Przegl d rozwi za praktycznych stosowanych w profilaktyce chorób ryb ososiowatych

Transkrypt

1 Przegl d rozwi za praktycznych stosowanych w profilaktyce chorób ryb ososiowatych Joanna Grudniewska El bieta Terech Majewska, Agnieszka P kala Gda sk r., XXXIX KHR

2 Profilaktyka Dzia ania maj ce na celu zapobieganie chorobom poprzez ich wczesne wykrycie i leczenie profilaktyka wczesna zapobieganie chorobom poprzez kontrolowanie czynników ryzyka (stosowanie zasad DPR, DPH) profilaktyka wtórna zapobieganie konsekwencjom choroby poprzez jej wczesne wykrycie i leczenie profilaktyka III etap zahamowanie post pu choroby oraz ograniczenie powik

3 Profilaktyka a zdrowotno ryb Pomimo rozwoju lecznictwa ryb, wprowadzania nowych metod diagnostycznych, bada genetycznych podstawowym elementem zwalczania chorób jest zapobieganie oparte na: stosowaniu zasad Dobrej Praktyki Rybackiej (DPR) Dobrej Praktyki Higienicznej (DPH) wczesnym rozpoznaniu czynników etiologicznych stosowaniu w praktyce sprawdzonych metod hodowli i doskonalenie ich, zabiegów dotycz cych higieny i poprawy warunków rodowiskowych stosowanie profilaktyki i immunoprofilaktyki stosowanie terapii we wspó pracy hodowców z ichtiopatologicznymi bami weterynaryjnymi Wszystkie te realizowane wymagania mog w znacz cy sposób przyczyni si do poprawy zdrowotno ci ryb.

4 Stosowanie preparatów leczniczych powinno by zabiegiem ostatecznym, kiedy dzia ania profilaktyczne oka si nieefektywne. Mo na je stosowa od ikry poprzez narybek do ryby towarowej lub od ikry poprzez narybek, selekty do tarlaków. W lecznictwie ryb podstaw stosowania i doboru odpowiedniego leku przeciwbakteryjnego powinno by rozpoznanie kliniczne i bakteriologiczne choroby wykonanie antybiogramu. Niestety ta regu a nie zawsze obowi zuje

5 Produkt leczniczy weterynaryjny Jest to substancja lub mieszanina substancji maj ca ciwo ci zapobiegania lub leczenia chorób wyst puj cych u zwierz t Mo e by stosowany u zwierz t, je li zosta o wydane zezwolenie na wprowadzenie do obrotu, z wyj tkiem przeprowadzania bada klinicznych leków (Dyrektywa 2001/82/WE, akt zmieniaj cy Dyrektywa 2009/53/WE Dz.U. L 168 z )

6 Produkty lecznicze weterynaryjne Syntetyczne antybiotyki leki przeciw paso ytnicze hormony, witaminy, makro- i mikroelementy Immunologiczne maj zabezpieczy poszczególne zwierz ta (ryby), stada lub populacj zwierz t przed zaka eniem konkretnym drobnoustrojem szczepionki testy diagnostyczne immunomodulatory

7 Stosowanie produktów leczniczych w hodowli ryb mo e stwarza zagro enie Nie tylko dla ryb ale te Bezpo rednie zagro enie dla osób, które maja kontakt z produktami leczniczymi Przy przygotowywaniu roztworów roboczych i premiksów z substancjami leczniczymi, przy k pieli ryb w tych roztworach zadawaniu paszy, konieczne jest zachowanie szczególnych rodków ostro no ci. Nale y stosowa si do zalece i zachowa wszelkie rodki ostro no ci wynikaj ce z karty charakterystyki preparatu leczniczego. Tak kart powinien nam zapewni i dostarczy producent sprzedawca preparatu.

8 Przy stosowaniu produktów leczniczych w hodowli ryb powinni my mie na uwadze bezpiecze stwo ywno ci Rejestracja i nadzór produktów leczniczych weterynaryjnych przeznaczonych dla zwierz t konsumpcyjnych oraz zwierz t cych ród em produktów ywno ciowych (ryby, ikra) podlegaj specjalnym obostrzeniom prawnym. Ka da substancja wykazuj ca dzia anie farmakologiczne i wchodz ca w sk ad takiego leku musi zosta oceniona pod wzgl dem bezpiecze stwa dla cz owieka i musi mie okre lone tzw. MRL (maximum residua limit), czyli maksymalny limit pozosta ci. MRL s y do wyznaczenia okresu karencji, czyli okresu, który musi up yn od ostatniego podania rybie produktu leczniczego weterynaryjnego do uboju, tak aby tkanki zwierz cia oraz pozyskane produkty nie zawiera y pozosta ci w ilo ci przekraczaj cej ich maksymalne limity Lekarz weterynarii ma obowi zek ci le przestrzega tego okresu i odnotowywa ka de podanie leku. Je li lek podajemy sami, nie zawsze mamy to na uwadze

9 Produkt leczniczy a rodowisko naturalne Ka dy lek weterynaryjny jest oceniany pod wzgl dem ryzyka dla rodowiska. Ocena ta jest przeprowadzana w celu oszacowania potencjalnie szkodliwych skutków, jakie leki weterynaryjne mog wywo w rodowisku naturalnym, a w przypadku hodowli ryb w wodzie. W analizie tej ocenia si wszelkie rodki zapobiegawcze, które maj na celu zmniejszy te zagro enia. Okre lenie toksyczno ci danego leku i umieszczenie tej informacji w karcie charakterystyki jest bardzo pomocne w praktycznym wykorzystaniu preparatu w hodowli ryb. Leki weterynaryjne zawieraj ce substancje czynne stanowi ce zagro enie dla rodowiska maj odpowiednie zapisy w ulotkach i na etykietach np. Produkt bardzo niebezpieczny dla ryb i dla organizmów wodnych. Nie zanieczyszcza produktem lub pustymi opakowaniami po nim wód powierzchniowych i rowów melioracyjnych. Niewykorzystany produkt leczniczy weterynaryjny lub jego odpady nale y unieszkodliwi w sposób zgodny z obowi zuj cymi przepisami Odpowiedzialne korzystanie ze rodowiska zobowi zuje nas jako ytkowników wód do przestrzegania wszystkich zasad, praktyk, norm i wytycznych chroni cych zasoby i walory rodowiska.

10 Sposoby podawania produktów leczniczych - w k pieli, paszy, iniekcji piele W zale no ci od rodzaju patogenu, który chcemy wyeliminowa mo na przeprowadza k piel na: bakterie przeciw paso ytnicz. piele na bakterie nie zawsze s skuteczne, poniewa wch anianie leku odbywa si tylko przez nab onek skrzeli i drogi w chowe. Skóra i uski stanowi pewne ograniczenie, a wch anianie przez on luzow jelita jest niewielkie. piele lecznicze na bakterie powinny by stosowane wtedy, kiedy ryby nie pobieraj pokarmu.

11 piele ryb Ze wzgl du na czas i ilo leku piele przeciw paso ytnicze mo na podzieli na krótko i d ugotrwa e. W warunkach hodowli ryb ososiowatych najcz ciej sprawdzaj si krótkotrwa e piele do 30 min. D sze przetrzymywanie ryb w rodku leczniczym wi e si z konieczno ci napowietrzania wody. K piel mo na przeprowadza bez przep ywu wody lub na przep ywie. Nale y przestrzega dawek oraz czasu stosowania rodków chemicznych, poniewa poziomy tolerancji s podobne dla ryb i paso ytów. Przed zastosowaniem w k pieli rodka leczniczego zalecane jest przeprowadzenie próby toksyczno ci na kilku rybach. K pieli nie mo na przeprowadza bezpo rednio po od owie, transporcie bez uprzedniego odpicia ryb minimum 24 godz.

12 piele ryb Toksyczno zwi zków chemicznych zale y od ich koncentracji i ciwo ci fizykochemicznych wody (temperatury, nasycenia wody tlenem, ph). Nale y pami ta, e szybko neutralizacji rodka chemicznego zale na jest od stopnia zaro ni cia stawu, typu dna stawowego (stawy ziemne, betonowe lub baseny plastikowe) oraz zawarto ci planktonu w wodzie. Podczas k pieli ryb w systemie recyrkulacyjnym nale y od czy filtr, poniewa wi kszo rodków chemicznych powoduje zabicie nitryfikacyjnej flory bakteryjnej w filtrze. Gdy stosujemy elektroniczne czujniki do pomiaru parametrów fizykochemicznych wody, nale y je usun, poniewa wiele leków mo e spowodowa uszkodzenie elektrod ewentualnie skróci ich ywotno. Lampy UV nale y wy czy, poniewa mog powodowa szybszy rozk ad rodka leczniczego.

13 Leki podawane w paszy Lepiej si wch aniaj ni podczas k pieli. Najcz ciej podaje si antybiotyki i leki dzia aj ce na paso yty wewn trzne. Mo na wprowadza do paszy szczepionki, immunomodulatory oraz EM (efektywne mikroorganizmy) w zale no ci od prowadzonych w danej hodowli programów ochrony zdrowia ryb. Wad takiego podawania leku jest to, e wi kszo chorób powoduje brak pobierania pokarmu. Przed zastosowaniem rodka leczniczego w karmie wskazana jest kilkudniowa g odówka. Pasz z antybiotykiem przygotowujemy kilka godzin przed podaniem nas czaj c odpowiedni granulat (zwykle podaje si 5-10% wody do ca kowitej masy granulatu) i zadajemy j w ilo ci 50% dziennej dawki pokarmowej. Dawk leku wylicza si i podaje w przeliczeniu na 1kg ci. cia a ryb. Wskazaniem do stosowania antybiotyków u ryb jest: izolacja szczepu bakteryjn. oraz oznaczenie antybiotykowra liwo ci, Czas stosowania antybiotyku nie mo e by krótszy ni 7 dni.

14 Iniekcja u ryb Stosowanie u ryb leków w iniekcji powoduje wyst pienie dodatkowego stresu Wskazane jest aby zabieg przeprowadza w znieczuleniu ogólnym. Obecnie stosowanie iniekcji u ryb ogranicza si g ównie do podawania autoszczepionek oraz stymulacji hormonalnej wymaga to do wiadczenia od podaj cego lek.

15 Immunoprofilaktyka zabiegi maj ce na celu zwi kszenie odporno ci nieswoistej i swoistej ryb na czynniki patogenne, jest jednym z najskuteczniejszych rodków przeciwdzia ania i kontroli chorób bakteryjnych nie ma bezpo redniego wp ywu na jako produkowanego mi sa i ujemnego wp ywu na rodowisko naturalne. SWOISTA (SZCZEPIONKI) IMMUNO- PROFILAKTYKA NIESWOISTA (NATURALNE IMMUNOSTYMU- LATORY B-GLUKANY, syntetyczne)

16 Szczepionki dla ryb Co to s szczepionki? preparaty biologiczne zawieraj ce antygeny uzyskane z patogennych organizmów (bakterie, wirusy, paso yty) izolowanych od ryb, pozbawione patogenno ci poprzez zastosowanie ró nych zabiegów chemicznych i fizycznych w swoisty sposób pobudzaj one uk ad immunologiczny i aktywuj jego odpowied zwi kszaj odporno organizmu ryby na ponown infekcj wywo an danym czynnikiem patogennym. Szczepionki dziel si : ze wzgl du na sposób dzia ania na: swoiste, nieswoiste oraz autoszczepionki. monowalentne (zawieraj jeden antygen tylko jednego drobnoustroju), poliwalentne (zawieraj kilka antygenów dla jednej choroby) lub skojarzone (zawieraj kilka antygenów dla wielu chorób) ze wzgl du na materia szczepionki : zawieraj ce ywe drobnoustroje (bakterie, wirusy, grzyby), zabite drobnoustroje zawieraj ce toksyny lub metabolity drobnoustrojów.

17 Szczepionki dla ryb ososiowatych Przeciwko jersiniozie zarejestrowane (Wykaz Produktów Leczniczych Weterynaryjnych) i dost pne do u ycia s preparaty dwóch firm: Yersi- fishvax oskiej firmy Fatro oraz Aqua Vac ERM, Aqua Vac ERM Oral i Aquavac Relera firmy Schering-Plough oraz przeciwko furunkulozie Aqua Vac Furo Vac firmy Schering-Plough. Dzi ki rozwojowi in ynierii genetycznej od kilku lat prowadzone s badania maj ce na celu opracowanie szczepionek nowej generacji, tzw szczepionek rekombinowanych oraz wysoce skutecznych szczepionek podawanych drog pokarmow (per os).

18 Immunoprofilaktyka - w ZHR Rutki IRS od kilku lat stosuje z powodzeniem w niektórych swoich obiektach, do wiadczalne szczepionki przeciwko jersiniozie i furunkulozie wykonywane w Katedrze Epizootiologii Wydzia u Medycyny Weterynaryjnej UWM w Olsztynie we wspólpracy z Zak adem Patologii i Immunologii IRS. Stosowanie szczepionek w ZHR Rutki u atwia budowanie i utrzymanie stad tar owych (pstr g t czowy, sieja tro, pstr g potokowy, lipie ). Prowadzone s badania skuteczno ci podawania szczepionek, badania immunologiczne oraz stresu oksydacyjnego u ryb poddanych immunomodulacji.

19 Immunoprofilaktyka nieswoista Skuteczna metoda profilaktyki w akwakulturze Wykorzystuje naturalne i syntetyczne immunomodulatorów, aktywuj ce nieswoiste mechanizmy obronne i odporno przeciwzaka. Preparat Bioimmuno (IRS Olsztyn) znalaz szerokie zastosowanie w poprawie stanu kondycyjnego tarlaków szczególnie w okresie oko o tar owym. Niektóre firmy paszowe maj w swojej ofercie pasze zawieraj ce immunostymulatory.

20 Preparaty lecznicze weterynaryjne zalecane i stosowane w zapobieganiu i zwalczaniu niektórych chorób ryb ososiowatych Chlorek sodu -NaCl Formalina Chloramina Kwa ne preparaty Oxyper Dwutlenek chloru Siarczan miedzi Dezynfekcja Actomar Virkon

21 Chlorek sodu - NaCl stosowana jest w krótkotrwa ych k pielach przeciw paso ytniczych (Ichtybodo sp., Chilodonella sp., Trichodina sp.) w celu zmniejszeniu stresu osmotycznego. Do k pieli u ryb stosuje si sól nie jodowan. W przypadku krótkotrwa ych k pieli przeciw paso ytniczych trwaj cych min mo na stosowa roztwór 1 3 % czyli g/1 l wody. Przy obni eniu stresu osmotycznego zalecane dawki wynosz 0,05 0,1% czyli 0,5 1 g/1 wody. Zalecana szczególnie podczas krótkotrwa ego transportu ryb.

22 Formalina Dzia a na paso yty zewn trzne Chilodonella sp., Trichodina sp., Gyrodactylus sp., Ichtiophtirius multiphillis, na bakterie dzia a s abo nie powinno si jej stosowa przy temperaturze wody poni ej 10 o C, mo e wytr ci si toksyczny osad paraformaldehydu. Optymalna temperatura do stosowania u ryb osos. wynosi 10 C - 18 C. Nie stosujemy jej kiedy ilo rozpuszczonego w wodzie tlenu jest ni sza ni 5mg/l, poniewa formalina redukuje zawarto tlenu w wodzie. Podczas k pieli ryb zalecane jest dodatkowe napowietrzanie, albo k piel na przep ywie U ryb ososiowatych stosuje si krótkotrwa e k piele trwaj ce min w koncentracji 12,5 25 ml/100 l wody. K piel d ugotrwa a w koncentracji 1-2 ml/100l wody mo e trwa godzin. Mo na te k pa ikr nie zaoczkowan ryb ososiowatych w koncentracji 1 2 ml/1l wody przez 15 min. formaldehyd wykazuje silne dzia anie karcynogenne i jest szkodliwy dla rodowiska naturalnego

23 Chloraminna T Wykazuje dzia anie bakteriobójcze i wirusobójcze. Niszczy wegetatywne formy bakterii ich przetrwalniki oraz zarodniki ple ni (1% roztwór Chloraminy-T jest zabójczy). Obecno substancji organicznych i innych zanieczyszcze zmniejsza ich dezynfekcyjn skuteczno dzia ania. Dobre rezultaty uzyskuje si w leczeniu bakteryjnej choroby skrzeli ryb ososiowatych. Dawki Chloraminy zale od twardo ci, ph i temperatury wody. Przy ph 7 koncentracja tego preparatu wynosi 10 mg/l w wodzie mi kkiej, a w wodzie twardej 15 mg/l. W wodzie o ph powy ej 7,0 mo na stosowa wy sze koncentracje nawet do 20 mg/l. Czas trwania k pieli od 15 do 60 minut.

24 Dwutlenek chloru - ClO 2 Stosowany jest do dezynfekcji wody, w przemy le papierniczym i w przemy le spo ywczym do typowej dezynfekcji. Mo e by wykorzystany do hamowania zakwitu glonów w zbiornikach wodnych. Zaliczany jest do skutecznych dezynfektantów stosowanych w akwakulturze ryb ososiowatych w Chile, Szkocji i Kanadzie. Skuteczny jest w niskich st eniach od 1 do 25 mg l/l, w szerokim zakresie ph (2-12) i w szerokim zakresie temperatury Jest skuteczny w usuwaniu biopow oki biofilmu, Posiada 2.6 razy wi ksze w ciwo ci utleniaj ce ni chlor Wykazuje nisk korozyjno, jest bezzapachowy i 5 razy bardziej rozpuszczalny w wodzie ni chlor. Nie pozostawia szkodliwych pozosta ci w wodzie i nie wymaga neutralizacji. Badania w asne przeprowadzone podczas profilaktycznych k pieli w dwutlenku chloru, narybku pstr ga t czowego z objawami choroby fin rot wskazuj na skuteczno takich k pieli. Mo na je przeprowadza co drugi dzie przez 20 minut w st eniu 5 mg/l i przynosz one pozytywny efekt.

25 y do odka ania: sprz tu rybackiego, pomieszcze, aparatów wyl gowych, basenów, obiegów zamkni tych Jodofory Actomar K30 do dezynfekcji r k Actomar K30 mo na stosowa do dezynfekcji ikry Skuteczne st enia polecane do odka ania ikry wynosz ml/10 l wody w czasie pieli od 3 do 6 min. Doskonale zabezpiecza ikr przed transowarialnym przenoszeniem chorób. Preparat ten charakteryzuje si wysok, niszcz skuteczno ci w stosunku do wirusów: VHS, IHN, IPN

26 Oxyper- nadw glan sodowy Jest preparatem wygodnym w u yciu, bezpiecznym i ma o toksycznym dla ryb oraz organizmów wodnych. Rozk adaj c si w wodzie wydziela aktywny tlen, który dezynfekuje wod, likwiduje rozwijaj ce si glony, przyspiesza rozk ad martwej materii organicznej na dnie stawu i redukuje ilo szkodliwych gazów. Preparat wykazuje silne dzia anie utleniaj ce. Mo na go stosowa w lecie podczas spadku zawarto ci tlenu i przy wzro cie temperatury wody. Mo na stosowa go do k pieli narybku, koncentracja g/ m3 przez kolejne 4 dni, w wyl garni do k pieli ikry w dawce 100g/m³ przez 20 min co 3 dni.

27 Kwa ne preparaty Dezynfektant CIP, Oxim, Steridial, produkowane s na bazie kwasu nadoctowego i nadtlenku wodoru. Dzia aj na grzyby, bakterie i wirusy oraz niektóre paso yty. Nie s szkodliwe dla rodowiska po kilku godzinach ulegaj biodegradacji. Stosuje si je do dezynfekcji urz dze i sprz tu rybackiego oraz k pieli przeciw paso ytniczych ryb g ównie w obiektach pstr gowych. Zalecane dawki dla narybku wynosz od 4-20 ml/m³. K piele nale y zaczyna od najni szej dawki i przy nast pnych k pielach mo na j stopniowo zwi ksza. Mo na je stosowa w wyl garni do profilaktycznych k pieli ikry zap odnionej co drugi dzie przez 20 min w st eniu ppm - hamuj rozwój ple ni rozwijaj cej si na martwej ikrze

28 DZI KUJ ZA UWAG