KIERUNKI ZMIAN U YTKOWANIA ZIEMI NA TLE NATURALNYCH WARUNKÓW ROLNICZEJ PRZESTRZENI PRODUKCYJNEJ LUBELSZCZYZNY

Transkrypt

1 Kierunki zmian u ytkowania ziemi na tle naturalnych warunków rolniczej przestrzeni... 5 Acta Sci. Pol., Administratio Locorum 1(1) 211, 5 16 KIERUNKI ZMIAN U YTKOWANIA ZIEMI NA TLE NATURALNYCH WARUNKÓW ROLNICZEJ PRZESTRZENI PRODUKCYJNEJ LUBELSZCZYZNY Wanda Harkot, Halina Lipi ska, Teresa Wy upek Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Streszczenie. W pracy dokonano analizy struktury u ytkowania ziemi na Lubelszczy nie w latach z uwzgl dnieniem specyficznych warunków przyrodniczych podregionów bialskopodlaskiego, che mskiego, lubelskiego i zamojskiego. Do oceny zmian w u ytkowaniu ziemi wykorzystano dane statystyczne WUS i GUS. Struktura u ytkowania ziemi w województwie lubelskim w znacznym stopniu jest uzale niona od warunków przyrodniczych. Najni szymi wska nikami jako ci rolniczej przestrzeni produkcyjnej charakteryzuj si gminy by ego województwa bialskopodlaskiego i che mskiego (62,7 67,6), a najwy szymi by ego województwa zamojskiego (85,3). Cech charakterystyczn rolnictwa na Lubelszczy nie by o i jest silne rozdrobnienie gospodarstw. W badanym okresie w strukturze u ytkowania ziemi zmniejszy si udzia u ytków rolnych na rzecz lasów i innych gruntów pozarolniczych. Pojawi y si w krajobrazie znaczne powierzchnie od ogów. Zmieni a si struktura g ównych grup uprawianych ro lin. Zwi kszy a si powierzchnia zbó, natomiast zmniejszy a powierzchnia uprawy ziemniaków i ro lin pastewnych (prawie dwukrotnie). S owa kluczowe: województwo lubelskie, u ytkowanie ziemi, kierunki zmian, uwarunkowania przyrodnicze WST P Województwo lubelskie pod wzgl dem powierzchni zajmuje trzecie miejsce w kraju (blisko 8% powierzchni Polski). Zamieszkuje je oko o 6% ludno ci Polski. Cech charakterystyczn Lubelszczyzny jest jej rolniczy charakter. Z rolnictwem jest zwi zanych a 53% osób zawodowo aktywnych, czyli ponad dwa razy wi cej ni wynosi udzia zatrudnionych w rolnictwie w kraju (ok. 25%). Spo eczno województwa jest zatem najbardziej wiejsk spo eczno ci w Polsce [Tokarzewski 21]. Brak mo liwo ci zatrudnienia poza rolnictwem jest przyczyn silnego rozdrobnie- Adres do korespondencji Corresponding author: Wanda Harkot, Katedra karstwa i Kszta towania Krajobrazu, ul. Akademicka 15, 2-95 Lublin, wanda.harkot@up.lublin.pl Administratio Locorum 1(1) 211

2 6 Wanda Harkot i in. nia gospodarstw i ich specyficznej struktury agrarnej [Gorzym-Wilkowski 2]. W wielu gospodarstwach roz óg gruntów jest niekorzystny, a szachownice pól s poprzedzielane licznymi miedzami. Jednym z podstawowych wska ników waloryzuj cych rolniczy krajobraz jest analiza gospodarowania ziemi. Zmiany zachodz ce w polskim rolnictwie w ostatnich latach przyczyni y si do zmian w strukturze u ytkowania ziemi. Pojawi y si w krajobrazie znaczne powierzchnie od ogów, a w strukturze zasiewów zwi kszy si udzia zbó [Marks i Nowicki 22]. Analiza struktury u ytkowania ziemi na Lubelszczy nie na przestrzeni lat , na tle warunków przyrodniczych, by a bezpo rednim celem opracowania. MATERIA Y RÓD OWE I METODY Województwo lubelskie jest najdalej wysuni tym na wschód obszarem Polski, a tak e Unii Europejskiej, granicz cym z Ukrain i Bia orusi. Z jednej strony przylega do Ni u Zachodnioeuropejskiego, a z drugiej do gór Europy rodkowej. Le y w mi dzyrzeczu Wis y i granicznego Bugu. Przez rodkow jego cz przep ywa rzeka Wieprz, do której do cza si wiele mniejszych rzek. Cech charakterystyczn województwa jest silnie urozmaicona rze ba terenu. Pó nocna cz jest nizinna z du ym zasobem wód, po udniowa za ma charakter pagórkowaty i wy ynny, o silnie zró nicowanym poziomie wody gruntowej. Najwi ksze wzniesienie na Lubelszczy nie wynosi 498 m n.p.m. [Fija kowski 23]. Na Roztoczu deniwelacje terenu si gaj 115 m, a poziom wody gruntowej znajduje si cz sto na g boko ci 4 m, co jest przyczyn deficytu wody. Na Lubelszczy nie cieraj si wp ywy klimatu oceanicznego i kontynentalnego. Dlatego lata s tu zazwyczaj d ugie, s oneczne i ciep e, a zimy mro ne. rednia roczna temperatura powietrza wynosi od 7,5 do 8, o C, natomiast absolutna maksymalna temperatura powietrza 39 o C, a minimalna 37 o C. Roczna suma opadów mie ci si w przedziale od 5 do 7 mm. Ich rozk ad w okresie wegetacji jest niekorzystny dla produkcji ro linnej, ponadto cz sto maj one charakter gwa townych, krótkotrwa ych ulew. Na Lubelszczy nie wyst puj wszystkie typy gleb charakterystyczne dla terenów nizinnych i wy ynnych Polski. Dlatego ich warto i przydatno u ytkowa jest silnie zró nicowana. Zarówno gleby uprawne, jak te kowe i le ne nale do sze ciu klas bonitacyjnych (od I do VI). Przedmiotem opracowania by obszar obejmuj cy 213 gmin w by ych województwach: bialskopodlaskim, che mskim, lubelskim i zamojskim. Wymienione województwa s obecnie okre lane jako podregiony Lubelszczyzny, silnie zró nicowane pod wzgl dem warunków fizjograficznych, hydrologicznych, glebowych i klimatycznych. Dane ród owe o strukturze u ytkowania ziemi w latach na obszarze województwa lubelskiego pochodz ze spisów rolnych 1996 i 22 roku [WUS 1997, 23, GUS 1997, 23] i bie cych publikacji statystycznych województwa [WUS 23]. Wykorzystuj c dane statystyki opisowej i punktow waloryzacj rolniczej przestrzeni produkcyjnej [Witek 1981], przeprowadzono analiz zmian struktury u ytkowania gruntów na tle warunków przyrodniczych w poszczególnych podregionach. Acta Sci. Pol.

3 Kierunki zmian u ytkowania ziemi na tle naturalnych warunków rolniczej przestrzeni... Zale no mi dzy udzia em u ytków rolnych, gruntów ornych, trwa ych u ytków zielonych, lasów i sadów a jako ci rolniczej przestrzeni produkcyjnej okre lono za pomoc analizy regresji prostej. Oceniono rozmiary zmian w u ytkowaniu gruntów Lubelszczyzny w okresie mi dzy ostatnimi spisami rolnymi, porównuj c mo liwo ci wykorzystania walorów przyrodniczych podregionów ze wskazaniem ich oddzia ywania na zmiany krajobrazowe. 7 WYNIKI BADA Cech charakterystyczn rolnictwa na Lubelszczy nie by o i jest silne rozdrobnienie gospodarstw. W ogólnej ich liczbie ponad 2/3 stanowi gospodarstwa o powierzchni do 5 hektarów (rys. 1). W Polsce w 22 r. przeci tna powierzchnia ogólna gospodarstwa wynosi a 8,3 ha [Cio kosz 23]. % % % do 1 ha 1 5 ha 5 1 ha 1 15 ha 15 2 ha 2 3 ha Rys. 1. Udzia poszczególnych grup obszarowych gospodarstw rolnych w ogólnej liczbie gospodarstw na Lubelszczy nie [%] w roku 1996 i 22 Fig. 1. Percentage of particular area groups of farms in a total number in Lublin region in 1996 and 22 W Polsce w 22 r. u ytki rolne stanowi y 54% ca kowitej powierzchni kraju (w tym grunty orne 41,8%, u ytki zielone 11,5% oraz sady,8%), lasy i grunty le ne 29,1%, a 16,9% przypada o na pozosta e grunty, w tym równie nieu ytkowane rolniczo tereny budowlane, komunikacyjne, rekreacyjne, pod wodami itp. (tab. 1). 3 5 ha 5 1 ha 1 2 ha 2 3 ha 3 5 ha 5 1 ha > 1 ha Administratio Locorum 1(1) 211

4 8 Wanda Harkot i in. Tabela. 1. U ytkowanie ziemi [ha] w województwie lubelskim w latach 1996 i 22 [GUS 23] Table 1. Land management [ha] in Lublin region in 1996 and 22 [GUS 23] Rok Year Powierzchnia ogólna Total area U ytki rolne Agricultural lands Lasy i grunty le ne Forests and forest lands Pozosta e grunty Other lands Ró nica Difference Na Lubelszczy nie w 22 r. u ytki rolne zajmowa y 62% ogólnej powierzchni województwa ( ha) i w porównaniu z 1996 r. ich powierzchnia zmniejszy a si o 5% (rys. 2). Wzros a natomiast powierzchnia lasów i gruntów le nych o 1% oraz pozosta ych gruntów o 4%. Tak du y ubytek gruntów w u ytkowaniu gospodarstw rolnych by wynikiem m.in. zmian ich przeznaczenia, g ównie na dzia ki rekreacyjne, budow dróg i innych obiektów [Jó wiak 23] % 22 15% 22% 67% 23% 62% użytki rolne agricultural lands lasy i grunty leśne forests and forest lands pozostałe grunty other lands Rys. 2. Zmiany w strukturze u ytkowania ziemi w województwie lubelskim w 1996 i 22 r. [WUS 23] Fig. 2. Changes in land management structure in Lublin region in 1996 and 22 [WUS 23] W analizie zmian w strukturze u ytkowania ziemi w 1996 i 22 r. w poszczególnych podregionach zwraca uwag wi ksze zmniejszenie udzia u u ytków rolnych w podregionach bialskopodlaskim i lubelskim (odpowiednio 7 i 8%) ni w che mskim i zamojskim (po 5%) rysunek 3. W podregionie lubelskim powierzchnia pozosta ych gruntów drastycznie wzros a z 1% w 1996 r. do 17% w 22 r., powierzchnia lasów zwi kszy a si za tylko o 1% (z 19% w 1996 do 2% w 22 r.). Z kolei w regionie bialskopodlaskim powierzchnia pozosta ych gruntów zwi kszy a si o 5%, a lasów i gruntów le nych o 2%. W podregionie che mskim powierzchnia u ytków rolnych zmniejszy a si o 4%, a w zamojskim o 5% na rzecz pozosta ych Acta Sci. Pol.

5 Kierunki zmian u ytkowania ziemi na tle naturalnych warunków rolniczej przestrzeni... 9 % podregion bialskopodlaski Biała Podlaska subregion podregion chełmski Chełm subregion podregion zamojski Zamość subregion podregion lubelski Lublin subregion użytki rolne agricultural lands lasy i grunty leśne forests and forest lands pozostałe grunty other lands Rys. 3. Zmiany w strukturze u ytkowania ziemi w podregionach województwa lubelskiego w latach 1996 i 22 [WUS 1997, 23] Fig. 3. Changes in land management structure in subregions of Lublin region in 1996 and 22 [WUS 1997, 23] gruntów. Zmiany w strukturze u ytkowania ziemi przyczyni y si do zmian w strukturze krajobrazu. Nale y podkre li, e w mniejszych jednostkach administracyjnych (gmina lub wie ) zró nicowanie to jest jeszcze wi ksze ni w podregionach. Analizuj c struktur u ytków rolnych na Lubelszczy nie, nale y stwierdzi, e w 22 r. w porównaniu z 1996 r. zmieni a si powierzchnia gruntów ornych, sadów, k i pastwisk (tab. 2). Jednak procentowy udzia gruntów ornych w u ytkach rolnych nie zmieni si i wynosi 79% zarówno w 1996, jak i 22 roku (rys. 4). Udzia k w strukturze u ytków rolnych w analizowanych latach równie by taki sam (15%). O 1% zmniejszy si natomiast udzia pastwisk, a zwi kszy sadów. Tabela. 2. Powierzchnia u ytków rolnych [ha] w województwie lubelskim w latach 1996 i 22 [GUS 23] Table 2. Area of agricultural lands [ha] in Lublin region in 1996 and 22 [GUS 23] Rok Year razem total razem total grunty orne arable lands pod zasiewami sown U ytki rolne Agricultural lands od ogi i ugory wastelands sady orchards ki meadows pastwiska pastures Ró nica Difference Administratio Locorum 1(1) 211

6 1 Wanda Harkot i in. 2% 15% % 3% 15% 3% 79% 79% grunty orne arable lands sady orchards łąki meadows pastwiska pastures Rys. 4. Struktura u ytków rolnych w województwie lubelskim w 1996 i 22 r. [GUS 1997, 23] Fig. 4. Structure of agricultural lands in Lublin region in 1996 and 22 [GUS 1997, 23] W poszczególnych podregionach Lubelszczyzny zmiany w strukturze u ytków rolnych w latach by y ró ne (rys. 5). W bialskopodlaskim i zamojskim stwierdzono zwi kszenie powierzchni gruntów ornych (odpowiednio o 1 i 2%), natomiast w che mskim i lubelskim spadek (odpowiednio o 1 i 2%). W tym ostatnim podregionie ubytek gruntów ornych zosta spowodowany zwi kszeniem powierzchni sadów i trwa ych u ytków zielonych (g ównie k). W podregionie che mskim % Podregion bialskopodlaski Biała Podlaska subregion podregion chełmski Chełm subregion podregion zamojski Zamość subregion podregion lubelski Lublin subregion grunty orne arable lands sady orchards łąki meadows pastwiska pastures Rys. 5. Struktura u ytków rolnych w poszczególnych podregionach województwa lubelskiego w roku 1996 i 22 [GUS 1997, 23] Fig. 5. Structure of agricultural lands in particular subregions of Lublin region in 1996 and 22 [GUS 1997, 23] Acta Sci. Pol.

7 Kierunki zmian u ytkowania ziemi na tle naturalnych warunków rolniczej przestrzeni... równie zanotowano 2% wzrost powierzchni k w stosunku do 1996 r., ale o 1% zmniejszy si udzia pastwisk. Z kolei w podregionie bialskopodlaskim i zamojskim zwi kszenie udzia u gruntów ornych w ogólnej powierzchni u ytków rolnych nast pi o kosztem u ytków zielonych. Powierzchnia zasiewów w 1996 r. wynosi a ogó em ha, za w 22 r. by a mniejsza o ha, czyli o przesz o 13% (tab. 2). W analizowanym okresie w strukturze zasiewów zdecydowanie dominowa y zbo a. Ich udzia zwi kszy si z 68% w 1996 roku do 73% w 22 r. Drugie miejsce zajmowa y ziemniaki (13%), ale w 22 r. zanotowano zmniejszenie udzia u tej grupy ro lin do 8% ogólnej powierzchni zasiewów. cznie zbo a i ziemniaki w roku 22 stanowi y 81%, co oznacza, e udzia wszystkich pozosta ych ro lin uprawnych nie przekracza 2% powierzchni zasiewów (rys. 6) % 6% 1% 7% 13% 22 4% 4% 2% 5% 8% 2% 2% 1% 68% 73% zboża podstawowe common cereals kukurydza na ziarno corn strączkowe jadalne edible leguminous ziemniaki potato buraki cukrowe sugar beet rzepak rapeseed pastewne root crops pozostałe other Rys. 6. Udzia poszczególnych grup upraw w ogólnej powierzchni zasiewów [%] w latach 1996 i 22 [GUS, 1997, 23] Fig. 6. Percentage of particular crop groups in the total cultivated area in 1996 and 22 [GUS, 1997, 23] W 22 r. w krajobrazie Lubelszczyzny silniej zaznaczy y swoj obecno ugory i od ogi (rys. 7). W 1996 r. stanowi y one ha (5,7% ogólnej powierzchni gruntów ornych), natomiast w 22 r. ich powierzchnia zwi kszy a si do ha (12,1% powierzchni gruntów ornych i 9,6% powierzchni u ytków rolnych). Jedn z przyczyn takiego stanu by y pogarszaj ce si w tym czasie makroekonomiczne warunki produkcji rolnej [Marks i Nowicki 22, Or owski 21]. Potencja produkcyjny rolnictwa w omawianym regionie pozostaje w cis ym zwi zku z jego warunkami przyrodniczymi. Warunki te charakteryzuje opracowany przez Witka [1981] ogólny wska nik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej i jego sk adowe: wska nik bonitacji gleby, rze by terenu, uwilgotnienia i agro- Administratio Locorum 1(1) 211

8 12 Wanda Harkot i in. % grunty orne arable lands razem total pod zasiewami sown odłogi i ugory wastelands Rys. 7. Udzia od ogów i ugorów w powierzchni gruntów ornych [%] w 1996 i 22 r. Fig. 7. Percentage of wastelands in total arable lands in 1996 and 22 klimatu. Dla Lubelszczyzny wynosi on 73,3, i jest wy szy o 6,7 punktów od wska nika waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej dla Polski [Krzymuski i in. 1985]. W poszczególnych podregionach Lubelszczyzny wska nik ten jest wyra nie zró nicowany (rys. 8). Najs abszymi walorami produkcyjnymi charakteryzuj si podregiony bialskopodlaski ( rednio 62,7), a na tym terenie gmina Kode (54,1), oraz che mski (67,6), a zw aszcza gmina W odawa (46,1). Na ten stan wp ywa g ównie niski wska nik jako ci i przydatno ci rolniczej gleb na tych obszarach (odpowiednio 44,3 i 49,4), w mniejszym za stopniu rze ba terenu (wska nik odpowiednio 4,8 i 4,3), warunki wodne (wska nik odpowiednio 4,3 i 3,4) i agroklimatyczne (wska nik odpowiednio 9,3 i 1,5). Z kolei najwy szym wska nikiem jako ci rol- wskaźnik jakości roln. przestrzeni prod. quality of productivity area in points indicator wskaźnik jakości i przydatności rolniczej gleb agricultural usefulness and quality of soils index bialskopodlaski chełmski lubelski zamojski Lubelszczyzna podregiony subregions wskaźnik jakości i przydatności rolniczej gleb agricultural usefulness and quality of soils index wskaźnik agroklimatu agroclimate index wskaźnik jakości roln. przestrzeni prod. quality of productivity area in points indicator wskaźnik rzeźby terenu land sculpture index wskaźnik warunków wodnych hydrological conditions index Rys. 8. Wska nik rolniczej przestrzeni produkcyjnej oraz jego cz ci sk adowe w poszczególnych podregionach i rednio dla Lubelszczyzny Fig. 8. Index of agricultural production space and its components in particular subregions and mean values for Lublin region wskaźnik agroklimatu, rzeźby terenu i warunków wodnych agroclimate, land sculpture and hydrological conditions index Acta Sci. Pol.

9 Kierunki zmian u ytkowania ziemi na tle naturalnych warunków rolniczej przestrzeni... niczej przestrzeni produkcyjnej (85,3) charakteryzuje si obszar podregionu zamojskiego. W gminie Hrubieszów wska nik ten wynosi a 14,9 i jest najwy szym nie tylko w tym podregionie, lecz tak e na Lubelszczy nie. Podregion zamojski wyró nia si wysokimi wska nikami zarówno jako ci i przydatno ci rolniczej gleb (65,8), jak i agroklimatu (11,6). Analiza statystyczna danych potwierdzi a wyst powanie istotnych zale no ci mi dzy jako ci rolniczej przestrzeni produkcyjnej Lubelszczyzny i struktur u ytkowania gruntów (rys. 9). Jako rolniczej przestrzeni produkcyjnej (niezale nie od podregionu) jest wyra nie i dodatnio skorelowana zarówno z powierzchni u ytków rolnych (R 2 =,798), jak i gruntów ornych (R 2 =,8979). Ich procentowy udzia w strukturze u ytkowania ziemi zwi ksza si bowiem wraz ze wzrostem wska nika 13 wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej general index of agricultural production space quality użytki rolne agricultural lands [%] wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej general index of agricultural production space quality lasy forests [%] wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej general index of agricultural production space quality grunty orne arable lands [%] wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej general index of agricultural production space quality sady orchards [%] wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej general index of agricultural production space quality wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej general index of agricultural production space quality Rys. 9. Zale no mi dzy ogólnym wska nikiem jako ci rolniczej przestrzeni produkcyjnej a wybranymi formami u ytkowania ziemi na Lubelszczy nie w 22 r. Fig. 9. Dependence between general index of agricultural space quality and selected forms of land management in Lublin region in pastwiska pastures [%] Administratio Locorum 1(1) 211

10 14 Wanda Harkot i in. rolniczej przestrzeni produkcyjnej. wiadczy to o w a ciwym wykorzystaniu mo liwo ci produkcyjnych regionu. Wysokie wska niki jako ci rolniczej przestrzeni produkcyjnej sprzyjaj równie, w sposób udowodniony statystycznie, uprawom sadowniczym (R 2 =,6614), natomiast s abszy jest ich wp yw na udzia k i pastwisk w strukturze u ytków rolnych (odpowiednio R 2 =,3967 i R 2 =,2796). Z kolei zale no ci mi dzy walorami produkcyjnymi podregionów i procentowym udzia em lasów w strukturze u ytkowania ziemi by y istotnie ujemne (R 2 =,5877). Na obszarach, gdzie warunki produkcji ro linnej s najs absze udzia lasów w strukturze u ytkowania ziemi jest wi kszy (podregion bialskopodlaski). Taki kierunek gospodarowania naturalnymi zasobami rolniczej przestrzeni produkcyjnej wydaje si uzasadniony. Niew tpliwie znajduje to odzwierciedlenie w krajobrazie regionu i jego zró nicowaniu w poszczególnych podregionach. Sytuacja taka mo e si pot gowa w zwi zku z instrumentami wspólnej polityki rolnej zarówno w rejonach o wi kszej intensywno ci produkcji (jej dalszy wzrost), jak i w rejonach o s abszych walorach rolniczych (wzrost zalesie i powierzchni trwa ych u ytków zielonych) [Gorzym- -Wilkowski 2]. Ocena stanu u ytkowania gruntów potwierdza zale no ci mi dzy jako ci rolniczej przestrzeni produkcyjnej i struktur u ytkowania ziemi. Oznacza to, e naturalne walory produkcyjne podregionów s dobrze wykorzystane w produkcji ro linnej, co znajduje odzwierciedlenie w strukturze u ytkowania ziemi. WNIOSKI 1. W województwie lubelskim w latach nast pi y zmiany w rolniczym u ytkowaniu ziemi. Zmniejszy a si powierzchnia u ytków rolnych (o 5%), a zwi kszy a lasów i gruntów le nych (o 1%) oraz pozosta ych gruntów (o 4%). W podregionach bialskopodlaskim i lubelskim spadek udzia u u ytków rolnych by wi kszy (odpowiednio 7 i 8%) ni w che mskim i zamojskim (po 5%). Powierzchnia pozosta ych gruntów najsilniej zwi kszy a si (o 7%) w podregionie lubelskim. 2. W strukturze u ytków rolnych udzia gruntów ornych oraz k nie zmieni si, natomiast o 1% zmniejszy si udzia pastwisk, a zwi kszy sadów. Powierzchnia ugorów i od ogów zwi kszy a si prawie dwukrotnie. 3. W rolniczym krajobrazie Lubelszczyzny dominuj zbo a, a drug pozycj zajmuj ziemniaki. W strukturze zasiewów o 5% zwi kszy si udzia zbó (w 22 r. wynosi 73%), a zmniejszy ziemniaków (w 22 roku wynosi 8%). 4. Uwzgl dniaj c naturalne warunki rolniczej przestrzeni produkcyjnej Lubelszczyzny oraz stan u ytkowania gruntów, nale y stwierdzi, e istniej ce ró nice mi dzy podregionami wynikaj w wi kszym stopniu z uwarunkowa naturalnych ani eli antropogenicznych (g ównie gospodarczych). Acta Sci. Pol.

11 Kierunki zmian u ytkowania ziemi na tle naturalnych warunków rolniczej przestrzeni... PI MIENNICTWO 15 Cio kosz A., 23. Charakterystyka rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski. GUS, Warszawa, Fija kowski D., 23. Ochrona przyrody i rodowiska na Lubelszczy nie. Lubelskie Towarzystwo Naukowe, Lublin. Gorzym-Wilkowski W.A., 2. Strategia rozwoju województwa lubelskiego. Analiza SWOT. Wyd. Biuro planowania przestrzennego w Lublinie, Lublin. GUS, Powszechny spis rolny U ytkowanie gruntów i ich jako, Warszawa. GUS, 23. Powszechny spis rolny 22. U ytkowanie gruntów i ich jako, Warszawa. Jó wiak W., 23. Ewolucja gospodarstw rolnych w latach Wyd. GUS, Warszawa, Krzymuski J., Krasowicz S., Filipiak K., Ocena wykorzystania rolniczej przestrzeni produkcyjnej w Polsce. Pam. Pu. 84, Marks M., Nowicki J., 22. Aktualne problemy gospodarowania ziemi rolnicz w Polsce. Cz. I. Przyczyny od ogowania gruntów i mo liwo ci ich rolniczego zagospodarowania. Fragm. Agron. 1, Or owski W.M., 21. Makroekonomiczne uwarunkowania rozwoju rolnictwa polskiego w d ugim okresie. Wie i Rolnictwo 2, Tokarzewski T., 21. Czynniki rozwoju regionalnego. [W:] Uwarunkowania rozwoju regionalnego z uwzgl dnieniem restrukturyzacji obszarów wiejskich. Red. B. Kawa ko, Z. Mitura. Wyd. WSZiA w Zamo ciu, Zamo, Witek T, Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski wed ug gmin. Wyd. IUNG Pu awy A 4, WUS, Powszechny spis rolny U ytkowanie gruntów, powierzchnia zasiewów i zwierz ta gospodarskie w województwie lubelskim, Lublin, WUS, Powszechny spis rolny U ytkowanie gruntów, powierzchnia zasiewów i zwierz ta gospodarskie, Bia a Podlaska, WUS, Powszechny spis rolny U ytkowanie gruntów, powierzchnia zasiewów i zwierz ta gospodarskie, Che m, WUS, Powszechny spis rolny U ytkowanie gruntów, powierzchnia zasiewów i zwierz ta gospodarskie w województwie zamojskim, Zamo, WUS, 23. Powszechny spis rolny 22. U ytkowanie gruntów, powierzchnia zasiewów i zwierz ta gospodarskie w województwie lubelskim, Lublin. DIRECTIONS OF LAND MANAGEMENT CHANGES ON A BACKGROUND OF NATURAL CONDITIONS OF AGRICULTURAL PRODUCTION SPACE IN LUBLIN REGION Abstract. The study deals with an analysis of a structure of land management in Lublin region in taking into account specific natural conditions of Bia a Padlaska, Che m, Lublin, and Zamo subregions. Statistical data from WUS and GUS (regional and main statistical offices) helped to evaluate changes in land management. The structure of land management in Lublin region is greatly determined by natural conditions. Communes of former Bia a Podlaska and Che m voivodeships are characterized by the lowest indices of agricultural production space quality ( ), while former Zamo voivodeship by the highest (85.3). Significant dispersion of farms has been characteristic for agriculture in Lublin Administratio Locorum 1(1) 211

12 16 Wanda Harkot i in. region. The share of agricultural lands area decreased as opposite to forests and other grounds (out of the agricultural) in land management structure within studied period. Instead, large wasteland areas appeared in a landscape. Structure of main crop groups also changed: cereal-grown areas increased, whereas areas under potato and root crops cultivations almost two-fold decreased. Key words: Lublin Voivodship, land use, directions of changes, natural conditions Zaakceptowano do druku Accepted for print: Acta Sci. Pol.