ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. XXII, Z. l, WARSZAWA 1971 WOJCIECH NIEDBALA, JERZY ROHLOFF WYDAJNOSC APARATU MACFADYENA W WYPLASZANIU ROZTOCZY GLEBOWYCH 1

Transkrypt

1 ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. XXII, Z. l, WARSZAWA 1971 WOJCIECH NIEDBALA, JERZY ROHLOFF WYDAJNOSC APARATU MACFADYENA W WYPLASZANIU ROZTOCZY GLEBOWYCH 1 Zaklad Morfologii Zwierzat Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu Metody wyplaszania fauny z próbek glebowych nabieraja szczególnej wagi wobec wzrastajacego znaczenia badan ilosciowych w biocenologii. Ekstrakcja próbek glebowych, przy której same zwierzeta biora czynny udzial, jest najlepszym sposobem poszukiwania mezofauny glebowej. Nowe aparaty sluzace do wyplaszania fauny glebowej [4, 7, 10, 11, 8 in.] sa najczesciej modyfikacja starych urzadzen B e r l e s e'e g o [2] i T u II g r e n a [16]. Uzywany w naszych badaniach ekstraktor o wysokiej wydajnosci, zwany multipedocenoskopem (w skrócie MPCS), jest wzorowany na aparacie M a c f a d y e n a [10], w którym dokonalismy niewielkich modyfikacji podyktowanych trudnosciami konstrukcyjnymi i materialowymi, nie zmieniajac zasady jego dzialania. Modyfikacje polegaja na zmniejszeniu srednicy pojemników na próbki glebowe, zastapieniu w niektórych przypadkach pleksiglasu winidurem itp. Aparat sklada sie z trzech zasadniczych elementów: z korpusu glównego (rys. 1 i 2 - A), tacy chlodniczej (rys. 1 i 2 - B) oraz kominka wentylacyjnego z umieszczonymi w dolnej czesci grzejnikami (rys. 1 i 2 - C, D). Korpus ekstraktora wykonany jest z pleksiglasu. Tworzy on prostopadloscian o wymiarach 640X360X290 mm, osadzony na metalowej podstawie z plaskowników zaopatrzonych w nózki umozliwiajace ustawienie aparatu w poziomie (rys. 1 i 2 - E). We wnetrzu aparatu znajduje sie taca chlodnicza, której ulozenie w pionie mozna dowolnie regulowac. Umozliwia to regulacje zanurzenia kubków chwytnych, umocowanych na gro-. dzi (rys. 1 i 2 - F). Przeplyw wody (rys. 1 i 2 - G) przez tace moze byc 1 Badania finansowane przez Polskie Towarzystwo Gleboznawcze.

2 190 W. Niedbala, J. RohIoff c o A H F-- / B E Odplywwody W~/er ou/f/ow.. Rys. 1. Przekrój podluzny MPCS Longitudinal section of MPCS dowolnie regulowany. Dzieki temu moze byc równiez dowolnie regulowana temperatura dolnych czesci próbek glebowych. Ponad taca chlodnicza znajduje sie gródz z otworami (rys. 3) na pojemniki z próbkami gleby (rys. 1 i 2 - H, rys. 4 - A) oraz kubki chwytne z plynem konserwujacym (rys. 1 i 2 - I, rys. 4 - B). Pojemniki osadzone sa na sitach (rys. 4 - C). Gródz mozna wysunac na zewnatrz aparatu przez drzwiczki stanowiace jedna ze scian korpusu ekstraktora. W aparacie zrezygnowano ze stosowania swiatla uwazajac, ze jego rola jako czynnika straszacego jest watpliwa [13]. W dolnej czesci kominka zainstalowane sa druty grzejne (rys. 1 i 2 - D) w taki sposób, aby zapewnic równomierne ogrzewanie powietrza nad próbkami. Napiecie pradu regulowane jest przez autotransformator. Mozliwosc regulacji temperatury nad próbkami glebowymi, jak i temperatury wody chlodzacej kubki chwytne pozwala na zwiekszenie gradientu temperatury górnych i dolnych czesci próbek. Stopniowa wymiana ciepla zachodzi w zasadzie przez próbki glebowe.

3 Wydajnosc aparatu Macfadyena "I l: ; l. c o A H F I B E G Rys. 2. Przekrój poprzeczny MPCS Cross-section of MPCS Rys. 3. Widok z góry MPCS MPCS - top view Rys. 4. Umocowanie pojemnika w aparacie Container attachment at the apparatus

4 192 W. Niedbala, J. Rohlo!! Kominek wentylacyjny (rys. 1 i 2 - C) zapewnia naturalne krazenie powietrza. Chlodne powietrze naplywa przez szczeliny miedzy pokrywa a kominkiem do wnetrza aparatu. Nagrzewane powietrze zostaje wypychane wraz z oparami z próbek gleby zwezajacym sie kominkiem na zewnatrz aparatu. Elementami pomocniczymi sa: - cylinder do pobierania próbek (rys. 5 - A) z metalowym wieczkiem (rys. 5 - B), przykrywajacym jego górna czesc, ~i.-1 ":> ~'1?--.J! O c,+ (J)~ ~ I -df//lozmie.szczenie Ho/ibrowonio CoItbroIlon dldr/btjl/on A Rys. 5. Cylinder do pobierania próbek wraz z wieczkiem i walcem dystansowym Cylinder for sampling, wit h a lid and distance roller

5 Wydajnosc aparatu Macfadyena walec dystansowy (rys. 5 - C) do cylindra, wykonany z winiduru, regulujacy wysokosc pobieranej próbki, - walcowate pojemniki (na próbki glebowe) wykonane z winiduru wraz z wieczkiem z pleksiglasu (rys. 5 - D), sluzacymi do zamykania pojerpników w czasie przewodu próbek.,walce dystansowe oraz pojemniki na próbki sa róznej dlugosci. Na przyklad minimalna wysokosc pojemnika wynosi 1 cm, a maksymalna 10 cm. Tak wiec przy stalej srednicy pojemnika równej 3,8 cm minimalna pojemnosc próbki wynosi 11,33 cm3, a maksymalna -113,35 cm3 OKRESLENIE WYDAJNOSCI EKSTRAKTORA Sprawdzenie wydajnosci MPCS polegalo na porównaniu intensywnosci wyplaszania roztoczy z blizniaczych próbek umieszczanych w aparacie TulIgrena w modyfikacji H a a r l 0 v a [7] i w MPCS. W tym celu starano sie ustalic naj korzystniejsza róznice temperatur wyplaszania w MPCS, aby uzyskac jego maksymalna wydajnosc. Poza tym sprawdzono intensywnosc wyplaszania roztoczy w poszczególnych dobach ekstrakcji i usilowano ustalic koncowy termin wyplaszania. Osobnym celem pracy bylo sprawdzenie wydajnosci wyplaszania poszczególnych gatunków mechowców. Doswiadczenia mialy nastepujacy przebieg. W 27-letnim borze sosnowym w Marcelinie w Poznaniu pobrano 36 blizniaczych próbek glebowych. Za próbki blizniacze uwazano 2 próbki pobrane w dowolnym miejscu w odleglosci 0,5 cm jedna od drugiej. Próbki pobierane byly do pojemników walcowatych o objetosci 40,7 cm3 W sumie pobrano po 36 próbek (jedna seria), z których po przetransportowaniu do pracowni 18 umieszczono na siatkach w MPCS i 18 próbek blizniaczych na siatkach w tuligrenie. Zarówno w MPCS, jak i w tuligrenie kazda próbke odwracano tak, ze jej powierzchniowa górna czesc spoczywala na siatce. Podczas wszystkich doswiadczen temperatura wyplaszania wtuligrenie (zarówki 40 W), mierzona w górnej czesci próbek, byla stala i wynosila w czasie pierwszej i drugiej doby 25 C, a w okresie od trzeciej do siódmej doby - 28 C. Temperatura w MPCS byla rózna w kazdym doswiadczeniu, a okreslenie maksymalnej wydajnosci wyplaszania roztoczy polegalo na znalezieniu odpowiedniego ukladu temperatur w okreslonym czasie ekstrakcji. Doswiadczenie z kazda seria próbek konczylo sie po 7 dobach wyplaszania. Zebrane zwierzeta wybierano i oznaczono ich systematyczna przynaleznosc. Sprawdzenia wydajnosci MPCS dokonano podczas czterech róznych doswiadczen. 13 Roczniki Gleboznawcze, T. XXII, z. l

6 194 w. Niedbala, J. Rohloff W I doswiadczeniu srednia temperatura nad próbka w MPCS byla identyczna z temperatura w tullgrenie: I i II doba wyplaszania - 25 C nad próbka i 16 C pod próbka, gradient 9 C, od II do VII doby wyplaszania - 28 C nad i 18 C pod próbka, gradient 10 C. Doswiadczenie to objelo 2 serie próbek (nr 1-18 i 19-36) (tab. 1). Dowiodlo ono, ze wydajnosc MPCS jest wieksza niz tullgrena. Ze wszystkich 36 próbek w MPCS wyszlo w sumie 1968 roztoczy, w tym 1226 mechowców, w tullgrenie zas roztoczy, w tym 1003 mechowce. Przyjmujac obie liczby w tullgrenie za 100 otrzymamy w MPCS odpowiednio: roztoczy - 134,2, a mechowców 122,5 (rys. 6). Wydajnosc Trombidiformes jest o 100% wieksza w MPCS, natomiast wydajnosc Mesostogmata jest o 100'% mniejsza (tab. 1). Intensywnosc wyplaszania mechowców w obu porównywanych ekstraktorach zalezy z reguly od grubosci oskórka i wielkosci osobników nalezacych do poszczególnych gatunków. Dla gatunków obejmujacych wieksze osobniki i tzw. tegoskóre, jak np. Platynothrus peltifer, Adoristes poppei, Scheloribates latipes wydajniejszy jest tullgren. Dla gatunków obejmujacych osobniki mniejsze i tzw. cienkoskóre (Brachychthonius berlesei, Brachychthonius suecicus) bardziej wydajny jest MPCS. Gatunki zwierzat o sredniej wielkosci wyplaszane sa w MPCS z nieco wieksza intensywnoscia II doswiadczenie polegalo na poczatkowym zastosowaniu w MPCS maksymalnej temperatury i stalym jej zmniejszaniu w odstepach dobowych: I doba - 45 nad i 28 C pod próbka, gradient 23oC, II doba - 35 nad i 18 C pod próbka, gradient 17 C, III doba - 30 nad i 17 C pod próbka, gradient 15 C, od IV do VI doby nad i C pod próbka, gradient l1-l4 C, VII doba nad i C pod próbka, gradient C. Temperatura przeplywajacej wody wynosila stale ok. 11 C. Od V doby roztocze juz nie wychodzily. To doswiadczenie z jedna seria próbek (nr 55-72) wykazalo, ze roztocze wychodza intensywniej w MPCS. Odnosi sie to jednak tylko do Trombidiformes (czterokrotnie wieksza wydajnosc w MPCS), gdyz osobników Mesostigmata w MPCS wychodzi dwa razy mniej, a Oribatei - kilkanascie procent mniej. W sumie w MPCS wyszlo 1112 roztoczy, w tym 241 mechowców, w tullgrenie zas 640 roztoczy i 287 mechowców. Przyjmujac liczby w tullgrenie za 100 otrzymamy w MPCS odpowiednio: roztoczy 173,8, mechowców - 83,9 (rys. 6). Zbyt wysoka temperatura w poczatkowej fazie ekstrakcji zabila prawdopodobnie wiekszosc mechowców. Nie zdazyly one opuscic w krótkim czasie próbek glebowych.

7 .. Wydajnosc MPCS i aparatu Tullgrena w stosunku do poszczególnych gatunków mechowców 44l l bana l~ bababa l nab l l ḻl 2 517l l5 l2l l- -ḻ ll ḻ l 3911 l ḻ l a III II IV l 3 Species Experiment ~ l Mesostigmata Productivity of t~cs and Tullgren's apparatus in relation to particular Oribatei species numer próbki Doswiadczenie Tabela l :g '< o. P> 'S. O m, o.. P> 'O P>,.., P> M- s::: ~ P> n..." P> o. '< ro ;:l P> Kolumna a - roztocze w MPCS - Column a - mites in the MPCS Kolumna b - roztocze w aparacie Tullgrena - Column b - mitee in the Tillgren's apparatus... <o c:j1

8 196 W. Niedbala, J. Rohloff W III doswiadczeniu z jedna seria próbek (nr ) zastosowano w MPCS temperature 25 C zwiekszajac ja co dobe o 5 C: I doba - 25 nad i 16 C pod próbka, gradient 9 C, II doba - 30 nad i 17 C pod próbka, gradient 13 C, III doba - 35 nad i 18 C pod próbka, gradient 17 C, IV doba - 40 nad i 19 C pod próbka, gradient 21 C, V doba - 45 nad i 21Oc pod próbka, gradient 24 C, VI-VII doba - 49 nad i 25 C pod próbka, gradient 24 C. Temperatura przeplywajacej wody wynosila stale ok. 11 C. W MPCS wyszlo w sumie 1445 roztoczy, w tym 610 mechowców. W tullgrenie roztoczy, w tym 646 mechowców. Przyjmujac liczby w tullgrenie za 100 otrzymamy odpowiednio w MPCS: roztoczy - 153,9, mechowców - 92,8 (rys. 6). Wydajnosc MPCS jest trzykrotnie wieksza przy wyplaszaniu Trombidiformes, a przy Mesostigmata nieznacznie wyzsza od wydajnosci tullgrena. Nieco nizsze wyniki daje MPCS przy wyplaszaniu mechowców, glównie ze wzgledu na mniejsza wydajnosc przy wyplaszaniu stadiów larwalnych (tab. 1). W IV doswiadczeniu z 5 seriami próbek (nr , , , , ) temperature nowicie: w MPCS podnoszono nieznacznie, a mia I doba - 25 nad i 15 C pod próbka, gradient looc, II doba - 25 nad i 15 C pod próbka, gradient 10 C, III doba - 28 nad i 17 C pod próbka, gradient 11 C, IV doba - 30 nad i 17 C pod próbka, gradient 13 C, V doba - 33 nad i 18 C pod próbka, gradient 15 C, VI doba - 37 nad i 19 C pod próbka, gradient 18 C, VII doba nad i C pod próbka, gradient C. Temperatura przeplywajacej wody wynosila stale ok. 12 C. Ze wszystkich 90 próbek wyszlo w MPCS 7563 roztoczy, w tym 3268 mechowców, w tullgrenie zas, 3450 roztoczy, w tym 2168 mechowców (tab. 2). Przyjmujac liczby w tullgrenie za 100 otrzymamy odpowiednio w MPCS: roztoczy 219,2, mechowców 150,7 (rys. 6). Doswiadczenie to wykazalo, ze MPCS jest dwukrotnie wydajniejszy dla roztoczy i ok. 1,5 raza dla mechowców. Roztoczy z wylaczeniem mechowców wyplasza sie w MPCS czterokrotnie wiecej, zwlaszcza Trombidiformes (tab. 2, rys. 7). W zasadzie MPCS jest wydajniejszy dla wszystkich gatunków mechowców oraz ich larw (rys. 8). Im gatunek w próbce liczniejszy, tym wieksza byla jego wydajnosc w MPCS. Na ogól i w tym doswiadczeniu potwierdza

9 Wydajnosc aparatu Macfadyena 197 Tabela. 2 Wydajnoac MPCS i aparatu Tu11grena w stosunku do poszczeg61nych gatunków mechowców w dos\v1adczen1u IV Productivity of MPCS and TuHgren's a.pparatus in re1ation to particular Oribatei species in the experiment IV Gatunek - Species MPCS Tullgren I Suctobelba acutidens J Brachychthonius ber1esei Brachychthonius suecicus Suctobe1ba intermedia. 'n Platyrothrus pe1tifer /~ er Suctobelba subcornigera, '} Oppia nova '7 Tectocepheus sarekensis '.! Brachychthonius marginatus A } Brachychthonius bimacu1atus Liochthonius perpusi11us Brachychthonius sca1aris, J f Brachychthonius evansi Scapheremeus Brachychthonius Quadroppia,,:I, JOribateHa Pe10ribates palustris globuliferus quadricarinata calcarata pi10sus [/' Adoristes poppei Be1ba sp. 1". Oribatu1a tibialis Sche10ribates 1atipes ~~' Eupe10ps occu1tus ; Trichoribates trimaculatus ~. l:;.. Galunma lance ata Tectocepheus velatus Tectocepheus sp. /zniszczone/ LarI"iy Oribatei Oribatei 1arvae Hl l l l 2 2 l H H HO Mesostigmata Pyemotidae Scutacaridae Trombidiformes Trombidiformes inne other Acari Oribatei sie zaleznosc: im osobniki wieksze (> ), tym w MPCS sa wyplaszane z mniejsza wydajnoscia (Platynothrus peltifer, Oribatella calcarata, Adoristes poppei i in.) dla gatunków o mniejszych osobnikach «300 11) MPCS jest znacznie bardziej wydajny. Odnosi sie to glównie do gatunków z rodziny Suctobelbiidae i Brachychthoniidae. Na podstawie danych dotyczacych wartosci ekologicznej poszczególnych gatunków mechowców usilowalismy sprawdzic ewentualna zalez-

10 198 % 200 J/OSc Acuri i Oribulei w tul/grenie przyjetu zu 100% Number of Acuri und Oribulei in tne TuI/grefls oppurutus ussumedfor 100 % W. Niedbala, J. Rohloff Rys. 6. Wydajnosc roztoczy (Acari) w kolejnych doswiadczeniach. Liczba Acari i Oribatei wtuligrenie przyjeta za 100'% Productivity of mites (Acari) in subsequent experiments. Number of Acari and Oribatei in the TulIgre's apparatus assumed for 100~/o 1-; ; ~ ~218 Numery probelr-sump/es No. liczbo. osobflimw Number of specimer~ 5000 MCSP LlOOO Tu/Igren Rys. 7. Wydajnosc roztoczy Acari z wylaczeniem mechowców (Oribatei) Productivity of AcaTi under exclusion of Oribatei PrtJbki 127~218w pieciu serioch,jump/es in five series /

11 Wydajnosc aparatu Macfadyena 199 ticzbo osabniliow Number af'specimens '100 D IMCSP Tu//gren 1 torwg-torroe 2 Juctobe/ba oculidens 3 Brach. ber/ue! 'I Brach. suecicus 5 Jue/oba/bo /nlermedta 8 P/olhynolrus pe/i/fer 7 Suctabe/bo subcamigero 8 Oppio noro 9 Brochgchl morginotus 10 (Juodroppio quodricorinoto 11 Or/Dote//o colcoroto 12 Pe/or/botes P//osus 13 At/orisles popei 1/f Teclaceph. sareicensis 15 Teclaceph. >,g/olos 18 Tecloceph.sp. (zniszczone -/l/)go) ' W " U D W ~ W Rys. 8. Wydajnosc larw i poszczególnych gatunków mechowców (Oribatei) w IV doswiadczeniu Productivity of larvae and particular species of Oribatei in the experiment IV nosc miedzy wymaganiami poszczególnych gatunków w stosunku do wilgotnosci a efektywnoscia wyplaszania. Zadnych jednak korelacji nie stwierdzilismy. Sprawdzenia intensywnosci wyplaszania w MPCS w poszczególnych dobach ekstrakcji dokonalismy na podstawie 9 wybranych próbek, po 3 z trzech róznych serii IV doswiadczenia. Sa to próbki 132, 138, 144, 150, 156, 162, 168, 175, 180. Ogólnie roztocze naj intensywniej wychodza w II dobie ekstrakcji, w III i IV dobie - z nieco wieksza intensywnoscia niz w I (rys. 9). Po V dobie wychodza juz nieliczne osobniki. Podobnie szczyt wychodzenia mechowców przypada na II dobe, jednak wszystkie cztery doby maja podobna liczbe wyploszonych mechowców (rys. 9). Wskazuje to, ze wyrównana temperatura jest dla ekstrakcji mechowców najodpowiedniejsza. Larwy mechowców daja sie wyplaszac ze stosunkowo wyrównana intensywnoscia, nieco wieksza w III i IV dobie (rys. 10). Z innych roztoczy naj intensywniej dobie. wyplaszaja sie Scutacaridae w III dobie, a slabiej w II

12 200 W. Niedbala, J. Rohloff Wyzsza wydajnosc MPCS w stosunku do tuligrena wynika glównie z mozliwosci utrzymywania stalej temperatury ekstrakcji oraz z wysokiej róznicy temperatur, a tym samym i wilgotnosci miedzy górna i dolna czescia próbki. Przy wysokosci próbki 3,6 cm gradient temperatury moze wynosic kilkanascie stopni C. L/czbo osobników Number ar specimens '100 JOO Acar! Or/botei Trombidirormes Scutacaridae Larwy Oribatei -Larrae Of'lbotei 2' '11t 168 h Rys. 9. Wydajnosc MPCS w poszczególnych godzinach ekstrakcji z 9 próbek w trzech róznych seriach MPCS productivity in particular extraction hours from 9 sampies in three different series Usuniecie lejków w MPCS zmniejszylo straty zwiazane z zatrzymywaniem sie zwierzat na ich sciankach. Na wyjatkowo stromych sciankach lejków w aparacie Murphego straty wynosily 5-20'0/0. W aparacie M u r p h e g o [12] mechowce uznane zostaly za roztocze najlepiej wychodzace z prób glebowych. Wedlug innych danych dla tego aparatu wydajnosc Prostigmata jest naj nizsza i wynosi 55'0/0, przy 77% wydajnosci Cryptostigmata i 85% wydajnosci Mesostigmata [3]. W naszych doswiadczeniach otrzymalismy inne proporcje miedzy wyplaszanymi podrzedami roztoczy niz sie to otrzymuje w aparacie Murphego. Zwlaszcza wsród mechowców dzieki uzyciu MPCS zmieniaja sie proporcje w ilosci uzyskiwanych gatunków oraz larw i nimf.

13 Wydajnosc aparatu Macfadyena 201 F o r s s l U n d [5] w tuligrenie z próbek o wielkosci 100 cm3 otrzymal ok. 45"/0 roztoczy tzw. tegoskórych, i ok. 13,5% roztoczy tzw. cienkoskórych. S u b b o t i n a [14] cytujac Forslunda (1932) i Balogha (1938) uwaza, ze 65-75:0/0 larw i nimf, z natury rzeczy malo ruchliwych, o cienkiej skórze, oraz 40:0/0 doroslych mechowców ginie w tuligrenie w nastepstwie silnego wysuszenia i zgubnego wplywu kondensacji pary wodnej. Jak juz zaznaczylismy, wydajnosc tzw. gatunków cienkoskórych zwierzat, najczesciej o drobnych wymiarach, oraz wydajnosc larw i nimf w MPCS jest znacznie wieksza niz w tuligrenie. W MPCS próbka gleby osuszana jest stopniowo, a krazenie powietrza zapobiega nadmiernej kondensacji pary wodnej. Nierozwiazany jest jeszcze problem plynu konserwujacego w kubkach chwytnych. Plyn ten powinien spelniac nastepujace warunki: zabijac i konserwowac zwierzeta, nie parowac intensywnie (górna czesc kubka przylega niemal do dna próbki i trujace pary zabijalyby zwierzeta) oraz wytwarzac niewielkie napiecie powierzchniowe (na blonce powierzchniowej zatrzymuja sie zwierzeta). Macfadyen uzywal do tego celu wody destylowanej z dodaniem agromycyny i nipaginy; w naszych doswiadczeniach stosowalismy wode destylowana z dodatkiem saponiny. Detergent ten jednak w malym tylko stopniu likwidowal blonke powierzchniowa. Byc moze, powyzszym warunkom odpowiadalby plyn T6rnego o skladzie: alkohol propylowy mi, kwas octowy lodowaty - 30 mi, formalina - 3 mi [15]. Przydatnosci jego jednak nie sprawdzilismy. Nalezy dodac, ze 1 egzemplarz aparatu Mackfadyena nie spelnia wymagan stawianych pracom synekologicznym. Przystosowany jest on do ekstrakcji tylko 18 próbek glebowych o stosunkowo niewielkiej objetosci, przy tym dosc dlugi jest czas ekstrakcji. W celu umozliwienia jednoczesnego wyplaszania roztoczy z wiekszej liczby próbek pobranych w róznych srodowiskach, nalezaloby zwiekszyc liczbe stanowisk w aparacie lub dysponowac kilkoma aparatami. Ponadto wysoki koszt wykonania aparatu prototypowego ograniczy przynajmniej na razie powszechne zastosowanie ekstraktorów tego typu. Panu Doc. Dr A. Rajskiemu dziekujemy za pomysl i inicjatywe w sporzadzeniu aparatu Macfadyena, a Panu Prof. Dr J. Rafalskiemu za zyczliwe uwagi udzielane podczas wykonywania pracy. LITERATURA [1] A u e r b a c h S. L, C r o s s l e y D. A. Jr.: A sampling device for soil microarthropods. Acarologia, 2, 1960, [2] B e r l e s e A.: Apparecchio par raccogliere presto ed in gran numero piccoli artropodi. Redia, 2, 1905,

14 202 W. Niedbala, J. Rohloff [3] B l o c kw.: Some charakteristics of the Macfadyen high gradient extraktor for soi! micro-arthropods. Copenhagen 1966, Oikos, 17, 1-9. [4] F o r d J.: Fluctuations in natural populations of Collembola and Acarina. J. Anim. EcoI., 7, 1937, [5] F o r s s l u n g K. H.: ttber die Einsammlungsmethodik bei Untersuchungen der Bodenfauna. Stockholm, Medd. SkogsfCirsCiks sanst, 37, 1948, [6] Gór n y M.: Ekstrakcja mezofauny z próbek gleby. Metoda Murphy'ego. Zesz. Pol. Tow. glebozn., Kom. BioI. Gleby, Zes. Fauny gleb., 1966, [7] H a r lo v N.: A new modification of the Tullgren apparatus. J. Anim. Eco!., Cambrige 1947, 16, [8] K e m p s o n D., L l o y d M., G h e l ark i R.: A new extractor for woodland litter. Pedobiologia, 3, 1963, [9] M a c k f a d y e n A.: Notes on methods for the extraction of small arthropods. J. Anim. Eco!., 22, 1953, [10] M a c k f a d y e n A.: Improved funnel-type extractors for soil arthropods. J. Anim. Ecol., 30, 1961, [11] M u r p h y P. W.: The split-funnel extractor a modyfied Tullgren funne!. Progress in Soil Zoology. London 1962, [12] M u r p h y P. W.: Effect of sample treatment on extraction efficiency with the split. Funnel Extractor. Progres s in Soil Zoology. London 1962, [13] Raj s k i A.: Obecna sytuacja w zakresie metodyki ilosciowych badan roztoczy glebowych. Ekol. pol., 9 (1), 1963, [14] S u b b o t i n a 1. A.: K voprosu o metodike sbora oribatidnyh klescej. Gorki. Ucenye zapiski. Serija zoologii. Gelmintologiceskij sbornik n. 4. Gosud. Pedagogiceskogo Instituta, 56, 1965, [15] T Cir n e E. von: Erfahrungen bei der Ficierung und Konservierung von kleinen terricolen Arthropoden. Berlin 1965, Mitt. dtsch. ent. Ges., 24 (4), [16] T u IIg r e n A.: Ein sehr einfacher Ausleseapparat fur terricole Tierformen. Z. angew. Entom., 4, 1918, B. HE~BA~A. E. POX~O~~ IIP0J13BO,ZV1TEJIhHOCTh AllIlAPATA MAK<I>3,n:J1EHA IIPJ1 BhIJIABJIJ1BAHJ1J1 IIO'IBEHHhIX KJIEIll;EVI OT.n;eJIeHMe MOP<POJIOrMM :lkmbothbix, 'YHMBepCMTeT MM. A. MM~KeBM'ra B r. IIo3HaHb Pe310Me CorrOCTaBJIHJIaCb rrpom3bo,l:\mtejibhoctbarrrrapata MaK<p3,l:\MeHa [10] yrrotpe6jihemoro,l:\jihjoi3bjie'lehmh KJIelI.\eM Joi3 rrapajijiejibhbix rro'lbehhblx 06pa3I.l;OB rromeli.\eh HbIX B TO-JKe BpeMH JoiB arrrrapate TYJIbrpeHa. O,l:\HOBepMeHHo 6bIJIa C,l:\eJIaHa liorrbitka YTO'lHeHMR TaKOM Ha'laJIbHOM TeMrrepa TYPbI M ee rpa,l:\mehtob BO BpeMH BbIJIaBJIMBaHMH,'lT06bI rrpom3bo,l:\mtejibhoctbarrrrapata MaK<p3,l:\MeHa 6bIJIa camom BbICOKOM. HaMBblcIlIaH OTHOCMTeJIbHaHrrpOM3BO,l:\MTeJIbHOCTbarrrrapaTa MaK<p3,l:\MeHa 6bIJIa nojiy'leha npm Ha'laJIbHOM TeMnepaType 250 no :u: Ha,l:\ 06pa3I.l;OM no'lbbi M B03pacTalOlI.\eM B Te'leHMe 7 CYTOK rpa,l:\mehte TeMnepaTypbI BcrryrMBaHMH OT 10,l:\o 210 (onbit IV). B TaKJoiX YCJIOBMSIXannapaT MaK<p3,l:\MeHa B 2 pa3a 3<p<peKTMBHee,l:\JISI

15 Wydajnosc aparatu Macfadyena 203 Acari H OKOJIOnOJITOpapa3a ;I1,JIS'I Eribatei. Acari nph HCKJIIOqeHHHOribatei (oco6ehho Trombidiformes) BbIJIaBJIHBaJIHCbc 4-KpaTHO 60JIbllIet1 HHTeHCHBHOCTbIO. B OTHOllIeHHH Oribatei annapat 60JIee npoh3bo;i1,htejieh ;I1,JIS'I He60JIbllIHX oco6et1 K TOHKO KO:lKHXBH;I1,OB(ceMet1cTBa Brachychthoniidae H Suctobelliidae). Acari H3BeJIKaJIHCb HHTeHCHBHeeHa BTopble CYTKH3KCTparHpOBaHHS'I, a B 3 H 4 CYTKHc HeMHoro60JIbllIei1 HHTeHcHBHoCTbIO, qem B nepbble. IlocJIe 5-CYTOqHOrO3KcTparHpOBaHHS'InOKH;I1,aIOT noqby JIHllIb HeMHOrOqHCJIeHHble OC06H. IlpOBe;I1,eHHbleonbITbI no ou;ehke npoh3bo;i1,htejibhocth annapata MaK<p3;I1,HeHa B conoctabjiehhhc annapatom TYJIbrpeHa HJIJIIOCTPHPYIOTTa6. 1 H 2, a TaKLKe phc W. NIEDBALA, J. ROHLOFF PRODUCTIVITY OF MACFADYEN'S APPARATUS IN DRIVING AWAY SOIL MITES Department of Animai Morphology, A. Mickiewicz University in Poznan Summ ary The comparison was made of the Macfadyen's apparatus [10] productivity for driving away mites from identical soi! sampies placed at the same time in the Tullgren's apparatus. Simultaneously it was tried to establish such initial temperatures and their gradients dur ing driving away mites, as to ensure the highest Macfadyen's apparatus productivity. The highest relative productivity of the Macfadyen's apparatus has been obtained at the initial temperature of 25 C over soi! sample at increase of its gradients dur ing driving away for 7 days from 10 C to 21 C (experiment IV). In such conditions the Macfadyen's apparatus productivity is twice higher for Acari and about one and a half higher for Oribatei. Acari under exc1usion of Oribatei (particularly of Trombidiformes) are being driven away with 4-fold intensity. In relation to Oribatei productivity of the apparatus in question is the highest for the smallest (specimens) and tenuidermic species (Brachychthoniidae and Suctobelbiidae families). Acari are driven away most intensively in the!ind day of extraction, their driving away in the I!Ird and IVth day being somewhat mor e intensive than in the 1st day. After 5 days only few of them come out. The experiments on the Macfadyen's apparatus productivity as compared to that of the Tullgren's apparatus are illustrated in Tables 1 and 2 and Figs Dr Wojciech Niedbala Zaklad Morfologii Zwierzat Uniwersytetu im. A. Mickiewicza Poznan, Fredry 10 Wplynelo do PTG W styczniu 1970 r.