosztu (nie zapominając o przepisach o odsetkach maksymalnych w k.c.) spowoduje, że prowadzenie działalności gospodarczej stanie się znacznie mniej opłacalne lub w ogóle nieopłacalne, może to oznaczać wyjście z rynku części kredytodawców, spadek podaży kredytu i zmniejszoną dostępność kredytu dla konsumentów. W ocenie Związku cytowane argumenty, które legły u podstaw całkowicie słusznej decyzji regulatora o rezygnacji z ustawowego limitowania kosztów kredytu konsumenckiego w obecnie obowiązującej ustawie z dnia 12 maja 2011 r., pozostają w dalszym ciągu aktualne i powinny zostać wzięte pod uwagę przy tworzeniu założeń do nowej regulacji, aby nie dopuścić do rozwiązań o wątpliwej skuteczności, pogłębiających jedynie istniejący stan niepewności prawnej w obszarze ochrony konsumentów. W szczególności należy poddać pod wątpliwość sens koncepcji administracyjnoprawnego regulowania cen kredytu konsumenckiego, do czego w istocie sprowadza się 11

12 propozycja zawarta w pkt 6 założeń. Ceny kredytu powinny być regulowane przez rynek, zaś cele regulacji w zakresie ochrony konsumentów przed nieuczciwymi praktykami kredytodawców oraz popadaniem w nadmierne zadłużenie powinny być realizowane za pośrednictwem instrumentów prawnych przewidzianych w dyrektywie 2008/48/WE oraz obecnie obowiązującej ustawie, takich jak obowiązki informacyjne kredytodawcy, asysta przedkontraktowa, ocena zdolności kredytowej konsumenta, prawo do przedterminowej spłaty kredytu, czy też prawo do odstąpienia od umowy o kredyt. Dotychczasowe próby administracyjnoprawnego regulowania kwestii kosztów kredytu w postaci art. 7a ustawy o kredycie konsumenckim, czy też art Kodeksu cywilnego, okazywały się nieskuteczne i doprowadzały do powstawania co raz to nowszych sposobów obchodzenia przepisów, czego aktualnym przykładem mogą być obserwowane praktyki w obszarze bancassurance. Tego typu regulacje, choćby ich uchwaleniu przyświecały jak najbardziej szczytne cele, zdecydowanie nie budują powagi i autorytetu państwa ani też nie uczą obywateli szacunku dla prawa. Niezależnie od przekonania o potrzebie odrzucenia koncepcji limitowania całkowitego kosztu kredytu z uwagi na błędne założenia leżące u jej podstaw oraz szkodliwy wpływ na rynek kredytu konsumenckiego, pragniemy odnieść się również do zaproponowanej w najnowszej wersji założeń formuły obliczenia przedmiotowego limitu. Zgodnie z najnowszą propozycją zakłada się, że suma pozaodsetkowych kosztów kredytu, rozumiana jako całkowity koszt kredytu, o którym mowa w art. 5 pkt 6 ustawy o kredycie konsumenckim, z wyłączeniem odsetek, nie może przekroczyć 25% całkowitej kwoty kredytu i dodatkowo 30% całkowitej kwoty kredytu w stosunku rocznym, z zastrzeżeniem jednakże że całkowity koszt kredytu z wyłączeniem odsetek nie może przekraczać 100% całkowitej kwoty kredytu w całym okresie kredytowania. Jednocześnie w celu przeciwdziałania próbom obchodzenia regulacji poprzez zawieranie kilku umów pożyczki na krótki okres, proponuje się prowadzenie rozwiązania zgodnie z którym w przypadku udzielenia przez pożyczkodawcę danemu konsumentowi kilku kredytów w okresie 120 dni od wypłaty pierwszego kredytu, całkowitą kwotą kredytu jest całkowita kwota 12

13 pierwszego kredytu, natomiast całkowitym kosztem kredytu, z wyłączeniem odsetek, jest suma całkowitych kosztów wszystkich kredytów udzielonych w tym okresie. W uzasadnieniu propozycji wskazuje się, iż zdecydowano się na przyjęcie ustawowego ograniczenia limitu całkowitych kosztów kredytu konsumenckiego, z wyłączeniem odsetek, na poziomie dolnych przedziałów kosztowych wskazywanych przez przedsiębiorców działających w branży pożyczkowej. Zdaniem autorów projektu założeń powinno to, poza elementem ochrony konsumentów, motywować przedsiębiorców do racjonalizacji kosztów. Powyższe uzasadnienie jest wręcz kuriozalne i stanowi jaskrawy przykład złamania reguł prawidłowej legislacji. W pierwszej kolejności należy zauważyć, że jeśli celem regulacji miałaby być ochrona konsumentów przed ponoszeniem nadmiernie wysokich i nieuzasadnionych opłat, cel ten nie może być rozumiany jako ingerowanie w sferę kosztów działalności przedsiębiorstw pożyczkowych. Każdy przedsiębiorca w naturalny sposób dąży do racjonalizacji kosztów prowadzonej działalności, ponieważ oddziałuje to bezpośrednio na wynik finansowy przedsiębiorstwa (pozwala na maksymalizację zysku). Przyjęcie odmiennego założenia przez regulatora jest pozbawione podstaw i sprzeczne z regułami ekonomii. Należy mieć na uwadze, że na poziom kosztów działalności przedsiębiorstw pożyczkowych ma wpływ bardzo wiele czynników, włączając w to koszty wynikające z realizacji licznych obowiązków ustawowych: obowiązków informacyjnych, asysty przedkontraktowej, oceny zdolności kredytowej, zawierania umów formie pisemnej, obsługi przedterminowych spłat etc. Są to koszty stałe, niezależne od kwoty udzielonego kredytu, czy też okresu kredytowania, w związku z czym konieczność ich ograniczenia w wyniku wprowadzenia limitu całkowitego kosztu kredytu najdotkliwiej odczułyby przedsiębiorstwa udzielające krótkoterminowych pożyczek na niewielkie kwoty, z reguły nieprzekraczające zł (tzw. mikropożyczek), tym bardziej że firmy te nie byłyby w stanie skompensować poniesionych z tego tytułu strat poprzez podniesienie odsetek. Z badań przeprowadzonych na zlecenie Związku wynika, że średnie 13

14 rzeczywiste koszty związane z udzieleniem pożyczki znacząco przewyższają wysokość zaproponowanego limitu i stosunek ten zmienia się dopiero przy udzieleniu pożyczki na okres powyżej 60 tygodni. 2 Oznacza to, że proponowana formuła limitu pozaodsetkowych kosztów kredytu będzie preferować pożyczki średnio- i długoterminowe, o wyższym całkowitym koszcie kredytu, jednakże znajdującym się poniżej limitu. Spowoduje to globalny wzrost zadłużenia gospodarstw domowych oraz ponoszonych przez nie kosztów obsługi zobowiązań. Należy również zwrócić uwagę, że tej ingerencji w sferę kosztów przedsiębiorstw pożyczkowych nie towarzyszą żadne propozycje, które mogłyby zmierzać do redukcji niektórych kosztownych, a jednocześnie zbędnych obowiązków, których utrzymywania nie wymagają przepisy prawa wspólnotowego, jak np. przewidziany w art. 29 ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim obowiązek zawarcia umowy o kredyt konsumencki na piśmie (dyrektywa 2008/48/WE wymaga jedynie, aby umowa została sporządzona na trwałym nośniku, którym może być również nośnik elektroniczny). Poważnym błędem jest również przyjęcie za podstawę dokonanych szacunków wyłącznie kosztów operacyjnych ponoszonych przez firmy pożyczkowe. Należy bowiem pamiętać, że pojęcie całkowitego kosztu kredytu, do którego odnosi się koncepcja proponowanego limitu kosztów, obejmuje również wynagrodzenie kredytodawcy z tytułu udzielenia i obsługi kredytu (marżę). Każdy przedsiębiorca działa dla zysku i jest zrozumiałe, że jego celem, poza pokryciem kosztów działalności, jest wypracowanie marży. Propozycja limitu całkowitego kosztu kredytu ustalonego na poziomie kosztów operacyjnych ponoszonych przez przedsiębiorstwa pożyczkowe, w dodatku na poziomie odpowiadającym dolnym granicom przedziałów kosztowych, w ogóle nie bierze pod uwagę tego, że przedsiębiorstwa pożyczkowe nie prowadzą działalności non profit i muszą na udzielaniu pożyczek po prostu zarabiać. W ocenie Związku na skutek powyższego niedopatrzenia propozycja wysokości 2 Raport PwC 14

15 limitu całkowitego kosztu kredytu została oparta na błędnych założeniach i wymaga co najmniej istotnej korekty. Całkowicie błędna i nieprzemyślana jest propozycja wprowadzenia zasady polegającej na sumowaniu dla potrzeb obliczenia limitu całkowitych kosztów kredytu dla pożyczek udzielonych w okresie 120 dni od wypłaty pierwszej pożyczki. W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na brak w dokumencie założeń jakiegokolwiek uzasadnienia wyjaśniającego, dlaczego proponowany okres wynosi właśnie 120 dni, a nie np. 60 lub 240 dni. Stawia to pod znakiem zapytania rzetelność przeprowadzonej oceny skutków regulacji. Po drugie, realizacja tej propozycji prowadziłaby w praktyce do wyeliminowania z rynku przedsiębiorstw udzielających mikropożyczek, albowiem ich udzielanie stałoby się po prostu nieopłacalne. Nie wydaje się to zgodne z zamiarem projektodawcy, względnie może świadczyć o niezrozumieniu istoty i celu instytucji mikropożyczek. Mikropożyczki służą finansowaniu bieżących krótkoterminowych konsumpcyjnych potrzeb konsumentów. Odróżnia je to od pożyczek średnio- i długoterminowych, które służą finansowaniu odpowiednio średnio- i długoterminowych przedsięwzięć (większych zakupów, remontów, wydatków na edukację). Istotą mikropożyczki jest to, że konsument pożycza kwotę adekwatną do aktualnej konkretnej potrzeby i na odpowiednio krótki niezbędny okres czasu. Jeżeli następnie konsument chce zaciągnąć kolejną pożyczkę u tego samego pożyczkodawcy, musi wcześniej wywiązać się z poprzednio zaciągniętego zobowiązania, co stanowi potwierdzenie jego wiarygodności płatniczej i zdolności kredytowej. Opisany model pożyczki sprzyja zachowaniu dyscypliny płatniczej przez pożyczkobiorcę oraz przeciwdziała nadmiernemu zadłużaniu się w stopniu znacznie większym niż pożyczki średnio- i długoterminowe. W żadnym przypadku jego celem nie jest obchodzenie przepisów prawa lub generowanie nieuzasadnionych kosztów dla konsumentów. Po trzecie, proponowane ograniczenie doprowadziłoby przede wszystkim do tego, że pożyczkodawcy, nie mogąc ustalić kosztów mikropożyczek na rynkowym poziomie, nie udzielaliby temu samemu 15

16 konsumentowi kolejnych mikropożyczek lub stosowali 120-dniowy okres karencji. W tej sytuacji konsument, poszukując kolejnej mikropożyczki, musiałby skorzystać z oferty innego pożyczkodawcy. Takie rozwiązanie nie sprzyjałoby budowaniu pomiędzy konsumentami a pożyczkodawcami długoterminowych relacji opartych na zaufaniu, które jest jakże ważnym składnikiem bezpieczeństwa na rynku finansowym. Przeciwnie, mogłoby to sprzyjać kształtowaniu się nieetycznych postaw konsumentów w stosunku do ich zobowiązań finansowych (ang. moral hazard). Jeżeli w wyniku takiej sytuacji konsument skorzystałby z oferty pożyczki na kwotę wyższą od jego rzeczywistej potrzeby i na dłuższy okres, a tym samym o wyższym całkowitym koszcie kredytu (odsetki!), mogłoby to prowadzić dodatkowo do nadmiernego zadłużenia i problemów ze spłatą zobowiązania. Dodatkowym ryzykiem, które należy wziąć pod uwagę jest również zwiększone prawdopodobieństwo finansowania zobowiązań długiem, np. poprzez zaciągnięcie kolejnej pożyczki na spłatę wymagalnej poprzedniej pożyczki u innego pożyczkodawcy. Sytuacja taka nie występuje w przypadku zaciągania kolejnych pożyczek u tego samego pożyczkodawcy, albowiem w takim przypadku warunkiem przyznania kolejnej pożyczki jest zawsze spłata poprzednio zaciągniętego zobowiązania. Związek Firm Pożyczkowych jednoznacznie sprzeciwia się wprowadzeniu limitów kosztów całkowitych kredytu preferujących pożyczanie wysokich kwot na długie terminy. Ponadto uważamy, że wprowadzenie 120-dniowej blokady możliwości udzielania klientowi kolejnych pożyczek za całkowite niezrozumienie funkcjonowania produktów w branży pożyczek krótkoterminowych. Wg. ustawodawcy celem tego rozwiązania jest przeciwdziałanie próbom ominięcia limitu poprzez zawieranie kilku umów pożyczki na krótki okres. Tymczasem istotą działania branży pożyczek krótkoterminowych jest, jak sama nazwa wskazuje, udzielanie pożyczek krótkoterminowych (do 30 dni) ze swoimi klientami. Firmy pożyczkowe zrzeszone w ZFP nie mają na celu obchodzenia jakichkolwiek przepisów. 16

17 Przykład: Klient zaciąga pożyczkę 300 zł na 30 dni. Według propozycji Ministerstwa Finansów w ciągu 120 dni od daty zaciągnięcia tej pożyczki firma będzie związana limitem 105 zł (300 zł * 35%) na koszty całej współpracy w tym okresie. Konsekwencją tego będzie brak możliwości wzięcia przez klienta kolejnej pożyczki np. 800 zł na dwa tygodnie. Przedstawiamy powyższe uwagi z prośbą o ich uwzględnienie w dokumencie założeń. Wyrażamy nadzieję, że przyczyni się to poprawny jakości stanowionego prawa i w szczególności zapobiegnie wprowadzeniu w życie rozwiązań szkodliwym dla rynku finansowego. Jednocześnie prosimy o uwzględnienie propozycji sformułowanej w osobnym piśmie, o przeprowadzeniu dodatkowych konsultacji społecznych ze stroną branżową, przed dalszym procesowaniem legislacyjnym projektu założeń. 17