JOHN CHAPMAN, DAVE FREEMAN

Transkrypt

1 JOHN CHAPMAN, DAVE FREEMAN I --: -.._ V l ł 7 I ( '- BI ~ T y, '-- '' A V 3. premiera w sezonie 2002/2003

2 Dyrektor Naczelny i Artystyczny ADAM KOPCIUSZEWSKI Reżyseria Jerzy Fedorowicz Scenografia Elżbieta Krywsza Muzyka Krzysztof Szwajger Ruch scen iczny Monika Myśliwiec I ~ JOHN CHAPMAN. [)AVC- FRE+ MAN premiera 18 stycznia 2003

3 c : Przepis na farsę F arsę rozpocząć całkiem zwyczajnie, tak, aby nic nie sugerowało katastrofy, a wypadki pozornie toczyły się całkiem zwyczajnie. Stopniowo komplikować akcję, wprowadzać nowe postaci i wątki, uj awniać, nowe fakty, podpowiadać możliwe rozwiązania. Przyspieszyć. Zaplątać. Postawić widza w zaskakującej sytuacji. Bohaterom odcinać drogę ucieczki, wprowadzać ich w błąd, wikłać w układy bez wyjścia. Dbać o tempo i rozwój akcji, trzymać w napięciu, aż do zaskakującego, szczęśliwego finału. Dla lepszego efektu dodać odrobinę dwuznaczności, nie za-, pominać o dobrym smaku. Wszystko podawać braww-owo i z wyczuciem. ' składniki: dwie lub trzy panie dwóch lub trzech panów niekonwencjonalny punkt wyjścia zaskakujące zwroty akcji ogromna dawka humoru sytuacyjnego zabawny język dowcipne perypetie szczypta erotyki szczypta dwuznaczności ~ j ' John Chapman - od aktora do pisarza J ohn Chapman chciał być aktorem i przez wiele lat wytrwale dążył do celu. Celu, który - dodajmy - okazał si ę dużym rozczarowaniem. Przyszły pisarz studiował aktorstwo w Royal Academy of Dramatic Art (czyli londyńskiej szkole dramatycznej), ale już po trzech latach spędzonych na scenie diametralnie zmienił swoje zainteresowania. Okazało się bowiem, że o wiele bardziej niż aktorstwo pociąga go pisanie, a więc budowanie językowego tworzywa i kreowanie scenicznego świata. Wybrał komedię - gatunek wymagający od pisarza sprawności i biegłości w operowaniu językiem, wyczucia scenicznego rytmu i napięcia. Jego pierwsza sztuka - Dry Rot" - miała swoją premierę w 1954 roku w londyńskim Whitehall Theatre i okazała się niezwykłym sukcesem: przez trzy i pół roku zagrano ją aż 1475 razy, a autor zyskał sobie sławę obiecującego debiutanta. Sukces ostatecznie przypieczętował wybór zawodu i drogi życiowej Chapmana, który postanowił ostatecznie zrezygnować z aktorstwa i poświęcić się pisaniu. Sukces gonił sukces. Każda kolejna premiera spektaklu, którego był autorem, była w Londynie niecierpliwie oczekiwana, a popularność jego sztuk rosła już nie tylko na West Endzie, ale również poza granicami Zjednoczonego Królestwa. Być może losy Chapmana potoczyłyby się inaczej, gdyby nie spotkanie z Davem Freemanem. Pisarze poznali się na początku lat sześćdziesiątych i zaczęli wspólną pracę dla stacji BBC. Połączyła ich nie tylko praca, ale również długoletnia przyjaźń. Duety pisarskie nie są w Wielkiej Brytanii rzadkością, zwłaszcza, że popularni autorzy muszą dostarczać swoim agentom kilkanaście scenariuszy rocznie, a konkurencja jest ogromna. Chapman miał już wtedy za sobą udaną współpracę z Carlą Lane oraz Ray'em Cooney'em, świetnymi brytyjskimi satyrykami, których sztuki znane są również w Polsce. Jednak dopiero praca w telewizji (dla której Chapman napisał ponad dwa tysiące odcinków komediowych se1iali) była ostatecznym sprawdzianem jego możli wości i umiejętności kreowania zabawnych sytuacji, a także sprawności literackiej. Chapman jest współautorem kilkudziesięciu komediowych serii, które przez wiele lat były u.lubionym gatunkiem telewidzów na całym świecie. Największą popularność pisarz zyskał dzięki.serialowi Fresh Fields" z Julią McKenzie i Antonem Rogersem nakręcony dla stacji Thames Television. Serial został uznany za najzabawniejszą i najbardziej niebanalną komedię w USA i nagrodzony prestiżową nagrodą E=y. Chapman wci ąż jest jednym z najaktywniejszych scenarzystów i pisarzy angielskich, choć dla wielu Brytyjczyków nazwisko pisarza kojarzone jest przede wszystkim z twórczością sceniczną, a Prywatna klinika" grana jest na całym świecie z niesłabnącą popularnością. John Chapman jest rr.ężem aktorki Betty Impey, ma czterech synów.

4 J ohn Chapman i Dave Freeman, autorzy sztuk teatralnych i scenariuszy filmowych, przez wiele lat związani byli z telewizją. Uprawiają zawód w Polsce mało popularny, wręcz nieistniejący, a Wielkiej Brytanii znaczący i ceniony - piszą farsy i komedie, a przede wszystkim kolejne odcinki seriali i sitkomów, gatunków, które w Anglii zostały uszlachetnione i stały się osobną dziedziną sztuki telewizyjnej. Sitkom jest serialem, którego odcinki - krótkie, zazwyczaj trzydziesta lub czterdziestominutowe - są zamkniętymi całościami, a więc posiadają zawiązanie akcji, punkty zwrotne i pointę, lecz zawsze opowiadają o tych samych bohaterach. Oprócz wyraźnie komediowej treści sitkom ma jeszcze jedną charakterystyczną cechę - śmiech z offu, który towarzyszy kolejnym zabawnym lub kłopotliwym dla bohaterów sytuacjom. W Wielkiej Brytanii seriale komediowe są cenione, przygotowywane z pietyzmem i zaangażowaniem, produkowane przez największe stacje telewizyjne. Występują w nich zawsze najlepsi aktorzy, a autorami scenariuszy są świetni literaci, specjalizujący się w pisaniu dla telewizji, choć często zajmujący się również teatralnym dramatopisarstwem. Dzięki temu seriale brytyjskie wyraźnie różnią się od sitkomów amerykaf1- skich, nawet jeśli bazują na podobnym temacie czy pomyśle. Anglicy lubią śmiać się z samych siebie - kpią z własnych wad i przyzwyczajeń (,,Pan dzwonił milordzie?", Hotel Zacisze" etc.), z własnej historii (Allo, allo") a nawet świętości" (szczególnie bezceremonialnie kpił z nich Benny Hill, Laboratorium choć trudno zaliczyć jego show do gatunku sitkomu). I choć nie mają dla siebie litości, seriale nigdy - czy może bardzo rzadko - oparte są na bufonadzie, wygłupie czy gagu, częściej mają świetną literacką bazę, dzięki czemu nabierają, obcej dla telewizji amerykańskiej, szlachetności. Zazwyczaj posiadają również drugie dno, co oczywiście nie oznacza ani nadmiernego moralizatorstwa, ani przegadania, ani nawet nachalnej dydaktyki. Autorzy obserwują swoich bohaterów z pewnego oddalenia, dystansu, ale zawsze z sympatią. Z terminem komedia brytyjska" łączy się przysłowiowy już termin brytyjski humor", 1 \ farsy a więc specyficzny sposób konstruowania żartów i dowcipów. Anglicy chętnie posługują się absurdem, humorem wyraźnie odcinającym się od rzeczywistości, choć w dużym stopniu właśnie w nią uderzającym. Stąd w komediach angielskich tyle zaskoczeń, zwrotów akcji, niewyobrażalnych zderzeń i komicznych sytuacji. Bohaterowie, choć zachowują pozory normalności, uwikłani są w sytuacje, które nie mogłyby zdarzyć się nam na co dzień. Problemy piętrzą się z niewyobrażalną prędkością. Do prawdziwej pe1iekcji doprowadzili swoje absurdalne skecze komicy z grupy Monty Pythona, którzy niejednokrotnie na zasadzie wyśmiewania rzeczywistości dzięki budowaniu nierzeczywistych sytuacji" potrafili wykreować całe telewizyjne światy. Ich twórczości - telewizyjna i filmowa - choć wyrasta z tych samych korzeni należy już jednak do innego nurtu, wychodzącego ze sztuki popularnej, ale należącego już do obszaru kultury wysokiej. Warto zastanowić się w jakim stopniu sitkom (a więc poniekąd i telewizja) wpłynął na brytyjską farsę teatralną. Nie ulega wątpliwości, że tworzone przez tych samych ludzi farsy wchłonęły niektóre telewizyjne elementy narracji czy sposoby kreowania postaci. W farsie - tak jak w sitkomie - zostaje zachowana jedność miejsca i akcji, ale czas trwania przedstawienia nie narzuca autorowi takiego rygoru narracyjnego. Stąd w farsach pyszny humor słowny, doskonały żart czy staranne budowanie napięcia, a zarazem fanfaronada, absurdalne zdarzenia, oderwanie od realizmu na rzecz nieprawdopodobnych zdarzeń. I oczywiście humor sytuacyjny. W Polsce przyzwyczailiśmy się traktować farsę jako gatunek mniej wartościowy niż np. tragedia. Tymczasem w Wielkiej Brytanii farsa gości w najznakomitszych teatrach i na najważniejszych scenach w kraju. Recenzje kolejnych sztuk i premierowych spektakli publikują najpoważniejsze dzienniki i tygodniki, a najlepsi pisarze komediowi mają wierne rzesze fanów. Prywatna klinika", która swoją premierę miała w 1982 roku w Londynie, do dziś gości na deskach teatrów na całym świecie. Teatry brytyjskie grają ją jednak najchętniej. Joanna Malicka

5 Dave Freeman od Benny Hilla do Prywatnej kliniki" rodził U si ę w 1922 roku, w Londynie. Swoją przygodę z teatrem rozpoczął jako. elektryk - aż do wybuchu wojny pracowal bowiem po drugiej stronie sceny, dbając przede wszystkim o ustawienie oświ e tlenia, choć - podobno - imal się wszystkich teatralnych zajęć. W 1939 roku Dave Freeman zaciągnął si ę do Królewskiej Marynarki Wojennej i na jakiś czas zapomnial o scenie. W Marynarce służył aż siedem lat, później pracowal w londyńskiej policji. Wydawalo się więc, że epizod teatralny dawno już zostal zamknięty, zwłaszcza, że w 1951 roku Freeman wrócil do wojska. Niemal od razu, musial wyjechać do Azji, aby walczyć w Wojnie Koreańskiej. Po kilku latach znów spędzonych na froncie zrezygnowal ostatecznie z kaiiery wojskowej i wrócil - tym razem na stale - do Wielkiej Brytanii, gdzie zaczął pracować jako dziennikarz i reporter. Początkowo opisywal drobne sprawy kryminalne, tropil nieważne sensacje, ale coraz częściej próbowal swoich sil w bardziej skomplikowanych formach narracyjnych. Pisal krótkie scenki, żaiiy i gagi dla burzliwie rozwijającej się w tym czasie telewizji oraz dla radia, które w latach pięćdziesiątych wciąż było potężnym (a może nawet najpotężniejszym) medium. Szybko okazalo się, iż największym zainteresowaniem producentów cieszą się jego krótkie opowiadania oraz satyryczne powieści w odcinkach. Niemal z dnia na dzień Freeman stal się rozchwytywanym scenarzystą. Lata pięćdziesiąte były dla Freemana czasem zdobywania pozycji na wymagającym rynku angielskiej komedii. Swoje póż niejsze sukcesy zawdzięcza} bez wątpienia Benny'emu Hillowi, z którym wspólnie napisał kilkanaście skeczy oraz innych utworów. Ich największym wspólnym sukcesem była rewia Fine Fettle", która przez dziewięć miesięcy nie schodzila z afisza Palace Theatre na West Endzie. Freeman jest autorem scenaiiuszy filmowych oraz ponad dwóch tysięcy telewizyjnych komedii sytuacyjnych krótko i pełnometrażowych. Lecz prawdziwy rozgłos przyniosły mu dopiero sztuki sceniczne. Freeman zadebiutował dopiero w 1973 roku farsą A Badfull Of Foreigners'', która od razu spodobała się nie tylko w Wielkiej Brytanii, ale i na całym świecie. Podobny sukces odniosła jego druga sztuka - powstała dziesięć lat później Prywatna klinika" (Key For Two") - napisana tym razem wraz z Johnem Chapman'em. Komedie Freemana poza Wielką Brytanią miały swoje premiery w Austrii, Szwecji, Finlandii, Danii, Norwegii, Niemczech, Litwie, Holandii, Belgii, Szwajcarii, Australii, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Argentynie, Brazylii, Chile, Izraelu, Egipcie, we Włoszech, na Słowacji oraz oczywiście w Polsce. David Freeman jest żonaty, ma troje dzieci i dziesięcioro wnucząt. Jego hobby to majsterkowanie, ogrodnictwo, czytanie i nauka języków. r OBSADA: HARRIET Agnieszka Radaszkiewicz ANNA Ewa Kop c zyńsk a GORDON Wojciech L eś niak ALEK Zbigniew Leraczyk MAGDA Ryszarda Celińska MILDRED Ewa Leśniak RYSZARD Piotr Zawadzki inspicjent Urszula Czyż sufler Agnieszka Dzwonek asystent reżyse r a Piotr Zawadzki

6 Zastępca dyrektora do spraw ekonomicznych : Helena Równicka Biuro Obsługi Widzów: Jolanta Wędzik, Danuta Skurzyńska, Jacek Januszka Biuro Obsługi Widzów (1.p i ęt ro w e j śc i e administracyjne) przyjmuje zamówienia zakładów pracy i szkół na bilety zbiorowe oraz abonamentowe codziennie w godz tel Kierownik techn iczny: Jerzy Kot uł a Zespół obsł u gi sceny Sekcja światła i dźw i ęk u: Maciej Kędzierski, Paweł Dąbek, Eugeniusz Piotrowski, Leszek Wiślak Pracownia perukarska: Agnieszka Bałazy, Maria Bem Rekwizytor: Grzegorz Dzwonek Pracownia modelatorska: Andrzej Słowiński Montażyści sceny: Piotr L abiś, Łukasz Zimny, Rafał Chojecki, Sebastian Dąbek, Krzysztof Czermak, Tomasz Cesa rz Garderobiane: Jadwiga Goncerz, Dorota Jamrocha, Danuta Pater, Leokad ia Penkala Pracowni a: Wanda Kubat, Maria Bronisz, Halina Gocyła, Jolanta Stompel Pracownia stolarska: Witold Kraczyński, Kazimierz Zimny, Ryszard Sojka Kasa Teatru czynna we wtorki, środy i c zwartki w godz w piątki w godz w soboty i niedziele w godz tel Wydawnictwo Teatru Zagłębia w Sosnowcu Redakcja programu: Joanna Malicka Opracowanie graficzne: Marek Mic halski

7