KLASA 1. Dział I. BIOLOGIA NAUKA O ŻYCIU

Transkrypt

1 KLS 1 Program nauczania biologii na poziomie gimnazjum (aut.: Ewa Jastrzębska, Ewa Pyłka-Gutowska) Numer ział I. IOLOGI NUK O ŻYIU 1. iologia jako nauka 1. Przejawy życia. echy istot żywych. 2. Potrzeby życiowe organizmów. 3. iologia jako nauka o życiu. yscypliny biologii. 4. Przydatność wiedzy biologicznej w codziennym życiu człowieka. 5. Źródła wiedzy biologicznej. wymienia cechy organizmów i czynniki niezbędne im do życia określa, czym zajmuje się biologia i wybrane dyscypliny biologii podaje przykłady zastosowania wiedzy biologicznej w codziennym życiu wykorzystuje informacje z zakresu biologii, korzystając z różnych źródeł wiedzy III. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń wykorzystuje różnorodne źródła i metody pozyskiwania informacji, w tym technologię informacyjno-komunikacyjną, odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne, liczbowe, rozumie i interpretuje pojęcia biologiczne, zna podstawową terminologię biologiczną. 2. adanie świata organizmów 1. Obserwacje i eksperymenty biologiczne. Etapy planowania. 2. Różnice między problem badawczym a hipotezą. 3. Próba kontrolna i badawcza. Powtarzalność prób. 4. Zbieranie oraz dokumentowanie wyników obserwacji i eksperymentów biologicznych. określa znaczenie obserwacji i eksperymentów w biologii wskazuje różnice między obserwacją i eksperymentem biologicznym wymienia etapy planowania obserwacji i eksperymentu biologicznego wyjaśnia różnicę między problemem badawczym a hipotezą uzasadnia potrzebę tworzenia próby kontrolnej i badawczej oraz ich powtarzalności określa warunki prowadzenia obserwacji i doświadczeń oraz zasady zbierania i dokumentowania wyników planuje prostą obserwację biologiczną z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa II. Znajomość metodyki badań biologicznych. Uczeń planuje, przeprowadza i dokumentuje obserwacje i proste doświadczenia biologiczne; określa warunki doświadczenia, rozróżnia próbę kontrolną i badawczą, formułuje wnioski; przeprowadza obserwacje mikroskopowe preparatów świeżych i trwałych. 3. Obserwacje mikroskopowe 1. Mikroskop optyczny budowa i zasady korzystania. 2. Etapy obserwacji mikroskopowej odróżnia części mikroskopu optycznego określa funkcje poszczególnych część mikroskopu optycznego Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń: 2) dokonuje obserwacji:

2 obserwacja. 3. echy obrazu uzyskiwanego w mikroskopie optycznym obserwacja mikroskopowa. 4. Preparaty mikroskopowe rodzaje oraz przygotowanie. 5. Przygotowanie preparatu świeżego w kropli wody. wymienia zasady pracy z mikroskopem świetlnym i etapy obserwacji mikroskopowej oblicza powiększenia uzyskiwane w mikroskopie prowadzi samodzielnie obserwację mikroskopową (strzałki na szkiełku podstawowym) w celu określenia cech obrazu uzyskiwanego w mikroskopie świetlnym przygotowuje preparat świeży w kropli wody przejawia cierpliwość i dokładność podczas przygotowywania preparatów mikroskopowych a) mikroskopowych preparatów trwałych (np. tkanki zwierzęce, organizmy jednokomórkowe) i świeżych (np. skórka liścia spichrzowego cebuli, miąższ pomidora, liść moczarki kanadyjskiej, glony, pierwotniaki). 4. Podsumowanie działu: iologia nauka o życiu Treści lekcji 1 3 wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami z lekcji 1 3 ział II. JENOŚĆ ORGNIZMÓW 5. Komórki zwierzęce 1. Komórka jej rola w organizmie. 2. udowa komórki zwierzęcej. 3. Funkcje poszczególnych elementów budowy komórki zwierzęcej. 4. Zróżnicowanie komórek zwierzęcych obserwacja mikroskopowa (preparatu trwałego, np. krwi żaby lub nabłonka płaskiego człowieka). definiuje pojęcie komórka opisuje budowę komórki zwierzęcej określa podstawowe funkcje poszczególnych elementów budowy komórki zwierzęcej podaje przykłady różnych komórek zwierzęcych przeprowadza obserwacje komórek zwierzęcych rozpoznaje pod mikroskopem, na schemacie, zdjęciu lub po opisie, podstawowe elementy budowy komórki (jądro, cytoplazmę, wodniczkę, błonę komórkową) wykonuje schematyczny rysunek komórki rozwija zainteresowania biologiczne poprzez empiryczne poznawanie świata żywego II.1) dokonuje obserwacji mikroskopowych komórki i rozpoznaje (pod mikroskopem, na schemacie, na zdjęciu lub po opisie) podstawowe elementy budowy komórki (błona komórkowa, cytoplazma, jądro, chloroplast, mitochondrium, wakuola, ściana komórkowa) II.2) przedstawia podstawowe funkcje poszczególnych elementów komórki 6. Komórki roślinne i bakteryjne 1. udowa komórki roślinnej. 2. Funkcje ściany komórkowej, chloroplastów i wakuoli. 3. udowa komórki bakteryjnej (błona komórkowa, ściana komórkowa, cytoplazma, bakteryjny N). opisuje budowę komórki roślinnej i bakteryjnej określa podstawowe funkcje poszczególnych elementów budowy komórki roślinnej rozpoznaje elementy budowy komórek na schematach, rysunkach porównuje budowę komórki roślinnej II. 1) dokonuje obserwacji mikroskopowych komórki i rozpoznaje (pod mikroskopem, na schemacie, na zdjęciu lub po opisie) podstawowe elementy budowy komórki (błona komórkowa, cytoplazma, jądro, chloroplast, mitochondrium, wakuola, ściana komórkowa) II.2) przedstawia podstawowe funkcje poszczególnych ele-

3 4. Obserwacja mikroskopowa komórek roślinnych (np. moczarki kanadyjskiej). 5. Porównanie komórek: roślinnej, zwierzęcej i bakteryjnej i zwierzęcej, wskazując cechy umożliwiające rozróżnienie tych komórek porównuje budowę komórki bakteryjnej i roślinnej, wskazując cechy umożliwiające rozróżnienie tych komórek dokonuje obserwacji, samodzielnie przez siebie wykonanego, preparatu świeżego z materiału roślinnego (np. moczarki) rozwija zainteresowania biologiczne poprzez empiryczne poznawanie świata żywego mentów komórki II.3) porównuje budowę komórki bakterii, roślin i zwierząt, wskazując cechy umożliwiające ich rozróżnienie Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń: 2) dokonuje obserwacji: a) mikroskopowych preparatów trwałych (np. tkanki zwierzęce, organizmy jednokomórkowe) i świeżych (np. skórka liścia spichrzowego cebuli, miąższ pomidora, liść moczarki kanadyjskiej, glony, pierwotniaki) 7. Komórki, tkanki, narządy i organy 1. Różnorodność komórek roślinnych i zwierzęcych. 2. Tkanki zwierzęce (nerwowa, mięśniowa, nabłonkowa, krew) funkcje, lokalizacja. 3. Poziomy organizacji: komórka tkanka narząd układ narządów. określa możliwe kształty komórek roślinnych i zwierzęcych określa lokalizację i rolę tkanek zwierzęcych w organizmie wyjaśnia różnice między komórką, tkanką i narządem podaje przykłady tkanek i narządów w organizmach zwierząt podaje przykłady tkanek i organów w organizmach roślin opisuje hierarchiczną budowę organizmów (tkanki, narządy, układy narządów) VI.1.1) opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka (tkanki, narządy, układy narządów) VI.1.2) podaje funkcje tkanki nabłonkowej, mięśniowej, nerwowej, krwi, tłuszczowej, chrzęstnej i kostnej oraz przedstawia podstawowe cechy budowy warunkujące pełnienie tych funkcji V.3) wskazuje cechy adaptacyjne w budowie tkanek roślinnych do pełnienia określonych funkcji (tkanka twórcza, okrywająca, miękiszowa, wzmacniająca, przewodząca) 8. Sposoby odżywiania się organizmów 1. Odżywianie się jego znaczenie w życiu organizmów. 2. Klasyfikacja organizmów ze względu na sposoby odżywiania się: samożywne i cudzożywne. 3. udzożywność. Organizmy cudzożywne. Trawienie pokarmu 4. Samożywność. Fotosynteza. Warunki fotosyntezy. wyjaśnia, co to jest odżywianie i jakie jest jego znaczenie w życiu organizmów wyjaśnia, na czym polega samożywność i cudzożywność dokonuje podziału organizmów cudzożywnych ze względu na rodzaj pobieranego pokarmu odróżnia trawienie wewnętrzne od zewnętrznego wyjaśnia, co to jest fotosynteza wymienia substraty i produkty reakcji wyjaśnia rolę chlorofilu w fotosyntezie (wiązanie energii słonecznej) I.4) przedstawia fotosyntezę, oddychanie tlenowe oraz fermentację mlekową i alkoholową, jako procesy dostarczające energii; wymienia substraty i produkty tych procesów oraz określa warunki ich przebiegu I.5) wymienia czynniki niezbędne do życia dla organizmów samożywnych i cudzożywnych; ocenia, czy dany organizm jest samożywny czy cudzożywny III.4) podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju

4 określa warunki przebiegu fotosyntezy (w odniesieniu do światła i temperatury) 9. Sposoby oddychania organizmów 1. Oddychanie komórkowe a wymiana gazowa. 2. Oddychanie tlenowe substraty i produkty, znaczenie. 3. Fermentacja substraty i produkty, znaczenie. 4. Przykłady zastosowania fermentacji w codziennym życiu i w przemyśle. 5. Produkty oddychania beztlenowego doświadczenie. określa różnicę między oddychaniem komórkowym a wymianą gazową zapisuje równanie oddychania tlenowego, określając substraty i produkty oraz warunki jego przebiegu określa warunki przebiegu, substraty i produkty fermentacji alkoholowej oraz mlekowej porównuje oddychanie tlenowe z beztlenowym pod kątem substratów, produktów, ilości uwalnianej energii i lokalizacji w komórce podaje przykłady zastosowania fermentacji w przemyśle i gospodarstwie domowym określa końcowy produkt fermentacji (O 2 ) na podstawie przeprowadzonego doświadczenia uwzględnia zasady bezpieczeństwa w pracy laboratoryjnej I.4) przedstawia fotosyntezę, oddychanie tlenowe oraz fermentację mlekową i alkoholową, jako procesy dostarczające energii; wymienia substraty i produkty tych procesów oraz określa warunki ich przebiegu III.4) podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, -ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń: 1) planuje i przeprowadza doświadczenie: a) wykazujące, że podczas fermentacji drożdże wydzielają dwutlenek węgla, 10. Sposoby rozmnażania się organizmów 1. Rozmnażanie bezpłciowe. 2. Sposoby rozmnażania bezpłciowego (podział komórki, fragmentacje plechy, zarodniki, pączkowanie, rozłogi). 3. Rozmnażanie płciowe. Typy zapłodnienia. 4. Narządy zwierząt i organy roślin służące do rozmnażania płciowego. 5. Rozwój prosty i złożony. wyróżnia typy rozmnażania bezpłciowego (podział, pączkowanie, fragmentację, przez zarodniki), podając przykłady wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie płciowe; określa różnice między rozmnażaniem płciowym i bezpłciowym podaje przykłady organizmów obupłciowych i rozdzielnopłciowych wymienia narządy u zwierząt i organy u roślin służące do rozmnażania płciowego wykazuje zależność typu zapłodnienia (zewnętrzne bądź wewnętrzne) od środowiska życia organizmu określa, na czym polega rozwój prosty i złożony (z larwą) III.4) podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju

5 11. Podsumowanie działu: Jedność organizmów Treści lekcji 5 10 wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami z lekcji 5 10 ział III. RÓŻNORONOŚĆ ORGNIZMÓW III.1. Klasyfikacja organizmów 12. Zasady klasyfikacji organizmów 1. Powody klasyfikowania organizmów. 2. Sposób klasyfikowania przedmiotów lub organizmów ćwiczenie. 3. Zasady konstruowania prostego, dwudzielnego klucza do oznaczania organizmów. określa, w jakim celu klasyfikuje się przedmioty lub organizmy wyjaśnia, jak można klasyfikować przedmioty klasyfikuje przedmioty na podstawie przyjętego kryterium konstruuje dwudzielny, prosty klucz do klasyfikowania przedmiotów lub organizmów wykorzystuje prosty klucz do oznaczania organizmów uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów III.1) uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów i przedstawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej (system jako sposób katalogowania organizmów, jednostki taksonomiczne, podwójne nazewnictwo) III.2) posługuje się prostym kluczem do oznaczania organizmów 13. Systematyka organizmów 1. Systematyka a klasyfikacja. 2. Gatunek. Nazewnictwo gatunków. 3. Hierarchiczny układ jednostek systematycznych. 4. Pięć królestw organizmów. przedstawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej określa, co to jest gatunek i jak tworzy się nazwy gatunku (podwójne nazewnictwo) podaje przykłady nazw gatunkowych wyjaśnia znaczenie pojęcia układ hierarchiczny wymienia w kolejności jednostki taksonomiczne zwierząt podaje ogólnie charakterystyki pięciu królestw organizmów, ze wskazaniem na istotne cechy różniące III.1) uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów i przedstawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej (system jako sposób katalogowania organizmów, jednostki taksonomiczne, podwójne nazewnictwo). III.2. Królestwa: bakterii, protistów, grzybów 14. akterie. Wirusy 1. Środowisko życia bakterii. określa rozmiary bakterii i miejsca ich występo- III.6) przedstawia miejsca występowania bakterii i protistów

6 2. Rozmiary i formy bakterii. 3. Różnorodność czynności życiowych bakterii: a) odżywianie cudzożywne (pasożyty, saprotrofy, symbionty) i samożywne, b) oddychanie: tlenowe i beztlenowe, c) rozmnażanie przez podział. 4. Znaczenie bakterii w przyrodzie i życiu człowieka. 5. Wirusy jako bezkomórkowe formy życia. wania podaje przykłady form komórek bakteryjnych (kuliste, pałeczkowate, przecinkowate, spiralne) określa czynności życiowe bakterii: sposoby odżywiania się (cudzożywny i samożywny), sposoby oddychania (tlenowe i beztlenowe), rozmnażanie się (przez podział) przedstawia pozytywne i negatywne znaczenie bakterii w przyrodzie i życiu człowieka wymienia cechy, którymi wirusy różnią się od organizmów zbudowanych z komórek podaje przykłady chorób bakteryjnych i wirusowych człowieka jest przekonany o potrzebie przestrzegania higieny w profilaktyce chorób bakteryjnych i wirusowych oraz ich znaczenie w przyrodzie i dla człowieka I.5) wymienia czynniki niezbędne do życia dla organizmów samożywnych i cudzożywnych; ocenia, czy dany organizm jest samożywny czy cudzożywny I.4) przedstawia fotosyntezę, oddychanie tlenowe oraz fermentację mlekową i alkoholową jako procesy dostarczające energii; wymienia substraty i produkty tych procesów oraz określa warunki ich przebiegu; III.4) podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju III. 3) wymienia cechy, którymi wirusy różnią się od organizmów zbudowanych z komórek VII.3) wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób; w szczególności przedstawia drogi zakażenia się wirusami HIV, HV i HV oraz HPV, zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez te wirusy oraz przewiduje indywidualne i społeczne skutki zakażenia 15. Protisty charakterystyka 1. Środowisko życia protistów jednokomórkowych. 2. Protisty funkcje życiowe określa środowisko życia protistów podaje przykłady jednokomórkowych samożywnych i cudzożywnych protistów przedstawia podstawowe czynności życiowe protistów podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju) dla funkcjonowania organizmu III.5) przedstawia podstawowe czynności życiowe organizmu jednokomórkowego na przykładzie wybranego protista samożywnego (np. eugleny) i cudzożywnego (np. pantofelka) III.6) przedstawia miejsca występowania bakterii i protistów oraz ich znaczenie w przyrodzie i dla człowieka III.4) podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju

7 16. Protisty jednokomórkowe przegląd 1. udowa protistów zwierzęcopodobnych na przykładzie pantofelka 2. udowa protistów roślinopodobnych na przykładzie eugleny. 3. Znaczenie protistów w środowisku i życiu człowieka. 4. Obserwacje mikroskopowe protistów. opisuje budowę komórki pantofelka i eugleny rozróżnia wybrane jednokomórkowe protisty na podstawie budowy przeprowadza obserwację mikroskopową pantofelków lub okrzemek wymienia najważniejsze choroby wywoływane przez protisty wskazując na zasady profilaktyki tych chorób; określa pozytywne i negatywne znaczenie protistów w środowisku i życiu człowieka przejawia chęć poznawania świata protistów poprzez obserwacje III.6) przedstawia miejsca występowania bakterii i protistów oraz ich znaczenie w przyrodzie i dla człowieka VII.3) wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń: 2) dokonuje obserwacji: a) mikroskopowych preparatów trwałych (np. tkanki zwierzęce, organizmy jednokomórkowe) i świeżych (np. skórka liścia spichrzowego cebuli, miąższ pomidora, liść moczarki kanadyjskiej, glony, pierwotniaki) 17. Grzyby 1. Środowisko życia grzybów. 2. udowa grzybów na przykładzie pleśniaka i pieczarki obserwacje makroskopowe. 3. zynności życiowe grzybów. 4. Znaczenie grzybów w środowisku i życiu człowieka obserwacje makroskopowe. 5. Porosty jako przykład symbiozy grzyba z glonem obserwacje makroskopowe. określa środowisko życia i warunki rozwoju grzybów (w tym grzybów porostowych) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do grzybów identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela grzybów na podstawie obecności tych cech określa znaczenie grzybów i porostów w przyrodzie i życiu człowieka rozróżnia pospolite grzyby jadalne i trujące (zwłaszcza muchomora sromotnikowego) wymienia zasady postępowania w przypadku zatrucia grzybami ma świadomość konsekwencji spożywania nieznanych grzybów wskazuje na porosty jako przykład symbiozy grzyba z glonem (wymienia wzajemne korzyści tych dwóch organizmów) III.7) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do grzybów oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela grzybów na podstawie obecności tych cech; wskazuje miejsca występowania grzybów (w tym grzybów porostowych) III.10) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka

8 18. Podsumowanie rozdziałów: Klasyfikacja organizmów oraz Królestwa: bakterii, protistów i grzybów Treści lekcji wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami nabytymi podczas lekcji III.3. Królestwo zwierząt 19. harakterystyka zwierząt. Parzydełkowce 1. Ogólna charakterystyka zwierząt 2. Parzydełkowce środowisko i tryb życia charakterystyczne cechy budowy i wybrane funkcje życiowe. 3. Obserwacje makroskopowe szkieletów koralowców. 4. Rafy koralowe i ich znaczenie. wymienia charakterystyczne cechy zwierząt wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców porównuje budowę oraz sposób życia polipa i meduzy identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela parzydełkowców na podstawie charakterystycznych cech tej grupy określa sposób odżywiania się i rozmnażania parzydełkowców określa rafę jako kolonię parzydełkowców w formie polipów dostrzega niebezpieczeństwo kontaktu człowieka z parzydełkami niektórych parzydełkowców III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka 20. Płazińce. Nicienie 1. harakterystyka płazińców: a) środowisko i tryb życia, b)przystosowania tasiemców do pasożytniczego trybu życia, c) cykl rozwojowy tasiemca. 2. harakterystyka nicieni przystosowania do pasożytniczego trybu życia. 3. Znaczenie płazińców oraz nicieni w przyrodzie i życiu człowieka. 4. Sposoby zapobiegania zarażeniom pasożytniczymi płazińcami i nicieniami. wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do płazińców lub nicieni identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela płazińców lub nicieni na podstawie charakterystycznych cech tej grupy wskazuje na wolny i pasożytniczy tryb życia płazińców i nicieni, podając przykłady określa przystosowania tasiemca do pasożytniczego trybu życia (m.in. brak układu pokarmowego, narządy czepne, oddychanie beztlenowe) określa środowisko życia tasiemca i glisty ludzkiej oraz możliwe sposoby zarażenia się tymi pasożytami przedstawia przebieg cyklu rozwojowego tasiem- III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka VII.3) wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoły-

9 ca uzasadnia potrzebę przestrzegania zasad higieny i kupowania weterynaryjnie badanego mięsa w profilaktyce zakażeń pasożytniczymi płazińcami i nicieniami wane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób 21. Pierścienice 1. harakterystyczne cechy pierścienic. 2. Różnorodność pierścienic. Związek budowy pierścienic ze środowiskiem i trybem ich życia. 3. Znaczenie pierścienic w przyrodzie i życiu człowieka. 22. Mięczaki 1. Mięczaki. Środowisko i tryb życia. 2. harakterystyczne cechy budowy ślimaków, małży i głowonogów. 3. Różnorodność mięczaków obserwacje makroskopowe muszli. 4. Znaczenie mięczaków w przyrodzie i życiu człowieka. wymienia charakterystyczne cechy pierścienic identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela pierścienic na podstawie charakterystycznych cech tej grupy opisuje budowę zewnętrzną dżdżownicy (segmentacja, siodełko, szczecinki) rozpoznaje dżdżownicę, pijawkę, neridę jako przedstawicieli pierścienic wskazuje na przystosowania dżdżownicy do środowiska i trybu życia wskazuje na różnorodność pierścienic, określając ich środowisko i tryb życia oraz przystosowania w budowie (np. pijawka, nereida) określa znaczenie pierścienic w środowisku i życiu człowieka opisuje środowisko i tryb życia mięczaków identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela mięczaków na podstawie charakterystycznych cech tej grupy wskazuje na związek między budową i trybem życia mięczaków porównuje budowę zewnętrzną ślimaka, małża i głowonoga układa klucz do oznaczania kilku gatunków mięczaków na podstawie kształtu muszli określa znaczenie mięczaków w przyrodzie i życiu człowieka przejawia etyczną postawę wobec zwierząt, III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka

10 w tym również bezkręgowców 23. Stawonogi 1. harakterystyczne cechy stawonogów. 2. Różnorodność środowisk i trybu życia stawonogów. 3. udowa skorupiaków i pajęczaków obserwacje makroskopowe. 4. Różnorodność skorupiaków i pajęczaków. 5. Rola skorupiaków i pajęczaków w przyrodzie oraz życiu człowieka. wymienia charakterystyczne cechy stawonogów wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do skorupiaków lub pajęczaków określa środowisko i tryb życia wybranych pajęczaków i skorupiaków identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela skorupiaków lub pajęczaków na podstawie charakterystycznych cech danej grupy na podstawie obserwacji makroskopowej określa cechy budowy wyróżniające wybrane pajęczaki i skorupiaki określa znaczenie pajęczaków i skorupiaków w przyrodzie oraz życiu człowieka ocenia wpływ skorupiaków i pajęczaków na życie na Ziemi III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju; III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka 24. Owady najliczniejsza grupa stawonogów 1. Wspólne cechy budowy owadów. 2. Zróżnicowane środowisko i tryb życia owadów. 3. Różnorodność owadów obserwacje makroskopowe. 4. Rozmnażanie i rozwój owadów. 5. Rola owadów w przyrodzie i życiu człowieka. 6. Ochrona owadów w Polsce. określa wspólne cechy owadów na podstawie obserwacji makroskopowej wskazuje różnice w budowie zewnętrznej przykładowych okazów owadów wykazuje związek między budową owadów a ich środowiskiem i trybem życia identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela owadów na podstawie charakterystycznych cech tej grupy określa przystosowania do środowiska i trybu życia owadów na przykładzie ich aparatów gębowych i odnóży porównuje rozwój prosty ze złożonym (z przeobrażeniem) przedstawia znaczenie owadów w przyrodzie i życiu człowieka III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka

11 25. harakterystyka kręgowców. Ryby 1. harakterystyczne cechy kręgowców. Porównanie z bezkręgowcami. 2. udowa zewnętrzna ryby obserwacje makroskopowe ryb (np. akwariowych). 3. udowa wewnętrzna i funkcje życiowe ryb. 4. Rozmnażanie i rozwój. 5. Różnorodność kształtów ryb adaptacje do różnych warunków życia i sposobów zdobywania pokarmu. 6. Znaczenie ryb w środowisku i życiu człowieka. Ochrona gatunkowa ryb. wymienia cechy organizmu umożliwiające zaklasyfikowanie go do kręgowców lub bezkręgowców wskazuje na cechy budowy ryby przystosowujące je do środowiska wodnego opisuje pokrycie ciała i narządy wymiany gazowej ryb identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela ryb na podstawie charakterystycznych cech tej grupy wskazuje na zróżnicowanie kształtów ryb wynikające z trybu życia określa znaczenie ryb w przyrodzie i gospodarce człowieka dostrzega zagrożenie ryb spowodowane nadmiernym ich odławianiem III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech; III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju; III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka. 26. Płazy 1. harakterystyczne cechy płazów. 2. Przystosowania płazów do środowiska wodnego i lądowego. 3. Zmiennocieplność. 4. Rozwój płazów. 5. Znaczenie płazów w środowisku i życiu człowieka. Ochrona gatunkowa płazów. wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do płazów identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela płazów na podstawie charakterystycznych cech tej grupy opisuje pokrycie ciała i narządy wymiany gazowej płazów wskazuje na związek budowy i funkcji życiowych płazów ze środowiskiem wodnym (np. zapłodnienie i rozwój w wodzie) wymienia cechy żaby przystosowujące ją do środowiska lądowego (płuca, kończyny, dwa krwiobiegi) III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech

12 przedstawia wady i zalety zmiennocieplności na lądzie; wyjaśnia przebieg przeobrażenia płazów przedstawia znaczenie płazów w środowisku i życiu człowieka uzasadnia konieczność ochrony gatunkowej płazów III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka 27. Gady 1. harakterystyczne cechy gadów. 2. Środowiska życia gadów. 3. Przystosowania gadów do środowiska lądowego. łony płodowe. 4. Znaczenie gadów w środowisku i życiu człowieka. Ochrona gatunkowa gadów. 5. Porównanie płazów i gadów (pokrycie ciała, ustawienie kończyn, budowa płuc i skóry, rozmnażanie). określa środowiska występowania gadów wymienia przystosowania gadów do środowiska lądowego identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela gadów na podstawie charakterystycznych cech tej grupy określa różnice w budowie gadów i płazów wyjaśnia znaczenie błon płodowych w rozwoju gadów; podaje zasady postępowania w przypadku spotkania ze żmiją zygzakowatą przedstawia znaczenie gadów w środowisku i życiu człowieka podaje przykłady gatunków gadów chronionych w Polsce porównuje gady z płazami pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej oraz rozmnażania i rozwoju III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka

13 28. Ptaki 1. harakterystyczne cechy ptaków. Przystosowania do lotu. 2. Stałocieplność. 3. udowa jaja i piór ptaka obserwacja makroskopowa. 4. Różnorodność ptaków i przystosowań w ich budowie do trybu życia (dzioby, nogi). 5. Znaczenie ptaków w przyrodzie i gospodarce człowieka. Ochrona gatunkowa ptaków. wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do ptaków identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela ptaków na podstawie charakterystycznych cech tej grupy opisuje budowę ptaka pod kątem przystosowania do lotu analizuje pokrycie ciała oraz budowę narządu wymiany gazowej pod kątem przystosowania do lotu wyjaśnia, na czym polega stałocieplność i jej rola w opanowaniu różnorodnych środowisk przez ptaki na podstawie obserwacji opisuje budowę jaja i pióra ptaka wykazuje zależność między budową dzioba a rodzajem pokarmu oraz związek budowy kończyn z trybem życia, na wybranych przykładach ptaków określa znaczenie ptaków w środowisku i życiu człowieka uzasadnia potrzebę ochrony ptaków III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka

14 29. Ssaki 1. harakterystyczne cechy ssaków (stekowce, torbacze, łożyskowce). 2. Rozmnażanie i rozwój ssaków. Rola łożyska. 3. Różnorodność ssaków przystosowania do środowiska na wybranych przykładach (uzębienie, kończyny) obserwacja uzębienia drapieżnika i roślinożercy. 4. Znaczenie ssaków w środowisku i gospodarce człowieka. Ochrona gatunkowa ssaków. wymienia charakterystyczne cechy umożliwiające zakwalifikowanie organizmu do ssaków identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela ssaków na podstawie charakterystycznych cech tej grupy wykazuje rolę łożyska w rozwoju ssaków wskazuje, na dowolnych przykładach, na związek różnorodności budowy (uzębienia, kończyn) ze sposobem odżywiania i trybem życia na podstawie obserwacji porównuje liczbę zębów i kształt zębów ssaka mięsożernego i roślinożernego przedstawia znaczenie ssaków w przyrodzie i gospodarce człowieka podaje przykłady ssaków chronionych w Polsce i przyczyny zagrożenia ich wyginięcia przejawia etyczną postawę wobec zwierząt, w tym zwłaszcza kręgowców. porównuje ssaki gadami pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej oraz rozmnażania i rozwoju III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka 30. Podsumowanie rozdziału: Królestwo zwierząt Treści lekcji wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami nabytymi podczas lekcji 19 29

15 Wymagania podstawowe. Uczeń: Numer Kategoria celu Wymagania ponadpodstawowe. Uczeń: Kategoria celu ział I. IOLOGI NUK O ŻYIU 1. iologia jako nauka rozróżnia elementy przyrody żywej i nieożywionej określa cechy organizmów wymienia czynniki niezbędne do życia wyjaśnia czego dotyczą wybrane działy biologii porównuje różnorodne organizmy wymienia przykłady zastosowania w życiu wiedzy biologicznej określa przedmiot badań biologii jako nauki oraz jej dziedziny uzasadnia potrzebę zdobywania wiedzy biologicznej 2. adanie świata organizmów wskazuje źródła wiedzy biologicznej określa, jakiego sprzętu można użyć do danej obserwacji przedstawia etapy obserwacji i doświadczenia planuje prostą obserwację i doświadczenie formułuje problem badawczy i hipotezę badawczą odróżnia próbę kontrolną od badawczej dokumentuje wyniki doświadczenia i obserwacji wnioskuje na podstawie doświadczenia i obserwacji wykazuje wartość doświadczeń i obserwacji jako bezpośredni sposób zdobywania wiedzy wykazuje konieczność przeprowadzania próby kontrolnej przeprowadza samodzielnie zaplanowane doświadczenia i obserwacje 3. Obserwacje mikroskopowe rozróżnia części mikroskopu wyjaśnia, jak się oblicza powiększenie mikroskopu poprawnie posługuje się mikroskopem optycznym wykonuje preparat mikroskopowy (świeży) graficznie dokumentuje obserwacje ział II. JENOŚĆ ORGNIZMÓW określa funkcje poszczególnych elementów mikroskopu optycznego porównuje mikroskop optyczny z mikroskopem elektronowym oblicza rzeczywistą wielkość obiektu w jednostkach miary samodzielnie przeprowadza obserwacje mikroskopowe 5. Komórki zwierzęce wymienia komórki jako elementy budowy organizmów wymienia elementy budowy komórki zwierzęcej i roślinnej podaje przykłady różnych komórek zwierzęcych i człowieka poprawnie posługuje się mikroskopem optycznym wykazuje zależność między budową komórki zwierzęcej a jej funkcją przedstawia funkcje poszczególnych elementów komórki zwierzęcej

16 rozpoznaje podstawowe elementy budowy komórki zwierzęcej 6. Komórki roślinne i bakteryjne wymienia elementy budowy komórki bakteryjnej rozpoznaje elementy budowy komórek na rysunkach i schematach porównuje budowę komórek roślinnych, zwierzęcych i bakteryjnych wykonuje preparat ze świeżego materiału roślinnego poprawnie posługuje się mikroskopem optycznym wykazuje zależności między budową komórek roślinnych i bakteryjnych a ich funkcjami przedstawia funkcje poszczególnych składników komórek roślinnych i bakteryjnych wskazuje cechy pozwalające na rozróżnienie komórek: zwierzęcej, roślinnej i bakteryjnej 7. Komórki, tkanki, narządy i organy wykazuje złożoność budowy organizmów podaje przykłady tkanek zwierzęcych i ich podstawowe funkcje w organizmie określa lokalizację tkanek zwierzęcych i ich funkcje w organizmie wyjaśnia zależność między komórką, tkanką, narządem i układem narządów poprawnie posługuje się mikroskopem optycznym uzasadnia konieczność współdziałania narządów i układów narządów wykazuje różnorodność tkanek budujących dany narząd opisuje hierarchiczną budowę organizmów Numer i temat lekcji Wymagania podstawowe. Uczeń: Kategoria celu Wymagania ponadpodstawowe. Uczeń: Kategoria celu 8. Sposoby odżywiania się organizmów wymienia przykłady organizmów odżywiających się różnymi sposobami wyjaśnia sposoby trawienia pokarmu przez organizmy cudzożywne na podstawie rodzaju pobieranego pokarmu określa, do jakiej grupy organizmów cudzożywnych należy dany organizm określa substraty i produkty fotosyntezy wyjaśnia znaczenie próby kontrolnej w doświadczeniach wyciąga wniosek z wyników doświadczeń przedstawia różne sposoby odżywiania się organizmów wyjaśnia pojęcia trawienie pozakomórkowe i wewnątrzkomórkowe uzasadnia rolę chlorofilu w fotosyntezie określa warunki przebiegu fotosyntezy wykazuje znaczenie fotosyntezy dla istnienia życia na Ziemi przeprowadza samodzielnie zaplanowane doświadczenie wykazujące wpływ warunków zewnętrznych na przebieg fotosyntezy

17 9. Sposoby oddychania organizmów wyjaśnia proces oddychania wykazuje różnicę między oddychaniem komórkowym a wymianą gazową podaje przykłady wykorzystania energii przez organizm rozróżnia oddychanie tlenowe i beztlenowe przedstawia narządy wymiany gazowej różnych organizmów planuje doświadczenie wykrywające produkty fermentacji dokumentuje wyniki doświadczenia określa warunki oddychania tlenowego, jego substraty i produkty określa warunki przebiegu procesu fermentacji oraz jego substraty i produkty porównuje substraty oraz produkty oddychania tlenowego i beztlenowego podaje przykłady wykorzystania fermentacji w przemyśle i gospodarstwie domowym interpretuje wyniki doświadczeń przeprowadza samodzielnie zaplanowane doświadczenie wykrywające produkty fermentacji 10. Sposoby rozmnażania się organizmów 12. Zasady klasyfikacji organizmów 13. Systematyka organizmów wymienia sposoby rozmnażania się organizmów porównuje rozmnażanie płciowe i bezpłciowe określa różnice między rozwojem prostym a złożonym wymienia przykłady organizmów o rozwoju prostym i złożonym definiuje pojęcia zapłodnienie i zygota definiuje pojęcie klasyfikacja przedstawia kryteria klasyfikacji organizmów posługuje się prostym, dwudzielnym kluczem do oznaczania gatunków konstruuje dwudzielny klucz do oznaczania kilku organizmów posługuje się słownikiem i encyklopedią oraz innymi źródłami technologii informacyjno-komunikacyjnej określa, że podstawową jednostką klasyfikacji jest gatunek wyjaśnia dwuczłonowe nazewnictwo gatunków wymienia jednostki systematyczne charakteryzuje poszczególne królestwa organizmów ział III. RÓŻNORONOŚĆ ORGNIZMÓW III.1. Klasyfikacja organizmów III.2. Królestwa: bakterii, protistów, grzybów rozróżnia typy rozmnażania bezpłciowego wymienia korzyści z rozmnażania płciowego wykazuje związek między środowiskiem życia a rodzajem zapłodnienia podaje przykłady organizmów obupłciowych i rozdzielnopłciowych uzasadnia znaczenie rozmnażania dla gatunku, a nie dla pojedynczego osobnika uzasadnia potrzebę klasyfikacji organizmów podaje różnorodność sposobów klasyfikacji posługuje się kluczami do oznaczania różnych grup organizmów wyjaśnia zależność pozycji systematycznej od stopnia pokrewieństwa między organizmami określa, co to jest gatunek wyjaśnia pojęcie układ hierarchiczny wymienia w kolejności jednostki systematyczne uzasadnia stosowanie języka łacińskiego w systematyce organizmów

18 14. akterie. Wirusy wymienia elementy budowy odróżniające bakterie od innych organizmów opisuje budowę komórki bakteryjnej wymienia czynności życiowe bakterii wymienia przykłady pozytywnego i negatywnego znaczenia bakterii wymienia przykłady chorób wirusowych i bakteryjnych określa cechy różniące wirusy od organizmów rozpoznaje na rycinach komórki bakteryjne odróżnia bakterie od wirusów uzasadnia potrzebę przestrzegania higieny w celu ochrony przed wirusami i bakteriami chorobotwórczymi określa miejsca występowania bakterii podaje znaczenie czynności życiowych bakterii dla funkcjonowania ich organizmów wykazuje wszechobecność bakterii w przyrodzie porównuje wirusy z komórkami organizmów rozróżnia wirusy zwierzęce, roślinne i bakteryjne uzasadnia, że wirusy nie są organizmami 15. Protisty charakterystyk a określa środowisko życia protistów podaje przykłady jednokomórkowych protistów samożywnych i cudzożywnych przedstawia podstawowe czynności życiowe protistów podaje znaczenie czynności życiowych protistów dla funkcjonowania ich organizmów wykazuje związek budowy protistów ze środowiskiem życia 16. Protisty jednokomórkow e przegląd określa cechy budowy wybranego jednokomórkowego protista wykazuje różnorodność protistów przedstawia pozytywne i negatywne znaczenie protistów w przyrodzie i życiu człowieka przeprowadza obserwacje mikroskopowe jednokomórkowych protistów graficznie przedstawia wyniki obserwacji rozpoznaje protisty wśród innych organizmów uzasadnia przynależność różnorodnych organizmów do królestwa protistów wykazuje podobieństwa i różnice między organizmami tego królestwa

19 17. Grzyby wymienia cechy wspólne wszystkich grzybów podaje przykłady przedstawicieli grzybów świadczące o różnorodności ich królestwa określa sposoby odżywiania się grzybów rozpoznaje podstawowe gatunki grzybów jadalnych i trujących wyjaśnia budowę porostu jako organizmu symbiotycznego uzasadnia znaczenie grzybów w przyrodzie i dla człowieka wymienia zasady postępowania w razie zatrucia grzybami wskazuje miejsca występowania grzybów, w tym grzybów porostowych opisuje budowę grzyba kapeluszowego określa rolę porostów w przyrodzie określa rolę porostów jako bioindykatorów czystości powietrza wyjaśnia, dlaczego porosty są organizmami pionierskimi planuje doświadczenie wykazujące, że grzyby oddychają podaje znaczenie czynności grzybów dla funkcjonowania ich organizmów porównuje budowę grzyba owocnikowego i bezowocnikowego III.3. Królestwo zwierząt 19. harakterystyk a zwierząt. Parzydełkowce wymienia charakterystyczne cechy królestwa zwierząt określa środowisko i tryb życia parzydełkowców charakteryzuje budowę i czynności życiowe parzydełkowców rozpoznaje przedstawicieli parzydełkowców wśród innych zwierząt uzasadnia przynależność różnorodnych zwierząt do typu parzydełkowców porównuje polipa i meduzę opisuje powstawanie rafy koralowej 20. Płazińce. Nicienie wykazuje różnorodność środowisk i trybu życia płazińców i nicieni wymienia cechy przystosowujące tasiemca do pasożytnictwa wyjaśnia pojęcia żywiciel pośredni i żywiciel ostateczny określa sposoby zakażenia się pasożytami wymienia sposoby zapobiegania zarażeniom pasożytniczymi tasiemcami i nicieniami odróżnia płazińce od nicieni wymienia cechy umożliwiające zakwalifikowanie organizmu do płazińców lub nicieni uzasadnia rolę przystosowania się pasożytów do środowiska życia pod względem wybranych cech przedstawia cykl rozwojowy tasiemca uzasadnia większe zagrożenie dla żywiciela pośredniego na przykładzie włośnia krętego porównuje budowę płazińców i nicieni określa znaczenie płazińców i nicieni w środowisku i dla zdrowia człowieka

20 21. Pierścienice określa środowisko i tryb życia życia pierścienic wymienia charakterystyczne cechy pierścienic rozpoznaje przedstawicieli pierścienic (dżdżownicę, pijawkę, nereidę) opisuje budowę zewnętrzną dżdżownicy uzasadnia pozytywną rolę dżdżownic w przyrodzie odróżnia pierścienice od innych grup zwierząt bezkręgowych opisuje budowę wewnętrzną pierścienic wykazuje różnorodność pierścienic ze względu na budowę oraz środowisko i tryb życia charakteryzuje nowe cechy pierścienic w porównaniu z nicieniami projektuje doświadczenie wykazujące role pierścienic w użyźnianiu gleby 22. Mięczaki identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela mięczaków na podstawie charakterystycznych cech wymienia przedstawicieli mięczaków wśród innych zwierząt porównuje środowisko i tryb życia mięczaków rozpoznaje ślimaki, małże i głowonogi wskazuje cechy odróżniające przedstawicieli mięczaków od innych grup zwierząt bezkręgowców określa znaczenie mięczaków w środowisku i dla człowieka wskazuje związek między budową a trybem życia mięczaków porównuje budowę ślimaka, małża i głowonoga konstruuje dwudzielny klucz do oznaczania gatunków mięczakw 23. Stawonogi wymienia charakterystyczne cechy stawonogów określa środowiska i tryb życia skorupiaków i pajęczaków określa główne różnice między gromadami stawonogów określa rolę stawonogów w przyrodzie i życiu człowieka rozpoznaje pajęczaki i skorupiaki wśród innych grup zwierząt wykazuje różnorodność stawonogów uzasadnia przynależność różnorodnych zwierząt do typu stawonogów ocenia wpływ stawonogów na życie na Ziemi 24. Owady najliczniejsza grupa stawonogów wymienia cechy umożliwiające zakwalifikowanie organizmu do owadów wykazuje różnorodność środowisk i trybu życia owadów rozpoznaje przedstawicieli owadów wśród innych grup zwierząt określa wspólne cechy zwierząt należących do owadów wymienia cechy owadów będące przystosowaniem do życia na lądzie wymienia przykłady modyfikacji odnóży i aparatów gębowych u różnych owadów porównuje rodzaje rozwoju złożonego owadów porównuje rozwój prosty ze złożonym owadów określa przystosowania do środowiska i trybu życia owadów na przykładzie ich aparatów gębowych i odnóży wykazuje różnorodność cech owadów i ich znaczenie w przystosowaniu się do różnych środowisk życia

21 przedstawia znaczenie owadów w środowisku i życiu człowieka 25. harakterystyk a kręgowców. Ryby wymienia charakterystyczne cechy kręgowców wymienia cechy umożliwiające zakwalifikowanie organizmu do ryb przedstawia przystosowania ryb do życia w wodzie wyjaśnia, jak rozmnażają się ryby wymienia przyczyny zagrożenia różnorodności gatunkowej ryb i formy ochrony ryb rozpoznaje przedstawicieli ryb wśród innych grup zwierząt określa znaczenie ryb w środowisku i gospodarce człowieka porównuje budowę bezkręgowców i kręgowców wykazuje, że zróżnicowanie kształtów ryb jest przystosowaniem do różnych środowisk i trybu życia porównuje ryby kostne i chrzęstne uzasadnia konieczność ochrony gatunkowej ryb 26. Płazy porównuje środowiska i tryb życia płazów identyfikuje przedstawiciela płazów na podstawie charakterystycznych cech tej grupy zwierząt określa cechy żaby przystosowujące ją do życia w środowisku wodnym i lądowym rozpoznaje przedstawicieli płazów wykazuje różnorodność płazów i ich znaczenie w przyrodzie porównuje cechy kijanki i postaci dorosłej żaby uzasadnia znaczenie charakterystycznych cech płazów w przystosowaniu się do środowiska życia uzasadnia konieczność ochrony płazów analizuje cykl rozwojowy płazów na przykładzie żaby porównuje pokrycie ciała, narządy wymiany gazowej oraz rozmnażanie i rozwój ryb i płazów 27. Gady określa środowisko występowania gadów identyfikuje przedstawiciela gadów na podstawie charakterystycznych cech tej grupy odróżnia przedstawicieli gadów od płazów wykazuje różnorodność gadów i ich znaczenie podaje przykłady gatunków gadów chronionych w Polsce, ich znaczenie oraz przyczyny zagrożenia wyginięciem rozróżnia błony płodowe opisuje budowę płuc i skóry gada uzasadnia znaczenie cech gadów w przystosowaniu się do środowiska życia porównuje narządy wymiany gazowej oraz pokrycie ciała gadów i płazów wyjaśnia pojęcie owodniowce (ze wskazaniem roli błon płodowych) porównuje rozmnażanie i rozwój gadów i płazów wskazuje nowe cechy budowy gadów w porównaniu z płazami uzasadnia, że gady są zwierzętami typowo lądowymi

22 28. Ptaki wymienia cechy umożliwiające zakwalifikowanie organizmu do ptaków identyfikuje nieznany organizm na podstawie tych cech wyjaśnia pojęcie stałocieplność wykazuje przystosowania ptaka do lotu opisuje budowę płuc i pokrycie ciała ptaka oraz budowę jaja ze wskazaniem roli poszczególnych elementów porównuje przystosowania wybranych ptaków do życia w różnych środowiskach wymienia przykłady gatunków ptaków chronionych w Polsce i przyczyny zagrożenia ich wyginięcia przedstawia znaczenie ptaków w środowisku i życiu człowieka wyjaśnia znaczenie stałocieplności w zasiedlaniu różnorodnych środowisk przez ptaki porównuje narządy wymiany gazowej oraz pokrycie ciała ptaka i gada określa rolę różnych rodzajów piór wyjaśnia, na czym polega podwójne oddychanie wykazuje zależności między budową dzioba a rodzajem pokarmu ptaka uzasadnia potrzebę ochrony ptaków porównuje rozmnażanie i rozwój ptaka i gada 29. Ssaki wymienia cechy umożliwiające zakwalifikowanie organizmu do ssaków identyfikuje nieznany organizm na podstawie tych cech wykazuje różnorodność ssaków i różnorodność zamieszkiwanych środowisk wyjaśnia znaczenie stałocieplności w zasiedlaniu różnorodnych środowisk rozpoznaje ssaki wśród innych zwierząt opisuje budowę płuc i pokrycie ciała ssaków odróżnia uzębienie ssaka drapieżnego od uzębienia ssaka roślinożernego wjaśnia, jak rozmnażają się ssaki wymienia przykłady ssaków chronionych w Polsce i przyczyny zagrożenia ich wyginięcia przedstawia znaczenie ssaków w środowisku oraz w życiu i gospodarce człowieka Szczegółowe poziomy wymagań z biologii porównuje uzębienie ssaka roślinożernego z uzębieniem ssaka drapieżnego określa rolę łożyska w rozwoju ssaków porównuje narządy wymiany gazowej oraz pokrycie ciała ssaka i gada analizuje związek budowy kończyn wybranych ssaków z ich trybem życia określa znaczenie różnych rodzajów gruczołów skórnych podaje przykłady modyfikacji kończyn ssaków wynikających ze sposobu poruszania się dotyczące uczniów mających orzeczenia i opinie z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej stwierdzającej dysleksję rozwojową i zaburzenia dysgraficznodysortograficzne, a także zaburzenia emocjonalne są zaznaczone pogrubionym drukiem (wymagania podstawowe). Ogólne poziomy wymagań z biologii