(II) Narody i ich Komitety Wyzwolenia Narodowego (XX w.) np. Komitet Narodowy Polski;

Transkrypt

1 PODMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO Podmioty prawa międzynarodowego uczestnicy międzynarodowego obrotu rządzonego prawem międzynarodowym. Podmiotem prawa międzynarodowego jest bezpośredni adresat norm prawa międzynarodowego, a więc podmiot, który z norm prawa międzynarodowego bezpośrednio wywodzi o swoich uprawnieniach lub obowiązkach w międzynarodowym obrocie. Aktualny krąg podmiotów: państwa (193 członków ONZ + 2 (Tajwan, Stolica Apostolska) + Kosowo (?), GO s, NGO s, spółki wielonarodowe; jednostki: osoby fizyczne, osoby prawne; Niepaństwowe podmioty doby przeszłej (I) Powstańcy, strona wojująca (XIX w., i I poł. XX w.); (II) Narody i ich Komitety Wyzwolenia Narodowego (XX w.) np. Komitet Narodowy Polski; (I) Powstańcy, strona wojująca... Ustanowienie tych podmiotów było pochodną praktyki częstych konfliktów wewnętrznych tzw. wojen domowych (relatywnie najczęstszych w Ameryce Łacińskiej). Walczącymi, stronami wewnętrznego konfliktu były: rząd legalny opozycja. Konflikty wewnętrzne bywały przedmiotem zainteresowania państw trzecich. Państwa trzecie chcąc z różnych przyczyn mieć wpływ na bieg zdarzeń ukształtowały praktykę uznawania sił opozycyjnych za stronę wojującą lub powstańców. Akt uznania w istocie wspierał siły opozycyjne. Praktyka uznawania sił opozycyjnych została usankcjonowana w prawie - zwyczajowym. Przyjęto, że akt uznania przekształca w relacjach między uznającym a stronami - konflikt wewnętrzny w międzynarodowy, ten zaś jest już normowany międzynarodowym prawem konfliktów zbrojnych. Uznający przyjmował obowiązek bycia neutralnym wobec walczących - V Konwencja Haska dotycząca praw i obowiązków Mocarstw i osób neutralnych w razie wojny lądowej. Aby uznania nie nadużywano walczący musieli spełniać pewne formalne warunki. I tak uznanie za stronę wojującą wymagało spełnienia łącznie przez siły opozycyjne następujących warunków: (i) efektywnego kontrolowania przez opozycję i struktury wojskowe mu podległe części terytorium państwa;(ii) poddania tych sił zbrojnych jednolitemu i odpowiedzialnemu dowództwu; oraz (iii) przestrzegają w toku działań zbrojnych reguł prawa wojennego; Najistotniejsze w tym całym zabiegu upodmiotowienia, było z jednej strony cywilizowanie prawem międzynarodowym konfliktu, z drugiej zaś przypisanie uznanym podmiotom odpowiedzialności za wszelkie podejmowane działania niezgodne z prawem międzynarodowym. Odpowiedzialności, którą można było wyegzekwować od dalej rządzących w przypadku zachowania władzy lub od opozycji, w przypadku przejęcia przez nią rządów w państwie, po zakończeniu konfliktu. (II) Komitety Wyzwolenia Narodowego... Komitet Narodowy Polski (utworzony w 1917 roku w Lozannie Roman Dmowski) uznany za reprezentanta (rzecznika interesów politycznych) narodu polskiego przez Francję, UK, Włochy i US. Siedzibą KNP był Paryż. Akt uznania umożliwił korzystania przez KNP z pewnych prerogatyw rządowych pozostawania w stałym politycznym dialogu z rządami państw uznających, tworzenia i kierowania oddziałami wojska polskiego uczestniczącymi w kampanii wojennej na froncie zachodnim, sprawowania wobec członków armii polskiej zwierzchnictwa (jurysdykcji), a także używania (także przez nie) flagi narodowej. Podobny status posiadał Czeski Komitet Narodowy (1915).

2 Tę naturalną (choć zmieniająca się w swej konfiguracji na linii czasu) obecność wielu innych obok państw - podmiotów w obrocie, podkreśla wypowiedź MTS, zawarta w opinii doradczej w sprawie kompensacji szkód poniesionych w służbie ONZ (1949). (...) podmioty prawa międzynarodowego nie są koniecznie identyczne co do swej istoty lub praw. Istota ich zależy od potrzeb społeczności międzynarodowej. PAŃSTWO ORGANIZACJA MIĘDZYNARODOWA (Organizacja rządowa GO) będą przedmiotem analizy PAŃSTWO jest pierwszą z dramatis personae. Zajmiemy się kolejno: (I) definicją państwa w rozumieniu prawa międzynarodowego; (II) kompetencjami państwa; (III) powstaniem państwa i przekształceniom jakim w toku swej egzystencji podlega; DEFINICJA PAŃSTWA W ROZUMIENIU PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO I. Państwo jest powszechnie definiowane jako wspólnota, która składa się z terytorium i ludności poddanej zorganizowanej władzy politycznej i charakteryzującej się suwerennością (Komisja Arbitrażowa ds. Jugosławii opinia nr 1; r.) I.1. Elementy konstytuujące państwo: ludność państwo to zbiorowość ludzka; państwo nie może istnieć bez ludności; jej liczebność? - Chiny mln - Tuvalu 10 tys; przynależność osoby do ludności państwa określa jej obywatelstwo odzwierciedlające jej rzeczywistą więź (zob. sprawa Nottebohm a) z państwem (więź obywatelstwa); terytorium; państwo nie może istnieć bez (określonego w przestrzeni) terytorium; jego wielkość? Federacja Rosyjska, ponad 17 mln km2 - Monako, 1,5 km2 - terytorium jednolite lub rozczłonkowane (np. enklawa kaliningradzka Federacja Rosyjska); terytorium a ludność - ludność osadzona na stałe (co nie wyklucza zdolności migrowania jej członków); relacja elementu terytorium do elementu władzy terytorium to przestrzeń w jakiej ujawnia się, wykonywana jest, władza. Formuły delimitacji terytorium w jakiej ujawnia się władza ewoluowały; terytorium (do XVIII w.) państwa odnoszone było do siedzib władzy (miast) i przebiegających w ich pobliżu, lecz nie wskazanych szczegółowo w przestrzeni, granic jej wykonywania (chiński Wielki Mur był wyjątkiem); granice dokładnie delimitowane postanowieniami traktatów to dopiero praktyka wieku XIX (praktyka państw narodowych). władza; wszystkie jej filary władza ustawodawcza, wykonawcza, sądowa; władza efektywna - zabezpieczająca wewnętrzny ład, bezpieczeństwo i porządek i wiarygodna, samodzielna w swym działaniu suwerenna.

3 Podawane definicje państwa nie są na ogół zbyt wymagające, gdy mieć na uwadze element władzy. Nie wskazują na przykład, aby efektywna i sprawna w swym działaniu władza była władzą przedstawicielską czy też demokratyczną. Czy zatem każda, charakteryzująca się efektywnością (sprawnością) władza, jest wystarczającym komponentem państwa? Co mogłoby być (jest?), poza kryterium efektywności, konieczną z punktu widzenia prawa międzynarodowego miarą wiarygodności władzy, przekonującym znamieniem jej samodzielności w międzynarodowym działaniu, słowem niekwestionowanym refleksem suwerenności państwa. Przyjąć należy, że ukonstytuowanie się władzy musi być zgodne z zasadą samostanowienia narodów. Państwo istnieje, a władza jest władzą uprawnioną w świetle przyjętej definicji, bowiem społeczność w nim zorganizowana chce tego państwa i takiej władzy właśnie. Formuła ustrojowa państwa pozostaje póki co prawu międzynarodowemu obojętna. Przykłady wątpliwości dotyczących wiarygodności elementu władza, a tym samym wiarygodności samej państwowości. (1) fenomen państw upadłych ; (2) r. Premier Australii zwrócił się do najmniejszych państw Oceanii z sugestią potrzeby utworzenia regionalnego rządu i połączenia sił. Stwierdził, że Najmniejsze państwa Oceanii są za małe, by mogły być zdolne do życia w normalnym znaczeniu tego słowa. Owe najmniejsze państwa to (ludność w tys.): Wyspy Fidżi - 85; Wyspy Salomona 450; Vanatau 192; Samoa 179; Tonga 104; Wyspy Cooka 19; Tuvalu 11; Mikronezja 32; Kiribati 29; Wyspy Marshalla 51; Palau 12; Nauru 12; Australia 13 mln; Nowa Zelandia 3, 83 mln. (3) W 1933 roku sędzia Roscoe Pound pytał Jak prawnie ocenić czym jest Rosja Sowiecka? Bandą rozbójników czy też rządem? Można byłoby rozważyć pytanie o prawny sens Koreańskiej Republiki Ludowo Demokratycznej. (4) Opuszczona platforma przeciwlotnicza położona poza wodami terytorialnymi Wielkiej Brytanii (40m x 140m); zajęta przez Roy Bates a emerytowanego majora armii brytyjskiej; major umieścił na niej w 1965 roku pierwsze komercyjne radio w Anglii; proklamował na platformie niepodległe Księstwo Sealandii. I.2. Suwerenność znamię państwowości. Co znaczy być suwerennym? - znaczy, być członkiem społeczności państw na zasadzie równości z innymi państwami (zasada suwerennej równości), z pełnym jej uszanowaniem wobec siebie i innych; Przystępując do rodziny państw, państwo przystępuje do niej jako równy wobec równych; wymaga i żąda, aby uszanowane zostały, jego godność, niepodległość, jego terytorialne i personalne zwierzchnictwo... Równość wobec prawa międzynarodowego wszystkich państw członków rodziny państw jest niezmienną cechą wywodzoną z ich osobowości międzynarodowej. (Oppenheim) - znaczy, korzystać z praw z suwerennością związanych tzn., praw zasadniczych i praw nabytych; Prawa zasadnicze to:

4 prawo do istnienia prawo to przekłada się na prawo do poszanowania integralności terytorialnej i niepodległości politycznej (polegającej na swobodnym wyborze i rozwoju systemu politycznego, społecznego, gospodarczego i kulturalnego); * prawo do czci (dobrego imienia, szacunku); * prawo do wykonywania zwierzchnictwa terytorialnego i zwierzchnictwa personalnego; * prawo do uczestniczenia w obrocie tj. prawa do określania i kształtowania wg własnego uznania stosunków z innymi państwami zgodnie z prawem międzynarodowym, czego szczegółowym wyrazem jest: (i) prawo zaciągania zobowiązań międzynarodowych i towarzyszący mu obowiązek wykonywania ich w dobrej wierze (ius tractatuum); (ii) prawo legacji (ius legationis) prawo kształtowania stosunków przy pomocy wyspecjalizowanych służb dyplomatycznej i konsularnej; (iii) prawo uczestniczenia w organizacjach międzynarodowych (GO s); * prawo do ochrony swej suwerenności, co przekłada się na: (i) prawo do respektowania zasady zakazującej ingerencji w sprawy należące do wyłącznej kompetencji państwa; (ii) prawo do respektowania immunitetu państwa; (iii) prawo do dochodzenia roszczeń i ponoszenia odpowiedzialności; (iv) prawo do samoobrony; Prawa nabyte to prawa jak nazwa wskazuje nabyte w wyniku realizacji praw zasadniczych w następstwie wchodzenia w relacje innymi państwami (zaciągania zobowiązań). II. Wskazany zbiór praw zasadniczych oznacza to że ten kto się z nimi rodzi i zaczyna je uprawiać (pozyskując prawa nabyte), w istocie swej zaczyna realizować przyznane lub nadane państwu przez prawo międzynarodowego kompetencje (uprawnienia). Suwerenność przekłada się operacyjnie na pewien zbiór kompetencji jakie wykonuje państwo. Te kompetencje państwo realizuje w obrębie swoich granic i w relacji wobec świata zewnętrznego (także w jego przestrzeni).. KOMPETENCJE PAŃSTWA II.1. Analiza kompetencji państwa czyniona jest z tej przyczyny ratione loci, bowiem w zasadniczym swym wymiarze wiązać należy ich wykonywanie zawsze z określoną przestrzenią. Określoną przestrzenią...? Chodzi o?

5 1. Terytorium państwa: - lądowe; powietrzne, morskie problemy delimitacji granic; Granice lądowe ich szczegółowa delimitacja czyniona jest stosownymi traktatami, które odzwierciedlają i sankcjonują tytuł państwa do terytorium; Np., Traktat miedzy Rzeczpospolitą Polską a Republiką Federalna Niemiec o potwierdzeniu istniejącej między nimi granicy ( r.); traktat między Rzeczpospolitą Polską a Federacją Rosyjską o przyjaznej i dobrosąsiedzkiej współpracy ( r.); traktat miedzy Rzeczpospolitą Polską a Republiką Litewską o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy ( ); Topniejące lodowce w Alpach wymuszają aktualnie (2009) zmiany granicy pomiędzy Włochami i Szwajcarią, a także pomiędzy Włochami i Francją, i Austrią. Przyjętym w regulacjach traktatowych kryterium wyznaczającym bieg linii granicznej był styk lodowców. W związku z ich topnieniem potrzebna jest nowa regulacja, która umiejscowi bieg linii granicznej na twardym gruncie. Lądowe terytorium RP obejmuje km2. Granice powietrzne problem granic powietrznych, delimitacji władztwa w powietrzu wywołało użycie samolotów w celach wojskowych (wojennych) w czasie I wojny światowej; pierwszą regulację przyjęto w 1919 konwencja paryska o nawigacji lotniczej; aktualną konwencją normującą żeglugę powietrzną jest konwencja chicagowska o międzynarodowym lotnictwie cywilnym (1944); żadna z tych konwencji nie reguluje kwestii granic powietrznych, bowiem w chwili ich przyjęcia granice powietrzne w pionie ku niebu tożsame z linią granic lądowych i morskich nie wywoływały kwestii; nie mogła zaś normować granic w poziomie wskazując bieg granicy między przestrzenią powietrzną a pozapowietrzną. Przyjmuje się, choć różnie uzasadniają to w szczegółach najważniejsze tzw. koncepcje przestrzenne, że ta granica przebiega wzdłuż linii przebiegających na wysokości 40/50/90/130 km n.p.m. Granice morskie - zewnętrzna linia wód terytorialnych, składających się z wód wewnętrznych i morza terytorialnego; Problem delimitacji wód terytorialnych. Utrwaloną najwcześniej (XVIII wiek) zasadą określającą bieg zewnętrznej granicy wód terytorialnych była zasada, że wody terytorialne mają sięgać w głąb morza pełnego tak daleko, jak daleko niesie skuteczny strzał z baterii ustawionej nad samym brzegiem morza; czyli że za podstawę wzięto miarę nośności albo zasięg strzału armatniego. W ówczesnym stanie balistyki szerokość ta wynosiła 3 mile morskie tj. 1851,8 x 3 = 5555,4 km. Uznawał ją wielki prawnik holenderski van Bynkershoek pisząc, że Generaliter dicendum est imperium terrae finiri, ubi finitur armorum vis (w: Questiones iuris publici 1737). Zasadę 3 Mm wzruszyła, kontestowana skądinąd przez mocarstwa morskie (takie jak USA, Wielka Brytania jeszcze w latach 60 i 70 ) praktyka państw II połowy wieku XX. Rozszerzenie szerokości morza terytorialnego do 12 Mm pośrednio nastąpiło, jak się zauważa, w następstwie przyjęcia w konwencji genewskiej o morzu terytorialnym i pasie przyległym (1958) art stwierdzającego, że Strefa przyległa nie może sięgać dalej niż dwanaście mil od linii zasadniczej, od której mierzy się szerokość morza terytorialnego. Przyjęcie expressis verbis zasady 12 milowej szerokości morza terytorialnego nastąpiło w konwencji o prawie morza (1982) w jej art. 3 stanowiącym, iż Każde państwo ma prawo do ustalenia szerokości swego morza terytorialnego, lecz nie przekraczającej 12 mil morskich liczonych od linii podstawowych określonych zgodnie z niniejszą Konwencją. Wody terytorialne składają się jak wspomniano z wód wewnętrznych i morza terytorialnego. Wody wewnętrzne to przestrzenie morskie usytuowane poniżej linii podstawowej zazwyczaj wody portów, red. Przestrzeń polskich wód terytorialnych określa ustawa o obszarach morskich Rzeczpospolitej Polskiej i administracji morskiej z

6 Wody wewnętrzne stosownie do ustawowych parametrów ich wyznaczania to obszar 1991 km2 obejmujących obok portów, część Zalewu Szczecińskiego, Zatoki Gdańskiej i Zalewu Wiślanego. Morze terytorialne to, stosownie do tych parametrów, obszar 8682 km2. Linia wybrzeża RP czyli linia podstawowa de facto to linia przekraczającego 500 km. 2. Inne niż terytorium państwa przestrzenie: - przestrzenie politycznie zorganizowane tj., terytoria innych państw; terytoria aspirujące do państwowości (terytoria mandatowe/powiernicze); - przestrzenie międzynarodowe kwalifikowane jako res communis: tj., morze pełne, dno mórz i oceanów, przestrzeń kosmiczna, Antarktykę; II. 2. Wykonywanie kompetencji ma, gdy analizować ich istotę dwa aspekty: - materialny gdy kompetencyjne aktywności odnosimy do przedmiotowej palety życia społecznego organizowanego przez władze państwowe; tak określających tożsamość polityczną, ekonomiczną, kulturalną, społeczną państwa, jak i dziedzin życia społecznego będących przedmiotem wspólnego zainteresowania społeczności międzynarodowej; - formalny gdy kompetencyjne aktywności odnosimy do zdolności stanowienia norm prawa koniecznych dla organizowania danej dziedziny społecznej, jak i zdolność zabezpieczenia ich wykonania (egzekucji norm); tak kwalifikowane aktywności opisuje termin wykonywania jurysdykcji Wg US Restatement - trzy aspekty jurysdykcyjnych działań: - jurysdykcja normodawcza polegająca na ustanawianiu reguł prawa normujących działania, stosunki lub status osób, materialne interesy osób, dokonywana poprzez ustawodawstwo, akty wykonawcze lub rozkazy, przepisy administracyjne lub postanowienia sądowe ; - jurysdykcja sądownicza polegająca na poddaniu osób lub rzeczy postępowaniu sądów lub trybunałów administracyjnych, tak w postępowaniu cywilnym jak i karnym (...) ;- - jurysdykcja wykonawcza polegająca na skłanianiu lub wymuszaniu zachowań zgodnych z prawem, jak i karaniu zachowań niezgodnych z prawem lub przepisami, zarówno przez sądy jak i poprzez stosowanie wykonawczych, administracyjnych, policyjnych lub innych niesądowych działań ; Dostrzeżenie tych dwóch aspektów wykonywania kompetencji skłania do posługiwania się w przypadku pierwszym (aspekt materialny) do opisywania tej zdolności terminem wykonywanie kompetencji, w drugim zaś (aspekt formalny) wykonywanie jurysdykcji.!!! W narracji wykładowej gdy używamy terminów wykonywanie kompetencji / wykonywanie jurysdykcji - mamy w każdym przypadku na uwadze oba aspekty.!!! II. 2. Klasyfikując przestrzenne aktywności kompetencyjne państwa: Rozróżniamy kompetencje realizowane: (A) na swoim terytorium w obrębie GRANIC państwa - tytułem do ich wykonywania jest suwerenność; (B) poza swoim terytorium; na podstawie innych, wynikających z prawa międzynarodowego tytułów;

7 A. Kompetencje państwa wykonywane na własnym terytorium; to kompetencje zupełne i wyłączne. Orzeczenie arbitrażowe w sprawie wysp Las Palmas (US v. Holandia 1928) Suwerenność w relacjach między państwami oznacza niepodległość. Niepodległość, odniesiona do części globu, oznacza prawo wykonywania na niej, z wyłączeniem jakiegokolwiek innego państwa, funkcji państwowych. A więc wykonywania kompetencji/jurysdykcji państwowych czynione jest z definicji w sposób zupełny i wyłączny. Zupełność kompetencji ma: wymiar materialny kompetencje organizowania ogółu dziedzin życia społecznego na terytorium państwa normowanie biegu zdarzeń i statusu rzeczy (lex locus rei sitae) wymiar personalny uprawnienia wobec ogółu obecnych na terytorium osób fizycznych jak i prawnych - obywateli i nie-obywateli - qui in teritorio meo est, etiam meus subditus est. Wyłączność kompetencji oznacza ich wykonywanie wyłącznie przez własne organy ustawodawcze, wykonawcze i sądowe. Z faktu zupełności i wyłączności kompetencji państwa wynikają, co do zasady, istotne konsekwencje, te mianowicie, że: - skuteczność aktów prawnych państwa dotyczy wyłącznie jego terytorium i nie wywołuje skutków poza jego terytorium; - każde państwo musi szanować wykonywanie na terytorium państw przez nie ich kompetencji i nie podejmować w ich przestrzeni nie autoryzowanych prawem międzynarodowym działań; Sprawa Eichmann a (1960); sprawa Rainbow Warrior (1986); Sprawa Eichmann a; Adolf Eichmann (zbrodniarz wojenny) ukrywający się od 1945 roku w Argentynie, został uprowadzony przez izraelskie siły funkcjonariuszy Instytutu Wywiadu i Zadań Specjalnych (Mossad) - do Izraela, gdzie był sądzony. Argentyna protestowała przeciwko naruszeniu jej suwerenności. W następstwie debat w RB ONZ Argentyna otrzymała notę izraelską uznającą, iż popełniony akt był naruszeniem jej suwerenności. To uznanie bezprawności aktu i przeproszenie za jego dokonanie satysfakcjonowało Argentynę. Nie domagała się zwrotu osoby. Eichmann został osądzony w Izraelu i wykonano wyrok karę śmierci. Sprawa Rainbow Warrior; Statek ekologów Rainbow Warrior został zatopiony w Auckland (Nowa Zelandia) przez siły specjalne francuskie, działające z umocowania władzy wykonawczej (rządu). Rozstrzygana w postępowaniu arbitrażowym sprawa wymagała (wyrok) przedłożenia przez rząd francuski, władzom NZ noty wyrażającej bezwarunkowe przeproszenie, za naruszenie prawa międzynarodowego, naruszenie suwerenności Nowej Zelandii i 7 mln $ odszkodowania. II.3. Tak zupełność, jak i wyłączność kompetencji mogą być ograniczone. Ograniczone jedynie przez prawo międzynarodowe (!).

8 Zajmując się przypadkami płynących z prawa międzynarodowego ograniczeń zupełności i wyłączności kompetencji należy odnotować, że: - część tych ograniczeń jest prostą konsekwencją bycia państwem, - część zaś jest następstwem indywidualnych decyzji państwa o ich przyjęciu. II.3.I. Jeśli mieć na uwadze ten pierwszy ( obiektywny ) rodzaj ograniczeń, głównie zupełności kompetencji, to ich ratio wynika z obowiązku państwa zapewnienia wszystkim pozostającym z nim w relacji tj. państwom trzecim, jednostkom, społeczności międzynarodowej pewnego minimum gwarancji wynikających z faktu pozostawania z nimi w tej właśnie relacji. Przykłady: (i) państwo nie powinno tolerować na swoim terytorium praktyki podejmowania aktów niosących za sobą zagrożenie dla integralności terytorialnej państwa trzeciego; Traktat miedzy Rzeczpospolitą Polską a Republiką Litewską o przyjaznych stosunkach dobrosąsiedzkiej współpracy ( ) stanowi w Art. 1 Układające się Strony kształtują swoje stosunki w duchu wzajemnego szacunku, zaufania, równouprawnienia i dobrosąsiedzkiego partnerstwa opierając się na prymacie prawa międzynarodowego, a szczególnie na zasadach poszanowania suwerenności, nienaruszalności granic, zakazu agresji zbrojnej, integralności terytorialnej, nieingerencji w sprawy wewnętrzne oraz przestrzegania praw człowieka i podstawowych swobód. (ii) państwo powinno czuwać nad stosowaniem standardów dobrego sąsiedztwa tj. nie może tolerować na swoim terytorium praktyki podejmowania aktów, które mogą stanowić zagrożenie dla chronionych prawem interesów sąsiada (zob. sprawa Trail Smelter); chodzi nie tylko o obowiązek użytkowania swego terytorium w sposób, który nie przysparza szkód sąsiadom, lecz także obowiązek natychmiastowego informowania o trans-granicznych zagrożeniach; Wspomniany traktat miedzy Rzeczpospolitą Polską a Republiką Litewską o przyjaznych stosunkach dobrosąsiedzkiej współpracy ( ) stanowi w Art Układające się Strony będą współdziałać w dziedzinie ochrony środowiska i racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych celem zapewnienia wzajemnego o trwałego bezpieczeństwa ekologicznego. Będą rozwijać, wspierać i stwarzać warunki poprawy i utrwalenia dobrej jakości środowiska, w tym w szczególności wód, powietrza, gleby i lasów oraz ochrony fauny i flory, zwłaszcza w obszarach przygranicznych. Strony będą zapobiegać zanieczyszczeniom transgranicznym, zwłaszcza chemicznym i promieniotwórczym, i będą dążyć do ich skutecznego ograniczania i likwidacji. Będą one także współpracować przy stosowaniu i rozwoju ekologicznie czystych produkcji i technologii. 2. Strony będą wzajemnie ostrzegać się o mogącym nastąpić zanieczyszczeniu środowiska drugiej Strony oraz współdziałać i udzielać sobie wzajemnej pomocy w celu zapobiegania i zwalczania zagrożeń ekologicznych na obszarach przygranicznych. (iii) państwo powinno wobec przebywających w jego przestrzeni cudzoziemców i ich mienia stosować minimalne standardy traktowania tj. standardy bezpieczeństwa i ochrony, standardy równego, niedyskryminacyjnego traktowania, a także standardy inne... Przyjmuje się, że pierwszym standardem powszechnie stosowanym w stosunkach międzynarodowych jest standard traktowania narodowego.

9 Jest (...) zasadą powszechnie przyjętą, że państwo nigdy nie może mieć obowiązku traktowania cudzoziemców lepiej, niż własnych obywateli, to znaczy, że traktowanie p a r y t e t o w e albo n a r o d o w e (...) jest tym maximum, którego obce państwo może domagać się dla swych poddanych. (Makowski, 1948). Oznacza owo traktowanie parytetowe albo narodowe, iż każdego cudzoziemca powinno traktować się jak obywatela danego państwa, a wyjątki określa ustawa. (a) Art. 37 Konstytucji RP 1. Kto znajduje się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej, korzysta z wolności i praw zapewnionych w Konstytucji. 2. Wyjątki od tej zasady, odnoszące się do cudzoziemców, określa ustawa. (b) Art. 1 Europejskiej Konwencji o ochronie praw i wolności podstawowych człowieka (1950) Wysokie Układające się Strony zapewniają każdemu człowiekowi, podlegającemu ich jurysdykcji, prawa i wolności określone w rozdz. I niniejszej konwencji. (c) Istnienie zwyczajowych standardów w ogóle, a standardów bezpieczeństwa i ochrony w szczególności, ujawniła sprawa linczu Włochów w Nowym Orleanie (1891); spór Włochy v. US; przyjęcie za zasadny zarzutu naruszenia reguły prawa międzynarodowego wymagającej od państwa goszczącego adekwatnej ochrony cudzoziemców. (iv) państwo powinno mając na uwadze ów obiektywny typ ograniczeń z faktu bycia nim - gdy mieć na uwadze jego relacje wobec społeczności międzynarodowej w sytuacji, gdy posiada dostęp do morza zabezpieczać np. prawo nieszkodliwego przepływu na swoim morzu terytorialnym flotom handlowym państw trzecich, czy też prawo przejścia szlakiem archipelagowym jeśli jest państwem archipelagowym; (a) Przypadek prawa nieszkodliwego przepływu Powodów i przyczyn potrzeby (konieczności) jego gwarantowania jest wiele podstawowy współcześnie - zamyka się w konstatacji następujących faktów: 90 % towarów w światowym handlu jest przewożonych drogą wodną; 80% ogólnych obrotów handlowych generuje żegluga morska; realizowana (w 2009) przez ponad 46 tys. jednostek pływających (wśród nich przez w 40%, tankowce, 36 %, masowce, a 12 %, kontenerowce). Mając na uwadze ustalenia konwencji o prawie morza z 1982 roku scharakteryzujmy fenomen nieszkodliwego przepływu. Przepływ dotyczy statków handlowych i okrętów wojennych. Przepływ może być prosty tj. bez wchodzenia na wody wewnętrzne bądź wejściowy/wyjściowy tj. z wejściem na te wody (i ich opuszczeniem). Przepływ powinien być nieprzerwany i szybki tzn. co do zasady bez zatrzymywania się i kotwiczenia. Powinien być nieszkodliwy a jest nim ( ) dopóty, dopóki nie zagraża pokojowi, porządkowi publicznemu lub bezpieczeństwu państwa nadbrzeżnego. (art. 19(1)). Znamiona szkodliwych aktów żeglugi szczegółowo opisuje konwencja (art. 19 (2)) wskazując na 12 typów szkodliwych zachowań. Od np. zachowań polegających na użyciu siły wobec państwa terytorialnego (pkt. a.), poprzez uprawianie rybołówstwa (pkt. i), czy jakichkolwiek działań mających na celu zakłócenie systemu łączności, bądź jakichkolwiek innych urządzeń lub instalacji państwa nadbrzeżnego (pkt. k) po wszelkie inne działania nie związane bezpośrednio z przepływem (pkt. l). Przepływ powinien honorować przyjęte przez państwo nadbrzeżne regulacje tyczące wód terytorialnych, przyjęcia których wymaga konwencja. Okręty i łodzie podwodne mają obowiązek płynięcia po powierzchni morza terytorialnego z podniesioną banderą. Co do zasady nie ma obowiązku zgłaszania przejścia przez morze terytorialne obu typów jednostek.

10 Podstawowym obowiązkiem państwa nadbrzeżnego jest zatem nieprzeszkadzanie przy korzystaniu przez statek z prawa nieszkodliwego przepływu. Art. 24(1) stanowi Państwo nadbrzeżne nie powinno przeszkadzać nieszkodliwemu przepływowi obcych statków przez morze terytorialne ( ). Ten akt tolerowania praktyk nieszkodliwego przepływu jest zatem oczywistym refleksem limitacji zupełności i wyłączności suwerennej władzy państwa nadbrzeżnego, wobec przepływających obiektów i ich przestrzeni. Okoliczności wyjątkowe uzasadniające wykonywanie jurysdykcji (karnej i cywilnej) przez państwo nadbrzeżne na pokładach statków handlowych określa konwencja. Nieuszanowanie reguł reżimu żeglugi normowanego konwencją i przyjętym na jej podstawie prawem krajowym państwa nadbrzeżnego w przypadku okrętu wojennego upoważnia jedynie państwo nadbrzeżne do żądania ( ) aby niezwłocznie opuścił morze terytorialne. (art. 30). (b) Przypadek wód archipelagowych państwa archipelagowe to Indonezja, Filipiny... a także wyspy Bahama, Samoa, Papua Nowa Gwinea, i Islandia (!!!). Do państw archipelagowych w rozumieniu konwencji nie zalicza się państw kontynentalnych, które mają w posiadaniu archipelagi do państw takich należą przykładowo Stany Zjednoczone, Norwegia czy też Wielka Brytania (sic!). Problem kompetencji/jurysdykcji w tej przestrzeni normuje konwencja o prawie morza (1982) Część IV Państwa archipelagowe. Art. 46, informuje, że a. państwo archipelagowe oznacza państwo składające się w całości z jednego lub wielu archipelagów i może obejmować wyspy; b. archipelag oznacza grupę wysp, razem z częściami wysp, łączące je wody i inne naturalne punkty, które są tak ściśle z sobą związane, że takie wyspy, wody i inne naturalne punkty tworzą nierozłączną geograficzną, gospodarczą i polityczna całość, bądź które za taką były historycznie uważane. Przestrzeń wód archipelagowych art Państwo archipelagowe może wyznaczyć proste archipelagowe linie podstawowe łączące najbardziej wysunięte w morze punktu zewnętrzne wysp i osychających raf archipelagu z zastrzeżeniem, że w obrębie takich linii podstawowych znajdują się główne wyspy a obszar, w którym proporcja obszaru wodnego do obszaru lądowego łącznie z atolami wynosi od 1 : 1 do 9 : 1. Jaką częścią wód terytorialnych państwa są wody archipelagowe? Art. 48 Szerokość morza terytorialnego, strefy przyległej, wyłącznej strefy ekonomicznej i szelfu kontynentalnego powinna być mierzona od archipelagowych linii podstawowych.... Gdy pytamy o uprawnienia państwa archipelagowego i czynione przezeń koncesje na rzecz społeczności międzynarodowej, zaglądamy do... Art Suwerenność państwa archipelagowego rozciąga się na wody położone w obrębie linii podstawowych (...) zwanych wodami archipelagowymi, niezależnie od ich głębokości lub odległości. 2. Suwerenność ta obejmuje przestrzeń powietrzną ponad wodami archipelagowymi, dno i jego podziemie oraz znajdujące się tam zasoby. 3. Suwerenność wykonywana jest zgodnie z niniejszą Częścią. 4. Prawo przejścia archipelagowym szlakiem morskim... nie narusza wykonywania przez państwo archipelagowe suwerenności nad takimi wodami (...) Przejście (prawo przejścia) archipelagowym szlakiem morskim przykład ograniczenia zupełności kompetencji/jurysdykcji: - nie może być zawieszone; - obejmuje przelot i przepływ łodzi podwodnych w zanurzeniu;

11 - państwo archipelagowe wyznacza trasy przejścia; - wyznaczone trasy muszą wszakże obejmować wszelkie zwyczajne trasy przejścia używane dla żeglugi międzynarodowej i przelotu przez archipelag; - powinny być podane do wiadomości Międzynarodowej Organizacji Morskiej; II.3.2. Jeśli mieć natomiast na uwadze ograniczenia zupełności i wyłączności będące następstwem indywidualnych decyzji państwa o ich przyjęciu to wskazać można na następujące przykłady Ograniczenie zupełności kompetencji (I) ograniczenia zupełności kompetencji gdy mieć na uwadze aspekt materialny to np. ograniczenia płynące: - z przyjęcia obowiązku powstrzymywania się od podejmowania pewnych rodzajów postępowania np. RFN na podstawie traktatu ( ) nieposiadania broni atomowej, chemicznej i biologicznej; zobowiązała się do - z obowiązku unormowania pewnych dziedzin stosunków dotąd nie normowanych lub normowanych odmiennie np. art. 68 Układu Europejskiego z 1991 ustanawiającego relacje stowarzyszenia RP z Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi Strony uznają, że istotnym warunkiem wstępnym integracji gospodarczej Polski ze Wspólnotą jest zbliżenie istniejącego i przyszłego ustawodawstwa Polski do ustawodawstwa istniejącego we Wspólnocie. Polska podejmie wszelkie starania w celu zapewnienia zgodności jej przyszłego ustawodawstwa z ustawodawstwem Wspólnoty. (II) ograniczenia zupełności kompetencji gdy mieć na uwadze aspekt personalny to ograniczenia płynące np. z uprzywilejowanego statusu personelu służby zagranicznej obcego państwa (przywileje i immunitety służby dyplomatycznej i konsularnej); Najbardziej znanymi i spektakularnymi w przeszłości przykładami personalnych ograniczeń zupełności kompetencji były tzw., umowy kapitulacyjne zawierane przez państwa europejskie z Chinami, Egiptem, Tunezją, Turcją... Wśród nich odnajdujemy m.in., traktaty polsko-tureckie (1621,1672,1679, 1699). Kapitulacja między Wysoką Portą a Francją ( r.) tzw. Siódma Kapitulacja przewidywała m.in., w... Art. 15 Gdyby zdarzyło się jakie zabójstwo lub inne zajście między Francuzami, ich ambasadorowie i ich konsulowie stanowić będą według swych praw i zwyczajów, i żaden z naszych urzędników nie może ich niepokoić z tego powodu, i Art. 16 Gdyby ktoś wytoczył proces konsulom, ustanowionym do spraw ich kupców, konsulowie ci nie będą mogli być więzieni, ani ich domy opieczętowane, a sprawa będzie przedstawiona naszej Porcie Szczęśliwości; gdyby zaś okazano rozkazy dawniejsze lub późniejsze przeciwne niniejszym artykułom, będą one nieważne i postąpi się zgodnie z cesarskimi kapitulacjami. Ograniczenie wyłączności kompetencji

12 ograniczenia wyłączności kompetencji to przypadki dopuszczenia wykonywania kompetencji przez inne państwa na swoim terytorium przypadki rzadkie, ale możliwe. (1) bazy wojskowe; Praktyka współczesna np. bazy USA na Okinawie, w RFN, we Włoszech (w Aviano). Apogeum praktyki ustanawiania baz to koniec lat 40 i połowy lat 50 XX wieku. USA dysponowały w tamtej dobie prawie 500 bazami rozlokowanymi w Europie, Atlantyku, Pacyfiku i Oceanie Indyjskim); ZSRR niewiele mniej. Fenomen baz wojskowych pojawia się, gdy: - w wyniku zawarcia dwustronnych umów; - w zamian za określone opłaty / inne korzyści / sojusze wojskowe; - bezterminowo lub na czas określony (10-99 lat); - stosownie do treści porozumień strona uzyskuje prawo używania, kontrolowania i nadzorowania pewnego obszaru; - wykonuje w nim kompetencje wojskowe; - kompetencje te ( z grubsza ) obejmują m.in.; -- uprawnienie do budowania i instalowania urządzeń wojskowych; -- uprawnienie sprowadzania i gromadzenia zapasów amunicji i wojskowego wyposażenia; -- uprawnienie utrzymywania w bazach personelu wojskowego i cywilnego; -- uprawnienie wykonywania w obrębie bazy kompetencji (jurysdykcji) administracyjnych, sądowych i policyjnych koniecznych dla jej utrzymania i obrony. (I) Źródła polskich ograniczeń zupełności i wyłączności kompetencji, wynikających z przystąpienia do NATO - Traktat (Pakt) powołujący Organizację (1949); RP członkiem NATO od ; Ograniczenia kompetencji będą następstwem wykonania kolejnych umów wykonawczych do Paktu: - porozumienie o statusie Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego, przedstawicieli narodowych oraz personelu międzynarodowego (1951) - (Dz. U., 2000, nr 64, poz. 736); - porozumienie w sprawie statusu sił zbrojnych (1951) (Dz. U., z 2000, nr 21, poz. 257) normujące administracyjne i prawne warunki przebywania sił zbrojnych państw członkowskich na terytoriach innych państw członkowskich w związku z wykonywaniem uzgodnionych przez strony zadań; - protokół w sprawie statusu międzynarodowych kwater głównych ustanowionych na podstawie Traktatu Północnoatlantyckiego (Dz. U., z 2000, nr 64, poz. 746); (II) Problem tzw. Tarczy antyrakietowej w RP. Problem jest następstwem podpisania - między RP a USA r. umowy w sprawie ulokowania w Polsce elementów amerykańskiego systemu obrony przeciwrakietowej. Jego rzeczywisty współcześnie wymiar określa podpisana r., a ratyfikowana r. przez Prezydenta RP (po uzyskaniu zgody parlamentu r.) umowa Status of Forces Agrement określana mianem SOFA. Umowa umożliwia utworzenie okresowej, a w przyszłości stałej bazy wojskowej, służącej do obsługi rakiet obrony powietrznej Patriot. Umowa określa warunki pobytu w Polsce (około 100) żołnierzy, personelu cywilnego, członków rodzin i wykonawców kontraktowych USA. Wg Umowy siły zbrojne USA i personel bazy podlegają co do zasady - jurysdykcji RP. Umowa normuje szereg kwestii szczegółowych takich jak zwolnienia celne, podatkowe, odszkodowania, zasady noszenia broni. (III) W kontekście porozumień NATO-wskich, warto wskazać na uzasadnienie decyzji wycofania Francji ze struktur wojskowych Paktu uczynioną w 1966 roku przez Prezydenta RF generała Charles de Gaulle a. Następstwem tej decyzji było wycofanie z terytorium Francji oddziałów sojuszników.

13 Jedną z racji jej podjęcia była troska Francji o odzyskanie na swym terytorium pełnego wykonywania suwerenności naruszonego póki co przez stałą obecność sojuszniczych podmiotów wojskowych.... (2) Inne przykłady ograniczenia wyłączności kompetencji: - praktyka wysyłania sił pokojowych ONZ warunkuje zawarcie umów dwustronnych między ONZ a państwami w przestrzeni których operacja jest prowadzona i implikuje wykonywanie - uchwały RB ONZ (rozdz. VII) - od 1999 r. Narody Zjednoczone administrowały w Kosowie do daty ogłoszenia niepodległości ( ); - służby celne francuskie wykonują służbę w... Genewie, zaś służby celne i imigracyjne Stanów Zjednoczonych wykonują służbę w... Amsterdamie odpowiednio za zgodą władz szwajcarskich i holenderskich. II.4. Kompetencje państwa wykonywane poza własnym terytorium. Kompetencje te państwo wykonuje na podstawie innych, niż suwerenność terytorialna tytułów. Są dwa ich źródła: Pierwszym źródłem kompetencji są postanowienia prawa, które - bądź generalnie uprawniają każde państwo do ich wykonywania; - bądź uprawniają państwo do ich wykonywania indywidualnie, imiennie ; Drugim źródłem kompetencji jest założenie istnienia szczególnej relacji, więzów obywatelstwa między państwem a osobą (fizyczną jak i prawną) przebywającymi (działającymi) poza narodowym terytorium; taka okoliczność skutkuje przyjęciem szczegółowych norm pisanych i zwyczajowych, uprawniających państwo do wykonywania jurysdykcji wobec własnych obywateli poddanych zwierzchnictwu innego państwa. Mając na uwadze te źródła kompetencji państwa wykonywanych poza własnym terytorium dzielimy na kompetencje: 1. kompetencje terytorialne wykonywane w przestrzeni państwowo zorganizowanej tj. części przestrzeni innego państwa lub w przestrzeni, która wolą społeczności międzynarodowej ma być państwowo zorganizowaną. Te kompetencje wykonuje państwo: (1.1.) bądź samodzielnie; (1.2.) bądź pod kontrolą międzynarodową; 2. kompetencje terytorialne szczegółowe (funkcjonalne) realizowane samodzielnie, w tzw. przestrzeniach międzynarodowych, tj., przestrzeniach nie poddanych niczyjemu zwierzchnictwu (opisywanych pojęciami: res nullius/ res communis). 3. wreszcie kompetencje personalne (kompetencję personalną); polegające na wykonywaniu przez państwo aktów władczych wobec własnych obywateli przebywającymi poza narodowym terytorium; Przykłady:

14 1.1. kompetencji terytorialnych, przyznanych indywidualnie, wykonywanych samodzielnie: Następstwo umowy cesji terytorium, której nie towarzyszy przekazanie suwerenności państwowej (dzierżawa terytorium): - cesja na rzecz UK enklawy Hong-Kongu na okres 99 lat (traktatem pekińskim z 1898), zwrot enklawy w 1997 roku; - umowy o bezterminowym dysponowaniu przestrzeniami baz wojennych ; umowy między Kuba a USA i 1934 oddające US w wieczystą dzierżawę bazę w Guantanamo; - traktat Hay-Bunau-Varilla Panama cedowała na rzecz USA w wieczyste użytkowanie strefę Kanału Panamskiego - zwrot strefy Panamie umową - w 1977 roku; - przykładem uprawnień jurysdykcyjnych wykonywanych współcześnie przez państwa w przestrzeni politycznie zorganizowanej, przewidzianych prawem międzynarodowym jest umowa zawarta miedzy Wielką Brytanią i Francją, na podstawie której każde z nich uzyskało pozwolenie na wykonywanie jurysdykcji na terytorium drugiej strony w przestrzeni tunelu pod kanałem La Manche r. podpisano protokół dotyczący kontroli granicznej, ochrony policyjnej, współpracy w sprawach karnych, bezpieczeństwa publicznego oraz wzajemnej pomocy w odniesieniu do połączenia kanałem La Manche. Na podstawie tego protokołu funkcjonariusze francuscy i brytyjscy, działający w imieniu służb granicznych, są upoważnieni do wykonywania swoich obowiązków na określonych częściach terytorium drugiego państwa. Obszary te zostały określone mianem stref kontroli. Artykuł 38(2) protokołu stanowi, że w obrębie połączenia tunelowego każde z państw posiada jurysdykcję i stosuje własne prawo, jeśli nie można z całą pewnością stwierdzić, gdzie zostało popełnione przestępstwo, jeśli przestępstwo popełnione na terytorium jednego państwa ma związek z przestępstwem popełnionym na terytorium drugiego państwa albo kiedy przestępstwo miało swój początek lub było kontynuowane a terytorium tego państwa. W uzupełnieniu normalnej jurysdykcji terytorialnej państw na ich terytorium obowiązującej pod powierzchnią morza aż do granicy państwowej, art. 38(1). Tym niemniej protokół zawiera również postanowienie, że państwo, które jako pierwsze przyjęło na swoje terytorium osobę podejrzaną o dokonanie przestępstwa, ma pierwszeństwo w wykonaniu jurysdykcji w tej sprawie. Przykład kompetencji terytorialnej, wykonywanych z generalnego umocowania, samodzielnie: Okupacja terytorium Okupacja wojskowa; stan taki jest najczęściej - efektem prowadzonych działań wojennych; - stan przedłużającej się obecności zbrojnej na części lub całości terytorium państwa obcego daje początek nowemu reżimowi terytorialnemu; - z samego faktu obecności armii na obcym terytorium państwo okupujące ma tytuł do pełnienia władzy (kompetencji/jurysdykcji) terytorialnej; - kompetencję (jurysdykcję) tę wykonuje wyłącznie, nie dzieli jej z nikim; - fakt wykonywania tej władzy nie oznacza przeniesienia suwerenności nad tym terytorium na okupanta; (i) Umocowanie do działania i zakres kompetencji władzy okupacyjnej określają = reguły IV konwencji haskiej z 1907 roku o prawach i zwyczajach wojny lądowej i reguły dołączonym do niej Regulaminu haskiego i konwencje genewskie (III i IV) z 1949 roku; Konwencja IV (haska) dotycząca praw I zwyczajów wojny lądowej (1907) Dział III O władzy wojennej na terytorium państwa nieprzyjacielskiego.

15 Art. 42 Terytorium uważa się z okupowane, jeżeli faktycznie znajduje się pod władzą armii nieprzyjacielskiej. Okupacja rozciąga się jedynie na terytoria, gdzie ta władza jest ustanowiona I gdzie może być wykonywana. Art. 43 Z chwilą faktycznego przejścia władzy z rąk rządu legalnego do rąk okupanta, tenże poweźmie wszystkie będące w jego mocy środki, celem przywrócenia i zapewnienia, o ile to jest możliwe, porządku i życia społecznego, przestrzegając, z wyjątkiem bezwzględnych przeszkód, praw obowiązujących w tym kraju. (ii) Resolution 1483 (2003) 22 May 2003 charakter władzy wykonywanej w Iraku po amerykańskiej interwencji; The Security Council (...) Noting the letter of 8 May 2003 from the Permanent Representatives of the United States of America and the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland to the President of the Security Council (S/2003/538) and recognizing the specific authorities, responsibilities, and obligations under applicable international law of these states as occupying powers under unified command ( ) Okupacja może być też następstwem indywidualnego umocowania w prawie przewidzianego traktatem (traktatem pokoju) wtedy reżim jej prowadzenia określa traktat np. traktat poczdamski z roku w kwestii okupacji przez Mocarstwa zwycięskie terytorium pokonanych Niemiec Przykład kompetencji terytorialnych przyznanych indywidualnie, wykonywanych pod kontrolą międzynarodową: Terytoria mandatowe system mandatowy; Po zakończeniu pierwszej wojny światowej pytanie o los dwóch kategorii terytoriów - kolonii niemieckich oraz terytoriów pojawiających się w następstwie rozpadu Imperium ottomańskiego; w sumie około 3 mln km2 leżące w newralgicznych miejscach globu (Bliski Wschód). Kompromisowe (?) rozwiązanie... Wg Art. 22 Paktu Ligi Narodów - w/w terytoria (...) zamieszkane przez ludy, jeszcze niezdolne do samodzielnego rządzenia w szczególnie trudnych warunkach nowożytnego świata., są przedmiotem uwagi i troski organizujących międzynarodowy porządek. Traktat stwierdzał, że (...) Dobrobyt i rozwój tych ludów stanowi święte posłannictwo cywilizacji i dlatego należy włączyć do niniejszego Paktu rękojmię spełnienia tego posłannictwa. Spełnienie świętego posłannictwa cywilizacji polegać miało powierzeniu opieki nad tymi ludami narodom rozwiniętym, które ze względu na swe zasoby, doświadczenie i położenie geograficzne mogą najskuteczniej wziąć na siebie taką odpowiedzialność i zechcą ją przyjąć. Narody (państwa) te miały wykonywać opiekę w charakterze Mandatariuszy Ligi, w imieniu Ligi. Były nimi UK, Francja, Belgia, Australia, Nowa Zelandia, Unia Południowej Afryki i Japonia. Mandaty zostały zróżnicowane:

16 - mandaty typu A którym Pakt gwarantował jedynie perspektywę niepodległości - Bliskim Wschód - Syria i Liban (mandat Francji) - Irak, Palestyna, Transjordania (mandat UK); - mandaty typu B kolonie niemieckie w Afryce (Togo, Kamerun, Tanganika, Ruanda-Urundi); - mandaty typu C - Afryka Pd-Zach i wyspy na Pacyfiku (Samoa, Nauru, Nowa Gwinea, Karoliny, Mariany, Marschalla); Mandatariusze realizowali kompetencję terytorialną w przestrzeni terytorium mandatowego na podstawie dwustronnej umowy między Mandatariuszem a LN. Pod kontrolą LN - bowiem przedkładano Radzie Ligi coroczne sprawozdanie o realizacji misji powierniczej na powierzonych terytoriach. Na niepodległość wybił się Irak z 1930 roku; Syria, Liban, Transjordania stały się niepodległe w 1946 roku; mandat brytyjski w Palestynie zakończył się w 1948 roku... Terytoria powiernicze system powiernictwa (opieki); Po zakończeniu II w. św. pytanie o dalszy los terytoriów: mandatowych (B i C), terytoriów zamorskich odebranych pokonanym w wojnie (m.in. Japonia, Włochy). Opiekę nad nimi ustanawia Karta NZ rozdz. XII Międzynarodowy System Powiernictwa. Cel jego ustanowienia? Art. 76 Zgodnie z celami organizacji Narodów Zjednoczonych, wskazanymi w artykule 1, międzynarodowy system powiernictwa ma następujące główne zadania: (...) b. popierać polityczny, gospodarczy, społeczny i wychowawczy postęp ludności obszarów powierniczych oraz jej stopniowy rozwój w kierunku samowładności lub niepodległości, z uwzględnieniem specyficznych warunków każdego obszaru i jego ludów, ich swobodnie wyrażonych życzeń oraz stosownie do poszczególnych układów powierniczych; Znamiona mechanizmu opieki: - wzorowany na rozwiązaniach mandatowych; - dokładniej precyzował cele systemu, reguły przydzielenia kompetencji mocarstwom powierniczym, procedury kontroli ich wykonywania; rozdział Karty NZ obejmujący 11 artykułów; - ludność obszarów powierniczych - otrzymywała identyczne gwarancje gwarancję przyszłej niepodległości (!); - opieka na drodze do niepodległości Mocarstwa powierniczego; jego kompetencję terytorialną określała Karta NZ i szczegółowa umowa dwustronna układ powierniczy pomiędzy państwem realizującym mandat powiernictwa a ONZ; - proces poddany kontroli Narodów Zjednoczonych; Rada Powiernicza (organ główny ONZ) skład: państwa administrujące obszarami powierniczymi + reprezentacja pozostałych członków ONZ analiza okresowych sprawozdań; Wszystkie terytoria powiernicze wybiły się na niepodległość. Najdłużej terytorium powierniczym były Powiernicze Wyspy Pacyfiku (USA) od roku.

17 2. Kompetencje szczegółowe (funkcjonalne) wykonywane poza własnym terytorium w przestrzeniach nie podlegających władzy państwowej (w tzw. przestrzeniach międzynarodowych). To znaczy, w przestrzeniach, które zostały uznane przez społeczność międzynarodową za wspólne, służące interesowi wszystkich ich członków, za res communis. Są nimi: 2.1. morze pełne; dno mórz i oceanów; Antarktyka - ; 2.4. przestrzeń kosmiczna; Res communis a res nullius. Dwie koncepcje pomagały utrwalać przesłanie teorii przestrzeni międzynarodowych. Res nullius ( rzecz niczyja ), w założeniu, każde państwo może przejąć terytorium, jeśli spełniono wymogi stawiane tradycyjnie władzy suwerennej. Debata wokół przestrzeni wód międzynarodowych, Antarktyki, Księżyca i ciał niebieskich dotyczyła także możliwości sprawowania takowej władzy przez suwerena. Istotna część współczesnej społeczności międzynarodowej (zwłaszcza społeczności byłych kolonii, które identyfikowały zastosowanie koncepcji res nullus z imperialną dominacją mocarstw kolonialnych) utrzymywała, że przestrzenie te stanowią nie res nullius, lecz res communis Morze pełne (morze otwarte) res communis; przestrzeń nie zawłaszczalna; wszystkie państwa mogą wykonywać w tej przestrzeni kompetencje, które polegają na realizacji uprawnień do żeglugi po nim, rybołówstwa; zakładania kabli i rurociągów podmorskich, przelotu; prowadzenia badań naukowych, budowania sztucznych wysp. (I) Potwierdzenie statusu res communis w konwencjach: Konwencja genewska o morzu pełnym (KG 1958) Art. 2 Ponieważ morza pełne są otwarte dla wszystkich narodów, żadne państwo nie może legalnie rościć sobie praw do poddania jakiejkolwiek ich części pod swą suwerenność. (...) Konwencja o prawie morza (1982; dalej: Konwencja) Art. 89 Żadne państwo nie może skutecznie wysuwać roszczeń do poddania swej suwerenności jakiejkolwiek części morza otwartego. Art Morze otwarte jest otwarte dla wszystkich państw, zarówno nadbrzeżnych jak i śródlądowych. Z wolności morza otwartego należy korzystać na warunkach określonych w niniejszej Konwencji i w innych normach prawa międzynarodowego. Obejmuje ona zarówno dla państw nadbrzeżnych jak i śródlądowych między innymi: - wolność żeglugi; - wolność przelotu; - wolność układania podmorskich kabli i rurociągów (...); - wolność budowania sztucznych wysp oraz innych instalacji dozwolonych przez prawo międzynarodowe (...) - wolność rybołówstwa (...); - wolność badań naukowych(...); Art. 88 Morze otwarte jest zastrzeżone dla celów pokojowych. (II) Wykonywanie jurysdykcji na morzu pełnym

18 Wykonywana jest ona wobec statku państwa, którego obecność na morzu pełnym, niezależnie od realizowanej funkcji, jest podstawowym (obok instalacji sztucznych wysp lub innych instalacji) przejawem obecności państwa na morzu i świadectwem korzystania przez państwo z wolności morza pełnego, szczególnie zaś, co oczywiste, z wolności żeglugi. art Każde państwo ustala warunki przyznawania statkom swojej przynależności państwowej, rejestrowania statków na swym terytorium oraz prawa podnoszenia bandery. Statki posiadają przynależność tego państwa, którego banderę mają prawo podnosić. Musi istnieć rzeczywista więź pomiędzy państwem i statkiem. Art Statki powinny pływać tylko pod banderą jednego państwa i poza wyjątkami wyraźnie przewidzianymi przez umowy międzynarodowe lub niniejszą Konwencję podlegać na morzu otwartym wyłącznie jego jurysdykcji. Statek nie może zmienić swej bandery w czasie podróży lub podczas postoju w porcie zawinięcia, poza przypadkiem rzeczywistej zmiany właściciela lub zmiany rejestracji. Jurysdykcja państwa bandery nad statkiem jest podobnie jak państwa nad jego terytorium - wyłączna (terminu jurysdykcja wyłączna używa Konwencja zob. art. 92 (1)). (III) Przypadki ograniczenia wykonywania jurysdykcji państwa bandery na morzu pełnym Jurysdykcja ta może być ograniczona prawem międzynarodowym. Przewidziane nim ograniczenia wyłącznej jurysdykcji dotyczą kilku przypadków, o charakterze tradycyjnym: tj., (1) prawa wizyty i rewizji, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie, że obcy statek trudni się piractwem, uprawia handel niewolnikami lub mimo żeglowania pod obcą banderą lub jej wywieszenia, należy do tego samego państwa, co dokonujący wizyty okręt wojenny. Według Konwencji uprawnienie to obejmuje prawo wizyty statków nielegalne nadających audycje z morza otwartego oraz nie posiadających żadnej przynależności państwowej; (2) prawa pościgu; ale także (3). stanu wyższej konieczności (np. uszkodzenie statku np. w wyniku zderzenia, stwarzające poważne zagrożenie dla środowiska naturalnego); (4). zderzeń na morzu. Ale pamiętać należy, że... Art. 95 Okręty wojenne na morzu otwartym korzystają z pełnego immunitetu od jurysdykcji jakiegokolwiek innego państwa poza państwem bandery. Art. 96 Statki będące własnością państwa lub przez nie eksploatowane, a używane wyłącznie w niehandlowej służbie rządowej korzystają na morzu otwartym z pełnego immunitetu od jurysdykcji jakiegokolwiek innego państwa poza państwem bandery Dno mórz i oceanów i ich podziemie zwane przez Konwencję z 1982 roku Obszarem Obszar dołącza do katalogu przestrzeni stanowiących res communis ( wspólne dziedzictwo ludzkości ) za sprawą znajdujących się w przestrzeni tej zasobów z definicji - wszystkich stałych, płynnych lub gazowych zasobów mineralnych, włącznie z konkrecjami polimetalicznymi w Obszarze na dnie morskim lub poniżej dna morskiego. Te konkrecje polimetaliczne to skupiska manganu, kobaltu, miedzi, niklu. Konwencja przyjmuje, że nikt, ani państwa, ani też żadna osoba fizyczna czy też prawna nie ma prawa zawłaszczenia Obszaru i jego zasobów. Wszystkie prawa do zasobów Obszaru przysługują ludzkości jako całości, w imieniu której działa Organizacja Dna Morskiego. Pozyskiwane zatem przez państwa zasoby