WPŁYW NAWOŻENIA ODPADAMI POFERMENTACYJNYMI Z BIOGAZOWNI NA ZAWARTOŚĆ BIOMASY ŻYWYCH DROBNOUSTROJÓW W GLEBIE

Transkrypt

1 WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE 2015 (I III). T. 15. Z. 1 (49) WATER-ENVIRONMENT-RURAL AREAS ISSN s pdf: Instytut Tehnologizno-Przyrodnizy w Falentah, 2015 Wpłynęło r. Zreenzowano r. Zaakeptowano r. A konepja B zestawienie danyh C analizy statystyzne D interpretaja wyników E przygotowanie maszynopisu F przegląd literatury WPŁYW NAWOŻENIA ODPADAMI POFERMENTACYJNYMI Z BIOGAZOWNI NA ZAWARTOŚĆ BIOMASY ŻYWYCH DROBNOUSTROJÓW W GLEBIE Krystyna CYBULSKA 1) ABCDEF, Ilona WROŃSKA 1) BCDEF, Teodor KITCZAK 2) ABE, Joanna DŁUŻEWSKA 1) BDF, Sanaa MAHDI-ORAIBI 1) EF, Henryk CZYŻ 2) A 1) Zahodniopomorski Uniwersytet Tehnologizny w Szzeinie, Zakład Mikrobiologii i Biotehnologii Środowiska 2) Zahodniopomorski Uniwersytet Tehnologizny w Szzeinie, Katedra Gleboznawstwa, Łąkarstwa i Chemii Środowiska S t r e s z z e n i e W pray przedstawiono wpływ nawożenia gleby odpadem pofermentayjnym, pohodząym z biogazowni rolnizej, na zawartość biomasy żywyh mikroorganizmów. Analizy laboratoryjne przeprowadzono na próbkah glebowyh pobranyh z poletek doświadzalnyh Zahodniopomorskiego Uniwersytetu Tehnologiznego w Szzeinie, na któryh wysiano dwie kombinaje mieszanek traw: M1 kostrzewa zerwona (Festua rubra L.), wiehlina łąkowa (Poa pratensis L.), żyia trwała (Lolium perenne L.) i M2 kostrzewa trzinowata (Festua arundinaea Shreb.), kostrzewa zerwona (Festua rubra L.), kostrzewa owza (Festua ovina L.), żyia trwała (Lolium perenne L.). Badania przeprowadzono w latah 2011 i Z analizy otrzymanyh danyh wynika, że na badany wskaźnik biologizny miał wpływ skład gatunkowy wysianej mieszanki traw oraz intensywność rozkładu odpadu pofermentayjnego w środowisku glebowym. Na podstawie uzyskanyh wyników stwierdzono, że zawartość biomasy żywyh drobnoustrojów po pięiu miesiąah od zastosowania pulpy pofermentayjnej pod uprawą mieszanki traw M2 była większa niż pod uprawą mieszanki traw M1. Wykazano, że po 3 latah od założenia doświadzenia zawartość biomasy żywyh mikroorganizmów w glebie zmniejszyła się, za wyjątkiem gleby pohodząej z poletka obsianego mieszanką M1 nienawożonej odpadem, gdzie utrzymała się na zbliżonym poziomie. Słowa kluzowe: gleba, odpad pofermentayjny, trawy, zawartość biomasy żywyh mikroorganizmów Do ytowania For itation: Cybulska K., Wrońska I., Kitzak T., Dłużewska J., Mahdi-Oraibi S., Czyż H Wpływ nawożenia odpadami pofermentayjnymi z biogazowni na zawartość biomasy żywyh drobnoustrojów w glebie. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 15. Z. 1 (49) s

2 30 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 15. Z. 1 (49) WSTĘP Mikroorganizmy mają istotne znazenie dla proesów zahodząyh w środowisku glebowym. Ih lizebność oraz aktywność jest uwarunkowana wieloma zynnikami hemiznymi i fizyznymi oraz warunkami klimatyznymi. Deydująy wpływ ma również sposób użytkowania gleby, a także gatunek, odmiana oraz faza rozwojowa rośliny uprawnej. Występowanie drobnoustrojów jest w znaznym stopniu zależne od zabiegów agrotehniznyh, szzególnie nawożenia mineralnego i organiznego [KUCHARSKI, WYSZKOWSKA 2010; SKWARYŁO-BEDNARZ 2008]. Ze względu na wzrastająe zapotrzebowanie na energię i kurząe się zasoby paliw kopalnyh poszukuje się alternatywnyh źródeł energii. Jednym ze sposobów pozyskiwania zystej energii jest przetwarzanie biomasy w biogazowniah. W wyniku fermentaji metanowej opróz biogazu jako produktu głównego powstaje odpad pofermentayjny [JĘDRCZAK 2008; KOUŘIMSKÁ i in. 2012]. W katalogu odpadów wydanym przez Ministra Środowiska [Rozporządzenie 2001] substanja pofermentayjna ma kod , oznazająy,,przefermentowane odpady z beztlenowej fermentaji odpadów pohodzenia roślinnego i zwierzęego. Do wytwarzania biogazu wykorzystuje się odpady z produkji zwierzęej (gnojowia, gnojówka, obornik) i przemysłu spożywzego, rośliny energetyzne w postai kiszonek (kukurydza, żyto, trawy łąkowe) oraz odpady z produkji biopaliw [GŁASZCZ- KA i in. 2011; PAWLAK 2013; ROMANIUK, BISKUPSKA 2012; SZLACHTA 2009]. To sprawia, że pulpa pofermentayjna jest bogata w substanje odżywze i dlatego może być wykorzystywana do elów nawozowyh. Wprowadzenie do gleby tego wysokowartośiowego produktu zapozątkowuje iąg pozytywnyh rezultatów, przyzyniają się do poprawy jej zasobnośi w materię organizną oraz dostarzają składniki pokarmowe dla roślin zy mikroorganizmów glebowyh. Jednak nierajonalne nawożenie gleby odpadem pofermentayjnym może spowodować zaburzenie funkjonowania ekosystemu glebowego, zego rezultatem może być zahwianie jej równowagi biologiznej [BARABASZ, VOŘIŠEK 2002; JEZIERSKA-TYS, FRĄC 2008; KOT, FRĄC 2014; LOŠAK i in. 2012]. Wykorzystanie masy pofermentayjnej wymaga przestrzegania wielu zaleeń, dotyząyh dawki i terminów wykonywania zabiegu nawożenia, a także zapewnienia odpowiednih warunków jej przehowywania. W Polse kwestie dotyząe rolnizego zagospodarowania mieszaniny pofermentayjnej są regulowane przez ustawę z 10 lipa 2007 r. o nawozah i nawożeniu [Ustawa 2007]. Celem podjętyh badań była oena wpływu nawożenia gleby odpadem pofermentayjnym z biogazowni rolnizej na zawartość biomasy żywyh mikroorganizmów.

3 K. Cybulska i in.: Wpływ nawożenia odpadami pofermentayjnymi z biogazowni 31 MATERIAŁ I METODY BADAŃ Materiał badawzy stanowiła gleba antropogenizna, pohodząa z poletka doświadzalnego należąego do Zahodniopomorskiego Uniwersytetu Tehnologiznego w Szzeinie. Doświadzenie obejmowało 12 poletek, każde o powierzhni 13,5 m 2, na któryh wysiano następująe mieszanki traw: M1 kostrzewa zerwona (Festua rubra L.) 40%, wiehlina łąkowa (Poa pratensis L.) 20%, żyia trwała (Lolium perenne L.) 40%; M2 kostrzewa trzinowata (Festua arundinaea Shreb.) 40%, kostrzewa zerwona (Festua rubra L.) 10%, kostrzewa owza (Festua ovina L.) 10%, żyia trwała (Lolium perenne L.) 40%. Mieszanki traw wysiano w drugiej dekadzie sierpnia 2010 r. Przedsiewnie na poletkah zastosowano nawożenie mineralne: 60 kg P ha 1 (Superfosfat III) oraz 100 kg K ha 1 (sól potasowa 60-proentowa). Doświadzenie założono w dwóh wariantah: z przedsiewnym nawożeniem pulpą pofermentayjną w dawe 30 t ha 1 oraz bez nawożenia organiznego. Poletka zostały pogłównie dwukrotnie zasilone saletrą amonową w dawkah: 30 i 60 kg N ha 1. Próbki gleby do analiz pobierano z głębokośi 0 10 m w następująyh terminah: I r., II r., III r., IV r. oraz V r. Próbki przesiewano przez sito o średniy ozek 2 mm. Zakres przeprowadzonyh badań obejmował określenie zawartośi biomasy żywyh mikroorganizmów fizjologizną metodą, opraowaną przez ANDERSONA i DOMSCHA [1978]. W tym elu analizowano próbki gleby o masie 10 g, które wzbogaono w dodatkowe źródło węgla w postai mieszaniny glukozy i talku (w stosunku wagowym 1:5). Ilość glukozy określono na podstawie ustalonego uprzednio odhylenia pozątkowego dla użytego podłoża. Tak przygotowane próbki przenoszono następnie do kolumn pomiarowyh analizatora Ultragas U4S i mierzono ilość wydzielonego CO 2 po upływie trzeh godzin. Otrzymane wyniki przelizono według równania: x = 40,4y + 0,37 gdzie: x ilość C zawartego w biomasie żywyh mikroorganizmów w przelizeniu na 100 g s.m. gleby, mg; y maksymalna pozątkowa produkja CO 2, m 3 (100 g gleby h) 1. Oenę wilgotnośi gleby w analizowanyh próbkah wykonano metodą suszarkowo-wagową. Oznazenie polegało na umieszzeniu 10 g gleby na szale Petriego i wysuszeniu jej w temperaturze 105 C do stałej wagi. Z różniy iężarów przed i po wysuszeniu oblizono zawartość suhej masy S m (%) w glebie:

4 32 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 15. Z. 1 (49) a S m 100 b a gdzie: a waga szalki Petriego, g; b waga szalki z glebą, g; waga szalki z glebą po wysuszeniu w 105 C, g. Uzyskane wyniki badań poddano analizie statystyznej z zastosowaniem programu Statistia 10. Przeprowadzono analizę warianji (ANOVA), wykorzystują test Dunana. WYNIKI I DYSKUSJA Średnia zawartość biomasy żywyh mikroorganizmów w glebie pod uprawą mieszanki traw M1 nienawożonej była inna niż po nawożeniu pulpą pofermentayjną (rys. 1) b b b b b a I II III IV V Terminy poboru próbek Sampling period Bez nawożenia; Without fertilization Nawożenie; Fertilization Rys. 1. Średnia zawartość biomasy żywyh mikroorganizmów (mg C (100 g) 1 ) w glebie pod uprawą mieszanki traw M1: kostrzewa zerwona (Festua rubra L.), wiehlina łąkowa (Poa pratensis L.), żyia trwała (Lolium perenne L.); źródło: opraowanie własne Fig. 1. Mean ontent of live mirobial biomass (mg C (100 g) 1 ) in soil under the M1 grass mixture: Festua rubra L., Poa pratensis L., Lolium perenne L.; soure: own study W glebie nienawożonej odpadem pofermentayjnym w 1. roku badań zaobserwowano zwiększanie się zawartośi biomasy żywyh mikroorganizmów z upływem zasu. W II IV terminie pomiaru wzrost ten wyniósł średnio 23% w porównaniu do wartośi zanotowanej na pozątku doświadzenia, która wynosiła 1362,04 mg C (100 g) 1. Średnia zawartość biomasy drobnoustrojów w glebie w 1.

5 K. Cybulska i in.: Wpływ nawożenia odpadami pofermentayjnymi z biogazowni 33 roku badań wyniosła 1595 mg C (100 g) 1. Po 3 latah wartość analizowanego parametru zmniejszyła się do 1204,5 mg C (100 g) 1. Zawartość biomasy żywyh mikroorganizmów w glebie nawożonej odpadem organiznym w postai pulpy pofermentayjnej w I III terminie pomiaru kształtowała się na zbliżonym poziomie i wynosiła średnio 1274,9 mg C (100 g) 1. Po upływie pięiu miesięy (IV pomiar) nastąpił istotny przyrost biomasy (o 42%) w odniesieniu do jej zawartośi zanotowanej bezpośrednio po wprowadzeniu do gleby bioodpadu, która wynosiła 1241,17 mg C (100 g) 1. Po 3 latah od wprowadzenia odpadu pofermentayjnego do gleby stwierdzono zmniejszenie zawartośi biomasy drobnoustrojów do wartośi 1003 mg C (100 g) 1. Wartość ta była istotnie mniejsza niż w glebie nienawożonej pulpą pofermentayjną. W glebie pod uprawą mieszanki traw M2 nienawożonej odpadem pofermentayjnym średnia zawartość biomasy w I III terminie pomiaru kształtowała się na zbliżonym poziomie i wynosiła średnio 1340,3 mg C (100 g) 1. Istotne zwiększenie zawartośi biomasy żywyh mikroorganizmów (o 31%) w porównaniu do zawartośi biomasy zanotowanej na pozątku doświadzenia, która wynosiła 1357,40 mg C (100 g) 1, stwierdzono w IV terminie pomiaru (rys. 2). Średnia zawartość biomasy w glebie w 1. roku badań wynosiła 1451 mg C (100 g) 1. Po 3 latah wartość tego parametru zmniejszyła się do 889 mg C (100 g) 1. Zastosowanie nawożenia organiznego w postai pulpy pofermentayjnej spowodowało zwiększenie za e b b b b b d 1000 a a I II III IV V Terminy poboru próbek Sampling period Bez nawożenia; Without fertilization Nawożenie; Fertilization Rys. 2. Średnia zawartość biomasy żywyh mikroorganizmów (mg C (100 g) 1 ) w glebie pod uprawą mieszanki traw M2: kostrzewa trzinowata (Festua arundinaea Shreb.), kostrzewa zerwona (Festua rubra L.), kostrzewa owza (Festua ovina L.), żyia trwała (Lolium perenne L.); źródło: opraowanie własne Fig. 2. Mean ontent of live mirobial biomass (mg C (100 g) 1 ) in soil under the M2 grass mixture: Festua arundinaea Shreb., Festua rubra L., Festua ovina L. and Lolium perenne L.; soure: own study

6 34 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 15. Z. 1 (49) wartośi biomasy w glebie w niektóryh okresah badawzyh. W II i III terminie pomiaru stwierdzono wzrost zawartośi biomasy o 23%, natomiast po upływie 5 miesięy (IV termin) o 74% w porównaniu z zawartośią biomasy zanotowaną bezpośrednio po wprowadzeniu do gleby odpadu pofermentayjnego, która wynosiła 1218,29 mg C (100 g) 1. Po 3 latah zaobserwowano zmniejszenie zawartośi biomasy żywyh mikroorganizmów o 42% w odniesieniu do średniej wartośi tego parametru w pierwszym roku badań, wynosząej1585,54 mg C (100 g) 1. Na tak zróżniowaną zawartość biomasy mikroorganizmów miały prawdopodobnie wpływ warunki atmosferyzne, gatunek traw oraz intensywność rozkładu odpadu pofermentayjnego w glebie. Ważnym zynnikiem jest także zmienność sezonowa. Znajduje to potwierdzenie w badaniah SOSNOWSKIEGO i in. [2012], którzy stwierdzili, że jesienią w glebie lizebność mikroflory jest znaznie większa niż wiosną. NIEWIADOMSKA i in. [2010] w swoih badaniah wykazali, że ogólna lizebność bakterii zmieniała się w zależnośi od aplikowanego nawozu oraz zasu, jaki upłynął po jego zastosowaniu. Stwierdzili, że lizebność drobnoustrojów w glebie nawożonej była o 70% większa niż w glebie nienawożonej. NDUBUISI- -NNAJI i in. [2011] oraz DUNG i H DOK [2009] stwierdzili, że długoterminowe stosowanie nawozu organiznego wpływa korzystnie na mikroflorę gleby. Zdaniem MIJANGOS i in. [2006] nawozy organizne stymulują aktywność mikroorganizmów. W wyniku stosowania nawożenia organiznego drobnoustroje glebowe wytwarzały większe ilośi enzymów, o wpływało na rozkład substratów roztworu glebowego. W badaniah prezentowanyh w niniejszej pray nawożenie masą pofermentayjną zastosowano jednorazowo na pozątku doświadzenia. Po trzeh latah prawdopodobnie doszło do wyzerpania makroelementów głównie azotu z gleby, dlatego nastąpiło znazne zmniejszenie w niej zawartośi biomasy drobnoustrojów. Analiza wyników wykazała także wpływ różnyh gatunków traw na zawartość biomasy żywyh drobnoustrojów w glebie. Średnia zawartość biomasy żywyh mikroorganizmów w glebie, do której nie wprowadzono odpadu pofermentayjnego była większa pod uprawą mieszanki traw M1w składzie: kostrzewa zerwona (Festua rubra L.), wiehlina łąkowa (Poa pratensis L.), żyia trwała (Lolium perenne L.) niż pod uprawą mieszanki M2: kostrzewy trzinowatej (Festua arundinaea Shreb.), kostrzewy zerwonej (Festua rubra L.), kostrzewy owzej (Festua ovina L.) i żyiy trwałej (Lolium perenne L.). Znazne zwiększenie zawartośi biomasy żywyh mikroorganizmów po wprowadzeniu pulpy pofermentayjnej do gleby wystąpiło w pierwszym roku badań, szzególnie pod konie okresu wegetayjnego, przy zym większą zawartość stwierdzono w kombinaji M2. WIELGOSZ i in. [2004] oraz SKWARYŁO-BEDNARZ [2008] stwierdzili, że skład i lizebność mikroflory glebowej zależy od rodzaju uprawianej rośliny, jej gatunku, odmiany oraz fazy rozwojowej, o wykazano również w niniejszej pray.

7 K. Cybulska i in.: Wpływ nawożenia odpadami pofermentayjnymi z biogazowni 35 WNIOSKI 1. Wprowadzenie odpadu pofermentayjnego z biogazowni wpływało na zawartość biomasy żywyh drobnoustrojów w glebie. Wykazano, że jego oddziaływanie zależało od zasu uwalniania składników z bioodpadu oraz rodzaju uprawianyh mieszanek traw. 2. Działanie odpadu pofermentayjnego na wzrost zawartośi biomasy było najbardziej korzystne pod konie okresu wegetayjnego, w pierwszym roku po wprowadzeniu do gleby, szzególnie pod uprawą mieszanki traw M2 o składzie: kostrzewa trzinowata (Festua arundinaea Shreb.), kostrzewa zerwona (Festua rubra L.), kostrzewa owza (Festua ovina L.), żyia trwała (Lolium perenne L.). LITERATURA ANDERSON J.P.E., DOMSCH K.H A physiologial method for the quantitative measurement of mirobial biomass in soil. Soil Biology and Biohemistry. Vol. 10. Iss. 3 s BARABASZ W., VOŘIŠEK K Bioróżnorodność mikroorganizmów w środowiskah glebowyh. W: Aktywność drobnoustrojów w różnyh środowiskah. Pr. zbior. Red. W. Barabasz. Kraków. Wydaw. AR s DUNG P.T., H DOK Y.N Mirobial organi fertilizer appliation for safe offee prodution at Daklak, Vietnam. Journal of International Soiety for Southast Asian Agriultural Sienes. Vol. 15. No 1 s GŁASZCZKA A., WARDAL W.J., ROMANIUK W., DOMASIEWICZ T Biogazownie rolnize. Tehnologie energii odnawialnej. Warszawa. Ofi. Wydaw. Multio. ISBN ss. 84. JEZIERSKA-TYS S., FRĄC M Badania nad wpływem osadu z ozyszzalni śieków mlezarskih na aktywność mikrobiologizną i biohemizną gleby. Rozprawy i Monografie. Ata Agrophysia. No 3(160) s JĘDRCZAK A Biologizne przetwarzanie odpadów. Warszawa. Wydaw. Nauk. PWN. ISBN ss KOT A., FRĄC M Metody wykorzystywane w oenie oddziaływania odpadów organiznyh na aktywność mikrobiologizną gleby. Postępy Mikrobiologii. T. 53. Z. 2 s KOUŘIMSKÁ L., POUSTKOVÁ I., BABIČKA L The use of digestate as a replaement of mineral fertilizers for vegetables growing. Sientia Agriulturae Bohemiao. No 43 s DOI: /sab KUCHARSKI J., WYSZKOWSKA J Oddziaływanie rolnitwa na właśiwośi mikrobiologizne gleb. W: Oddziaływanie rolnitwa na środowisko przyrodnize w warunkah zmian klimatu. Pr. zbior. Red. A. Harasim. Studia i Rozprawy. Z. 19. Puławy. Wydaw. IUNG-PIB s LOŠAK T., MUSILOVA L., ZATLOUKALOVA A., SZOSTKOVA M., HLUŠEK J., FRYČ J., VITĚZ T., HAITL M., BENNEWITZ E., MARTENSSON A Digestate is equal or a better alternative to mineral fertilization of Kohlrabi. Ata Universitatis Agriulturae et Silviulturae Mendelianae Brunensis. No 1 s MIJANGOS I., PEREZ R., ALBIZU I., GARBISU C Effets of fertilization and tillage on soil biologial paraments. Enzyme and Mirobial Tehnology. Vol. 40. Iss.1 s NDUBUISI-NNAJI U.U., ADEGOKE A.A., OGDU H.I., EZENOBI N.O., OKOH A.I Effet of longterm organi fertilizer appliation on soil mirobial dynamis. Afrian Journal of Biotehnology. Vol. 10 (4) s

8 36 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 15. Z. 1 (49) NIEWIADOMSKA A., KLEIBER T., KLAMA J., SWĘDRZYŃSKA D Wpływ zróżniowanego nawożenia azotowego na dynamikę składu mikrobiologiznego gleby i aktywność enzymatyzną dehydrogenaz pod trawnikiem. Nauka Przyroda Tehnologie. T. 4. Z. 6 s PAWLAK J Biogaz z rolnitwa korzyśi i bariery. Problemy Inżynierii Rolnizej. Nr 3 (81) s ROMANIUK W., BISKUPSKA K Rozwiązania instalaji biogazowyh dla gospodarstw rodzinnyh. Problemy Inżynierii Rolnizej. Nr 2 (76) s Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów. Dz. U Nr 112 poz SKWARYŁO-BEDNARZ B Oena właśiwośi biologiznyh gleby pod uprawą szarłatu (Amaranthus ruentus L.). Ata Agrophysia. Vol. 12. Nr 2 s SOSNOWSKI J., JANKOWSKI K., CIEPIELA G.A., WIŚNIEWSKA-KADŻAJAN B., DESKA J Wpływ fitohormonów i zróżniowanyh dawek azotu stosowanyh w uprawie Festulolium Braunii z konizyną łąkową na lizebność organizmów glebowyh. Ohrona Środowiska i Zasobów Naturalnyh. Nr 53 s SZLACHTA J Ekspertyza możliwośi pozyskiwania biogazu rolnizego, jako odnawialnego źródła energii [online]. [Dostęp: ]. Dostępny w Interneie: aspx?filetiket=o67vgkyovae%3d&tabid=144 Ustawa z dnia 10 lipa 2007 r. o nawozah i nawożeniu. Dz. U nr 147 poz WIELGOSZ E., SZEMBER A., SKWAREK J Wpływ wybranyh roślin na lizebność bakterii biorąyh udział w przemianah azotu. Annales UMCS. Set. E. Vol. 59. Nr 4 s Krystyna CYBULSKA, Ilona WROŃSKA, Teodor KITCZAK, Joanna DŁUŻEWSKA, Sanaa MAHDI-ORAIBI, Henryk CZYŻ THE EFFECT OF FERTILIZATION WITH FERMENTATION WASTES FROM BIOGAS PLANT ON THE CONTENT OF LIVE MICROBIAL BIOMASS IN SOIL Key words: ontent of live mirobial biomass, fermentation wastes, grasses, soil S u m m a r y The study shows the effet of fertilization with fermentation wastes from agriulture biogas plant on the ontent of live mirobial biomass in soil. Soil samples olleted from experimental plots of the West Pomeranian University of Tehnology in Szzein were analysed. The ombination of two grass mixtures was sown on the experimental plot. Analyses were made in 2011 and The results showed that the mirobial biomass in soil was affeted by speifi omposition of planted grass mixtures and the intensity of deay of fermentation wastes in the soil environment. Five months after the appliation of post-fermentation wastes, the ontent of live mirobial biomass in soil was bigger under the M2 grass mixture (Festua arundinaea, Festua rubra, Festua ovina and Lolium perenne) than under the M1 mixture (Festua rubra, Poa pratensis and Lolium perenne). Three years after the beginning of the experiment, the ontent of live mirobial biomass was redued exept in soil sown with the grass mixture M1 without the appliation of fermentation wastes, where it remained onstant. Adres do korespondenji: dr hab. inż. K. Cybulska, prof. nadzw., Zahodniopomorski Uniwersytet Tehnologizny w Szzeinie, Zakład Mikrobiologii i Biotehnologii Środowiska, ul. Słowakiego 17, Szzein; tel , Krystyna.Cybulska@zut.edu.pl