Czytaj z czystym sumieniem

Transkrypt

1 Czytaj z czystym sumieniem Opracowanie dotyczące wpływu na środowisko naturalne Ocena cyklu życia przeprowadzona przez instytut badawczy Innventia na zamówienie organizacji branżowej Sveriges Tidskrifter (Szwedzkiego Związku Wydawców Czasopism) we współpracy z SCA, Posten Meddelande, Pressretur oraz Sörmlands Grafiska.

2 Raport do pobrania: W raporcie tym i jego dwóch załącznikach zawarto pełne zestawienie wyników oraz wykorzystanych danych. Załącznik 1: Procedury i źródła danych; Załącznik 2: Wyniki.

3 Wpływ czasopism na środowisko naturalne Zagadnienia klimatyczne spowodowały potrzebę lepszego zrozumienia wpływu, jaki magazyny w wersji elektronicznej oraz czasopisma drukowane mają na środowisko. Wiele osób uważa, że gazety w formie drukowanej są większym obciążeniem dla środowiska, podczas gdy czytanie wiadomości z Internetu jest alternatywą bardziej ekologiczną. Szwedzki Związek Wydawców Czasopism postanowił przeanalizować tą koncepcję, zlecając w tym celu instytutowi Innventia porównanie oddziaływania na środowisko czasopism w wersji drukowanej i elektronicznej, z punktu widzenia ich cyklu życia, z uwzględnieniem tych jego etapów, które obciążają środowisko najbardziej. Badanie miało wskazać zarazem, gdzie można wprowadzić usprawnienia. Wyniki wykazały, że obciążenie środowiska przez obie formy czytelnictwa jest bardzo małe, co oczywiście nas cieszy. Czytaj zatem z czystym sumieniem zarówno na ekranie, jak i w wersji drukowanej!

4 Scenariusz podstawowy Czasopisma drukowane Obciążenie środowiska związane z roczną prenumeratą miesięcznika. Dane w scenariuszu podstawowym dotyczące np. tworzenia materiałów redakcyj- nych, czasu czytania, liczby czytelników na egzemplarz czy liczby prenumeratorów, są średnimi danymi dla branży. Wykorzystane czasopismo jest typowym miesięcznikiem zarejestrowanym w Szwedzkim Związku Wydawców Czasopism. Czytelnictwo w Internecie Użytkownicy Internetu znajdują się w Szwecji i korzystają z energii elektrycznej pochodzącej z różnych źródeł. Komputery oraz część surowców i innych materiałów wytwarzane są poza Szwecją. W badaniu uwzględniono tworzenie materiałów redakcyjnych, wytwarzanie komputerów itp., przechowywanie danych, a także pobieranie i czytanie strony głównej z komputera typu laptop. Wzięto także pod uwagę produkcję oraz utylizację zużytych komputerów.

5 Skutki dla środowiska naturalnego Niniejsze opracowanie ekologiczne wykonane zostało jako ocena cyklu życia. Jest to znana metoda oceny obciążenia środowiska naturalnego przez produkt przez cały okres jego funkcjonowania, czyli od pozyskania surowców, przez produkcję, użytkowanie, aż po zarządzanie odpadami. Badanie koncentruje się głównie na negatywnym oddziaływaniu na klimat, znanym jako ekoodcisk (ang: carbon footprint). Uwzględniono także: wyczerpywanie się zasobów, zakwaszenie, przenawożenie, dziura ozonowa oraz gromadzenie się ozonu na poziomie gruntu. Potencjalne negatywne oddziaływanie na klimat to pomiar całkowitej emisji gazów cieplarnianych (w szczególności dwutlenku węgla), spowodowanej wytworzeniem produktu. Ma ona wpływ na wzrost średniej temperatury Ziemi. Niniejsze opracowanie dotyczy warunków panujących w Szwecji. Ekoodcisk Gromadzenie się ozonu na poziomie gruntu Wyczerpywanie się zasobów Dziura ozonowa Przenawożenie Zakwaszenie

6 Jak duże jest oddziaływanie na klimat? Czytanie czasopisma w wersji drukowanej lub elektronicznej ma wpływ na środowisko, jest on jednak niewielki i porównywalny dla obu wersji. Czytanie czasopisma drukowanego lub magazynu on-line przez jeden rok powoduje wytworzenie tej samej ilości gazów cieplarnianych: 1 kg równoważnika CO 2 *. Jeden kilogram równoważnika CO odpowiada 0,1 promila średniego rocznego ob- 2 ciążenia środowiska przez obywatela Szwecji. Emisja 1 kg równoważnika CO 2 odpowiada: przejechaniu dużym samochodem na benzynę odległości ok. 4 km (dotyczy wyłącznie obciążenia środowiska przez paliwo) przejechaniu samochodem ekologicznym odległości ok. 8 km (wyłącznie paliwo) przelotowi samolotem ok. 4 osoby/km oglądaniu telewizji przez ok. 2 godziny. *The sum of the Global Warming Potential of different greenhouse gases converted into CO 2 equivalents. Konsumpcja przez statystycznego Szweda powoduje emisję do atmosfery odpowiadającą 10 tonom równoważnika CO2 rocznie*. Czytanie czasopisma, w wersji drukowanej lub elektronicznej, przez cały rok odpowiada 0,1 promila tej liczby. *Źródło: Szwedzka Agencja Ochrony Środowiska 2008

7 Co wpływa na środowisko? Działalność dziennikarzy tworzących treść czasopisma zarówno tego w wersji drukowanej, jak i elektronicznej ma znaczny wpływ na obciążenie środowiska. W największym stopniu dotyczy to podróżowania zarówno samochodem z napędem spalinowym, jak i samolotem. Wyniki pokazują znaczenie miejsca produkcji w kontekście działań energochłonnych, takich jak produkcja celulozy i papieru oraz drukowanie. Z uwagi na to, że energetyka szwedzka w niewielkim stopniu oparta jest na paliwach kopalnych, drukowanie w Szwecji na szwedzkim papierze jest korzystne dla środowiska. Sam proces czytania prasy drukowanej nie obciąża środowiska, co oznacza, że im więcej czytelników korzysta z tego samego egzemplarza, tym mniejsze jest obciążenie środowiska w przeliczeniu na przeczytany egzemplarz. Dotyczy to również czasu poświęconego na lekturę im jest on dłuższy, tym bardziej czytanie czasopisma drukowanego jest korzystne dla środowiska. Wpływ czytania magazynu w wersji elektronicznej na środowisko wzrasta wraz ze wzrostem czasu przeznaczanego na lekturę. Jeżeli czas ten przekracza 40 minut miesięcznie, obciążenie środowiska przez magazyn w wersji elektronicznej przekracza obciążenie środowiska przez czasopismo drukowane. Negatywny wpływ na środowisko powodowany czytaniem prenumerowanego czasopisma drukowanego jest niższy, niż w przypadku czasopisma sprzedawanego jednorazowo, nie wszystkie bowiem egzemplarze trafiające na półki zostają sprzedane; statystycznie na każdy sprzedany egzemplarz przypada 1,7 egzemplarza wydrukowanego. Niesprzedane czasopisma są jednak przetwarzane. System recyklingu czasopism drukowanych ogranicza ich negatywny wpływ na środowisko. W Szwecji recyklingowi poddawanych jest 9 na 10 czasopism. Mogą one zostać wykorzystane jako surowiec do produkcji nowego papieru, a także do wytworzenia ciepła i energii elektrycznej. Dobre zarządzanie lasami, z odpowiednim wzrostem netto, prowadzi do pochłaniania dwutlenku węgla przez las. Nie zostało to uwzględnione w scenariuszu podstawowym (gdyby proces ten został uwzględniony, wpływ magazynów drukowanych na środowisko wyniósłby poniżej 1 kg równoważnika CO 2 ).

8 Czytanie czasopism drukowanych Poniżej przedstawiono schemat różnych modeli produkcji stanowiących podstawę oceny cyklu życia (LCA). Redakcja zatrudnia około 15 osób, przy czym wyprodukowanie czasopisma w wersji drukowanej oraz elektronicznej wymaga tej samej liczby godzin pracy. By uniknąć wpływania na porównanie tych form mediów, obciążenie środowiska przez redakcję zostało rozłożone równomiernie między wszystkich czytelników, niezależnie od tego, jaką wersję czasopisma czytają. Zmniejszenie emisji dzięki produkcji papieru do druku czasopism Leśnictwo T Celuloza i papier T Tworzenie tekstu Druk offsetowy Dostarczanie pocztą: 91% Użytkownik / Czytelnik Recykling Archiwizacja T= transport Kolportaż w kioskach: 9% Spalanie Zmniejszenie emisji dzięki wytwarzaniu ciepła i energii elektrycznej Obciążenie środowiska w przeliczeniu na czytelnika jest mniejsze w przypadku prenumeraty niż przy zakupie indywidualnym. Czasopismo drukowane jest produkowane, rozprowadzane i przetwarzane w Szwecji. 91 procent kolportażu odbywa się za pośrednictwem poczty, 9 procent stanowi sprzedaż indywidualna. Papier zastosowany do druku czasopisma z tego badania jest wytwarzany w Ortviken (SCA), a zadrukowywany w Katrineholm (Sörmlands Grafiska). Uwzględniono tu leśnictwo, transport drewna, produkcję i transport papieru, tworzenie tekstu czasopisma, druk, wysyłkę pocztą, kolportaż prasy, użycie i przetwarzanie czasopism, zarządzanie odpadami oraz archiwizację.

9 Czytanie czasopism w wersji elektronicznej Tworzenie tekstu Serwer i centrum przetwarzania danych Zmniejszenie emisji dzięki recyklingowi metali Produkcja komputerów, modemów, drukarek domowych i papieru biurowego Pobieranie z Internetu Użytkownik / Czytelnik Recykling Zbiórka makulaturydomowej Zmniejszenie emisji dzięki wytwarzaniu papieru gazetowego, ciepła i energii elektrycznej Użytkownicy Internetu znajdują się w Szwecji i wykorzystują szwedzką energię elektryczną pochodzącą z różnych źródeł. Komputery oraz część surowców i innych materiałów wytwarzane są poza Szwecją. W badaniu uwzględniono tworzenie materiałów redakcyjnych, wytwarzanie komputerów itp., przechowywanie danych, a także pobieranie i czytanie strony głównej z komputera typu laptop. Wzięto także pod uwagę produkcję oraz utylizację zużytych komputerów. Redakcja Kiedy zespół redakcyjny tworzy zawartość czasopisma, oddziałuje tym samym na klimat, niezależnie od tego, czy opracowuje czasopismo w wersji drukowanej, czy elektronicznej. Największy wpływ na środowisko mają wyjazdy w teren, a także zużycie energii na potrzeby zasilania komputerów i ogrzania biura. Pochodzenie szwedzkiej energii W badaniu uwzględniono energię elektryczną pochodzącą ze szwedzkiej mieszanki energetycznej. Z uwagi na wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, takich jak energia wodna czy atomowa, oraz pewnej ilości paliw kopalnych, obciąża ona środowisko w niewielkim stopniu i powoduje powstanie zaledwie około 1/8 emisji CO 2 w porównaniu do statystycznej mieszanki energetycznej w krajach UE.

10 Sztuka porównywania Aby otrzymać odpowiednie wyniki, musimy porównywać właściwe elementy. Jest to zagadnienie kluczowe dla tego opracowania. Prenumerata czasopisma drukowanego/zakup czasopisma w kiosku i typowy czas czytania w trakcie jednego roku Czytelnicy Odpowiadający im czas czytania czasopism w wersji elektronicznej w trakcie jednego roku Czytelnicy Czytelnik spędza średnio około 40 minut na czytaniu jednego egzemplarza szwedzkiego czasopisma w wersji drukowanej 1. Statystyczny egzemplarz szwedzkiego czasopisma czytany jest przez 3,23 czytelnika 2. Im większa liczba czytelników, tym mniejsze negatywne oddziaływanie na klimat. Statystyczne czasopismo wykorzystane do potrzeb niniejszego opracowania zostało wydrukowane w Szwecji i ma 11 wydań rocznie (w tym jedno wydanie podwójne). Czas spędzany przez czytelników w Internecie ma negatywny wpływ na środowisko. Czas czytania czasopisma w wersji elektronicznej w tym badaniu to 40 minut, przeznaczone na trzykrotne odwiedziny witryny internetowej miesięcznie. Im dłuższy czas czytania, tym większe negatywne oddziaływanie na klimat. Czytelnik używa szwedzkiej energii elektrycznej z mieszanych źródeł ( mieszanki energetycznej ), wykorzystuje przenośny komputer z modemem ADSL i drukuje dwie pojedyncze strony miesięcznie. Źródło: 1) Orvesto QRS 2006, Sifo Research International 2) Orvesto Konsument 2009 jako całość, Sifo Research International

11 GWP (kg CO 2 -e) 1,1 0,9 0,7 0,5 0,3 0,1-0,1-0,3 Ogółem Praca dziennikarzy Leśnictwo GWP=Potencjał tworzenia globalnego ocieplenia Wykorzystanie transportu Drukarka domowa Oddziaływanie na klimat w przeliczeniu na czytelnika i rocznie Czasopismo drukowane z uwzględnieniem pracy dziennikarzy Totalt Journalistiskt arbete Skogsbruk Transport bruk Celuloza i papier Massa & papper Transport do drukarni Transport tryckeri Druk offsetowy Offsettryck Dostarczanie pocztą Postdistribution Transport do kiosku Użytkownik / Czytelnik Recykling Archiwizacja Transport affär Användare/läsare Återvinning Arkivering Spalanie Zmniejszenie emisji Förbränning Utsläpp som undviks Czasopismo w wersji elektronicznej z uwzględnieniem pracy dziennikarzy GWP (kg CO 2 -e) 1,1 0,9 14 0,7 0,5 0,3 0,1-0,1 Ogółem Praca dziennikarzy Centrum przetwarzania danych Zasilanie Internetu Totalt Journalistiskt arbete Datacenter Internet energi Zasilanie modemu Modem energi Zasilanie komputera Dator energi Produkcja komputera Produktion dator Utylizacja zużytego komputera Hemmaskrivare Dator avfallshantering Papier do drukarki Papper hemmaskrivare Zbiórka makulaturydomowej Papper avfallshantering Scenariusz podstawowy. Potencjał tworzenia globalnego ocieplenia (GWP) przez jednego czytelnika, w trakcie roku ogółem i z podziałem na etapy cyklu życia papieru oraz czasopisma w wersji elektronicznej.

12 Oddziaływanie czasopism drukowanych na klimat Produkcja papieru odpowiada w największym stopniu za negatywne oddziaływanie czasopism drukowanych na klimat. Drukowanie na szwedzkim papierze przynosi korzyści środowisku naturalnemu, ponieważ szwedzki przemysł wykorzystuje energię w niewielkim stopniu pochodzącą z paliw kopalnych. Im większa liczba prenumeratorów, tym mniejszy negatywny wpływ na środowisko. Jeżeli więcej osób czyta jeden egzemplarz, zmniejsza się obciążenie środowiska w przeliczeniu na jednego czytelnika. Egzemplarz statystycznego czasopisma czytany jest przez 3,23 czytelnika. Co roku w Szwecji przetwarzane jest ok. 50 kg papieru na osobę, czyli 91 procent wszystkich gazet, czasopism, katalogów i ulotek. Każdy kilogram przetworzonego papieru zmniejsza emisję dwutlenku węgla do atmosfery o 1,4 kg. Przetworzone włókna z zebranych czasopism mogą zostać wykorzystane jako surowiec do produkcji nowego papieru gazetowego lub innych wyrobów papierniczych. O sukcesie czasopisma decyduje pasja największy sukces w Szwecji odnoszą czasopisma dla entuzjastów. Oddziaływanie czasopism drukowanych na klimat inne scenariusze Scenariusz podstawowy Bascenario 100% poczta post Zawiera Med bilagor dodatki & i DVD DVD Więcej Fler sidor* stron* Skandynawska energia elektryczna Nordisk Europejska energia Europeisk elektryczna 1 czytelnik/egz. 1 läsare/ex 5 czytelników/egz. 5 läsare/ex Nie uwzględnia Utan journalistiskt pracy dziennikarzy arbete *Obliczono uwzględniając 200, a nie 120 stron w scenariuszu podstawowym. GWP (kg CO 2 -e) 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 Potencjał tworzenia globalnego ocieplenia (GWP) przez jednego czytelnika czasopisma drukowanego w trakcie jednego roku, z zastosowaniem różnych scenariuszy i danych.

13 GWP (kg CO 2 -e) Oddziaływanie czasopism w wersji elektronicznej na klimat Podczas czytania czasopisma w wersji elektronicznej, czas spędzany przez użytkownika on-line ma duży wpływ na klimat. Im krótszy czas on-line, tym mniejszy negatywny wpływ na środowisko. Za znakomitą większość wpływu wydawnictwa elektronicznego na środowisko odpowiada wyprodukowanie samego komputera. Jedynie niewielka część obciążenia środowiska przez produkcję komputera dotyczy czasopisma w wersji elektronicznej w tym badaniu. Energia elektryczna wykorzystywana do zasilania sieci, modemu ADSL i komputerów stanowi drugi najważniejszy czynnik wpływu na środowisko. Szwedzka mieszanka energetyczna obciąża środowisko w niewielkim stopniu. Liczba wydruków z domowej drukarki ma wpływ na ogólne obciążenie klimatu. Dzieci zaczynają korzystanie z Internetu bardzo wcześnie obecnie 50 procent szwedzkich czterolatków korzysta z Internetu. Oddziaływanie czasopism w wersji elektronicznej na klimat inne scenariusze Scenariusz podstawowy GWP (kg CO 2 -e) 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 Skandynawska energia elektryczna Europejska energia elektryczna Sporadyczne użycie* 1/3 trójfluorku azotu** Nr trójfluorku azotu Nie uwzględnia pracy dziennikarzy *Obliczono uwzględniając 10 minut, zamiast 40 w scenariuszu podstawowym. Potencjał tworzenia globalnego ocieplenia (GWP) przez jednego czytelnika czasopisma w wersji elektronicznej w trakcie jednego roku, z zastosowaniem różnych scenariuszy i danych. **A very powerful greenhouse gas (1700 times stronger than CO 2 ) used for cleaning electronic components during the production.

14 Kilka słów o leśnictwie W ostatnich latach papier stał się tematem krytyki, często wprowadzającej w błąd, dotyczącej jego ekologiczności. Wiele osób uważa, że zużywając mniej papieru ocalą lasy i pozostawią środowisko naturalne w lepszym stanie. Jednak produkcja papieru wspomaga wzrost lasów. Papier jest także jednym z niewielu odnawialnych i poddających się recyklingowi surowców, jakie istnieją. Jedną z zalet włókna drzewnego jest jego naturalna regeneracja i możliwość kilkakrotnego wykorzystania. Dobre zarządzanie lasami, z odpowiednim wzrostem netto, prowadzi do pochłaniania biogennego dwutlenku węgla przez las. Rosnące lasy wiążą więcej dwutlenku węgla niż lasy stare, niepoddawane aktywnej eksploatacji, co nie zostało uwzględnione w scenariuszu podstawowym niniejszego opracowania. Gdyby proces ten został uwzględniony, wpływ magazynów drukowanych na środowisko wyniósłby poniżej 1 kg równoważnika CO 2. Ilość drewna w szwedzkich lasach wzrosła o 75 procent na przestrzeni ostatnich 90 lat. Drzewo wykorzystuje się do różnych celów. Jednym z częstych nieporozumień jest myślenie, że duże drzewa są wycinane i przetwarzane na celulozę. W rzeczywistości SCA prowadzi wydajną gospodarkę leśną, w ramach której wszystkie części drzewa zużywane są do wytwarzania różnych produktów. Podczas trzebienia lasów, koniecznego by umożliwić pozostałym drzewom normalny wzrost, wycinane są drzewka przeznaczone do produkcji masy celulozowej. Czubki drzew i gałęzie, uzyskane podczas trzebienia dojrzałego lasu, wykorzystuje się jako biopaliwo. Pnie tnie się na kłody a powstałe wióry i trociny z tartaku służą do wyrobu granulatów (niewielkich kostek sprasowanego drewna wykorzystywanych jako opał) oraz celulozy. Na każde ścięte drzewo przypadają trzy nowo posadzone. Szkółki będące własnością SCA produkują każdego roku około 100 milionów roślin. Las rośnie lepiej, kiedy jest eksploatowany, nie wtedy, gdy pozostawimy go w niezmienionym stanie. Od roku 1950 zwiększyliśmy stan posiadania lasów o 50 milionów m³. Młody, rosnący las zużywa również więcej dwutlenku węgla niż starszy las, co ma wielkie znaczenie dla ograniczenia globalnego ocieplenia. FSC (Forest Stewardship Council) jest organizacją promującą odpowiedzialną gospodarkę leśną. Celem FSC jest sprawienie, by zarządzanie lasami na całym świecie było pro-ekologiczne, korzystne społecznie, a przy tym rentowne. Doroczne kontrole przeprowadzane są przez niezależnych kontrolerów.

15 Nie bądź obojętny wybierz FSC Etykieta FSC wskazuje na produkty wykonane z drewna pochodzącego z lasów z certyfikatem FSC. Masz zatem pewność, że produkty te wytworzono w sposób odpowiedzialny. Kupując produkty z etykietą FSC zwiększasz także zainteresowanie odpowiedzialnym wykorzystaniem światowych zasobów leśnych. Zasady FSC zapewniają na przykład: ochronę zagrożonych zwierząt i roślin przetrwanie lasów na Ziemi w przyszłości bezpieczne i zdrowe warunki pracy ludzi zatrudnionych w lasach przestrzeganie praw rdzennej ludności Ponad 11 milionów hektarów powierzchni leśnej w Szwecji posiada certyfikat FSC (2009). Stanowi to około połowę eksploatowanej powierzchni lasów w tym kraju. Na całym świecie certyfikat zgodny z systemem FSC posiada ponad 100 milionów hektarów terenów leśnych w ponad 82 krajach. Stanowi to około 5 procent eksploatowanej powierzchni lasów na świecie. Tony Rok 0 SCA dostawy papierów publikacyjnych z certyfikatem FSC (papiernie w Ortviken i Laakirchen)

16 Wnioski Każdy rodzaj czytelnictwa powoduje emisję gazów cieplarnianych zarówno czasopism drukowanych, jak i elektronicznych. Czytanie prenumerowanego czasopisma w wersji papierowej oraz poświęcenie tego samego czasu na czytanie w Internecie powoduje tak samo niską emisję gazów cieplarnianych. W przypadku użytkownika Internetu, jego zachowanie ma decydujący wpływ na obciążenie środowiska. Czytanie czasopisma w wersji elektronicznej nie musi być bardziej ekologiczne. Jeżeli czas czytania nie przekracza 40 minut miesięcznie, obciążenie środowiska przez magazyn w wersji elektronicznej wynosi mniej niż 1 kg równoważnika CO 2 rocznie. Działalność dziennikarzy tworzących treść czasopisma zarówno tego w wersji papierowej, jak i elektronicznej ma znaczny wpływ na obciążenie środowiska. Ważne jest pochodzenie energii elektrycznej. Elektryczność pochodząca z różnych źródeł obciąża środowisko w różnym stopniu. Dzięki dużemu udziałowi energii wodnej i jądrowej, oddziaływanie szwedzkiej mieszanki energetycznej na klimat jest niewielkie, natomiast energia skandynawska oraz europejska obciąża środowisko w większym stopniu, z uwagi na większe wykorzystanie paliw kopalnych. Druck: Tryckeribolaget, FSC nr SGS-COC Zarówno papier jak i drukarnia posiadają certyfikat FSC (środek GraphoCote 90g/m2, okładka Tom&Otto silk) System recyklingu czasopism drukowanych ogranicza ich negatywny wpływ na środowisko. W Szwecji recyklingowi poddawanych jest 9 na 10 czasopism. Dobre zarządzanie lasami, z odpowiednim wzrostem netto, prowadzi do pochłaniania dwutlenku węgla przez las. Rosnące lasy wiążą więcej dwutlenku węgla niż lasy stare, niepoddawane aktywnej eksploatacji, co nie zostało uwzględnione w scenariuszu podstawowym. Gdyby proces ten został uwzględniony, wpływ magazynów drukowanych na środowisko wyniósłby poniżej 1 kg równoważnika CO 2. Wyniki niniejszego badania dostarczą zainteresowanym danych o ekologicznych aspektach produkcji i czytelnictwa czasopism. Będzie je także można wykorzystać do celów samodoskonalenia, jako że badanie rzuca światło na etapy, które obciążają środowisko w największym stopniu. Konsumpcja przez statystycznego Szweda powoduje emisję do atmosfery odpowiadającą 10 tonom równoważnika CO 2 rocznie. Czytanie czasopisma, w wersji papierowej lub elektronicznej, przez cały rok odpowiada 0,1 promila tej liczby. CZYTAJ Z CZYSTYM SUMIENIEM! publicationpapers.sca.com Ponieważ nasze produkty ułatwiają życie Tobie oraz milionom ludzi na całym świecie. Ponieważ nasze zasoby oraz nasz sposób pracy stanowią naturalną część cyklu życia świata. I ponieważ nam zależy.