GENERALNA DYREKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA W WARSZAWIE WARSZAWA, UL. WAWELSKA 52/54

Transkrypt

1 GENERALNA DYREKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA W WARSZAWIE WARSZAWA, UL. WAWELSKA 52/54 CZĘŚĆ NR 9 WYKONANIE INWENTARYZACJI ORNITOLOGICZNEJ DLA 2 OBSZARÓW SPECJALNEJ OCHRONY PTAKÓW NATURA 2000: PLB BAGIENNA DOLINA DRWĘCY (I ETAP) I PLB DOLINA WKRY I MŁAWKI (II ETAP) I ETAP - BAGIENNA DOLINA DRWĘCY Zamawiający: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska Warszawa, ul. Wawelska 52/54 Finansowanie: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Warszawa, ul. Konstruktorska 3A Wykonawca: Zakład Planowania Przestrzennego i Badań Ekologicznych EKOS Henryk Kot Siedlce, ul. Traugutta 8 Autorzy: Tomasz Rafalski, Borys Szpryngwald, Tomasz Królak, Grzegorz Czapiewski, Agnieszka Rafalska, Henryk Kot Opracowanie wersji cyfrowej map: Magdalena Głasek Warszawa, listopad 2010 r.

2 SPIS TREŚCI 1. INFORMACJE WSTĘPNE 2 2. TEREN OBJĘTY INWENTARYZACJĄ 2 3. ZESPÓŁ WYKONAWCZY 3 4. ZAKRES INWENTARYZACJI I ZAWARTOŚĆ DOKUMENTACJI 3 5. ZAŁOŻENIA METODYCZNE PROWADZENIA INWENTARYZACJI PTAKÓW I ZAGROŻEŃ Inwentaryzacja ptaków w granicach obszaru Natura Inwentaryzacja ptaków na powierzchniach monitoringowych Inwentaryzacja zagrożeń 5 6. SPOSÓB OPRACOWANIA I PRZEDSTAWIENIA WYNIKÓW INWENTARYZACJI PTAKÓW 6 7. WYNIKI INWENTARYZACJI PTAKÓW W OKRESIE LĘGOWYM W ROKU 2010 W GRANICACH OBSZARU NATURA Ogólna charakterystyka awifauny Gatunki wymienione w załączniku nr I Dyrektywy Ptasiej, stwierdzone na terenie Bagiennej Doliny Drwęcy Gatunki waloryzujące obszary Natura Gatunki lęgowe z aneksu 4 do opracowania Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny pod redakcja M. Gromadzkiego (2004) WYNIKI INWENTARYZACJI PTAKÓW W OKRESIE LĘGOWYM W ROKU 2010 W GRANICACH POWIERZCHNI MONITORINGOWYCH Powierzchnia monitoringowa Bobrowiska Powierzchnia monitoringowa Kanał Brynica BAGIENNA DOLINA DRWĘCY JAKO OBSZAR LĘGOWY GINĄCYCH I ZAGROŻONYCH GATUNKÓW PTAKÓW Gatunki kwalifikujące OSO Bagienna Dolina Drwęcy do ostoi międzynarodowych Gatunki wymienione w załączniku nr I Dyrektywy Ptasiej, nie zaliczane do kwalifikujących obszar Natura 2000 do ostoi międzynarodowych Informacje o innych, wybranych gatunkach ptaków WYNIKI INWENTARYZACJI PTAKÓW NIELĘGOWYCH W ROKU 2010 W GRANICACH OBSZARU NATURA 2000 PLB Gatunki kwalifikujące OSO Bagienna Dolina Drwęcy do ostoi o znaczeniu międzynarodowym W okresie migracji Znaczenie OSO Bagienna Dolina Drwęcy dla migrujących ptaków wodno-błotnych ZAGROŻENIA DLA PTAKÓW ORAZ ICH SIEDLISK PROPOZYCJA KOREJTY GRANIC OSO BAGIENNA DOLINA DRWĘCY LITERATURA 23 DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA STANDARDOWY FORMULARZ DANYCH DOKUMENTACJA KARTOGRAFICZNA 1

3 1. INFORMACJE WSTĘPNE W roku 2010 na zamówienie Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Warszawie Zakład Planowania Przestrzennego i Badań Ekologicznych EKOS z/s w Siedlcach, przeprowadził inwentaryzację ptaków w granicach PLB Bagienna Dolina Drwęcy, wg założeń metodycznych zawartych w Wytycznych do prowadzenia inwentaryzacji ornitologicznych na Obszarach Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000, stanowiących załącznik nr 6 do Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia. Celem inwentaryzacji było określenie liczebności par lęgowych większości gatunków zasiedlających Bagienną Dolinę Drwęcy, ocenę znaczenia obszaru dla poszczególnych gatunków na podstawie uzyskanych wyników, określenie zagrożeń dla ptaków zasiedlających ten teren oraz ich siedlisk, a także podanie ewentualnych propozycji korekty granic obszaru Natura 2000 Bagienna Dolina Drwęcy. Wyniki przeprowadzonej inwentaryzacji ptaków lęgowych oraz zagrożeń, posłużą do opracowania planów ochrony tego obszaru. 2. TEREN OBJĘTY INWENTARYZACJĄ Bagienna Dolina Drwęcy jest ostoją o niewielkiej powierzchni (3366 ha), obejmującą fragment doliny nieuregulowanej rzeki nizinnej, z licznie reprezentowanymi siedliskami bagiennymi oraz łąkowymi. Stanowi ważny obszar dla migrujących ptaków wodno błotnych, które zatrzymują się tu w koncentracjach przekraczających osobników. W okresie lęgowym obszar ważny dla podróżniczka, żurawia i gęgawy w skali regionu. Ostoja pełni również funkcję naturalnego korytarza ekologicznego, łączącego dwa duże kompleksy leśne. Bagienna Dolina Drwęcy znajduje się na terenie powiatu brodnickiego w województwie kujawsko-pomorskim. Współrzędne geograficzne: N, E. Obszar obejmuje środkowy odcinek Doliny Drwęcy, jej wielki łuk pomiędzy drogą Jajkowo Głęboczek, a Brodnicą. W ostoi dominuje krajobraz zabagnionej doliny nizinnej rzeki. Ten niewielki fragment doliny jest dwudzielny - górna część ostoi jest wąska, jej szerokość nie przekracza 0,6 km, dolny jest szerszy, osiągając prawie 3 km. Współczesna Dolina Drwęcy jest przekształconym przez rzekę śladem odpływu wód lodowcowo-rzecznych spływających z położonych na północ obszarów pojeziernych. Drwęca po opuszczeniu obszaru Pojezierza Olsztyńskiego staje się rzeką nizinną, płynie naturalnym korytem silnie meandrując. Wczesną wiosną wylewa, a utworzone rozległe rozlewiska długo pozostają na powierzchni gruntu. Jest rzeką nieuregulowaną. W jej dolinie występują liczne starorzecza z bogatą roślinnością wodną i bagienną. W granicach ostoi znajduje się także wyżej położony fragment doliny, z siecią rowów i kanałów melioracyjnych, jeziora Sopień i Ostrów oraz obniżenie, rozciągające się pomiędzy rzekami Brynicą i Samionką. Szata roślinna jest zróżnicowana i tworzy mozaikę łąk, płatów szuwarów, turzycowisk, trzcinowisk i zarośli wierzbowych. Na lewym brzegu rzeki zachował się duży kompleks leśny. Procentowy udział poszczególnych siedlisk na terenie ostoi przedstawia się następująco: lasy i zadrzewienia 44%, łąki i pastwiska 41%, inne tereny rolne 11%, mokradła 3%, zbiorniki wodne i cieki 1%. Teren ostoi jest objęty również następującymi formami ochrony przyrody: Rezerwat przyrody Rzeka Drwęca, Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Drwęcy, Brodnicki Park Krajobrazowy, SOO Dolina Drwęcy. 2

4 3. ZESPÓŁ WYKONAWCZY Zespół prowadzący inwentaryzację na obszarze PLB Bagiennej Doliny Drwęcy składał się z pięciu ornitologów. W skład zespołu wchodzili: Tomasz Rafalski, Borys Szpryngwald, Tomasz Królak, Grzegorz Czapiewski, Agnieszka Rafalska. Nadzór merytoryczny i koordynacja: Henryk Kot. 4. ZAKRES INWENTARYZACJI I ZAWARTOŚĆ DOKUMENTACJI Inwentaryzacją objęto teren w granicach obszaru chronionego Natura 2000 PLB Bagienna Dolina Drwęcy. Miała ona na celu określenie liczebności par i terytoriów lęgowych gatunków ptaków wymienionych na liście gatunków podlegających ocenie liczebności zawartej w Wytycznych do prowadzenia inwentaryzacji ornitologicznych na Obszarach Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000, stanowiących załącznik nr 6 do Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia. Inwentaryzacją objęto ptaki lęgowe należące do czterech grup: - gatunki zamieszczone w Załączniku 1 Dyrektywy Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (tzw. gatunki naturowe ), wymienione w aneksie nr 2 Poradnika ochrony siedlisk i gatunków Natura Tom 7 - Gromadzki red Inwentaryzowano wszystkie gatunki z tej grupy. - gatunki waloryzujące obszary Natura 2000 wymienione w aneksie nr 3 Poradnika ochrony siedlisk i gatunków Natura Tom 7 - Gromadzki red (tzw. gatunki waloryzujące ). Inwentaryzowano wszystkie gatunki z wyjątkiem rokitniczki, która jest na tym terenie na tyle rozpowszechnionym i licznym gatunkiem, że nawet przybliżona ocena jej liczebności nie była możliwa na tak rozległym i dogodnym do gniazdowania obszarze. - gatunki wymienione w aneksie nr 4 Poradnika ochrony siedlisk i gatunków Natura Tom 7 - Gromadzki red. 2004, zaliczane do kategorii określonej jako gatunki, które należy zbadać w pierwszej kolejności (tzw. gatunki grupy trzeciej ). Inwentaryzowano gatunki wybrane, występujące nielicznie lub średnio licznie, wymienione w Wytycznych do prowadzenia inwentaryzacji ornitologicznych na Obszarach Specjalnej Ochrony Ptaków Natura gatunki nie należące do ww. ale wymienione w Wytycznych do prowadzenia inwentaryzacji ornitologicznych na Obszarach Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 Do tej grupy należały tylko 2 gatunki jastrząb i pliszka siwa. Szczegółową inwentaryzacją par lęgowych objęto zatem łącznie 58 gatunków ptaków, w tym 19 gatunków wymienionych w załączniku nr I Dyrektywy Ptasiej, 30 gatunków waloryzujących, 7 gatunków zaliczanych do grupy trzeciej oraz dodatkowo 2 gatunki nie należące do ww. kategorii. Ponadto notowano wszystkie inne gatunki ptaków występujące w granicach obszaru Natura 2000 starając się określić ich status (lęgowy/nielęgowy). Pozwoliło to na sporządzenie pełnej listy gatunków lęgowych i prawdopodobnie lęgowych występujących w granicach OSO Bagienna Dolina Drwęcy. W czasie kontroli terenowych notowano wszystkie gatunki z grupy Non-Passeriformes przebywające na badanym fragmencie doliny Drwęcy jako migrujące lub koczujące, zaznaczając na mapach lokalizację poszczególnych stad. W okresie marzec-maj większość stwierdzeń dotyczyła migracji wiosennej, natomiast w końcu czerwca i w lipcu były to migracje wczesnoletnie i koczowania polęgowe. 3

5 Dokumentacja w wersji wydrukowanej składa się z następujących części: 1. Tekst. 2. Wyniki inwentaryzacji na podkładzie map topograficznych w skali 1:25000, w tym: - gatunki ptaków z załącznika I Dyrektywy Ptasiej, - gatunki lęgowe waloryzujące obszary Natura 2000 cz. 2a, - gatunki lęgowe waloryzujące obszary Natura 2000 cz. 2b, - gatunki lęgowe waloryzujące obszary Natura 2000 cz. 2c, - gatunki lęgowe z aneksu nr 4 Poradnika ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 oraz gatunki dodatkowe, - gatunki nielęgowe, - mapa zagrożeń. 3. Standardowy formularz danych. 4. Dokumentacja fotograficzna. Dokumentacja w wersji elektronicznej: - teksty w formacie Word i PDF, - mapy wymienione w pkt 2 w formacie PDF, - baza danych z przetworzonymi wynikami inwentaryzacji w programie ArcGis w formacie SHP na podkładzie map topograficznych w skali 1:25000, - dokumentacja fotograficzna w pliku PDF jako część składowa tekstu. 5. ZAŁOŻENIA METODYCZNE PROWADZENIA INWENTARYZACJI PTAKÓW I ZAGROŻEŃ 5.1. Inwentaryzacja ptaków w granicach obszaru Natura 2000 Liczenie przeprowadzono na całym obszarze ostoi przeprowadzając łącznie zgodnie z założeniami metodycznymi 8 kontroli, w tym 2 kontrole na wyznaczonych uprzednio dwóch tzw. powierzchniach monitoringowych. Prace terenowe prowadzono w okresie od 14 marca do 21 lipca. Jedna kontrola obejmująca cały monitorowany obszar była prowadzona w przedziale czasowym obejmującym kilka-kilkanaście dni. Poszczególne kontrole przeprowadzono w następujących terminach: - 15 marca - 31 marca przeprowadzono kontrolę nr 1 w dniach: 14.03, 16.03, 22.03, 24.03, 26.03, 28.03, kwietnia - 15 kwietnia przeprowadzono kontrolę nr 2 w dniach: 01.04, 02.04, 08.04, 10.04, 13.04, kwietnia - 30 kwietnia przeprowadzono kontrolę nr 3 (monitoringowa) w dniach: 17.04, 18.04, 19.04, 23.04, 24.04, 25.04, maja - 15 maja przeprowadzono kontrolę nr 4 w dniach: 01.05, 02.05, 03.05, 04.05, 07.05, maja - 31 maja przeprowadzono kontrolę nr 5 (monitoringowa) w dniach: 19.05, 23.05, czerwca - 15 czerwca przeprowadzono kontrolę nr 6 w dniach: 02.06, 03.06, 04.06, 06.06, 10.06, 12.06, czerwca - 30 czerwca przeprowadzono kontrolę nr 7 w dniach: 16.06, 19.06, lipca - 31 lipca przeprowadzono kontrolę nr 8 w dniach: 16.07,

6 Dodatkowo w omawianym okresie przeprowadzono 6 kontroli nocnych, połączonych ze stymulacją głosową w celu wykrycia lelka, wodnika, kropiatki, zielonki, derkacza, perkozka oraz włochatki. Każdą kontrolę w terenie prowadzono po uprzednio wyznaczonej trasie przejścia z możliwością jej modyfikacji w trakcie kontroli. Kontrole prowadzono podczas sprzyjających warunków atmosferycznych bez silnego wiatru, opadów deszczu i mgły. Zarejestrowane gatunki nanoszono na mapę z wykorzystaniem kodów gatunkowych przyjętych za Chylarecki i in. 2009, ze szczególnym uwzględnieniem jednocześnie słyszanych/widzianych par ptaków/tokujących samców. Do nanoszenia zarejestrowanych ptaków wykorzystano mapy topograficzne w skali 1: i 1: Inwentaryzacja ptaków na powierzchniach monitoringowych Zgodnie z założeniami metodycznymi ustalonymi przez GDOŚ, powierzchnie monitoringowa zostały wyznaczone na początku sezonu lęgowego ptaków, tak aby pierwsza kontrola mogła być przeprowadzona w drugiej połowie kwietnia. Prowadzone przez zespół badawczy przed rokiem 2010 inwentaryzacje ptaków oraz dobra znajomość terenu w granicach OSO Bagienna Dolina Drwęcy, pozwoliły na wyznaczenie dwóch powierzchni monitoringowych: 1. Powierzchnia Bobrowiska położona na wschodnim skraju Brodnicy, obejmująca dobrze zachowany fragment doliny liczący 280 ha. 2. Powierzchnia Kanał Brynica położona w bocznym, bagiennym odgałęzieniu doliny Drwęcy z licznym występowaniem torfianek, zadrzewień olszowych i łozowisk, licząca 270 ha. Głównym motywem wyznaczenia powierzchni Bobrowiska było wyjątkowe zróżnicowanie siedlisk i liczne występowanie wielu gatunków ptaków, w tym 8 gatunków z Załącznika 1 Dyrektywy Ptasiej. Występują tu gatunki, które można uznać za wskaźnikowe dla Doliny Drwęcy, takie jak brzęczka, kszyk, bąk czy żuraw. Określanie zmian liczebności tych gatunków na wyznaczonej powierzchni monitoringowej może być pomocne do określenia stanu zachowania gatunków będących przedmiotem ochrony w granicach OSO Bagienna Dolina Drwęcy. Powierzchnię monitoringową Kanał Brynica wyznaczono głównie ze względu na liczne występowanie w tej części doliny Drwęcy podróżniczka, który jest gatunkiem kwalifikującym dla tego obszaru. Jak wykazały wyniki inwentaryzacji przeprowadzonej w roku 2010, w granicach tej powierzchni występowała połowa lokalnej populacji tego gatunku zasiedlającego OSO Bagienna Dolina Drwęcy. Przyszłe badania na wyznaczonych powierzchniach monitoringowych powinny w sposób reprezentatywny wskazywać na zachodzące trendy w zmianach liczebności gatunków kwalifikujących oraz najliczniejszych z kategorii waloryzujących. Badania te na obu powierzchniach powinny być wykonane z zastosowaniem założeń metodycznych wprowadzonych w roku Kontrole na obu powierzchniach przeprowadzono w okresach: kwietnia kontrole dzienne połączone z kontrolami wieczorowo-nocnymi, maja kontrole dzienne połączone z kontrolami nocnymi Inwentaryzacja zagrożeń W ramach prowadzonej inwentaryzacji notowano i zaznaczano na mapach wszelkie czynniki mogące negatywnie wpływać na siedliska oraz warunki gniazdowania ptaków na terenie Bagiennej Doliny Drwęcy. 5

7 6. SPOSÓB OPRACOWANIA I PRZEDSTAWIENIA WYNIKÓW INWENTARYZACJI PTAKÓW Na podstawie map terenowych sporządzono mapy zbiorcze, na których naniesiono rozmieszczenie stanowisk wszystkich gatunków objętych inwentaryzacją. Za liczebność minimalną przyjęto rzeczywistą liczebność stwierdzoną podczas kontroli terenowych, natomiast szacunek liczebności dla całej ostoi określono w oparciu o znajomość stanowisk z lat ubiegłych, niewykrytych podczas tegorocznych kontroli oraz biorąc pod uwagę występowanie odpowiednich siedlisk, których zasiedlenie przez dany gatunek jest wysoce prawdopodobne. Na podstawie map zbiorczych wykonano mapy w postaci cyfrowej w systemie GIS. 7. WYNIKI INWENTARYZACJI PTAKÓW W OKRESIE LĘGOWYM W ROKU 2010 W GRANICACH OBSZARU NATURA Ogólna charakterystyka awifauny W trakcie badań terenowych prowadzonych w roku 2010 stwierdzono 129 gatunków lęgowych i prawdopodobnie lęgowych oraz 46 gatunków nielęgowych i/lub przelotnych (tab. 1). Łącznie zanotowano 175 gatunków ptaków, w tym 31 z Zał. I Dyrektywy Ptasiej. W składzie awifauny Bagiennej Doliny Drwęcy dominują gatunki otwartych siedlisk bagiennych, wśród których znajduje się większość występujących w ooszarze gatunków z Zał. I Dyrektywy Ptasiej. Liczną grupę stanowią również gatunki zasiedlające tereny rolnicze na skraju doliny. Tabela 1. Gatunki lęgowe i nielęgowe stwierdzone w roku 2010 w OSO Bagienna Dolina Drwęcy. Lp. GATUNEK NAZWA ŁACIŃSKA STATUS 1. Perkoz dwuczuby Podiceps cristatus L 2. Perkoz rdzawoszyi Podiceps grisegena L 3. Perkozek Tachybaptus ruficollis L 4. Kormoran Phalacrocorax carbo P 5. Bąk Botaurus stellaris L 6. Czapla biała Egretta alba P 7. Czapla siwa Ardea cinerea P 8. Bocian biały Ciconia ciconia L 9. Bocian czarny Ciconia nigra P 10 Łabędź krzykliwy Cygnus cygnus P 11. Łabędź czarnodzioby Cygnus columbianus P 12. Łabędź niemy Cygnus olor L 13. Gęś zbożowa Anser fabalis P 14. Gęś białoczelna Anser albifrons P 15. Gęgawa Anser anser L 16. Bernikla białolica Branta leucopsis P 17. Świstun Anas penelope P 18. Krzyżówka Anas platyrhynchos L 6

8 19. Krakwa Anas strepera L 20. Rożeniec Anas acuta P 21. Płaskonos Anas clypeata L 22. Cyraneczka Anas crecca L 23. Cyranka Anas querquedula L 24. Głowienka Aythya ferina L 25. Czernica Aythya fuligula L 26. Gągoł Bucephala clangula L 27. Bielaczek Mergus albellus P 28. Nurogęś Mergus merganser L 29. Kania czarna Milvus migrans P 30. Kania ruda Milvus milvus P 31. Błotniak zbożowy Circus cyaneus P 32. Błotniak stawowy Circus aeruginosus L 33. Krogulec Accipiter nisus L 34. Jastrząb Accipiter gentilis L 35. Trzmielojad Pernis apivorus P 36. Myszołów Buteo buteo L 37. Myszołów włochaty Buteo lagopus P 38. Bielik Haliaeetus albicilla L 39. Orlik krzykliwy Aquila pomarina L 40. Pustułka Falco tinnunculus P 41. Kobuz Falco subbuteo L 42. Kuropatwa Perdix perdix L 43. Bażant Phasianus colchicus L 44. Przepiórka Coturnix coturnix P 45. Derkacz Crex crex L 46. Zielonka Parzana parva L 47. Kropiatka Porzana porzana L 48. Wodnik Rallus aquaticus L 49. Kokoszka Gallinula chloropus L 50. Łyska Fulica atra L 51. Żuraw Grus grus L 52. Sieweczka obrożna Charadrius hiaticula P 53. Sieweczka rzeczna Charadrius dubius L 54. Czajka Vanellus vanellus L 55. Biegus zmienny Calidris alpina P 56. Biegus malutki Calidris minuta P 57. Batalion Philomachus pugnax P 58. Kulik wielki Numenius arquata P 59. Rycyk Limosa limosa P 60. Krwawodziób Tringa totanus L 61. Brodziec śniady Tringa erythropus P 62. Kwokacz Tringa nebularia P 63. Łęczak Tringa glareola P 64. Brodziec piskliwy Actitis hypoleucos P 65. Samotnik Tringa ochropus L 7

9 66. Brodziec pławny Tringa stagnatilis P 67. Słonka Scolopax rusticola L 68. Kszyk Gallinago gallinago L 69. Śmieszka Larus ridibundus P 70. Mewa srebrzysta Larus argentatus P 71. Mewa białogłowa Larus cachinnans P 72. Rybitwa rzeczna Sterna hirundo P 73. Rybitwa czarna Chlidonias niger L 74. Rybitwa białoskrzydła Chlidonias leucopterus P 75. Rybitwa białowąsa Chlidonias hybrida P 76. Grzywacz Columba palumbus L 77. Siniak Columba oenas P 78. Sierpówka Streptopelia decaocto L 79. Turkawka Streptopelia turtur L 80. Kukułka Cuculus canorus L 81. Puszczyk Strix aluco L 82. Jerzyk Apus apus P 83. Zimorodek Alcedo atthis L 84. Dudek Upupa epops L 85. Krętogłów Jynx torquilla L 86. Dzięcioł czarny Dryocopus martius L 87. Dzięcioł zielony Picus viridis L 88. Dzięcioł średni Dendrocopos medius P 89. Dzięcioł duży Dendrocopos major L 90. Dzięciołek Dendrocopos minor L 91. Skowronek Alauda arvensis L 92. Lerka Lullula arborea L 93. Brzegówka Riparia riparia L 94. Dymówka Hirundo rustica L 95. Oknówka Delichon urbicum L 96. Świergotek łąkowy Anthus pratensis L 97. Świergotek drzewny Anthus trivialis L 98. Świergotek polny Anthus campestris P 99. Pliszka siwa Motacilla alba L 100. Pliszka górska Motacilla cinerea P 101. Pliszka żółta Motacilla flava L 102. Strzyżyk Troglodytes troglodytes L 103. Pokrzywnica Prunella modularis L 104. Rudzik Erithacus rubecula L 105. Słowik szary Luscinia luscinia L 106. Słowik rdzawy Luscinia megarhynchos L 107. Podróżniczek Luscinia svecica L 108. Pleszka Phoenicurus phoenicurus L 109. Kopciuszek Phoenicurus ochruros L 110. Pokląskwa Saxicola rubetra L 111. Białorzytka Oenanthe oenanthe L 112. Kos Turdus merula L 8

10 113. Kwiczoł Turdus pilaris L 114. Droździk Turdus iliacus P 115. Śpiewak Turdus philomelos L 116. Paszkot Turdus viscivorus L 117. Brzęczka Locustella luscinioides L 118. Strumieniówka Locustella fluviatilis L 119. Świerszczak Locustella naevia L 120. Trzciniak Acrocephalus arundinaceus L 121. Rokitniczka Acrocephalus schoenobaenus L 122. Łozówka Acrocephalus palustris L 123. Trzcinniczek Acrocephalus scirpaceus L 124. Zaganiacz Hippolais icterina L 125. Gajówka Sylvia borin L 126. Piegża Sylvia curruca L 127. Cierniówka Sylvia communis L 128. Kapturka Sylvia atricapilla L 129. Jarzębatka Sylvia nisoria L 130. Świstunka leśna Phylloscopus sibilatrix L 131. Piecuszek Phylloscopus trochilus L 132. Pierwiosnek Phylloscopus collybita L 133. Mysikrólik Regulus regulus L 134. Zniczek Regulus ignicapilla L 135. Muchołówka żałobna Ficedula hypoleuca L 136. Muchołówka szara Muscicapa striata L 137. Muchołówka mała Ficedula parva P 138. Remiz Remiz pendulinus L 139. Sikora uboga Poecile palustris L 140. Czarnogłówka Poecila montanus L 141. Czubatka Lophophanes cristatus L 142. Modraszka Cyanistes caeruleus L 143. Bogatka Parus major L 144. Sosnówka Periparus ater L 145. Raniuszek Aegithalos caudatus L 146. Kowalik Sitta europaea L 147. Pełzacz ogrodowy Certhia brachydactyla L 148. Pełzacz leśny Certhia familiaris L 149. Gąsiorek Lanius collurio L 150. Srokosz Lanius excubitor L 151. Szpak Sturnus vulgaris L 152. Wilga Oriolus oriolus L 153. Sójka Garrulus glandarius L 154. Orzechówka Nucifraga caryocatactes L 155. Sroka Pica pica L 156. Kawka Corvus monedula P 157. Kruk Corvus corax L 158. Wrona siwa Corvus cornix L 159. Gawron Corvus frugilegus P 9

11 160. Mazurek Passer montanus L 161. Wróbel Passer domesticus L 162. Zięba Fringilla coelebs L 163. Jer Fringilla montifringilla P 164. Grubodziób Coccothraustes coccothraustes L 165. Kulczyk Serinus serinus L 166. Czyż Carduelis spinus L 167. Dzwoniec Carduelis chloris L 168. Szczygieł Carduelis carduelis L 169. Gil Pyrrhula pyrrhula L 170. Makolągwa Carduelis cannabina L 171. Dziwonia Carpodacus erythrinus L 172. Krzyżodziób świerkowy Loxia curvirostra L 173. Potrzeszcz Emberiza calandra L 174. Trznadel Emberiza citrinella L 175. Potrzos Emberiza schoeniclus L Spośród ptaków lęgowych podlegających ocenie liczebności (wymienionych w Wytycznych ), w granicach ostoi stwierdzono gniazdowanie 54 gatunków, w tym 19 z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 30 gatunków waloryzujących obszary Natura 2000, 7 zaliczanych do tzw. trzeciej grupy oraz 2 gatunki nie zaliczane do ww. grup (tab. 2). Tabela 2. Zestawienie liczby gatunków lęgowych stwierdzonych w roku 2010 w granicach OSO Bagienna Dolina Drwęcy. Kategoria Z oceną Bez oceny Razem liczebności liczebności Gatunki wymienione w Zał. I Dyrektywy Ptasiej. Aneks nr 2* Gatunki waloryzujące obszary Natura Aneks nr 3* Gatunki wymagające zbadania w pierwszej kolejności. Aneks nr 4* Gatunki pozostałe Razem * - Aneksy nr 2, 3 i 4 w Poradniku ochrony siedlisk i gatunków Natura Tom 7 (Gromadzki red. 2004) Gatunki wymienione w załączniku nr I Dyrektywy Ptasiej, stwierdzone na terenie Bagiennej Doliny Drwęcy W granicach obszaru stwierdzono w roku 2010 gniazdowanie pewne lub prawdopodobne 18 gatunków ptaków z Załącznika 1 Dyrektywy Ptasiej. Jeden gatunek rybitwa czarna w poprzednich latach gniazdowała nieregularnie w liczbie do par, dlatego, pomimo braku lęgów w roku 2010, jest wymieniona w tab. 3. Szczegółowe zestawienie zinwentaryzowanych gatunków wraz z oceną ich liczebności przedstawiono w tabeli 3. 10

12 Tabela 3. Zestawienie inwentaryzowanych w roku 2010 gatunków wraz z oceną ich liczebności w granicach OSO Bagienna Dolina Drwęcy. Gatunki wymienione w załączniku nr 1 Dyrektywy Ptasiej wg aneksu 2 Poradnika ochrony siedlisk i gatunków Natura Tom 7 (Gromadzki red. 2004). Oznaczenia: p para, m terytorialny samiec. Lp. NAZWA GATUNKU SYMBOL GAT. KOD GAT. LICZEB- NOŚĆ UWAGI ZAGROŻENIA 1 Bąk BS A021 5 m 2 Bocian czarny CCN A p 3 Bocian biały CCC A031 8 p 4 Kania ruda MM A p 5 Bielik HA A075 1 p 6 Błotniak stawowy CIA A081 6 p 7 Orlik krzykliwy AQP A p 8 Kropiatka PZO A p 9 Zielonka PZA A p 10 Derkacz CX A m 11 Żuraw GR A p 12 Rybitwa rzeczna STH A p 13 Rybitwa czarna CHN A197 0 p 14 Zimorodek AL A229 5 p 15 Dzięcioł czarny DM A236 6 p 16 Lerka L A p 17 Podróżniczek LUS A p 18 Jarzębatka SN A p 19 Gąsiorek LC A p gatunek regularnie pojawiający się w obszarze ostoi w sezonie lęgowym, co wskazuje na możliwe gniazdowanie - gniazdo nie zlokalizowane gatunek regularnie pojawiający się w obszarze ostoi w sezonie lęgowym, co wskazuje na możliwe gniazdowanie - gniazdo nie zlokalizowane W roku 2010 po raz pierwszy stwierdzono pewne gniazdowanie w roku 2010 gatunek lęgowy w granicach ostoi, jednak brak dokładnej lokalizacji gniazda (na mapie naniesiono lokalizację gniazda zajętego w sezonie 2009, poza granicą ostoi) gatunek regularnie obserwowany w granicach ostoi - brak lokalizacji gniazd gatunek nieregularnie lęgowy - nie stwierdzono lęgów w roku 2010, ale w latach wcześniejszych gniazdował w liczbie par penetrowanie siedlisk, niepokojenie 141 zmniejszanie powierzchni żerowisk z powodu zaniechania wypasania i wykaszania penetrowanie siedlisk, niepokojenie 141 zmniejszanie powierzchni żerowisk z powodu zaniechania wypasania i wykaszania 141 zmniejszanie powierzchni żerowisk z powodu zaniechania wypasania i wykaszania 141 lokalne zaniechanie wypasania i wykaszania łąk i pastwisk 141 lokalne zaniechanie wypasania i wykaszania łąk i pastwisk płoszenie na zlotowisku w okresie migracji wiosennej i jesiennej 11

13 Z tej grupy najwyższą liczebność osiągnęła jarzębatka (Sylvia nisoria) par/śpiewających samców oraz gąsiorek (Lanius collurio) par/samców. Gatunkiem, którego populacja na terenie ostoi osiągnęła 1% liczebności populacji krajowej jest podróżniczek (Luscinia svecica). Liczbę śpiewających samców określono na 21. Podróżniczek jest gatunkiem lęgowym kwalifikującym Bagienną Dolinę Drwęcy do sieci Natura 2000, podobnie jak gęgawa, wymieniona w rozdz Liczebność pozostałych gatunków lęgowych z Zał. 1 Dyrektywy Ptasiej na obszarze ostoi w okresie ostatnich 3 lat utrzymuję się na stabilnym, zbliżonym poziomie: bąk (Botaurus stellaris) 5 samców, bocian biały (Ciconia ciconia) 8 par, orlik krzykliwy (Aquila pomarina) 1-2 pary, żuraw (Grus grus) 19 par oraz zimorodek (Alcedo atthis) 5 par. Nieznacznym wzrostem liczebności w porównaniu do lat ubiegłych wykazuje się kropiatka (Porzana porzana) 6-12 m, zielonka (Porzana parva) 2-3 m oraz derkacz (Crex crex) samców, natomiast gatunkiem dotąd nie notowanym jako lęgowy na obszarze ostoi jest bielik (Haliaeetus albicilla), którego jedno stanowisko zlokalizowano w roku Spadek liczebności w porównaniu z latami poprzednimi - odnotowano w przypadku błotniaka stawowego (Circus aeruginosus) z 12 do 6 par oraz rybitwy czarnej (Chlidonias niger), która na terenie ostoi gniazduje ostatnio nieregularnie i w roku 2010 nie była lęgowa Gatunki waloryzujące obszary Natura 2000 Z grupy ptaków waloryzujących obszary Natura 2000 wykazano gniazdowanie 31 gatunków, z czego dla 30 gatunków dokonano oceny liczebności par lęgowych (tab. 4). Najliczniejszymi gatunkami były: rokitniczka (Acrocephalus schoenobaenus) (bez oceny liczebności) oraz słowik szary (Luscinia luscinia), którego oszacowano na par/śpiewających samców. Z tej grupy gatunków gęgawa występująca w liczbie par lęgowych osiągnęła poziom 1,8% liczebności populacji krajowej, zatem jest obok podróżniczka gatunkiem kwalifikującym OSO Bagienna Dolina Drwęcy. Na uwagę zasługuje bogaty zestaw lęgowych kaczek (9 gatunków), w tym gatunków rzadkich, takich jak krakwa, płaskonos czy gągoł. Dosyć liczna jest populacja kszyka (19-25 tokujących samców) oraz brzęczki (47 terytoriów). Tabela 4. Zestawienie inwentaryzowanych w roku 2010 gatunków wraz z oceną ich liczebności w granicach OSO Bagienna Dolina Drwęcy. Gatunki waloryzujące obszary Natura 2000 wymienione w aneksie 3 Poradnika ochrony siedlisk i gatunków Natura Tom 7 (Gromadzki red. 2004). Oznaczenia: p para, m terytorialny samiec. Lp NAZWA GATUNKU SYMBOL GAT. KOD GAT. LICZEBNOŚĆ UWAGI ZAGROŻENIA 1 Perkozek POR A004 5 p 2 Perkoz dwuczuby POC A005 8 p 3 Perkoz rdzawoszyi POG A006 1 p 4 Łabędź niemy CY A p 5 Gęgawa ANS A p 6 Krakwa ANR A p 7 Cyraneczka ANC A p 8 Krzyżówka ANP A p penetrowanie siedlisk, niepokojenie penetrowanie siedlisk, niepokojenie penetrowanie siedlisk, niepokojenie penetrowanie siedlisk, niepokojenie 12

14 9 Cyranka ANQ A p 10 Płaskonos ANL A p 11 Głowienka AYF A p 12 Czernica AYU A p 13 Gągoł BC A p 14 Nurogęś MEM A p 15 Wodnik RA A p 16 Kokoszka GH A p 17 Łyska FU A p 18 Sieweczka rzeczna CHD A136 4 p 19 Czajka W A p 20 Kszyk GG A m 21 Krwawodziób TRT A p 22 Samotnik TRO A p 23 Dudek U A232 6 p 24 Słowik szary LUL A p 25 Świerszczak LN A m 26 Strumieniówka LF A m 27 Brzęczka LL A m 28 Remiz RP A m 29 Srokosz LX A340 4 p 30 Dziwonia CE A m penetrowanie siedlisk, niepokojenie penetrowanie siedlisk, niepokojenie sporty i różne formy czynnego wypoczynku sporty i różne formy czynnego wypoczynku zarastanie łąk i pastwisk zarastanie łąk i pastwisk zarastanie łąk i pastwisk restrukturyzacja gospodarstw rolnych 7.4. Gatunki lęgowe z aneksu 4 opracowania Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny pod redakcją M. Gromadzkiego (2004) W OSO Bagienna Dolina Drwęcy stwierdzono występowanie 16 gatunków ptaków lęgowych z Aneksu 4 cytowanego opracowania: krogulec (Accipiter nisus), kobuz (Falco subbuteo), kuropatwa (Perdix perdix), turkawka (Streptopelia turtur), krętogłów (Jynx torquilla), dzięcioł zielony (Picus viridis), dzięciołek (Dendrocopos minor), świergotek łąkowy (Anthus pratensis), pliszka żółta (Motacilla flava), kopciuszek (Phoenicurus ochruros), pleszka (Phoenicurus phoenicurus), pokląskwa (Saxicola rubetra), trzciniak (Acrocephalus arundinaceus), muchołówka szara (Muscicapa striata), orzechówka (Nucifraga caryocatactes), potrzeszcz (Miliaria calandra). Z grupy tej dla 7 gatunków oceniono liczebność par lęgowych oraz dodatkowo dla 2 gatunków nie należących do tej grupy, tj. jastrzębia (Accipiter gentilis) i pliszki siwej (Motacilla alba) (tab. 5). Gatunki te występowały w liczbie od jednej do 5 par, nieco liczniejsze były tylko świergotek łąkowy (11 p.), trzciniak (15) i pliszka siwa (20). 13

15 Tabela 5. Zestawienie inwentaryzowanych w roku 2010 gatunków wraz z oceną ich liczebności w granicach OSO Bagienna Dolina Drwęcy. Gatunki z aneksu 4 Poradnika ochrony siedlisk i gatunków Natura Tom 7 (Gromadzki red. 2004). Oznaczenia: p para, m terytorialny samiec. Lp 1 2 NAZWA GATUNKU Krogulec Kobuz SYMBOL GAT. ACN FAS KOD GAT. A086 A089 LICZE- BNOŚĆ 3-5 p 2-3 p 3 Turkawka ST A210 3 p 4 Dzięcioł zielony PV A235 3 p 5 Świergotek łąkowy AP A p 6 Trzciniak XA A m 7 Orzechówka NC A344 1 p 8 Pliszka siwa* MA - 20 p 9 Jastrząb* ACG - 4 p UWAGI Gatunek wykazujący silny spadek liczebności w skali kraju ZAGRO- ŻENIA penetrowanie siedlisk, niepokojenie penetrowanie siedlisk, niepokojenie penetrowanie siedlisk, niepokojenie * - gatunki nie wymienione w aneksie nr 4 Poradnika ochrony siedlisk i gatunków Natura Tom 7 (Gromadzki red. 2004). 8. WYNIKI INWENTARYZACJI PTAKÓW W OKRESIE LĘGOWYM W ROKU 2010 W GRANICACH POWIERZCHNI MONITORINGOWYCH 8.1. Powierzchnia monitoringowa Bobrowiska Powierzchnia monitoringowa Bobrowiska (280 ha) prawie w całości usytuowana jest w obrębie terasy zalewowej rzeki Drwęcy. Dominują tu otwarte siedliska bagienne - podmokłe łąki, trzcinowiska, starorzecza oraz zarośla wierzbowe i niewielkie zadrzewienia olszowe. W części wschodniej znajduje się również kompleks zarastających torfianek. W roku 2010 na powierzchni stwierdzono gniazdowanie 21 gatunków ptaków podlegających ocenie liczebności, wśród których 7 to gatunki wymienione w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej oraz 13 gatunków waloryzujących. Do najliczniejszych gatunków zaliczyć należy słowika szarego (Luscinia luscinia) 20 par/śpiewających samców, brzęczkę (Luscinia luscinioides) 12 par/śpiewających samców oraz kszyka (Gallinago gallinago) 6 par/tokujących samców. Tabela 6. Liczba par/samców gatunków ptaków podlegających ocenie liczebności na powierzchni monitoringowej Bobrowiska (280 ha) w granicach OSO Bagienna Dolina Drwęcy w roku Nazwa gatunku Liczba par/samców Zagęszczenie (p/km 2 ) Luscinia luscinia 20 7,1 Locustella luscinioides 12 4,3 Gallinago gallinago 6 2,1 Carpodacus erythrinus 4 1,4 14

16 Grus grus 3 1,1 Botaurus stellaris 2 0,7 Circus aeruginosus 2 0,7 Rallus aquaticus 2 0,7 Locustella fluviatilis 2 0,7 Sylvia nisoria 2 0,7 Podiceps cristatus 1 0,3 Podiceps grisegena 1 0,3 Alcedo atthis 1 0,3 Porzana porzana 1 0,3 Porzana parva 1 0,3 Gallinula chloropus 1 0,3 Upupa epops 1 0,3 Tringa totanus 1 0,3 Remiz pendulinus 1 0,3 Luscinia svecica 1 0,3 Acrocephalus arundinaceus 1 0, Powierzchnia monitoringowa Kanał Brynica Powierzchnia monitoringowa Kanał Brynica (270 ha) zlokalizowana jest w obrębie doliny skanalizowanego (uregulowanego) odcinka rzeki Brynicy. Występują tu niewielkie płaty turzycowisk, podmokłe olsy i zarośla wierzbowe, wilgotne łąki kośne, poprzecinane rowami melioracyjnymi, a także liczne, zarastające zbiorniki po dawnej eksploatacji torfu torfianki. Część łąk i turzycowisk, z powodu zaprzestania użytkowania, podlega wtórnej sukcesji. Powierzchnia wraz z sąsiadującą doliną Samionki stanowi główną ostoję podróżniczka na obszarze Bagiennej Doliny Drwęcy. W roku prowadzenia inwentaryzacji na powierzchni monitoringowej Kanał Brynica stwierdzono gniazdowanie 12 gatunków ptaków podlegających ocenie liczebności, wśród których 3 to gatunki wymienione w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej oraz 7 gatunków waloryzujących. Do najliczniejszych gatunków zaliczyć należy brzęczkę (Locustella luscinioides) 12 par/śpiewających samców, podróżniczka (Luscinia svecica) 11 par/śpiewających samców, słowika szarego (Luscinia luscinia) 10 par/śpiewających samców oraz świerszczaka (Locustella naevia) 10 par/śpiewających samców. Tabela 7. Liczba par/samców gatunków ptaków podlegających ocenie liczebności na powierzchni monitoringowej Kanał Brynica (270 ha) w granicach OSO Bagienna Dolina Drwęcy w roku Nazwa gatunku Liczba par/samców Zagęszczenie (p/km 2 ) Locustella luscinioides 12 4,4 Luscinia svecica 11 4,1 Luscinia luscinia 10 3,7 Locustella naevia 10 3,7 Locustella fluviatilis 6 2,2 Carpodacus erythrinus 4 1,5 Sylvia nisoria 3 1,1 Acrocephalus arundinaceus 2 0,7 15

17 Anthus pratensis 1 0,4 Lullula arborea 1 0,4 Tringa ochropus 1 0,4 Upupa epops 1 0,4 9. BAGIENNA DOLINA DRWĘCY JAKO OBSZAR LĘGOWY GINĄCYCH I ZAGROŻONYCH GATUNKÓW PTAKÓW Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Bagienna Dolina Drwęcy stanowi ważne w skali kraju lęgowisko podróżniczka i gęgawy. W okresie migracji ostoja jest miejscem znacznych koncentracji ptaków wodnych i wodno-błotnych, w szczególności gęsi gęgawy, białoczelnej oraz zbożowej. Jesienią występuje tu zlotowisko żurawi, skupiające ptaków Gatunki kwalifikujące OSO Bagienna Dolina Drwęcy do ostoi międzynarodowych Według stanu na rok 2010, z ptaków lęgowych tylko jeden gatunek został zaliczony do kwalifikujących obszar do ostoi międzynarodowych. Jest to podróżniczek (Luscinia svecica), dla którego próg kwalifikacyjny (dla kryterium C6) wynosi 13 par lęgowych, a w roku 2010 liczebność populacji lęgowej tego gatunku oceniono na 21 par/śpiewających samców, co stanowi 1,3% populacji krajowej. Większość stanowisk skupiona jest we wschodniej części ostoi, w obszarze Kanału Brynica oraz doliny Samionki, gdzie podróżniczek zasiedla podmokłe olsy oraz zarastające torfianki. Drugim ważnym skupiskiem stanowisk jest uroczysko Bobrowiska w zachodniej części ostoi kompleks podmokłego olsu zlokalizowany po obu stronach drogi gminnej. Jego część zachodnia stanowi własność prywatną, natomiast wschodnia to użytek ekologiczny w zarządzie Lasów Państwowych. Bagienna Dolina Drwęcy stanowi ważną w skali krajowej ostoję tego gatunku Gatunki wymienione w załączniku nr I Dyrektywy Ptasiej, nie zaliczane do kwalifikujących obszar Natura 2000 do ostoi międzynarodowych Wszystkie pozostałe gatunki (18 gatunków) zasiedlające OSO Bagienna Dolina Drwęcy wymienione w załączniku nr I Dyrektywy Ptasiej nie mogą być zaliczone do grupy kwalifikujących i występowały na terenie ostoi w liczbie od 1 do 35 par. Poniżej podano bliższe informacje o ich występowaniu w granicach OSO Bagienna Dolina Drwęcy. Bąk (Botaurus stellaris) Na terenie ostoi Bagienna Dolina Drwęcy bąk jest gatunkiem nielicznym. W roku 2010 wykryto (z zastosowaniem stymulacji głosowej) 5 rewirów odzywających się samców. Większość stanowisk zlokalizowana jest na odcinku Brodnica ujście Kanału Brynica ze względu na występowanie na tym obszarze odpowiednich siedlisk większych płatów trzcinowisk. Gatunek ten na terenie ostoi znacznie zmniejszył liczebność na przestrzeni kilkunastu lat, gdzie na początku lat 90 jego liczebność szacowano na kilkanaście par/samców. Gatunek na terenie ostoi wymaga monitorowania i dokładniejszych badań w następnych latach. 16

18 Bocian czarny (Ciconia nigra) W trakcie prowadzonej inwentaryzacji, w granicach ostoi nie stwierdzono lęgów bociana czarnego, jednak jest to gatunek regularnie pojawiający się na terenie Bagiennej Doliny Drwęcy, która stanowi dla niego dogodne żerowisko. Najbliższe znane stanowisko lęgowe bociana czarnego znajduje się w kompleksie leśnym bezpośrednio graniczącym z ostoją. Bocian biały (Ciconia ciconia) Na terenie ostoi w ramach inwentaryzacji stwierdzono łącznie 17 gniazd bociana białego. W roku bieżącym 8 gniazd zostało zajętych. Bagienna Dolina Drwęcy stanowi ważne żerowisko bociana białego, jak również miejsce koncentracji w okresie migracji jesiennej, skupiające osobników. W okresie wiosennym w poprzednich latach obserwowano również koncentracje ptaków koczujących. Kania ruda (Milvus milvus) W roku prowadzenia inwentaryzacji w trakcie okresu lęgowego regularnie obserwowano w granicach ostoi (okolice ) parę ptaków. Gniazdo nie zostało zlokalizowane. Możliwe, że ptaki gniazdowały poza obszarem ostoi, w kompleksie leśnym (okolice ) bezpośrednio do niej przylegającym. Kania ruda na terenie Bagiennej Doliny Drwęcy obserwowana była regularnie również w poprzednich sezonach, co wskazuje na wykorzystywanie ostoi przez ten gatunek przynajmniej jako istotnej bazy żerowej. Bielik (Haliaeetus albicilla) W roku 2010 stwierdzono gniazdowanie jednej pary bielika na terenie Leśnictwa Długi Most (znana dokładna lokalizacja gniazda). W latach poprzednich na obszarze ostoi ptaki były obserwowane regularnie, jednak gniazdo zostało zlokalizowane dopiero w roku bieżącym i zostało objęte ochroną strefową. Bagienna Dolina Drwęcy stanowi ważne żerowisko również dla ptaków gniazdujących na terenach sąsiadujących z ostoją (Brodnicki Park Krajobrazowy), jak również koczujących osobników nielęgowych. Błotniak stawowy (Circus aeruginosus) Na terenie ostoi Bagienna Dolina Drwęcy w roku 2010 zinwentaryzowano 6 stanowisk lęgowych błotniaka stawowego. Liczba stwierdzonych par uległa zmniejszeniu w porównaniu do lat ubiegłych (w latach gniazdowało w obszarze ostoi do 12 par tego gatunku). Większość stanowisk zlokalizowana jest na odcinku Brodnica ujście Kanału Brynica ze względu na występowanie na tym obszarze większych płatów trzcinowisk, stanowiących siedlisko lęgowe błotniaka stawowego. Orlik krzykliwy (Aquila pomarina) Na obszarze Bagiennej Doliny Drwęcy zlokalizowano jedno stanowisko orlika krzykliwego (czynne gniazdo w roku 2008, objęte ochroną strefową) w kompleksie leśnym Cielęta na terenie leśnictwa Długi Most, bezpośrednio przylegającego do granicy ostoi. W 17

19 trakcie prowadzonej inwentaryzacji obserwowano również 2 inne terytorialne ptaki w okolicy miejscowości Grążawy Kanał Brynica, prawdopodobnie lęgowe w granicy ostoi (obserwacje ptaków z pokarmem), ale gniazdo nie zostało zlokalizowane. Bagienna Dolina Drwęcy, ze względu na występowanie odpowiednich siedlisk, stanowi ważne żerowisko orlika krzykliwego. Kropiatka (Porzana porzana) Na terenie ostoi nie prowadzono dotychczas szczegółowych liczeń tego gatunku. W wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji w roku 2010 wykryto 6 stanowisk kropiatki, na których stwierdzono odzywające się samce podczas kilku kolejnych kontroli. Dodatkowo w innych miejscach zanotowano również pojedyncze (nieregularne) stwierdzenia odzywających się samców, jednak nie ma pewności, że były to osobniki lęgowe. Zielonka (Porzana parva) Zielonka na terenie ostoi Bagienna Dolina Drwęcy jest gatunkiem nielicznym. W trakcie prowadzonej inwentaryzacji zlokalizowano 3 stanowiska odzywających się samców, jednak tylko 2 uznano za pewne, ze względu na powtarzające się stwierdzenia w tych miejscach podczas kilku kolejnych kontroli. Wykryte stanowiska zlokalizowane są na odcinku Brodnica Nowy Dwór. Zielonka wymaga przeprowadzenia szczegółowych badań w następnych latach. Derkacz (Crex crex) W roku 2010 na obszarze Bagiennej Doliny Drwęcy wykryto 10 stanowisk derkacza, ale ze względu na występowanie na terenie ostoi dogodnych siedlisk, gdzie w poprzednich latach notowano derkacza, jego liczebność oszacowano na samców. Biorąc pod uwagę obserwacje z lat ubiegłych, można stwierdzić, że populacja tego gatunku na terenie ostoi jest stabilna. Żuraw (Grus grus) Zlokalizowano 19 stanowisk/rewirów żurawia. Regularny monitoring populacji żurawia na obszarze ostoi, prowadzony od 3 lat, wykazuje jej stabilność, stwierdzono natomiast znaczny wzrost liczebności ptaków z frakcji nielęgowej w okresie wiosna-jesień. W ostatnich latach zauważalny jest wzrost liczebności ptaków na jesiennym zlotowisku. W ramach prowadzonych liczeń ptaków zlatujących na noclegowisko, w roku 2009 oszacowano ich liczebność na osobników. Rybitwa rzeczna (Sterna hirundo) W okresie prowadzenia inwentaryzacji, przez cały okres lęgowy, regularnie obserwowano 2-5 osobników rybitwy rzecznej (obserwacje ptaków z pokarmem). Z uwagi na wysoki poziom wody wiosną bieżącego roku, miejsca lęgowe znane z lat ubiegłych były niedostępne dla ptaków. Prawdopodobnie rybitwy gniazdowały w niedalekim sąsiedztwie ostoi okolice jez. Bachotek. 18

20 Rybitwa czarna (Chlidonias niger) W roku 2010 na terenie Bagiennej Doliny Drwęcy nie stwierdzono gniazdujących osobników rybitwy czarnej. Rybitwa czarna w granicach ostoi jest obserwowana corocznie w liczbie osobników, jednak do lęgów przystępuje nieregularnie. Zimorodek (Alcedo atthis) Na terenie ostoi regularnie gniazduje 5-6 par tego gatunku. W roku 2010 zlokalizowano 5 stanowisk zimorodka. W ostatnich latach populacja tego gatunku utrzymuje się na stałym poziomie. Dzięcioł czarny (Dryocopus martius) W granicach ostoi stwierdzono 6 stanowisk dzięcioła czarnego. W porównaniu do danych z lat , gdzie liczebność tego gatunku szacowano na par, można zauważyć wyraźny spadek liczebności na terenie Bagiennej Doliny Drwęcy. Najbardziej odpowiednie siedliska dla dzięcioła czarnego na terenie ostoi występują w największym, zwartym kompleksie leśnym w okolicy Długiego Mostu. Lerka (Lullula arborea) Na terenie ostoi zlokalizowano 15 stanowisk lerki. W porównaniu z danymi z okresu , gdzie liczebność tego gatunku na terenie Bagiennej Doliny Drwęcy szacowano na 5-8 stanowisk, można zauważyć wyraźny wzrost jej liczebności. Jarzębatka (Sylvia nisoria) Występowanie jarzębatki na terenie ostoi w dużym stopniu pokrywa się z lokalizacją stanowisk lęgowych gąsiorka. Liczebność jarzębatki oszacowano na par. Porównując bieżące wyniki z danymi z lat ubiegłych (ok. 30 par), można uznać, że liczebność jarzębatki na terenie Bagiennej Doliny Drwęcy utrzymuje się na zbliżonym poziomie. Gąsiorek (Lanius collurio) Gąsiorek na terenie Bagiennej Doliny Drwęcy jest gatunkiem licznym, znajdującym sprzyjające warunki siedliskowe w obrębie całej ostoi. W roku 2010 oszacowano jego liczebność na par. W latach poprzednich w obrębie ostoi stwierdzono gniazdowanie w liczbie nawet 45 par (obserwacje z lat ). Gatunek nie wykazuje znaczących zmian liczebności Informacje o innych, wybranych gatunkach ptaków Gęgawa (Anser anser) Liczebność lęgowej populacji gęgawy w wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji oszacowano na par. Stanowi to około 1,8% lęgowej krajowej populacji tego gatunku, która jest oceniana na par. Regularne liczenia prowadzone na terenie ostoi od 3 lat wskazują, że liczebność ta utrzymuje się na stałym poziomie. W okresie migracji wiosennej w ostoi przebywają również ptaki nielęgowe/przelotne, osiągając liczebność ok. 300 os. Główny 19

21 obszar lęgowy tego gatunku znajduje się w zachodniej części Bagiennej Doliny Drwęcy, na odcinku Brodnica Nowy Dwór. Gęgawa zasiedla otwarte bagna w dolinie rzeki z dużym udziałem trzcinowisk, gdzie zakłada gniazda. Perkozek (Tachybaptus ruficollis) Perkozek zasiedla głównie rozlewiska i starorzecza w zachodniej części ostoi, na odcinku Brodnica ujście Kanału Brynica. W roku 2010 stwierdzono występowanie 5 par. Na terenie ostoi występują sprzyjające warunki siedliskowe dla perkozka, ale jest to gatunek prowadzący skryty tryb życia, co może wpływać na jego wykrywalność. Perkoz rdzawoszyi (Podiceps grisegena) Na terenie ostoi w roku 2010 stwierdzono występowanie tylko jednej pary na odcinku Brodnica Tama Brodzka, na starorzeczu Drwęcy. Gatunek ten na obszarze ostoi wykazuje spadek liczebności w stosunku do lat ubiegłych, kiedy to gniazdował w liczbie 4 par (dane z roku 2006). Dziwonia (Carpodacus erythrinus) W wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji wykryto 26 par/śpiewających samców tego gatunku. Większość stanowisk zlokalizowana jest w przybrzeżnej strefie zarośli wierzbowych i olszowych wzdłuż koryta Drwęcy, a także w obrębie zarastających torfianek wzdłuż Kanału Brynica. Liczebność dziwonii na terenie ostoi, biorąc pod uwagę oceny liczebności z lat ubiegłych, wydaje się utrzymywać na stałym poziomie nie stwierdzono istotnych zagrożeń dla tego gatunku. Orzechówka (Nucifraga caryocatactes) Na terenie ostoi stwierdzono jedną parę lęgową (gniazdo) orzechówki. Jest to pierwsze stwierdzenie lęgów tego gatunku na obszarze Bagiennej Doliny Drwęcy. W latach poprzednich orzechówka była regularnie obserwowana, ale poza okresem lęgowym. 10. WYNIKI INWENTARYZACJI PTAKÓW NIELĘGOWYCH W ROKU 2010 W GRANICACH OBSZARU NATURA 2000 PLB FORMULARZ ZBIORCZY (A) Koncentracje gatunków nielęgowych/koczujących stwierdzonych w trakcie inwentaryzacji w sezonie lęgowym 2010 r. w granicach OSO Bagienna Dolina Drwęcy (PLB ); (koordynator: Henryk Kot). Data sporządzenia zestawienia r. Oznaczenia: Mj migracje jesienne, Mw migracje wiosenne. Nazwa gatunku Nr stanowiska Status Liczba Uwagi na mapie 1: (data) osobników Czapla biała 1 Mw 20 Okolice ujścia Kanału Brynica Czapla biała 2 Mw 18 Rozległe bagno na wysokości Kormoran czarny 3 Mw 59 Okolice ujścia Kanału Brynica Bocian biały 4 Mj 110 Rozległe bagno na wysokości 20

22 Gęś zbożowa 5 Mw 520 Okolice ujścia Kanału Brynica przelot nad doliną Gęś zbożowa 6 Mw 800 Rozległe bagno na wysokości Gęś białoczelna 7 Mw 2800 Rozległe bagno na wysokości przelot nad doliną Gęgawa 8 Mw 110 Rozlewiska i starorzecza na odcinku Brodnica Nowy Dwór Gęgawa 9 Mw 70 Rozległe bagno na wysokości Gęgawa 10 Mw 100 Okolice ujścia Kanału Brynica Bernikla białolica 11 Mw 2 Rozległe bagno na wysokości Łabędź niemy 12 Mw 100 Rozlewiska w okolicy Wilamowa Łabędź niemy 13 Mw 23 Rozlewiska w okolicy Wilamowa Łabędź krzykliwy 14 Mw 106 Rozlewiska w okolicy Wilamowa Łabędź czarnodzioby 15 Mw 2 Rozlewiska i starorzecza na odcinku Brodnica Nowy Dwór Łabędź czarnodzioby 16 Mw 10 Okolice ujścia Kanału Brynica Świstun 17 Mw 200 Rozlewiska i starorzecza na odcinku Brodnica Nowy Dwór Świstun 18 Mw 120 Jez. Sopień Krzyżówka 19 Mw 250 Rozległe bagno na wysokości Krzyżówka 20 Mw 200 Okolice ujścia Kanału Brynica Krzyżówka 21 Mw 115 Jez. Ostrów Rożeniec 22 Mw 33 Jez. Ostrów Rożeniec 23 Mw 24 Rozległe bagno na wysokości Cyraneczka 24 Mw 160 Rozległe bagno na wysokości Płaskonos 25 Mw 140 Rozległe bagno na wysokości Gągoł 26 Mw 43 Jez. Sopień Myszołów 27 Mw 150 Rozległe bagno na wysokości wysoki przelot nad doliną Żuraw 28 Mw 280 Rozległe bagno na wysokości osobniki koczujące w okresie wiosennoletnim Sieweczka rzeczna 29 Mw 10 Rozległe bagno na wysokości Czajka 30 Mw 300 Rozlewiska w okolicy Wilamowa niski przelot nad doliną Czajka 31 Mw 360 Rozległe bagno na wysokości przelot nad doliną Batalion 32 Mw 110 Rozległe bagno na wysokości Łęczak 33 Mw 180 Rozległe bagno na wysokości Łęczak 34 Mw 120 Rozlewiska i starorzecza na odcinku Brodnica Nowy Dwór Biegus zmienny 35 Mw 10 Rozległe bagno na wysokości 21

23 Brodziec śniady 36 Mw 6 Rozległe bagno na wysokości Kwokacz 37 Mw 11 Rozległe bagno na wysokości Brodziec pławny 38 Mw 2 Rozległe bagno na wysokości Rycyk 39 Mw 2 Rozległe bagno na wysokości Kulik wielki 40 Mw 3 Rozległe bagno na wysokości - przelot Śmieszka 41 Mw 460 Rozległe bagno na wysokości Rybitwa czarna 42 Mw 42 Rozlewiska i starorzecza na odcinku Brodnica Nowy Dwór Rybitwa białoskrzydła 43 Mw 60 Rozlewiska i starorzecza na odcinku Brodnica Nowy Dwór Rybitwa białowąsa 44 Mw 12 Rozlewiska i starorzecza na odcinku Brodnica Nowy Dwór Gatunki kwalifikujące OSO Bagienna Dolina Drwęcy do ostoi o znaczeniu międzynarodowym w okresie migracji Liczebność migrujących gęsi białoczelnej i zbożowej nie przekracza progów kwalifikujących, jednak jest ona bardzo wysoka biorąc pod uwagę niewielką powierzchnię ostoi. W roku 2009 na terenie ostoi stwierdzono koncentrację (noclegowisko) ok osobników Znaczenie OSO Bagienna Dolina Drwęcy dla migrujących ptaków wodno-błotnych W okresie migracji wiosennej ostoja na swoim obszarze skupia w znacznych koncentracjach ptaki wodno-błotne. Poza gęsią białoczelną i zbożową, które osiągają tu liczebność do osobników, liczną grupę stanowią również ptaki siewkowe, w szczególności czajka, siewka złota, łęczak oraz batalion. Ponadto corocznie obserwowane są duże koncentracje kaczek oraz łabędzia krzykliwego. W ostatnim okresie Bagienna Dolina Drwęcy stanowi również znaczące w skali regionalnej zlotowisko żurawi, skupiające osobników. 11. ZAGROŻENIA DLA PTAKÓW ORAZ ICH SIEDLISK W wyniku przeprowadzonych badań terenowych określono łącznie 11 kategorii zagrożeń: 101 zmiana sposobu uprawy, 141 zarzucenie gospodarki pastwiskowej, 150 restrukturyzacja gospodarstw rolnych, 400 tereny zurbanizowane, tereny zamieszkane, 403 zabudowa rozproszona, 421 pozbywanie się odpadów z gospodarstw domowych, 502 drogi, 503 linia kolejowa, 530 usprawniony dostęp do obszaru, 22