MIĘDZYPOPULACYJNE ZRÓŻNICOWANIE OWOCÓW I NASION PLANTAGO LANCEOLATA L.

Transkrypt

1 S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e Mariola Truchan Pomorska Akademia Pedagogiczna, Słupsk MIĘDZYPOPULACYJNE ZRÓŻNICOWANIE OWOCÓW I NASION PLANTAGO LANCEOLATA L. Słowa kluczowe: Plantago lanceolata, owoce, nasiona, zmienność Key words: Plantago lanceolata, fruits, seeds, variability WSTĘP Plantago lanceolata L. występuje w Europie, Azji i Afryce Północnej, zadomowiona jest także na innych obszarach (Hulten, Fries 1986). W Polsce babka lancetowata jest gatunkiem pospolitym na całym obszarze (Zając, Zając 2001). P. lanceolata L. znajduje się w wielu zbiorowiskach na różnych typach siedlisk. Zasadniczo jest rośliną łąkową, występującą przede wszystkim w zbiorowiskach z klasy Molinio-Arrhenatheretea R.Tx i Festuco-Brometea Br. Bl. et R.Tx (Matuszkiewicz 2001). P. lanceolata L. rośnie na różnych rodzajach gleb, żyznych i średnio żyznych, piaszczystych lub gliniastych, niezbyt wilgotnych z niewielką zawartością azotu (Rutkowska 1984; Mowszowicz 1987). Występuje na piaskach i przydrożach, śmietniskach, nasypach kolejowych, nieużytkach, polanach, wilgotnych łąkach, pastwiskach oraz na polach uprawach jako chwast (Lampeter 1967; Tymrakiewicz 1976; Rutkowska 1984; Mowszowicz 1986, 1987; Szafer i in. 1988; Rutkowski 1998; Szwedler, Sobkowiak 1998). P. lanceolata L. to wieloletnia roślina wytwarzająca przyziemne liście i bezlistne szypuły kwiatostanowe. Liście ułożone są w bardziej lub mniej wyprostowaną różyczkę, lancetowate lub równowąsko lancetowate, lekko ząbkowane, o 5 lub 6 nerwach, nagie lub szorstko owłosione, ku nasadzie przechodzące stopniowo w długie pochwiaste ogonki liściowe. Szczyty liści są ostre lub zaostrzone; szypuły kwiatostanowe są zwykle dłuższe od liści, głęboko i nierówno bruzdowane, z (4) 5 (8) niejednakowo grubymi żebrami głównymi. Kłosy są gęste, zbite, podługowato-cylindryczne, walcowate lub jajowate, rzadko prawie kuliste, przed rozkwitnięciem stożkowate lub jajowate, długości 1-3 cm. Korona jest suchobłoniasta, promienista, 4-krotna, brunatna, długości 2-3 cm. Przysadki są jajowato-trójkątne, zaostrzone lub (często) wyciągnięte w błoniasty kończyk, niekiedy są dłuższe od działek (Lampeter 1967; Tacik 1967; Tymrakiewicz 1976; Mowszowicz 1987). 135

2 Owoce P. lanceolata L to wydłużone torebki, jajowato elipsoidalne, barwy żółtawoszarej z odcieniem brunatnym, pękające poprzecznie poniżej połowy swej długości, 2-komorowe, z 1 lub 2 nasionami (Tacik 1967; Rymkiewicz 1979). Nasiona są podłużnie jajowate lub eliptyczne, na obu końcach zaokrąglone. Są barwy żółto- do ciemnobrunatnej, lekko błyszczące. Strona grzbietowa nasion jest silnie wypukła, z żółtawym podłużnym pasem. Strona brzuszna jest wklęsła, matowa, z silnie do środka odgiętymi brzegami tworzącymi głęboką, podłużną bruzdę, z owalnym czarnym znaczkiem na środku. Nasiona mają białawo przeświecającą smugę zarodka na środku. Biegnie on niemal przez całą długość nasienia, zwęża się stopniowo od liścieni do korzonka (Kulpa 1974; Rymkiewicz 1979). Znaczek owalny w centrum strony brzusznej otoczony jest przez pas komórek lekko falistych, wznoszących się, delikatnie brodawkowatych, stąd skulptura szorstka. Skulptura powierzchni górnej i dolnej do krawędzi znaczka w postaci regularnej siateczki utworzonej z wydłużonych sześciokątnych komórek, o ścianach prostych, wewnątrz z drobną ornamentacją (Klimko i in. 2004a). Łupina nasienna zbudowana z dwóch warstw. Zewnętrzną stanowią duże, cienkościenne i bezbarwne komórki śluzowe, wewnętrzną (pigmentową) budują komórki wydłużone. Endosperma zbudowana z komórek o bardzo silnie zgrubiałych ścianach, w których występują duże i liczne jamki rurkowate (Rymkiewicz 1979). Nasiona (podobnie jak liście) mają wartość leczniczą i są wykorzystywane już od starożytności (Lampeter 1967; Suchorska 1990). Badania nad P. lanceolata L. dotyczyły różnorodnej problematyki badawczej, tj. taksonomii, chemotaksonomii, morfologii, anatomii, karpologii, palinologii, farmakologii (Borkowski 1957; Tacik 1967; Reszeja, Gill 1973; Chater, Cartier 1976; Rymkiewicz 1979; Stachurska i in. 1981; Andrzejewska-Golec, Świątek 1984; Kulpa 1974; Handjieva i in.1991; Klimko i in. 2004a, b). Badania nad zróżnicowaniem morfologicznym owoców i nasion P. lanceolata L. nie były do tej pory przedmiotem szczegółowych opracowań. Celem niniejszej pracy jest prześledzenie międzypopulacyjnego zróżnicowania cech morfologicznych owoców i nasion P. lanceolata L., określenie skali zmienności badanych cech, wykazanie różnic i podobieństw między badanymi próbami. MATERIAŁ I METODY Materiał do badań zebrano z siedlisk ruderalnych w latach , z następujących stanowisk: 1 Karsibór, 2 Gryfice, 3 Kołobrzeg, 4 Barwice, 5 Sławno, 6 Tychowo, 7 Biały Bór, 8 Rowy, 9 Słupsk, 10 Lubuń, 11 Człuchów, 12 Bytów, 13 Pogorzelice, 14 Maszewo, 15 Żarnowiec, 16 Gdańsk, 17 Gniew. Lokalizację stanowisk przedstawiono na rycinie 1. Do pomiarów pobierano losowo z każdej próby po 50 owoców i nasion. Ogółem zmierzono 850 owoców i 850 nasion. Pomiary biometryczne owoców i nasion wykonano przy użyciu mikroskopu Brinella z dokładnością do 0,05 mm. Analizę zmienności prześledzono opierając się na następujących cechach morfologicznych owoców i nasion: 136

3 Ryc. 1. Rozmieszczenie badanych prób Plantago lanceolata L. Fig. 1. Distribution of the studied samples of Plantago lanceolata L. 1. długość torebki 2. szerokość torebki 3. stosunek szerokości torebki do jej długości 4. długość nasion 5. szerokość nasion 6. stosunek szerokości nasion do ich długości Sposób pomiaru cech przedstawiono na rycinie 2. Ryc. 2. Sposób pomiaru cech owoców ( I ) i nasion ( II ) Plantago lanceolata L. Fig. 2. The technique of the measurement of fruits ( I ) and seeds ( II ) Plantago lanceolata L. 137

4 Tabela 1 Liczby charakterystyczne badanych cech prób 1-17 Plantago lanceolata L. Table 1 Statistical characteristic numbers studied features of samples 1-17 of Plantago lanceolata L. Numer próby Stanowisko 1 Karsibór 2 Gryfice 3 Kołobrzeg 4 Barwice 5 Sławno 6 Tychowo 7 Biały Bór 8 Rowy 9 Słupsk 10 Lubuń Numery badanych cech Wskaźnik Owoce Nasiona X 3,38 1,82 0,54 2,49 1,06 0,43 s 0,05 0,05 0,01 0,12 0,07 0,02 V% 1,59 2,95 2,48 4,73 6,78 4,30 X 3,66 1,67 0,45 2,23 1,14 0,51 s 0,28 0,23 0,05 0,19 0,19 0,10 V% 7,53 13,87 10,55 8,30 16,58 19,33 X 3,64 1,62 0,45 2,45 1,04 0,43 s 0,34 0,20 0,05 0,15 0,08 0,03 V% 9,45 12,62 11,62 6,23 7,78 7,11 X 3,63 1,46 0,40 2,50 1,01 0,40 s 0,29 0,12 0,03 0,15 0,09 0,03 V% 8,01 8,20 7,51 5,97 8,80 8,54 X 3,59 1,59 0,44 2,45 1,13 0,46 s 0,10 0,07 0,02 0,17 0,07 0,03 V% 2,77 4,64 5,43 7,04 6,12 5,72 X 2,63 1,66 0,63 1,79 0,91 0,51 s 0,30 0,09 0,04 0,09 0,06 0,02 V% 11,38 5,39 7,04 4,81 6,72 3,44 X 3,91 1,78 0,46 2,79 1,26 0,45 s 0,31 0,10 0,03 0,14 0,10 0,03 V% 7,86 5,35 6,65 5,13 7,80 6,31 X 4,18 1,83 0,44 2,82 1,35 0,48 s 0,39 0,27 0,06 0,22 0,14 0,04 V% 9,33 14,80 13,15 7,68 10,14 9,10 X 3,84 1,70 0,45 2,65 1,34 0,51 s 0,33 0,14 0,06 0,19 0,21 0,07 V% 8,61 8,51 12,81 7,07 15,81 13,81 X 3,35 1,68 0,51 2,34 1,07 0,46 s 0,48 0,17 0,06 0,13 0,10 0,04 V% 14,44 10,27 12,14 5,66 9,06 7,99 138

5 Numer próby Stanowisko 11 Człuchów 12 Bytów 13 Pogorzelice 14 Maszewo 15 Żarnowiec 16 Gdańsk 17 Gniew Numery badanych cech Wskaźnik Owoce Nasiona X 3,79 1,82 0,48 2,66 1,33 0,50 s 0,33 0,08 0,04 0,20 0,15 0,04 V% 8,66 4,51 8,63 7,57 11,24 7,61 X 3,39 1,62 0,48 2,38 1,14 0,48 s 0,11 0,05 0,02 0,10 0,06 0,03 V% 3,25 3,32 3,65 4,11 5,44 5,34 X 3,67 1,93 0,53 2,05 1,04 0,51 s 0,07 0,09 0,02 0,10 0,05 0,02 V% 2,04 4,62 3,16 4,65 5,11 4,65 X 3,62 1,77 0,49 2,53 1,17 0,46 s 0,39 0,16 0,03 0,27 0,13 0,04 V% 10,87 9,26 6,94 10,64 11,16 9,29 X 3,51 1,78 0,51 2,18 1,04 0,48 s 0,13 0,14 0,02 0,11 0,05 0,02 V% 3,65 7,88 4,62 4,92 5,10 4,07 X 3,86 1,60 0,41 2,32 1,07 0,46 s 0,20 0,14 0,03 0,14 0,09 0,04 V% 5,06 8,55 6,35 6,24 8,64 9,02 X 3,31 1,61 0,49 2,45 1,14 0,47 s 0,13 0,09 0,01 0,11 0,05 0,01 V% 3,80 5,63 2,43 4,31 4,32 2,52 Dla każdej analizowanej cechy wszystkich badanych prób obliczono: średnie arytmetyczne (X), odchylenia standardowe (s) i współczynniki zmienności (V%). Podstawowe wskaźniki statystyczne przedstawiono w tabeli 1. Charakterystykę zmienności morfologicznej owoców i nasion przeprowadzono wykorzystując metodę porównywania wielkości i kształtów roślinnych Jentys- Szaferowej (1959) oraz zastosowano jedną z form analizy skupień, tj. grupowania obiektów wielowymiarowych metodą najbliższego sąsiedztwa (wiązań pojedynczych) (Sneath, Sokal 1973). Analizę statystyczną wykonano przy użyciu programu komputerowego Statistica Stat Soft WYNIKI I WNIOSKI Analiza biometryczna badanych cech owoców i nasion 17 prób P. lanceolata L. wykazała, że zakres zmienności dla poszczególnych cech przedstawia się następują- 139

6 140

7 Ryc. 3. Porównanie wielkości i kształtu owoców i nasion prób lokalnych 1-17 (linie łamane) do próby ogólnej Plantago lanceolata L. (linie pionowe) Fig. 3. Comparison of the size and shape of fruits and seeds of local samples 1-17 (broken lines) with the general sample of Plantago lanceolata L. (vertical lines) 141

8 co: cecha 1 długość torebki waha się od 2,35 mm do 4,85 mm; cecha 2 szerokość torebki mieści się od 1,30 mm do 2,25 mm; cecha 3 stosunek szerokości torebki do jej długości osiąga wartości od 0,36 do 0,68 ; cecha 4 długość nasion waha się od 1,65 mm do 3,15 mm; cecha 5 szerokość nasion osiąga wartości od 0,80 mm do 2,25 mm; cecha 6 stosunek szerokości nasion do ich długości mieści się od 0,35 do 0,80. Średnie wartości analizowanych cech przedstawiono w tabeli 2. Tabela 2 Średnie arytmetyczne cech owoców i nasion 17 prób (próba ogólna) Plantago lanceolata L. Table 2 Arithmetic means of the fruits and seeds 17 samples (general sample) Plantago lanceolata L. Numer cechy Owoce Nasiona Średnie wartości 3,59 mm 1,70 mm 0,48 2,42 mm 1,13 mm 0,47 Porównania badanych prób dokonano na podstawie graficznej metody porównywania linii wielkości i kształtów roślinnych Jentys-Szaferowej (ryc. 3). Za jednostkę porównawczą posłużyła próba ogólna utworzona ze średnich arytmetycznych analizowanych cech owoców i nasion wszystkich analizowanych prób (tab. 2) (linie pionowe), do których porównano analizowane populacje lokalne (linie łamane). Linie wielkości dla cechy 1 długość torebki dla prób: 13, 15, 4, 3, 2, 14 oscylują wokół jednostki porównawczej, dla prób: 1, 17, 10 nieznacznie odbiegają od jednostki porównawczej, przyjmując wartości mniejsze. Próby: 8, 7,9, 11, 16 mają wartości nieznacznie większe od wartości próby ogólnej. Wartość próby 5 pokrywa się z jednostką porównawczą. Próba 6 najbardziej odbiega od próby ogólnej, owoce tej próby są najmniejsze spośród wszystkich analizowanych populacji. Wartości cechy 2 szerokość torebki dla prób: 4, 13, 8 w wyraźny sposób odbiegają od próby ogólnej osiągając w stosunku do niej wartości mniejsze lub większe. Pozostałe próby oscylują wokół jednostki porównawczej lub w niewielkim stopniu linie wielkości odchylają się od niej, przyjmując wartości mniejsze lub większe. Próby 9 i 10 mają wartości tej cechy zgodne z próbą ogólną. Linie kształtu dla cechy 3 stosunek szerokości do długości torebki dla prób: 4, 16, 1, 13 wyraźnie odbiegają od jednostki porównawczej i przyjmują wartości niższe lub wyższe od próby ogólnej. Próba 6 w sposób bardzo wyraźny odbiega od jednostki porównawczej, mając wyraźnie wyższą wartość tej cechy. Dla większości pozostałych cech wartości tej cechy w nieznacznym stopniu odbiegają od próby ogólnej, a próby 11 i 12 mają wartości równe jednostce porównawczej. Wartości cechy 4 długość nasion dla większości analizowanych prób oscylują wokół próby ogólnej. Próby: 13, 15, 2 wyraźniej odbiegają od jednostki porównawczej w stronę wartości niższych, a zdecydowanie najbardziej próba 6, której nasiona są najmniejsze wśród wszystkich analizowanych prób. Wyraźnie największe wartości tej cechy stwierdzono dla prób: 8, 7, 9, 11. Linie wielkości dla cechy 5 szerokości nasion dla większości analizowanych 142

9 cech przyjmują wartości niższe od jednostki porównawczej, poza próbami: 8, 7, 9, 11, 17, 14, 12, gdzie nasiona są wyraźnie lub nieznacznie szersze od próby ogólnej. Wartości tej cechy dla prób: 2 i 5 są równe jednostce porównawczej. Wartości cechy 6 stosunek szerokości nasion do ich długości dla większości analizowanych prób (15, 8, 7, 5, 16, 12, 10, 14) w nieznacznym stopniu odbiegają od próby ogólnej. Wyraźnie niższą wartość tej cechy stwierdzono dla prób: 4, 1 i 3, a wyższą dla prób: 13, 9, 11, 6, 2. Wartość próby 17 dla tej cechy jest równa próbie ogólnej. Analiza linii wielkości i kształtu torebek i nasion Plantago lanceolata L. wykazała, że cechami o najmniejszym zróżnicowaniu są: cecha 4 długość nasion i cecha 1 długość torebki. Cecha 3 stosunek szerokości torebki do jej długości, cecha 6 stosunek szerokości nasion do ich długości oraz cecha 2 szerokość torebki mają większe odchylenia od jednostki porównawczej. W największym stopniu od jednostki porównawczej odbiega cecha 5 szerokość nasion. Zaobserwowane zróżnicowanie potwierdzają obliczone współczynniki zmienności, których średnie wartości dla badanych cech wynoszą: cecha 1 długość torebki V% = 6,96; cecha 2 szerokość torebki V% = 7,67; cecha 3 stosunek szerokości torebki do jej długości V% = 7,36; cecha 4 długość nasion V% = 6,18; cecha 5 szerokość nasion V% = 8,62; cecha 6 stosunek szerokości nasion do ich długości V% = 7,54 (ryc. 4). Ryc. 4. Średnie wartości współczynników zmienności Plantago lanceolata L. Fig. 4. The means of coefficients variability of Plantago lanceolata L. 143

10 W wyniku analizy dendrogramu (ryc. 5), stwierdzono, że badany materiał stanowi jedną dużą grupę, wewnętrznie zróżnicowaną. Jedna z podgrup tworzą próby: 12, 17, 10, 1, 3, 5, 4, 14, drugą tworzą próby: 2, 15, 16, 13, trzecią podgrupę tworzą próby: 7, 9, 11. Największe podobieństwo wykazują próby:12 (Bytów) i 17 (Gniew), Ryc. 5. Dendrogram odległości euklidesowych Plantago lanceolata L. Fig. 5. Dendrogram of Euclidan distances for Plantago lanceolata L. Zakresy wielkości owoców i nasion P. lanceolata L. według autorów Size ranges of fruits and seeds of P. lanceolata L. by authors Tabela 3 Table 3 Autor Owoce Nasiona Długość (mm) Szerokość (mm) Długość (mm) Szerokość (mm) Lampeter ,90 3,5o 0,80 1,70 Tacik ,80 3,70 Kulpa ,30 2,80 1,00 1,40 Tymrakiewicz ,00 4,00 2,30 2,80 1,00 1,40 Rymkiewicz ,00 1,40 1,60 2,00 3,10 1,00 1,40 Mowszowicz ,30 2,80 2,25 3,00 1,20 1,50 Szafer i in ,00 4,00 ±2,00 Rutkowski ,00 4,00 2,00 2,70(3,70) 144

11 3 (Kołobrzeg) i 5 (Sławno) oraz 9 (Słupsk) i 11 (Człuchów), o czym świadczą małe odległości wiązań. Natomiast próba 6 z Tychowa wykazuje wyraźnie izolowane położenie, które jest zapewne spowodowane tym, że owoce i nasiona tej próby miały najmniejsze wartości spośród wszystkich badanych populacji. Reasumując można stwierdzić, że owoce i nasiona P. lanceolata L. pochodzące z siedlisk ruderalnych odznaczają się stosunkowo małą zmiennością, o czym świadczą niskie wartości uzyskanych współczynników zmienności, ich średnie wartości dla żadnej z analizowanych cech nie przekroczyły 9,00%. Niniejsze badania uściśliły zakres zmienności niektórych cech i poszerzyły podawane w literaturze zakresy zmienności (tab. 3). PIŚMIENNICTWO Andrzejewska-Golec E., Świątek L., 1984, Badania chemotaksonomiczne rodzaju Plantago L. Analiza frakcji irydoidów. Herba Polon., 30, 9-16 Borkowski B., 1957, Farmakognozja z uwzględnieniem fitochemii i farmakodynamiki surowców roślinnych. Warszawa Chater A. O., Cartier D., 1976, Plantago. W: T. Tutin, V. Heywood, N. Burges, D. Moore, D. Valentine, S. Walters, D. Welb (red.) Flora Europea. Cambridge, 4, Handjieva N., Saadi H., Evstatieva L., 1991, Iridoid glucosides from Plantago altissima L., Plantago lanceolata L., Plantago atrata Hoppe and Plantago argentea Chaix. Z. Naturforsch, 46, Hulten E., Fries M., 1986, Atlas of North European vascular plants, north of the tropic of cancer. Königstein Jentys-Szaferowa J., 1959, A graphical method of comparing the shapes of plants. Rev. Pol. Acad. Sc., 4, 1, 9-38 Klimko M., Idzikowska K., Truchan M., Kreft A., 2004a, Seed sculpture of Polish species of the genus Plantago L. Acta Societatis Botanicorum Poloniae, 73, 2, Klimko M., Idzikowska K., Truchan M., Kreft A., 2004b, Pollen morphology of Plantago species native to Poland and their taxonomic implications. Acta Societatis Botanicorum Poloniae, 73, 4, Kulpa W., 1974, Nasionoznawstwo chwastów. Warszawa Lampeter W., 1967, Zwalczanie chwastów w produkcji nasiennej. Warszawa Matuszkiewicz W., 2001, Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa Mowszowicz J., 1986, Krajowe chwasty polne i ogrodowe. Warszawa Mowszowicz J.,1987, Flora wiosenna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących wiosennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa Reszeja W., Gill S., 1973, Zawartość aukubiny w nasionach rodzaju Plantago L. Rozpr. Wydz. III Nauk Mat. Przyr., 9, Rutkowska B., 1984, Atlas roślin łąkowych i pastwiskowych. Warszawa Rutkowski L., 1998, Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa Rymkiewicz A., 1979, Badania nad gatunkami z rodzaju Plantago L. z uwzględnieniem karpologii i chemotaksonomii. Monographiae Botanicae, LVII, Szafer W., Kulczyński S., Pawłowski B., 1988, Rośliny polskie. Warszawa Stachurska A., Kuszell T., Lorenc K., 1981, Plantago lanceolata L. W: Kartoteka palinologiczna roślin polskich. Zeszyty Przyr. Opol. Tow. Przyj. Nauk. 2, tab. 294 Sneath P., Sokal R. R., 1973, Numerical Taxonomy. San Francisco 145

12 Szwedler I., Sobkowiak M., 1998, Spotkania z przyrodą. Rośliny. Warszawa Suchorska K., 1990, Babka lancetowata Plantago lanceolata L. W: Leksykon roślin leczniczych, red. A. Rumińska, S. Ożarowski. Warszawa, Tacik T., 1967, Rodzina Plantaginaceae Babkowate. W: Flora Polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. B. Pawłowski (red.). Warszawa, Kraków, 11, Tymrakiewicz W., 1976, Atlas chwastów. Warszawa Zając A., Zając M., 2001, Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków Podlech D., 1994, Rośliny lecznicze. Warszawa StatSoft, Inc., 1997, Statistica for Windows (Computer program manual). Tulsa Summary INTERPOPULATION VARIATION OF FRUITS AND SEEDS OF PLANTAGO LANCEOLATA L. The paper presents the results of a biometrical study of Plantago lanceolata L. on the basis of a morphological analysis of six features of fruits and seeds from 17 populations in Nothern Poland. The samples were collected in the years from the ruderal localities. From each population samples of 50 fruits and seeds were selected randomly for analysis. For all parameters of each sample the arithmetic means, standard deviations, and coefficients of variation were made. The data were analysed using a graphic method of comparison of plant size and shape (Jentys-Szaferowa 1959) and one of the forms of clump analysis, i.e. grouping of multidimensional objects using the nearest neighbourhood method on the square Euclidian distance (Sneath & Sokal 1973), ilustrated by dendrogram. It was found that the most stable parameter is the seed length (V% = 6.18) and capsule length (V% = 6.96). Seed width (V% = 8.62) are the most variable. An analysis of the dendrogram showed that the analysed samples formed a one big intradifferentiated group: one of the subgroup made of samples: 12, 17, 10, 1, 3, 5, 4, 14 and the second made of samples: 2, 15, 16, 13, and the third made of samples: 7, 9, 11. Sample 6 from Tychowo show highly isolated location. 146